مقدمه، تصحیح انتقادی و تعلیق نسخه‌ی‌ خطی سوگ نامه‌ی‌ فاجعه‌ی‌ کربلا اثر «ویلهلم لیتن آلمانی» WORD

 فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده1

مقدمه2

فصل اول: کلیات

1-1- هدف4

1-2- پیشینه‌ی تحقیق5

1-3- روش کار وتحقیق6

فصل دوم: تعزیه‌ی عاشورایی

2-1- مقدمه7

2-2- معنی تعزیه7

2-3- تاریخچه‌ی تعزیه9

2-4- انواع تعزیه12

2-4-1- تعزیه‌ی دوره12

2-4-2- تعزیه‌ی زمینی13

2-4-3- تعزیه‌ی زنانه13

2-4-4- تعزیه‌ی مضحک14

2-5- موسیقی در تعزیه15

2-6- ویژگی‌های تعزیه نامه‌ها16

2-6-1- منظوم و غنایی بودن17

2-6-2- تراژیک یا حزن انگیز بودن17

2-6-3- فراوانی و تنوع وزن‌ها و بحرها17

2-6-4- دراماتیک بودن تعزیه‌ها18

فصل سوم: ترجمه‌ی مقدمه‌ی کتاب

3-1- پیش گفتار19

3-2- مقدمه21

فصل چهارم: مجالس

4-1- مجلس اول: درآمدی بر قربانی کردن حضرت اسماعیل توسط حضرت ابراهیم32

4-1-1- پیش درآمد مجلس اول32

4-1-2- اشعار مجلس اول36

4-2- مجلس دوم: مجلس عاق والدین، به حجره رفتن پیغمبر، در به روی خود بستن46

4-2-1- پیش در آمد مجلس دوم46

4-2-2- اشعار مجلس دوم48

4-3- مجلس سوم: مجلس مهلت خواستن جناب سیدالشهداء از کوفیان بی حیا در زمین کربلا در شب عاشورا از شمر والدالزنا68

4-3-1- پیش در آمد مجلس سوم68

4-3-2- اشعار مجلس سوم71

4-4- مجلس چهارم: در کیفیت شهادت وهب و وداع نمودن اهل بیت خود را و شهید شدن آن111

4-4-1- پیش درآمد مجلس چهارم111

4-4-2- اشعار مجلس چهارم113

4-5- مجلس پنجم: مجلس شهادت حضرت عباس علی ارواحنا فداک123

4-5-1- پیش درآمد مجلس پنجم123

4-5-2- اشعار مجلس پنجم125

4-6- مجلس ششم: شهادت جناب سید الشهداء ( صلوات الله علیه) در صحرای کربلای معلی151

4-6-1- پیش درآمد مجلس ششم151

4-6-2- اشعار مجلس ششم154

4-7- مجلس هفتم: مجلس مرغی که آمد به مدینه بر سر دیوار خانه‌ی فاطمه و شفا یافتن دختر یهودی از خون بال مرغ و مسلمان شدن هفتاد نفر از یهودی189

4-7-1- پیش درآمد مجلس هفتم189

4-7-2- اشعار مجلس هفتم192

4-8- مجلس هشتم: خولی سر امام را به تنور نهادن و نزول پیامبر و فاطمه (س)207

4-8-1- پیش درآمد مجلس هشتم207

4-8-2- اشعار مجلس هشتم209

4-9- مجلس نهم: زن نصرانی و آمدن او به زمین کربلای معلی و معجزات چند دیدن و مسلمان شدن او به دست فاطمه علیها السّلام221

4-9-1- پیش در آمد مجلس نهم221

4-9-2- اشعار مجلس نهم223

4-10- مجلس دهم:سلیمان اعمش و شبیخون زدن به لشکر ابن زیاد علیه اللعنه والعذاب و بردن سرها را به دیر240

4-10-1- پیش درآمد مجلس دهم240

4-10-2- اشعار مجلس دهم242

4-11- مجلس یازدهم مجلس درة الصدف263

4-11-1- پیش درآمد مجلس یازدهم263

4-11-2- اشعار مجلس یازدهم264

4-12- مجلس دوازدهم: ظهری در مدینه عروسی کردن288

4-12-1- پیش درآمد مجلس دوازدهم288

4-12-2- اشعار مجلس دوازدهم290

4-13- مجلس سیزدهم: قانیا پادشاه فرنگ310

4-13-1- پیش درآمد مجلس سیزدهم310

4-13-2- اشعار مجلس سیزدهم311

4-14- مجلس چهاردهم امیر تیمور334

4-14-1- پیش در آمد مجلس چهاردهم334

4-14-2- اشعار مجلس چهاردهم335

4-15- مجلس پانزدهم: امام جعفر صادق342

4-15-1- پیش درآمد مجلس پانزدهم342

4-14-2- اشعار مجلس پانزدهم344

فصل پنجم: فرهنگ اعلام

5-1- فرهنگ اعلام357

فصل ششم: نتیجه گیری و پیشنهادات

6-1- نتیجه گیری362

6-2- پیشنهادات365

منابع و مآخذ366

 کیده

مقدمه، تصحیح انتقادی وتعلیق نسخه‌ی‌ خطی سوگ نامه‌ی‌ فاجعه‌ی‌ کربلا اثر «ویلهلم لیتن آلمانی»

قیام امام سوم شیعیان به همراه خاندان و دوستدارنش وشکل گیری واقعه‌ی عظیم عاشورا در صحرای تفتیده‌ی کربلا، در گذر قرنهای متمادی تأثیری بس شگرف وعمیق در ادبیات ملل مسلمان به ویژه ادبیات فارسی ایران زمین پدید آورد و باعث به وجود آمدن گونه ی خاصی از روایت و نمایش به نام تعزیه شد ؛ گرچه تعزیه از دیرباز در ادبیات و میان مردم ایران به شکلی متفاوت وجود داشته است اما چند سال پس از حادثه‌ی کربلا، تعزیه نامه در ادبیات منظوم فارسی زبانان جایگاه ویژه ای یافت . تعزیه گونه ای نمایشی وآهنگین است که در طی آن افرادی با پوشش ویژه وقایع دهه‌ی اول محرم را که با اسطوره وافسانه درآمیخته شده است؛ به نمایش می گذارند.

این رساله که تحت عنوان « مقدمه ، تصحیح انتقادی و تعلیق نسخه‌ی خطی سوگنامه‌ی فاجعه‌ی کربلا» ارائه شده است تصحیح نسخه‌ی گردآوری شده توسط لیتن است که طی 15 مجلس وقایع عاشورا را در قالب تعزیه بیان می‌نماید ؛ ودر پی آن است تا جایگاه ویژه‌ی تعزیه وتعزیه سرایی را که در طی دوران ( آل بویه تا اواخر قاجاریه ، احمد شاه قاجار) نمود آشکارتری داشته است؛ نشان داده وضمن پیش درآمدهایی که در ابتدای هر مجلس تعبیه شده توضیحات لازمه‌ی همان مجلس را بیان می دارد که شامل معرفی شخصیت های بارز، تفکیک افسانه ، اسطوره وحقیقت، بیان اوزان قطعات نخستین ، گوشه های استفاده قالبهای شعری، شرح لغات وابیات مشکل، فرهنگ اعلام و انتقادات مربوطه است .

واژه های کلیدی: امام حسین(ع) حضرت زینب(س) ، حضرت عباس(ع) ، شهادت ، تعزیه .

مقدمه

خداوند متعال از میان خلقش پیامبران و اولیایی را برگزید، و از میان آن بندگان صالحش ذبیح‌هایی برای خود انتخاب کرد؛ به گواهی سخنان اهل عصمت، حضرت یحیی فرزند زکریا (ع)، حضرت اسماعیل فرزند حضرت ابراهیم(ع)، عبدالله بن عبدالمطلب پدرخاتم پیامبران و حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) فرزند حضرت علی (ع) از جمله‌ی این قربانیان هستند؛ لکن از میان این قربانیان بریده شدن سر تنها برای حضرت یحیی و حضرت امام حسین (ع) مقدر شد و آسمان نیز چهل روز برای این دو ذبیح گریست.

اما بریده شدن سر سید و سالار شهیدان حسین بن علی(ع) با لب‌های خشکیده و عطشان در صحرای سوزان کربلا از چنان عظمتی برخوردار است؛ که هم قبل از شهادتش پیامبران و اوصیای پیشین را در ماتم خود نشانده است، و هم بعد از شهادتش تا قیامت اشک را بردیدگان همه‌ی ائمه (ع) و مؤمنان و دوستداران آن حضرت جاری ساخته است.

توجه به این نکته که امام حسین (ع) فرد بی یار و مظلومی بوده که برای بخشیده شدن امت گناهکار به درگاه خداوند باری به شهادت رسیده است همه‌ی ساحت عاشورا نیست؛ بلکه عاشورا سرشار از حماسه، زیبایی، عقلانیت، تدبیر و اندیشه‌‌ی سرور جوانان اهل بهشت و یارانش و عاطفی‌ترین صحنه‌های بارش عشق و ایمان و ایثار است.

در کنار اعجاز اولیاء و مصیبت‌های وارد شده بر سایر ائمه (ع)، واقعه‌ی عاشورا در گذر قرن‌های متمادی تأثیری بس شگرف در ادبیات ملل به ویژه ملل مسلمان و ادبیات فارسی داشته است؛ که خود باعث به وجود آمدن گونه‌ی خاصی از روایت و نمایش به نام تعزیه شد و اکنون تنها نمایش جدی جهان اسلام است. اشاعه‌ی‌ فرهنگ عاشورایی و گسترش مفاهیم کربلایی مهمترین عامل به وجود آمدن تعزیه نامه‌ها و ادبیات نمایشی در ایران زمین بوده است؛ به گونه‌ای که کربلا در تعزیه‌ها مکانی از پیش انتخاب شده است؛ مکانی که از ازل کارکرد آن روشن است.

آن چه نگارنده را برآن داشت تا به تصحیح نسخه‌ی گردآوری شده توسط لیتن آلمانی بپردازد پی بردن به هدف مشخص و سیاست معین حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) در آن حادثه‌ی بزرگ و نهضت عظیم بوده است؛ در عین حال که امام (ع) به خوبی از پایان کار خود و همراهانش آگاهی داشته است؛ باز هم زنان و کودکان را در این سفر پر مخاطره با خود همراه کرده است؛ موضوع قابل بررسی دیگر در این اثر تفکیک افسانه، اسطوره و حقیقت ماجراهای کربلا در تعزیه‌ها است.

به منظور دریافت این مهم مقدمه‌ی کتاب ترجمه گردید، نسخه‌ی خطی تصحیح و برای ارائه‌ی تصویری گویاتر از واقعه‌ی کربلا برای هر مجلس یک پیش در آمد نگاشته شد؛ با توجه به وقایعی که در کربلا اتفاق افتاده است؛ مجلس‌های کتاب از نظم خاصی برخوردار نبوده اند؛ با توجه به وقایع، تنظیم و طبقه بندی گردیدند؛ برای پی بردن به اوزان هر مجلس با توجه به ضیق وقت چون امکان تقطیع همه‌ی ابیات وجود نداشت به تقطیع دوبیت اول از هر مجلس بسنده گردید؛ در فصل پنجم برای معرفی شخصیت‌ها فرهنگ اعلام نگاشته شد.

قالب غالب در سرودن این اشعار مثنوی بوده است؛ موارد محدودی که به جز قالب مثنوی بوده؛ ضمن اشعار به آن اشاره شده است.

نقش تعزیه‌ها در حفظ و حراست از موسیقی انکار ناپذیر است و با توجه به این که غنا در اسلام پذیرفته نیست؛ تعزیه مطمئن‌ترین سنگری بوده که موسیقی اصیل ایرانی را حراست نموده است؛ پس در هر مجلس غالب دستگاه‌ها و مایه‌ها و گوشه‌های موسیقی ایرانی مورد بررسی قرار گرفت.

«ذکر این نکته لازم است اشعاری که در بعضی از جاهای پایاننامه در میان مجالس نیامدهاند و یا ناقص میباشد به این دلیل است که در خود نسخه خطی نیامده بودند و تعداد انگشت شماری از کلمات نیز برای این حقیر قابل خواندن نبودند»

نهایتاً این رساله در شش فصل تنظیم گردیده است:

فصل 1- مقدمه و کلیات

فصل 2- تعزیه‌ی عاشورایی

فصل 3- ترجمه‌‌ی مقدمه‌‌ی کتاب

فصل 4- مجالس کتاب

فصل 5- فرهنگ اعلام

فصل 6- نتیجه گیری و پیشنهادات.

 فصل اول: کلیات

 1-1- هدف

هدف از گردآوری رساله، در مرحله ی اول، تصحیح نسخه‌ی خطی است که در مبحث تعزیه 15 مجلس منظوم را جمع آوری نموده و برای مدتی طولانی و طی سالهای گذشته در کشور آلمان مضبوط بوده است.

پس از این به محتوای نسخه‌ی خطی می‌پردازد. که وقایع محرم سال 61 هجری را در قالب تعزیه بیان می‌نماید.

واقعه‌ای تاریخ ساز که طی آن خاندان عصمت و زادگان پاکی و تقوا در برابر فاسقان زورگوی زمان صف آرایی کرده و با قلت نیرو در برابر دریای کفر شیطان صفتان از ایمان خود دفاع کرده و نام خود را بر بلندای تاریخ ثبت نمودند.

یزیدیان بی دین که نقاب دینداری چهره‌ی مزدورشان را برای چند صباحی پوشانید اما در گذر زمان نقاب‌هایشان فرو افتاد و فطرت حقیقت جوی انسان‌های آینده بر ارزش‌های برخاسته از حادثه‌ی عاشورا صحه نهاد و در این میان روی یزیدیان برای همیشه سیاه و پلید شد.

شاعرانی که از بطن اجتماع مسلمین برخاستند و برفطرت حقیقت جوی خود اعتماد کرده و توانستند حق همیشه حقیقت را از کفر همیشه باطل تشخیص دهند یکی از راه‌های اشاعه‌ی فرهنگ عاشورایی و گسترش مفاهیم کربلایی را در سرایش شعر و به تبع آن در اجرای تعزیه یافتند، تا با مدد از این شیوه، مردم یا عوام را در جهت عزای بر امام حسین (ع) که باعث زنده ماندن اسلام ناب می‌شود تشویق نمایند.

حال سعی این رساله بر آن بوده تا ضمن تصحیح مجالس تعزیه‌ی نسخه لیتن، پیشینه‌‌ی تعزیه و سوگواری برسیدالشهداء (ع) را شناسایی نموده و با نگاهی انتقادی که به این نسخه داشته، آن را به عنوان منبعی در اختیار دوستداران شعر و شیعه قرار دهد.

1-2- پیشینه‌ی تحقیق

 درباره‌ی پیشینه‌ی تحقیق و سوابق مربوط به موضوع رساله، به طور کلی و در ابعاد مختلف مانند انواع تعزیه، تاریخچه‌ی تعزیه، موسیقی در تعزیه، ویژگی‌های تعزیه کتب و مقالاتی به رشته‌ی تحریر و تألیف در آمده است.

در آثار ذیل، اشارتی در حد کم و بیش به تعزیه و ویژگی‌های آن شده است:

1- صادق، همایونی، (1380)، تعزیه در ایران، شیراز، انتشارات نوید.

این اثر در 1016 صفحه به چاپ رسیده است که به پیشینه، انواع، ویژگی‌ها، دستگاه‌های موسیقی و همه‌ی ابعاد تعزیه به طور مفصل پرداخته است.

2- ناصربخت، محمدحسین،(1388) دفتر تعزیه، جلد9، تهران، انتشارات نمایش، این اثر دارای یک مقدمه و چهار مجلس تعزیه است: در مقدمه‌ی کتاب به نام چند مجلس از مجلس‌های نسخه‌ی لیتن اشاره‌ای گذرا داشته است.

3- فتحعلی بیگی، داوود،(1380) دفتر تعزیه، جلد 4، تهران، انتشارات نمایش.

نویسنده در این اثر اشاره‌ای مختصر به چگونگی شکل گیری تعزیه داشته است و اشعاری از سه مجلس تعزیه را بیان کرده است.

4- سنایی، رستگار،(1379)، سوگ سروده‌های عاشورایی، کیهان فرهنگی،

دکتر رستگار فسایی در این مقاله تاریخچه‌ی تعزیه را از ابتدا تا رسیدن به فاجعه‌ی کربلا و بعد از آن مورد بررسی قرار داده است.

5- مجله‌ی نمایش، سال دوازدهم، آذر و دی 1389، نشر قطره، تهران

در این مجله، حدود هشت مقاله از استادان بزرگ تعزیه،1- دکتر محمدحسین ناصربخت 2- دکتر احمد جولایی 3- استاد داوود فتحعلی بیگی 4- عبدالرضا فریدزاده 5- افق ایرجی 6- علی‌رضا میرشکاری 7- جهان‌شیر یاراحمدی 8- علی‌رضا حنیفی: ارزش ادبی، نسخ تعزیه، منابع و مآخذ قصص و روایات تعزیه نامه‌ها و سایر ویژگی‌های تعزیه‌ها مورد بررسی قرار گرفته است.

ذکر این مطلب لازم است؛ که در زمینه‌ی تصحیح نسخه‌ی خطی ویلهلم لیتن آلمانی تا جایی که بنده اطلاع دارم؛ و منابع را مورد بررسی قرار داده‌ام؛ تحقیق مستقل و مبسوطی انجام نگرفته است؛ و کار رساله به این گستردگی و دقت نخستین بار اجرا شده است.

 1-3- روش کار وتحقیق

روش کار و شیوه‌ی تحقیق در این رساله، کتابخانه‌ای است، بدین صورت که ابتدا منابع و کتب مرتبط ملاحظه گردید و اطلاعات لازم از آن‌ها استخراج و به صورت فیش برداری مطالب جمع آوری شد. سپس طبق چارچوبی که برای رساله در نظر بود، یادداشت‌ها از هم تفکیک و دسته بندی گردید.

برای فصل چهارم که مبحث اصلی رساله را شامل شده است؛ پانزده مجلس تعزیه از نسخه‌ی خطّی تصحیح و پیش در آمد مربوط به هر مجلس طبق چارچوب ارائه شده، دسته بندی شده؛ در این رساله سعی شده است که تا حد امکان به و قایع کربلا و سپس آن چه که بعد از آن به صورت افسانه و اسطوره در آمده است پرداخته بشود و آنگاه جمع آوری شده و در جمع بندی مناسبی ارائه گردد.