Model Systems in Catalysis: Single Crystals to Supported Enzyme Mimics

Wilfred T. Tysoe (auth.), Robert Rioux (eds.)

جایگاه و نقش شیخ صدوق در حفظ و گسترش معارف شیعه93

فهرست مطالب

1 2 4 5 5 5 6 6 7 8 8 8 9 11 16 17 22

عنوان صفحه

چکیده

مقدمه

فصل اول : کلیات

1-1- دلایل انتخاب موضوع

2-1- سوال اصلی

3-1- فرضیه اصلی

4-1- سوالات فرعی

5-1- فرضیه های فرعی

6-1- اهداف پژوهش

7-1- روش پژوهش

8-1- دشواری های پژوهش

9-1- سازماندهی پژوهش

10-1- پیشینه تحقیق

11-1- معرفی منابع و ماخذ

فصل دوم : نگاهی به خاندان و زندگانی شیخ صدوق

1-2- معرفی خاندان شیخ صدوق

2-2- ابن بابویه از زمان تولد تا وفات

26 31 33 36 38 39 50 51 53 68 69 73 76 82 83 86 88 91 95 96

3-2- سفرهای شیخ صدوق در جستجوی علم و حدیث

4-2- نظر علما و دانشمندان در مورد شیخ صدوق

5-2- اساتید شیخ صدوق

6-2- شاگردان شیخ صدوق

فصل سوم : تألیفات و شرح مختصری از آثار علمی شیخ صدوق

1-3- تقسیم بندی ادواری حدیث از زمان پیامبر اسلام(ص) تا پایان عصر شیخ صدوق

2-3- تابیفات و آثار شیخ صدوق

3-3- ویژگی های آثار شیخ صدوق

4-3- شرح مختصری از برخی آثار شیخ صدوق

فصل چهارم : بررسی اوضاع سیاسی – مذهبی در دوران شیخ صدوق

1-4- اوضاع سیاسی و موضع گیری عباسیان در مواجهه با تشیع تا عصر شیخ صدوق

2-4- موضع گیری مذهبی سیاسی سامانیان در عصر شیخ صدوق

3-4- آل بویه و روابط گسترده با فرهنگ تشیع در زمان ابن بابویه

فصل پنجم : شیخ صدوق در دوران حیات و تاثیرات آن پس از فوت ایشان

1-5- نگارش کتب و حراست از میراث تشیع

2-5- برگزاری مناظرات کلامی در مواجه با تشیع ستیزی

3-5- تلاش برای رونمایی از چهره حقیقی اهل بیت (ع)

4-5- تلاش در جهت تنظیم اعتقادات شیعه

نتیجه گیری

فهرست منابع و ماخذ

چکیده:

ابوجعفرمحمدبن‌علی(ابن بابویه) یکی از چهره‌هایی علمی برجسته عالم تشیع است که در قرن‌چهارم هجری می‌زیسته و با بهره وری از اصالت نژادی، استعداد ذاتی، کوشش در تحصیل علوم دینی و پیروی دقیق از سیره‌های علوی، قله های علم و فضیلت را فتح کرد و با همت بلند و ذهن پویای خود در آسمان فضیلت چنان اوج گرفت که در‌آغاز جوانی در شمار حدیث شناسان و فقیهان بلند پایه ی مکتب ائمه‌ی معصوم (ع) در آمد.

بعلاوه وی یکی از مولفان کتب اربعه‌ی شیعه به حساب می‌آید که توانسته در آثار خود، سره را از ناسره تمیز دهد و آنچه نقل کرده از چنان ارزش علمی برخوردار است که لقب صدوق و رئیس المحدثین را برای وی برگزیده‌اند.

در این پژوهش سعی شده است که زندگی و آثار این محدث بزرگ با توجه به اوضاع سیاسی ، اجتماعی و مذهبی آن روزگار بویژه نقش و تاثیر وی در گسترش و تعلیم مفاهیم شیعی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد.

واژگان کلیدی: شیخ صدوق ، ابن بابویه ، تشیع ، حدیث ، آل بویه

مقدمه:

رسول خدا (ص) فرمودند: ((بار خدایا، جانشینان را مورد رحمت و مرحمت قرار ده. سوال شد: ای رسول خدا جانشینان شما چه‌کسانی هستند؟ فرمودند: همانها‌که پس از من ظاهر شوند، احادیث و سنن مرا روایت کنند، و مفاد آن را به مردم آموزش دهند)).

دانسته است که احادیث پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) پس از قرآن کریم مهمترین منبع شناخت جهان‌بینی اسلامی و احکام و مقررات دینی است که البته آیات متعددی از قرآن، بر اعتبار و جاودانگی آن گواهی می‌دهد.

به همین دلیل حفظ و حراست این سرمایه‌ی عظیم فکری و انتقال آن به نسل‌های بعد رسالتی بزرگ بشمار می‌رود که در طول تاریخ علمای دینی و مجتهدان و بویژه محدثان بزرگ بار این رسالت را به دوش کشیده‌اند.

در واقع دانشمندان دینی در طول تاریخ تشیع، در همه جای جهان اسلام به خصوص در جغرافیای ایران، نقش بسزایی را در تقویت و گسترش فرهنگ شیعی ایفاء نمودند، به خصوص ظهور آنان در قرون سوم و چهارم هجری فصل جدیدی بود که توانست روح در کالبد تشیع بدمد و آن را بارور و پرثمرتر گرداند و مردم را به سوی سرچشمه‌ی زلال این مذهب سوق دهد و جامعه‌ی شیعی را از مظلومیت اعتقادی نجات بخشدو مجوعه‌ی ایدئولوژیکی تشیع را که حتی برای خود شیعیان هم‌مشخص نبود، روشن گرداند. هر چند در این قرن(چهارم هجری‌) علماء و دانشمندان بزرگی مانند نجاشی و کلینی(متوفی 329 هـ.ق) و شیخ مفید (متوفی 413 هـ.ق) که هر یک وزنه ای برای قدرت اسلام و تشیع به شمار می‌آمدند، توانستند با تلاشهای فرهنگی خود، خدمات ارزشمندی را در جهت نشر و گسترش فرهنگ شیعی بر انجام رسانیده و عامل‌مهمی در توسعه‌ی پایدار تشیع گردند. با این وجود نقش‌شیخ صدوق از تمامی ‌آنان پر رنگ‌تر می‌نماید.

ابن بابویه ملقب به رئیس المحدثین و شیخ صدوق ؛ بعد از سال (305 هـ.ق) با دعای حضرت ولی عصر (عج) در شهر مقدس قم دیده به جهان گشود و پس از فراگیری علوم مقدماتی، علم حدیث و فقه را از بزرگان قم مانند پدرش علی بن بابویه و محمد بن حسن بن ولید، پیشوای فقهای قم و دیگران آموخت و به منظور دیدار با بزرگان تشیع و فراگیری علوم اسلامی و احادیث ائمه‌ی معصوم (ع) به ممالک اسلامی از ری تا بلخ و بخارا و از آنجا تا بغداد و کوفه و مکه و مدینه و دیگر مناطق مسافرت نمود و از مشایخ بزرگ جهان اسلام استماع حدیث کرد و توانست کوله بار علمی خود را پر بارتر گرداند و در شمار محدثین بزرگ شیعه در آید.

 فصل اول :

 کلیات

 1-1- دلایل انتخاب موضوع:

بعد از رحلت پیامبر (ص) حدیث به وضع اسفباری گرفتار شد. از یک سو روی کار آمدن خلفا و منع کردن آنها از کتابت حدیث و از طرف دیگر افراط و تفریط‌گری‌های صحابه و تابعین در ترویج حدیث، مشکلات بسیاری را رقم زد و از اعتبار حدیث کاست. در نتیجه‌گروهی از دانشمندان اسلامی به‌فکر افتادند تا احادیث درست را از نادرست تفکیک کنند، که در این میان بسیار زیاد است، وی به عنوان یکی از سه نویسنده‌ی کتاب‌های‌مرجع در رابطه با حدیث، تمامی اخبار و احادیث را با سلسله سند آن ضبط کرده است. هم چنین نقش بسیار والایی در حفظ و گسترش معارف شیعی داشته و متخصص شناخت حدیث بود و تا اطمینان نمی کرد که حدیثی معتبر است، هرگز آن را نقل نمی‌کرد و به همین دلیل است که به رئیس المحدثین، شهرت دارد. وی در شناخت احادیث آگاه و در حفظ منابع و جمع آوری آنها بسیار کوشا بود تا جایی‌که با گذشت بیش از هزار سال هنوز تالیفات شیخ اعتبار و ازرش‌های خود را حفظ کرده است.

2-1- سوال اصلی:

شیخ‌صدوق تا چه‌میزان در حفظ، استمرار و گسترش معارف شیعی نقش داشته و تا چه اندازه در این ارتباط موفق بوده است؟

3-1- فرضیه‌ی اصلی:

شیخ صدوق که در محضر اساتید و علمای شیعه‌ی زمان خویش تلمذ نموده بود، به عنوان یکی از محدثین بنام عالم تشیع و به واسطه‌ی مسافرت های مکرر در مناطق علمی عصر خود توانست دستاوردهای خویش را در عرصه‌‌ی علم حدیث با موشکافی و ریز بینی‌های عالمانه، سره را از ناسره تمیز دهد و نام خود را به عنوان یکی از صاحبان کتب اربعه‌ی شیعه به ثبت برساند.

بعلاوه تالیف حدود سیصد عنوان‌کتاب در باب موضوعات مرتبط با تشیع و تلاش جهت‌پرورش شاگردانش زبده و کوشش در برگزاری مناظرات‌کلامی در واکنش به تشیع‌ستیزی عصر وی می‌تواند، سهم قابل توجهی از موفقیت‌های تشیع را در این عرصه به وی اختصاص داد.

4-1- سوالات فرعی:

1-4-1- با توجه به عامل جغرافیای فرهنگی، رئیس المحدثین شیخ صدوق در چه بستری رشد و نمو پیدا کرد که توانست به چنین مقام شامخ علمی نائل گشته و در زمره‌ی برجسته ترین عالمان مذهب و مکتب تشیع ظاهر گردد؟

2-4-1- با توجه به حضور حکومت‌های متعدد سیاسی با نگرش‌های متفاوت فرهنگی و مذهبی، عصر شیخ صدوق را چگونه می‌توان تحلیل کرد و واکنش شیخ صدوق در مواجهه با آن‌ها چه بوده است؟

3-4-1- نقش و تأثیر عملکرد شیخ صدوق به عنوان یکی از برجسته ترین علمای عالم تشیع چه در زمان حیاط خود و چه پس از ایشان را بر گسترش مفاهیم شیعی در قالب یک کارنامه علمی- فرهنگی چگونه می‌توان ارزیابی کرد؟

5-1- فرضیه های فرعی:

1-5-1- اشتهار قم به عنوان‌مرکزی قوی برای تشیع و وجود محدثان و دانشمندانی زبردست در فن حدیث و فقه و دیگر علوم اسلامی در این حوزه‌ی بزرگ حدیثی موجب آن شده بود که محدثان و دانشمندان دیگر شیعی جایگاه علمی قم را که از دیر باز به عنوان یک کانون منسجم شیعی جهت نشر و گسترش معارف تشیع بود را از اهمیت بالایی برخوردار دانند. در نتیجه تولد شیخ صدوق در این بستر مناسب از یک سو و برخورداری از خانواده‌ای فقیه و عالم و بهره مندی از اساتید معتبر زمان از سوی دیگر به انضمام عطش علمی وی سبب شد تا به مسافرت‌های گوناگون برود و کوله بار علمی خود را پربارتر نماید که همگی در نوع خود در به ظهور رسیدن این شخصیت علمی و ربانی مؤثر بود.

2-5-1- واضح است که به دنبال خلافت عباسیان در بغداد و قدرت گیری مذهب سنی حنفی و پیدایش و تشکیل‌حکومت‌های متقارن در سرزمین‌های‌خلافت شرقی، مذهب تسنن، فرهنگ و مذهب اکثر بلاد اسلامی را به خود اختصاص داده بود و در پی آن حفاظت و تبلغ برای مذهب تشیع، چندان آسان و بی مخاطره نبود، اما حضور حکومت آل بویه، با توجه به تسامح و تساهلی که نسبت به مذهب تشیع از خود نشان داد، خود زمینه ساز مهمی برای جذب علمای شیعی از جمله شیخ صدوق به درون دربار آنها شد و روزنه‌ای را برای گسترش مفاهیم شیعی باز نمود.

3-5-1- هرچند شیخ‌صدوق به عنوان‌یکی از چهره‌های معتبر عالم کتابت‌حدیث شناخته می‌شود اما نگارش بیش از سیصد عنوان کتاب در راستای حفظ، پاسداری و نشر مفاهیم شیعی، تنها دستاورد وی نبود.

وی با برگزاری مناظرات کلامی در مقابله با گسترش فرق انحرافی به دفاع از مذهب مظلوم تشیع پرداخت و اذهان عمومی را نسبت به این مذهب ترقیب کرد. هم چنین تلاش نمود تا زنگارهایی را که از سوی حکام جابر و دشمنان ستیزه جوی اهل بیت بر صورت امامان معصوم کشیده شده بود، بزداید و چهره‌ی حقیقی و وارسته‌ی معصومین را به مردم به نیکی نشان دهد. بعلاوه اعتقادات تشیع را که تا آن زمان در میان خود شیعیان از چهارچوب قانونمندی برخوردار نبود، به نظم بکشد.

6-1- اهداف پژوهش

1-6-1- آشنایی با ابعاد گوناگون زندگانی رئیس المحدثین ابن بابویه قمی از زمان تولد تا مرگ ایشان.

2-6-1- موشکافی و شناسایی دقیق‌تر از ابعاد شخصیتی و فرهنگی و علمی شیخ‌صدوق بر گسترش فرهنگ مفاهیم شیعی و تأثیرات عمیق ایشان در حفظ و پاسداری از شئونات میراث تشیع و انتقال آن به نسل آینده.

3-6-1- بررسی جامع‌تر روابط شیخ صدوق با حکومت آل‌بویه از یک سو سبب می‌شد فضای مناسبی برای نشر افکار شیعی برپا گردد و از سوی دیگر حمایت‌های مادی و معنوی آن‌ها از شیخ صدوق و عالمان شیعه که خود تشویقی برای به ثمر رسیدن کتب و آثار ارزشمندی با نگرش‌های علوی و شیعی بود.

4-6-1- نگاهی پیرامون عملکرد شیخ صدوق و شناخت هرچه دقیق‌تر از کارنمای علمی، فرهنگی و مذهبی وی.

7-1- روش پژوهش:

برای انجام مطالعات مربوط به جایگاه و نقش شیخ صدوق در حفظ و گسترش معارف شیعه، اولین کار بایسته، مراجعه به منابع اصلی و سپس منابع متاخرتر بود که پی و اساس تحلیل ها و مباحث این پژوهش را تشکیل می‌دهد.

شیوه‌ی‌پژوهش به صورت‌نظری و کتابخانه‌ای و بهره‌گیری از منابع‌معتبر زمان در ارتباط با عصر شیخ صدوق می‌باشد که بر اساس فیش برداری داده‌ها و اطلاعات تاریخی تدوین این تحقیق میسر شد.

8-1- دشواری های پژوهش:

دانسته است که بررسی‌های‌تاریخی نیازمند ژرف‌نگری در اسناد و مدارک و منابع اصلی و دست اول است.

در نتیجه این‌مهم،در مورد شیخ صدوق که بیشتر آثار به‌جای مانده از وی و آثاری که بر شرح‌زندگانی ایشان پرداخته‌اند به زبان عربی به یادگار مانده است از یک سو و آن دسته از منابع فارسی زبان هم که به زندگانی ایشان اشاراتی چند داشته‌اند، تنها چند خط اطلاعات تکراری در اختیار را قم سطور نهادند.

9-1- سازماندهی پژوهش:

این پژوهش در پنج فصل ذیل تدوین شده تا به سوالهای مطروحه پاسخ داده شود:

1-9-1- کلیات.

2-9-1- نگاهی به خاندان و زندگانی شیخ صدوق از جمله مشایخ بزرگ و بنام شیعه در شهر قم که از دیرباز مهد ارزشهای اسلامی و شیعی محسوب می‌گشت، می‌توان به خاندان بابویه اشاره نمود که همگی از دانش پژوهان، حدیث شناسان و فقهای سرشناس محسوب می‌شوند.

Gene Future: The Promise and Perils of the New Biology

Thomas F. Lee (auth.)

Privacy and Identity Management for Life

Andreas Pfitzmann, Katrin Borcea-Pfitzmann, Jan Camenisch (auth.), Jan Camenisch, Simone Fischer-Hübner, Kai Rannenberg (eds.)

Frugivores and seed dispersal

Alejandro Estrada, Theodore H. Fleming (auth.), Alejandro Estrada, Theodore H. Fleming (eds.)