الگوی بلندمدت ساختاری اقتصاد ایران (با تکیه بر بخش پولی در اقتصاد باز)

 چکیده

اقتصاد کشوری مثل ایران در ارتباطات اقتصادی بین‌المللی با دنیا تحت تاثیر نوسانات قیمت‌های جهانی نفت و رشد اقتصادی در بقیه دنیا قرار دارد. فراز و نشیب‌های اقتصاد ایران از دهه 1970 تحت تاثیر دو عامل عمده و اصلی شکل گرفته است: شوک‌های سیاسی داخلی و خارجی و قیمت نفت. در حالیکه این عوامل نقش مهمی را در شکل گیری نوسانات اقتصاد ایران و رشد اقتصادی آن داشته و دارند، عوامل داخلی و خارجی دیگری هم در این میان تاثیرگذار بوده‌اند. نظر به پیچیدگی رفتار عوامل اقتصادی، تنظیم یک الگو اقتصادی که در آن روابط متقابل بین متغیرهای کلان اقتصادی و اثرات شوک‌های اقتصادی به طور سیستماتیک مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند ضروری می‌نماید.

در این رساله سعی ‌گردید که با استفاده از روش ارائه شده توسط گرات، لی، پسران و شین (a2003)[1] یک مدل خودرگرسیون برداری ساختاری با متغیرهای برونزای ضعیف[2]() متناسب با ویژگی‌های اقتصاد ایران طی دوره زمانی Q42007-Q11979 تخمین زده شود. روابط تعادلی بلندمدت مبتنی بر تئوری ‌اقتصادی با توجه به متغیرهای کلیدی کلان اقتصاد ایران شناسائی و آزمون گردیدند. تجزیه و تحلیل پویائی‌های کوتاه‌مدت، اثرات شوک نفتی و سیاست پولی خارجی بر روی متغیرهای کلیدی کلان اقتصاد ایران با استفاده از توابع عکس‌العمل کلی تحریک[3] و روش تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته[4] بررسی گردید. همچنین از طریق منحنی‌های شدت تداوم[5] سرعت تعدیل روابط بلندمدت به سمت تعادل، نسبت به تکانه‌های وسیع سیستمی[6] مورد آزمون قرار گرفت.

نتایج نشان‌ می‌دهند رابطه بلندمدت تقاضای واقعی پول و رابطه تعادلی تعیین نرخ ارز، ، که ترکیبی از دو رابطه تعادلی بلندمدت نرخ بهره بدون پوشش[7] و برابری قدرت خرید و نشان‌دهنده میزان انحراف از تعادل نرخ ارز[8]است، در مدل اقتصاد کلان ایران رد نمی‌گردند. علاوه بر این، با بررسی منحنی‌های شدت تداوم این دو رابطه بلندمدت، می‌توان استنتاج کرد که هر دو رابطه بلندمدت، سرعت تعدیل آهسته‌ای را به سمت تعادل بلندمدت نشان می‌دهند و اثرات تکانه‌های وسیع سیستمی بر این دو رابطه همجمعی موقتی است. اثرات اولیه شوک نفتی و شوک نرخ بهره خارجی (سیاست پولی خارجی) بر روی رابطه تقاضای پول مثبت و معنی‌دار است (بعد از تقریبا دو سال اثر آنها از بین می‌رود) ولی بر روی رابطه منفی، معنی‌دار و طولانی‌تر است.

کلمات کلیدی: مدل خود رگرسیون برداری ساختاری بلندمدت[9]، روابط بلندمدت، اقتصاد ایران، شوک نرخ بهره خارجی و شوک نفتی

 فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 فصل اول: کلیات تحقیق

1-1- مقدمه..........1

1-2- بیان مساله...........1

1-2-1- بررسی تاثیر شوک‌های نفتی بر متغیرهای کلان در قالب مدل بلندمدت ساختاری اقتصاد ایران.........5

1-2-2- بررسی تاثیر شوک‌‌های پولی و ارزی بر اقتصاد ایران....7

1-2-3- بررسی نحوه اثرپذیری اقتصاد ایران از شوک‌های اقتصادی سایر کشورهای جهان...........................................................................................................................................................................................8

1-3- ضرورت تحقیق.............................................................................................................................................................9

1-4- اهداف تحقیق................................................................................................................................................................9

1-5- فرضیه‌های تحقیق.....................................................................................................................................................10

1-6- روش تحقیق...............................................................................................................................................................10

1-7- جامعه آماری..............................................................................................................................................................11

1-8- ابزار گردآوری داده‌ها................................................................................................................................................11

1-9- محدودیت‌های تحقیق.............................................................................................................................................11

1-10- واژه‌های کلیدی......................................................................................................................................................12

فصل دوم: مروری بر مطالعات انجام شده

2-1- مقدمه.........................................................................................................................................................................15

2-2- مدل‌سازی کلان اقتصادی در مقیاس وسیع..................................................................................................16

2-2-1- مروری بر مطالعات انجام گرفته با استفاده از روش معادلات همزمان در مقیاس وسیع.......................................................................................................................................................................................16

2-3- مدل خودرگرسیون برداری بیزین غیر مقید و ساختاری.................................................................................34

2-3-1- مروری بر مطالعات انجام گرفته با استفاده از روش خودرگرسیون برداری بیزین غیرمقید و ساختاری...............................................................................................................................................................................35

2-4- مدل تعادل عمومی تصادفی پویای کینزین‌های جدید (الگوی )......................................................36

2-5- روش مدل‌سازی بلندمدت ساختاری....................................................................................................................37

2-5-1- مروری بر مطالعات انجام گرفته با استفاده از روش تعادل عمومی تصادفی پویای کینزین‌های جدید و روش مدل‌سازی بلندمدت ساختاری................................................................................................................38

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 2-6- جمع‌بندی....................................................................................................................................................................48

فصل سوم: مبانی نظری تحقیق و ارائه ساختار الگو

3-1-مقدمه............................................................................................................................................................................50

3-2- مبانی نظری................................................................................................................................................................50

3-2-1- روابط بلندمدت برگرفته از تئوری کینزین‌های جدید با اقتصاد باز و کوچک..........51

3-2-2- شرایط آربیتراژ.........................................................................................................................................56

3-2-3- اتحادهای حسابداری و روابط جریان و ذخیره..................................................................................59

3-2-4- شرایط تراز حساب‌ها در بلندمدت.......................................................................................................61

3-2-5- نقدینگی (تقاضای واقعی پول).............................................................................................................63

3-3- روش تحقیق........................................................................................................................................66

3-3-1- الگوی پویای تصحیح خطای برداریبا متغیرهای برون‌زای ضعیف ().................67

3-3-2- شناسایی پارامترهای ساختاری کوتاه‌مدت........................................................................................70

3-3-3- مدل : مدل با متغیرهای برون‌زای ضعیف............................................................79

3-3-4- عملکرد اجزاء قطعی در یک مدل تصحیح خطای برداری با متغیرهای برون‌زای ضعیف...................................................................................................................................................................................107

3-3-5- آزمون محدودیت‌های دقیقا شناسا و بیش از حد شناسا بر بردارهای همجمعی در نمونه‌های کوچک (با استفاده از روش خودگردان سازی).............................................................................................................111

فصل چهارم: نتایج تجربی

4-1- مقدمه......................................................................................................................................................................114

4-2- معرفی روابط بلندمدت و متغیرهای مدل........................................................................................................116

4-2-1- ویژگی‌های مربوط به متغیرهای مدل و روابط تعادلی بلندمدت..............................................116

4-3- نتایج تجربی............................................................................................................................................................132

4-3-1- آزمون تعیین مرتبه جمعی بودن متغیرهای الگو (آزمون ریشه واحد)....................................133

4-3-2- تعیین تعداد وقفه بهینه و تخمین روابط بلندمدت.....................................................................136

4-3-3- برآورد الگوی تصحیح خطا...............................................................................................................142

4-4- نتایج شبیه سازی.................................................................................................................................................145

4-4-1- منحنی شدت تداوم...........................................................................................................................147

4-4-2- توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته.........................................................................................152

فهرست مطالب

عنوان صفحه

4-4-3- تجزیه واریانس خطای پیش بینی تعمیم یافته..........................................................................163

فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهادات

5-1- نتیجه‌گیری.............................................................................................................................................167

پیوست: آمار و اطلاعات مورد استفاده

پیوست (1):.....................................................................................................................................................................173

پیوست (2):.....................................................................................................................................................................175

پیوست (3):.....................................................................................................................................................................178

منابع فارسی و انگلیسی..........................................................................................................................................181

چکیده انگلیسی

فهرست شکل‌ها

 عنوان صفحه

 شکل (4-1): تولید داخلی و خارجی()..........................................................................................................118

شکل (4-2): نرخ سود (بهره)سرمایه‌گذاری کوتاه‌مدت و بلندمدت (پنج ساله)..................................................119

شکل (4-3): میانگین نرخ‌های بهره.............................................................................................................................119

شکل (4-4): مهمترین شرکای عمده تجاری ایران...................................................................................................122

شکل (4-5): تولید داخلی، .....................................................................................................................................122

شکل (4-6): تفاضل مرتبه اول تولید داخلی، ..................................................................................................123

شکل (4-7): قیمت‌های داخلی، ...........................................................................................................................124

شکل (4-8): تفاضل مرتبه اول قیمت‌های داخلی، ........................................................................................125

شکل (4-9): تفاضل مرتبه دوم قیمت‌های داخلی، .....................................................................................125

شکل (4-10): قیمت‌های خارجی، ......................................................................................................................125

شکل (4-11): تفاضل مرتبه اول قیمت‌های خارجی، ...................................................................................126

شکل (4-12): تفاضل مرتبه دوم قیمت‌های خارجی، ...............................................................................126

شکل (4-13): قیمت‌های نسبی، ..................................................................................................126

شکل (4-14): تفاضل مرتبه اول قیمت‌های نسبی، ........................................................................127

شکل (4-15): نرخ ارز موثر اسمی، ...........................................................................................................127

شکل (4-16): تفاضل مرتبه اول نرخ ارز موثر اسمی،....................................................................................127

شکل (4-17): نرخ ارز موثر اسمی و تفاوت نرخ بهره داخلی و خارجی،................................128

شکل (4-18): نرخ ارز موثر اسمی و قیمت‌های نسبی، ..........................................................129

شکل (4-19): نرخ بهره داخلی، ...........................................................................................................................129

شکل (4-20): تفاضل مرتبه اول نرخ بهره داخلی، .......................................................................................129

شکل (4-21): نرخ بهره خارجی، .............................................................................................................130

شکل (4-22): تفاضل مرتبه اول نرخ بهره خارجی، ‌....................................................................................130

شکل (4-23): نرخ بهره داخلی و خارجی، و ..............................................................................................130

شکل (4-24): حجم واقعی پول، ......................................................................................................................131

شکل (4-25): تفاضل مرتبه اول حجم واقعی پول، ..................................................................................131

شکل (4-26): قیمت نفت، ................................................................................................132

شکل (4-27): تفاضل مرتبه اول قیمت نفت، ..............................................................................................132

شکل (4-28): معادله تولید واقعی.............................................................................................................................144

فهرست شکل‌ها

 عنوان صفحه

شکل (4-29): معادله نرخ ارز موثر اسمی..................................................................................................................144

شکل (4-30): معادله نرخ بهره داخلی.......................................................................................................................145

شکل (4-31): معادله قیمت‌های نسبی......................................................................................................................145

شکل (4-32): معادله حجم واقعی پول......................................................................................................................145

شکل (4-33): اثر تکانه‌های وسیع بر بردار همجمعی .................................................................148

شکل (4-34): اثر تکانه‌های وسیع بر بردار همجمعی تقاضای پول.....................................................................148

شکل (4-35): منحنی شدت تداوم با 95% فاصله اطمینان خودگردان سازی شده..............150

شکل (4-36): منحنی شدت تداوم تقاضای پول با 95% فاصله اطمینان خودگردان سازی شده.................151

شکل (4-37): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از شوک سیاست پولی خارجی (یک واحد شوک مثبت به نرخ بهره خارجی) با مقادیر خودگردان‌سازی شده در سطح 95% فاصله اطمینان.......................................155

شکل (4-38): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از شوک نفتی (یک واحد شوک مثبت به قیمت‌های نفت) با مقادیر خودگردان‌سازی شده در سطح 95% فاصله اطمینان...................................................................156

شکل (4-39): توابع توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از یک واحد شوک مثبت به تولید واقعی داخلی با مقادیر خودگردان‌سازی شده..........................................................................................................................................158

شکل (4-40): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از یک واحد شوک مثبت به نرخ ارز موثر اسمی با مقادیر خودگردان‌سازی شده.........................................................................................................................................159

شکل (4-41): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از شوک سیاست پولی داخلی (یک واحد شوک مثبت به نرخ بهره داخلی) با مقادیر خودگردان‌سازی شده در سطح 95% فاصله اطمینان..............................................160

شکل (4-42): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از شوک سیاست پولی داخلی (یک واحد شوک مثبت به حجم واقعی پول) با مقادیر خودگردان‌سازی شده در سطح 95% فاصله اطمینان.............................................161

شکل (4-43): توابع عکس‌العمل تحریک تعمیم یافته از یک واحد شوک مثبت به قیمت‌های نسبی با مقادیر خودگردان‌سازی شده در سطح 95% فاصله اطمینان...............................................................................................162

شکل (4-44): تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته تولید واقعی داخلی...........................................163

شکل (4-45): تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته نرخ ارز موثر اسمی............................................164

شکل (4-46): تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته نرخ بهره داخلی..................................................165

شکل (4-47): تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته قیمت‌ نسبی........................................................165

شکل (4-48): تجزیه واریانس خطای پیش‌بینی تعمیم یافته حجم واقعی پول.................................................166

فهرست جدول‌ها

 عنوان صفحه

  جدول (2-1): مشخصه‌های الگوهای اقتصاد سنجی کلان ایران................................................................................45

جدول (4-1): شرکای تجاری ایران در مدل ...............................................................................................121

جدول (4-2): آزمون ریشه واحد دیکی فولر تعمیم یافته و فیلیپس- پرون1979Q1-2007Q4) )....................134

جدول (4-3): انتخاب طول وقفه بهینه با استفاده از معیارهای و ...............................................................137

جدول (4-4): تعیین تعداد بردار همجمعی بر اساس آماره اثرو آماره حداکثر مقدار ویژه...............................138

جدول (4-5) روابط بلندمدت بیش از حد شناسا برای ایران1979Q1-2007Q4) )..............................................141

جدول (4-6) معادلات الگوی تصحیح خطای برداری برای ایران...........................................................................143

 فصل اول

کلیات

 1-1- مقدمه

طی چند دهه اخیر پدیده جهانی شدن توانسته است کلیه معادلات بین المللی و بعضا داخلی کشورها را تحت تاثیر خود قرار دهد. گسترش حجم مبادلات تجاری و مالی، افزایش وابستگی‌ها و ارتباطات اقتصادی بین‌المللی نشان دهنده آن است که اقتصادهای ملی باید در بستر جهانی[21] (با رویکرد اقتصاد باز) مورد بررسی قرار گیرند. در این پایان‌نامه سعی بر آن است که اقتصاد ایران در فضای باز (با تاثیرپذیری از شرایط اقتصادی سایر کشورها) مدل شود و آثار شوک‌های مختلف اقتصادی از جمله تکانه‌های نفتی و پولی (داخلی و خارجی) بر متغیرهای کلان اقتصادی ایران مورد بررسی قرار گیرد. براین اساس در این فصل ابتدا به طرح کلیات تحقیق از قبیل شرح و بیان مساله، اهمیت و ضرورت، اهداف، سئوالات، روش و محدودیت‌های پژوهش پرداخته می‌شود و در نهایت واژه‌های کلیدی تعریف می‌گردند.

 1-2- بیان مساله

به منظور ارزیابی بهتر سیاست‌های اقتصادی اتخاذ شده توسط دولت، تلاش‌های زیادی توسط اقتصاددانان صورت گرفته است. محور این تلاش‌ها به طور عمده در جهت تنظیم یک الگو یا مدل اقتصادی است تا در آن روابط متقابل بین متغیرهای کلان به طور سیستماتیک مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرند. مدل‌سازی، قلب تصمیم‌گیری دولت، صنایع و موسسات پولی و مالی است. الگو‌های اقتصادی در راستای رسیدن به اهداف زیر طراحی می‌گردند: فهم نحوه عملکرد اقتصاد در فضای بسته و باز، پیش‌بینی توسعه اقتصادی در سناریوهای مختلف، فراهم آوردن یک چارچوب مشترک برای ارتباطات اقتصادی بین کشورها، ارزیابی آثار سیاست‌های اقتصادی ورویدادهای خارجی. از سوی دیگر در سیاست‌گزاری اقتصادی، توجه به ارتباطات رو به گسترش بین‌المللی میان کشورها و بازارها از اهمیت فراوانی برخوردار است. افزایش حجم تجارت بین‌الملل و همگرایی اقتصادی و مالی، حرکت آزادانه سرمایه بین کشورها، حجم رو به رشد سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی و گسترش شرکت‌های چندملیتی و غیره، گویای افزایش ارتباطات بین‌المللی کشورهاست که لزوم الگو‌سازی اقتصاد یک کشور را در فضای باز اقتصادی آشکار می‌سازد.

[1] Garratt, Lee, Pesaran, Shin

[2] Weakly Exogenous or long-run Forcing Variables

[3] Generalised Impulse Response

[4] Generalized Forecast Error Variance Decomposition

[5]Persistence Profile

[6] System Wide Shock

[7] Uncovered Interest Parity

[8] Exchange Rate Misalignments

[9]Long-run Structural Vector Autoregression

[10] Nominal Effective Exchange Rate

[11] Orthogonalised Impulse Response

[12] Vector Autoregression

[13] Small Open Economy

[14] New Neoclassical Synthesis

3- شرایط آربیتراژ شامل رابطه برابری قدرت خرید، رابطه فیشر و برابری نرخ بهره بدون پوشش است.

[16] Solvency Conditions

[17] Vector Error Correction Model with Weakly Exogenous Variables

[18] Cointegrating VECMX

[19] Small Sample Properties

[20] Bootstrapping

[21] Global Context