فور کیا

بررسی ارتباط آکنه با مزاج جبلّی و سوء مزاج های عارضی

چکیده:

زمینه و هدف:آکنه یکی از شایعترین بیماری های پوستی مناطق توسعه یافته جهان است که تعداد زیادی از جمعیت جهان در طول زندگی خود به آن مبتلا می شوند.علل بروز آن هنوز بطور کامل شناخته نشده است و گاه درمان های معمول با عوارضی همراه است. از دیدگاه طبّ سنّتی هر فرد با یک مزاج ذاتی یا ژنتیکی به دنیا می آید و در طول عمر به دلایل مختلف از جمله نحوه تغذیه دچار غلبه سوءمزاج و بروز بیماری می شود. بنابراین باتوجه به شیوع بالای آکنه و نیز وجود منابع فراوان طب سنتی در زمینه درمان های ساده و کم هزینه بیماری ها و تأکید سازمان بهداشت جهانی و نیز سیاست های کلی سلامت کشور مبنی بر ترویج و بازشناسی طب سنتی ایران، این مطالعه به منظور تعیین ارتباط بین شیوع آکنه و مزاج جبلّی و سوءمزاج های عارضی در افراد مبتلا به آکنه انجام شد.

روش:این مطالعه مورد شاهدی در سال 1392 با شرکت 425 نفر از افراد 15 تا 35 ساله مراجعه کننده به کلینیک تخصّصی پوست دانشگاه علوم پزشکی قزوین انجام شد. سنجش آکنه با استفاده از معیارهای بالینی توسط متخصّص پوست و سنجش مزاج با استفاده از پرسشنامه محقق ساخت روا و پایا انجام شد. برای آنالیز داده ها از نرم افزار SPSS ویرایش 16 و آزمون های آماری t-test، chi-square و Exact Fisher^,s test استفاده شد و سطح معنی داری برای همه آزمون ها، 0.05 درنظر گرفته شد.

یافته ها: درصد گرمی و تری مزاج ذاتی در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از گروه شاهد بود.(P_v=0.001) همچنین میانگین علائم سوءمزاج گرم کبد ، خشک کبد و گرم رحم به تر تیب با P_v<0.001)) ، (P_v<0.001) و (P_v=0.002) در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از شاهد بود. ولی میانگین علائم سوءمزاج تر رحم در گروه شاهد بطور معنی داری بیشتر از گروه مورد بود. (P_v<0.001)

میانگین علائم غلبه اخلاط چهارگانه (صفرا، دم، بلغم و سودا) در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از گروه شاهد بود. (P_v<0.05)در مورد عادات غذایی نیز میانگین مصرف غذای آماده در گروه مورد بطور معنی داری بیشتر از گروه شاهد بود. P_v=0.008)) و میانگین مصرف لبنیات در گروه شاهد بطور معنی داری بیشتر از گروهمورد بود. (P_v<0.001)

نتیجه گیری: نتایج مطالعه حاضر نشان داد که در مزاج های مختلف، استعداد بروز آکنه متفاوت است. اما درمزاج ذاتیگرم و تر و سوءمزاج گرم و خشک کبد و سوءمزاج گرم رحم استعداد بروز آکنه بیشتر است.از آنجائیکه در دیدگاه طب سنتی، شیوه زندگی بر مزاج اثر گذاشته و از طرفی مصرف غذاهای آماده با سوءمزاج همراه است و در این مطالعه مبتلایان به آکنه، غذاهای آماده بیشتری نسبت به گروه شاهد مصرف می نمودند و میزان سوء مزاج کبدی نیز در آنها بیشتر بود؛ بنظر می رسد با تعیین مزاج افراد و انجام توصیه های لازم بتوان به درمان آکنه کمک کرد.

کلیدواژه ها : مزاج جبلّی، سوءمزاج ، غلبه اخلاط، آکنه، طبّ سنّتی ایران.

فهرست مطالب:

فصل اوّل: مقدمه و بیان مسأله .... 1

مقدمه ... 2

آکنه... 2

تعریف و شیوع

آکنه.... 2

علل بروز آکنه .... 2

درمان آکنه ..... 3

پزشکی ایرانی و مزاج .. 3

طبّ مکمّل و سازمان جهانی بهداشت .... 3

مکتب طبّ سنّتی ایران ........................................................................................................................................................................... 4

اصول و مبانی طب سنتی ایران ........................................................................................................................................................................... 5

تقسیم بندی علم طب ........................................................................................................................................................................... 6

ارکان ........................................................................................................................................................................... 7

مزاج ها ........................................................................................................................................................................... 7

اخلاط ........................................................................................................................................................................... 8

جوش و آکنه در طب سنتی ایران ........................................................................................................................................................................... 8

موارد پیشنهادی طبّ سنّتی ایران برای درمان آکنه ........................................................................................................................................................................... 9

بیان مسأله و اهمیت پژوهش ......................................................................................................................................................................... 11

اهداف و فرضیات ......................................................................................................................................................................... 11

فصل دوم: بررسی متون ......................................................................................................................................................................... 14

مقدمه ......................................................................................................................................................................... 15

مبانی نظری پژوهش ......................................................................................................................................................................... 15

مروری بر مطالعات انجام یافته ......................................................................................................................................................................... 15

مطالعات انجام شده در ایران ......................................................................................................................................................................... 15

مطالعات انجام شده در جهان................................................................................................................................................................. 16

فصل سوم: روش پژوهش ......................................................................................................................................................................... 21

نوع پژوهش ......................................................................................................................................................................... 22

جامعه پژوهش ......................................................................................................................................................................... 22

ویژگی های افراد واردشده در مطالعه ......................................................................................................................................................................... 22

روش نمونه گیری و حجم نمونه ......................................................................................................................................................................... 22

روش گردآوری داده ها ......................................................................................................................................................................... 23

ابزار گردآوری داده ها ......................................................................................................................................................................... 24

روش تجزیه و تحلیل داده ها ......................................................................................................................................................................... 25

مکان و زمان مطالعه ......................................................................................................................................................................... 25

محدودیت های پژوهش ......................................................................................................................................................................... 26

ملاحظات اخلاقی ......................................................................................................................................................................... 26

تعریف واژه ها ......................................................................................................................................................................... 26

فصل چهارم: یافته ها...................................................................................................................................................................... 29

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات ......................................................................................................................................................................... 37

بحث ......................................................................................................................................................................... 38

نتیجه گیری ......................................................................................................................................................................... 43

ارائه پیشنهادات ......................................................................................................................................................................... 44

منابع ......................................................................................................................................................................... 45

فهرست جداول:

جدول 4-1مقایسه جنس و سطح تحصیلات در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 30

جدول 4-2 مقایسه سن، میانگین وزن و میانگین قد در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 31

جدول 4-3 مقایسه فراوانی هریک از مزاج های نه گانه جبلّی در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 31

جدول 4-4 درصد کیفیات چهارگانه در مزاج ذاتی در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 32

جدول 4-5 میانگین تعداد علائم سوءمزاج معده در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 32

جدول 4-6 میانگین تعداد علائم سوءمزاج کبد در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 33

جدول 4-7 میانگین تعداد علائم سوءمزاج رحم و تعداد روزهای عادت ماهیانه در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 34

جدول 4-8 میانگین تعداد علائم غلبه اخلاط در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه ......................................................................................................................................................................... 34

جدول 4-9 مقایسه میانگین دریافت های غذایی، فعالیت بدنی و دفعات استحمام در گروه مبتلا به آکنه و غیرمبتلا به آکنه .................................................................................................................................................................. 35

جدول 4-10 فراوانی گروه های خونی در گروه مبتلا به آکنه و غیر مبتلا به آکنه

..........................................................................................................................................................................36

جدول 4-11 مدل رگرسیون چندگانه عوامل مؤثر بر روی آکنه

..........................................................................................................................................................................36

پیوست ها:

الف) پرسشنامه سنجش اطلاعات دموگرافیک ......................................................................................................................................................................... 48

ب) پرسشنامه سنجش مزاج جبلّی ......................................................................................................................................................................... 49

ج) پرسشنامه سنجش سوءمزاج اندام ها ......................................................................................................................................................................... 55

د) پرسشنامه سنجش غلبه اخلاط ......................................................................................................................................................................... 57

فصل اوّل:

مقدّمه

و

بیان مسأله

فصل اوّل: مقدّمه و بیان مسأله

1-1 مقدّمه

1-1-1 آکنه

1-1-1-1 تعریف و شیوع آکنه

آکنه یکی از شایعترین بیماریهای پوستی مناطق توسعه یافته جهان است که تعداد زیادی از جمعیت جهان در طول زندگی خود به آن مبتلا می شوند. (Kornelia Szabo, 2011) آکنه ولگاریس عارضه ای چندعاملی است و معمولا اثرات آزاردهنده روانی- اجتماعی دارد و حدود 40 میلیون نفر در آمریکا به آن مبتلا هستند. و بیشتر این افراد، نوجوانان و جوانان هستند. (Yetunde Olutunmbi, 2008) بیش از 85% نوجوانان دچار این عارضه می شوند و از نظر جنس، دختران بیش از پسران به آن مبتلا می گردند. و قریب 100% افراد در مقاطعی از زندگی خود، آن را تجربه کرده اند. ازطرفی هرچه شدت آکنه بیشتر می شود اثرات منفی آن بر روی کیفیت زندگی بیشتر است. (Megha Kataria Arora, 2011)

1-1-1-2 علل بروز آکنه

مکانیزم بیماری زایی آکنه هنوز کامل مشخص نیست؛ اما اعتقاد بر این است که مرتبط با ترشّح زیاد از غدد سباسه، کراتینه شدن فولیکولی بیش ازحد، کلونی شدن باکتری p acne و التهاب می باشد.(Yetunde Olutunmbi, 2008) همچنین بررسی بیش از 1000 مطالعه نشان داد که سطوح تستوسترون، پروژسترون، فاکتور رشد شبه انسولینی و گلوکوکورتیکوئید سرم در افراد مبتلا به آکنه بالاتر از سطوح این هورمونها در افراد سالم است و سطوح استروژن پایین تر است. (Megha, 2011Kataria Arora) یک مطالعه آینده نگر بر روی 60 بیمار مبتلا به آکنه شدید نشان داد که سطوح کلسترول تام، LDL کلسترول، تستوسترون و پرژسترون در بیماران مبتلا به آکنه بالاتر از افراد سالم و سطوح استروژن و HDL کلسترول پایین تر است. (Megha Kataria Arora, 2010)

1-1-1-3 درمان آکنه

درمان آکنه شامل موارد گسترده هورمونی و غیرهورمونی است. انتخاب روش مناسب، بستگی به شرایط فرد مبتلا ازجمله شدّت و نوع آکنه، وضعیت پزشکی فرد، نوع ترجیحی درمان (خوراکی یا موضعی) و سابقه هورمونی و غدد درونریز فرد دارد. اگر فرد مبتلا اظهار می کند که بروز زائده ها با چرخه قاعدگی ارتباط نشان می دهد؛ باید علاوه بر درمان های معمول غیرهورمونی، از هورمون ها برای درمان موفقیت آمیز استفاده کرد. همچنین برای اثربخشی بیشتر داروهای غیرهورمونی، آن ها را با مواد هورمونی ترکیب می کنند. (Yetunde Olutunmbi, 2008)

گزارش ها نشان داده است که مصرف داروهای هورمونی می تواند عوارض مختلفی ایجاد نماید که برخی از آن ها عبارتند از: تهوّع، استفراغ، خونریزی، افزایش وزن و حساسیت زیاد سینه ها به لمس. در برخی موارد نیز عوارض شدیدتری ازجمله افزایش فشار خون و تشکیل لخته های خونی داخل عروق گزارش شده است. (Yetunde Olutunmbi, 2008)

1-1-2 پزشکی ایرانی و مزاج

1-1-2-1 طبّ مکمّل و سازمان جهانی بهداشت

سازمان بهداشت جهانی با توجّه به گرایش مردم جهان به طبّ سنّتی و مکمّل و وجود ضرورت احیا و ترویج آن، ارتقا و بازشناسی این علوم را مورد توجّه قرار داده است. و در سال 1987، طی بیانیه ای اعلام می نماید: " طبّ سنّتی مجموعه علوم نظری و عملی است که در تشخیص طبّی، پیشگیری و درمان بیماری های جسمی، ذهنی و یا ناهنجاری های اجتماعی بهکار می رود. و به صورت گفتاری یا نوشتاری از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است." (WHO, 1987) و در سال 2000، تعریف دیگری ارائه داده است؛ بدین مضمون که: "طبّ سنّتی واژه ای کلّی است که علاوه بر سیستم های طبّ سنّتی مانند طبّ سنّتی چین، آیورودای هند، طبّ یونانی- عربی، به انواع مختلف طبّ بومی نیز اطلاق می شود. و بیان می نماید که درمان های طبّ سنّتی شامل دارو درمانی و روش های غیردارویی می باشد." (WHO, 2000)

همچنین این سازمان موارد زیر را از علل پیشرفت و ترویج طبّ سنّتی می داند:

طبّ سنّتی جزئی از فرهنگ مردم کشورهای مختلف محسوب می شود که نسبت به تمام سیستم های وارداتی، مزایای خاصّی داشته و در حلّ برخی مسائل فرهنگی سلامت، نقش قابل توجّهی دارد. همچنین بهراحتی توسّط مردم مورد پذیرش قرار می گیرد.
طبّ سنّتی با دید کلّی به بدن می نگرد و تأکید دارد که بیماری نتیجه عدم تعادل و توازن انسان در کلّ سیستمی است که او را احاطه می کند. در این نگاه، عامل مهاجم و تغییرات پاتوژنیک نقش جانبی دارند.
طبّ سنّتی یکی از مطمئن ترین راه ها برای رسیدن به پوشش بهداشتی برای همه جهانیان است و ازجمله روش های قابل قبول، امن و دارای توجیه اقتصادی می باشد. (WHO, 1987) (علیزاده فاطمه،1389)

1-1-2-2 مکتب طبّ سنّتی ایران

یکی از غنی ترین مکاتب طبّ مکمّل و جایگزین در دنیا، طبّ سنّتی ایران است. این طب در برخی دیگر از کشورهای جهان ازجمله کشورهای عربی، یونان و هندوستان نیز استفاده می شود. (علیزاده مهدی،1383) مکتب طبّ سنّتی ایران، جهان هستی را یک نظام احسن دانسته و به آن، به عنوان آفریده خالق حکیم می نگرد. این طب بر پیشگیری از بیماری ها با آموزش روش صحیح زندگی تأکید دارد و اعتقاد دارد که با این تدبیر، تعداد بیماران و میزان مصرف دارو، کاهش خواهد یافت. (ناصری،1384)

1-1-2-2-1 اصول و مبانی طبّ سنّتی ایران

مکتب طبّ سنّتی ایران نیز مانند سایر مکاتب طبّی، دارای دیدگاه فلسفی خاص خود است و برای بیان آن ها از مجموعه ای از لغات و اصطلاحات تخصّصی استفاده می کند. بنابراین برای فهم کامل گزاره های آن لازم است این لغات عینا آموخته، فهم شده و به کار برده شوند. ازسوی دیگر باید توجّه داشت که برخی از این کلمات، به لغات متداول و معمول امروزی شباهت دارند؛ امّا در زمان خود، اصطلاحاتی تخصّصی بوده اند و مفهوم امروزیشان از آن مفاهیم اصطلاحی بسیار دور می باشد. (ناصری،1390)

در گذشته مجموع دانش های زمان را حکمت می نامیدند و کسی را که به همه آن علوم احاطه داشت، حکیم می گفتند. حکمت شامل دو بخش نظری و عملی است. حکمت نظری خود دارای قسمت های الهیات، ریاضیات و طبیعیات می باشد. علم طب نیز، بخشی از فروعیات فلسفه طبیعیات است. (ناصری،1390)

تعریفی که حکما از طب کرده اند، عبارت است از: "طب علمی است که بواسطه آن، احوال بدن انسان شناخته می شود؛ از جهت آنچه که موجب سلامتی و بیماری است. تا اوّلا سلامتی موجود را حفظ کند و اگر ازدست رفته بود، آن را برگرداند." (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389)

تقسیم بندی علم طب:

دانش پزشکی به دو بخش طبّ نظری و طبّ عملی تقسیم می شود.

الف) طبّ نظری

دانشی که چگونگی عملکرد طبیعی و تغییرات بدن انسان و عوامل مؤثر بر آن را – که منجر به سلامتی یا بیماری می شوند – بررسی کرده، نهایتا پزشک را به تشخیص درست می رساند. خود آن شامل سه بخش است:

1- امور طبیعیه: اموری که هستی، قوام و حفظ کمالات جسمی بدن انسان، بر آنها مبتنی است. (فیزیولوژی)

2- اسباب و علل: علّت ایجاد تغییرات در بدن انسان و عوامل مؤثر بر آن و چگونگی بروز بیماری را بررسی می کند. (اتیولوژی و فیزیوپاتولوژی)

3- دلائل و علائم: به بررسی علائم و نشانه ها می پردازد و پزشک را برای تشخیص حال سلامت یا بیماری راهنمایی می کند. مانند نشانه های مزاجی و غلبه اخلاط، نبضشناسی و ادرارشناسی. (نشانه شناسی یا سمیولوژی) (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)

ب) طبّ عملی

شامل علم به روش هایی است که برای حفظ سلامتی (علم حفظ الصحه) یا بازگرداندن سلامتی (علم معالجات) بهکار می روند. طبّ عملی خود شامل سه بخش است:

1- تدابیر

2- دارودرمانی

3- اعمال دستی

(ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)

ارکان:

ارکان اوّلین قسمت از امور طبیعیه اند که در اصطلاح حکما، اجسام بسیطی می باشند که به غیر از خود، به چیزی قابل قسمت نیستند و اجزای اولیه تشکیل دهنده همه موجودات اعم از انسان، حیوان، گیاه و جمادات هستند. تقسیم بندی ارکان براساس کیفیات فاعله (گرمی و سردی) و منفعله (تری و خشکی) آنها صورت می گیرد. (ابوعلی سینا-شرفکندی،1389) (ناصری،1390) (جرجانی،1391) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385)(میرابزاده اردکانی،1389)

مزاج ها:

مزاج در لغت به معنی درهم آمیختن است و در طبّ سنّتی ایران، به مفهوم کیفیت یکسان و جدیدی است که در نتیجه آمیختن ارکان با یکدیگر و فعل و انفعال آن ها در یک جسم مرکّب به وجود می آید. (ناصری،1390) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385) (میرابزاده اردکانی،1389)

براساس دیدگاه پزشکی ایرانی، هر انسان با یک مزاج متولّد می شود که به آن مزاج ذاتی یا جبلّی می گویند. و در مراحل مختلف زندگی بر اساس روش و شیوه زندگی و عوامل مختلفی از جمله تغییر سن، فصول، موقعیت جغرافیایی محل زیست و.....در معرض مزاج های عارضی قرار می گیرد. مزاج جبلّی از نه حالت خارج نیست: گرم، سرد، تر، خشک، گرم وتر، گرم وخشک، سرد وتر، سرد وخشک و معتدل.(عقیلی خراسانی-ناظم،1385) (چغمینی-ناظم،1391) (عبادیانی،1390) ولی در یک تقسیم بندی کلی تر می توان افراد را در چهار گروه دموی، صفراوی، بلغمی و سوداوی جای داد. دو تای این ها گرم و دوتای دیگر سرد هستند. بنابراین از آنجایی که مزاج جبلّی افراد متفاوت است، ترکیبات بدنی ایشان با هم فرق می کند و باعث می شود که استعداد ابتلا به بیماری ها و نحوه حفظ سلامتی افراد نیز با یکدیگر فرق کند.

اخلاط:

خلط، جسم روان و مرطوبی است که در نتیجه تغییرات انجام شده بر روی غذا در دستگاه گوارش یا به عبارتی بر اثر هضم و جذب غذا به وجود می آید. غذا در اثر جویده شدن و آمیختن با بزاق و ترشحات معده و حرکات دستگاه گوارش به ترکیبی شبیه به لعاب سوپ جو به نام کیلوس معدی تبدیل می شود. سپس این کیلوس به کبد رفته و در اثر حرارت کبد، به کیموس تبدیل می گردد. کیموس کبدی حاوی چهار خلط به نام صفرا، دم، بلغم و سوداست. تعادل این اخلاط چهارگانه، نقش مهمی در حفظ سلامتی و ایجاد بیماری ها دارد. اگر اخلاط ایجاد شده در کبد، مقدار معتدل و کیفیت صالح داشته باشند، موجب سلامتی بدن می شوند و اگر دارای مقدار بیش از حد یا کیفیت ناصالح باشند؛ زمینه بروز بیماری فراهم می گردد. (رمضانی،1389) (ناصری،1390) (میرابزاده اردکانی،1389) (عقیلی خراسانی-ناظم،1385). همچنین فضولات یا مواد زائد غذای هضم شده از مسیرهای مشخصی از بدن دفع می شوند.(امتیازی،1390)

1-1-2-3 جوش و آکنه در طبّ سنّتی ایران

جوش نوعی برآمدگی غیرطبیعی در سطح پوست است. درواقع نوعی ورم دراندازه بسیار کوچک می باشد. شاید وجه تسمیه این ورم های کوچک به "جوش" آن باشد که بیشتر جوش ها از گرم شدن و جوشش صفرا و خون به وجود می آیند. (عبادیانی،1392)

تازمانی که اخلاط چهارگانه تولیدی در کبد، به مقدار طبیعی و کیفیت مناسب هستند؛ برای بدن مفید بوده و به بدن یاری می رسانند. امّا زمانی که متغیر و از حال طبیعی خارج میشوند، مانند دشمن بدن تلقی شده و طبیعت مدبّره برای دفع آن ها چاره اندیشی می کند. یکی از راه های بیرون راندن این مواد مزاحم، پوست می باشد. اگر این مواد بسیار رقیق و لطیف باشند، از طریق ترشح عرق به بیرون رانده می شوند. اما اگر به آن حد از رقّت و لطافت نباشند، بین پوست و گوشت حبس شده و به تدریج با انباشته شدن این مواد در زیر پوست، ورم های کوچکی به نام جوش پدیدار می شود. در دوران بلوغ به سبب تغییراتی که در غدد جنسی رخ می دهد، در بدن نوعی افزایش حرارت ایجاد می شود. این افزایش حرارت، هضم و نضج مواد را در بدن افزایش می دهد. در اثر این تغییر، بسیاری از مواد زائد که از سال ها قبل در بدن و در نزدیکی پوست انباشته شده بودند؛ رقیق می شوند. طبیعت مدبّره بدن برای پاکسازی بدن از این مواد زائد، آنها را به سطح بدن می فرستد که به علّت غلظت، نمی توانند از پوست خارج شوند؛ درنتیجه در منافذ پوست باقی مانده و به صورت ورم های کوچکی به نام «جوش» یا آکنه ظاهر می شوند. (عبادیانی،1392) (ناظمجهان،1387) (ارزانی،1387) (کرمانی،1387