ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده1

مقدمه. 2

فصل اول: کلیات تحقیق

1-1 بیان مسئله. 4

1-2 سوال تحقیق.. 4

1-3 اهداف تحقیق.. 4

1-4 فرضیه‌های تحقیق.. 5

1-5 روش تحقیق.. 5

1-6 روش گردآوری اطلاعات... 5

1-7 ابزار گردآوری اطلاعات... 5

1-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات... 6

1-9 قلمرو تحقیق.. 6

1-10 مشکلات تحقیق.. 6

1-11 واژه ها و مفاهیم. 8

فصل دوم: مرور منابع ، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 ادبیات تحقیق.. 10

2-1-1 کاربری اراضی.. 10

2-1-2 کاربری زمین.. 10

2-2 توانهای محیطی.. 10

2-3 جغرافیا و محیط.. 10

2-4 مفهوم محیط در جغرافیا11

2-5 محیط طبیعی.. 11

2-6 اهمیت جغرافیای طبیعی در برنامه ریزی محیطی منطقه. 12

2-7 ژئوتوریسم. 13

2-7-1 تاریخچه ژئوتوریسم. 13

2-7-2 اهداف ژئوتوریسم. 13

2-7-3 عوامل پیدایش پدیده‌های ژئوتوریسم. 14

2-7- 3-1 فرسایش، خالق پدیده‌های ژئوتوریسم. 14

2-7-3-2 قوانین و مقررات ژئو توریسم. 15

2-8 آمایش... 15

2-9 آمایش سرزمین.. 15

2-9-1 اهداف آمایش سرزمین.. 16

2-10 جغرافیای کاربردی و آمایش سرزمین.. 16

2- 11 مدیریت محیط.. 17

2-12 مشارکت ژئومورفولوژی درمدیریت محیط.. 17

2-13 کاربرد ژئومورفولوژی در برنامه ریزی عمران حوضه های رودخانه ای.. 18

2-14 خصوصیات حوضه های آبریز نواحی مرتفع. 18

2-15 خصوصیات حوضه های آبریز نواحی پست... 19

2-16 پیشینه تحقیق.. 19

فصل سوم: روش اجرای تحقیق، مواد و روش

3-1داده ها................................................................................................................................ 29

3-2 روش کار........................................................................................................................... 32

3-2-1 روش کرجینگ............................................................................................................... 32

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

4-1 موقعیت... 34

4-2 توپوگرافی.. 34

4-3 خاک.. 37

4-4 پوشش گیاهی و کاربری اراضی.. 39

4-5 زمین شناسی.. 42

4-6 فیزیوگرافی.. 46

4-6-1 حوضه آبریز. 46

4-6-2 خصوصیات ژئومتری حوضه. 46

4-6-3 شیب حوضه. 48

4-6-3-1 نقش درجه شیب در فرسایش خاک.. 48

4-7 هیدرولوژی.. 50

4-7-1 بررسی آبدهی فصلی حوضه امامزاده ابراهیم. 50

4-7-2 تداوم جریان رودخانه ای.. 51

4-7-3 ارتفاع آب جاری شده51

4-7-4 آب نمود یا هیدروگراف طبیعی حوضه امامزاده ابراهیم. 52

4-8-اقلیم. 53

4-8-1 انتخاب پایه زمانی مشترک.. 53

4-8-2 تواتر طبیعی بارندگیهای سالانه. 53

4-8-3 بارندگی ماهیانه. 56

4-8-4 توزیع فصلی بارش و رژیم بارندگی.. 58

4-8-5 درجه حرارت... 59

4-8-5-1 رژیم حرارتی.. 62

4-8-5-2 روند تغییرات میانگین ماهانه دما63

4-8-5-3 بررسی میانگین دمای ماهانه حداقل و حداکثر مطلق.. 65

4-8-5-4 تغییرات روزانه و فصلی دما65

4-8-5-5 رژیم فصلی دما در حوضه. 65

4-8-6 برف... 67

4-8-7 تعداد روزهای یخبندان. 68

4-8-8 رطوبت نسبی.. 70

4-8-9 تبخیر. 71

4-8-10 ساعات آفتابی و مقدار ابرناکی.. 73

4-8-11 طبقه بندی اقلیمی.. 75

4-8-11-1 روش دمارتن اصلاح شده75

4-8-11-2 منحنی آمبروترمیک... 75

4-9 توان کاربری رودخانه امام زاده ابراهیم. 76

4-10 زمین شناسی و ژئوتوریسم. 77

4-11 آب و هوا و ژئوتوریسم. 79

4-12 مراتع و ییلاقات... 80

4-13 شبکه آب و ژئوتوریسم. 82

4-13-1 رودخانه سله مرز. 85

4-13 -2- رودخانه و یسرود. 86

4-13 -3- رودخانه کیش خاله. 87

4-14 آبشار. 88

4-15 چشمه‌های معدنی.. 89

4-16 پوشش گیاهی و ژئوتوریسم. 89

4-16-1 جنگل‌های حوضه ی امام زاده ابراهیم. 91

4-16-2 جنگل‌ها ی سر سبز دورودخان. 92

4-16-3- جنگل‌های شاه بلوط روستای ویسرود. 93

4-17 نیمرخ‌ توپوگرافی و ژئوتوریسم. 96

4-18 مناطق مستعد ژئوتوریسم دررودخانه امامزاده ابراهیم (ع)100

4-18-1 دره ها101

4-18-2 تراس آبرفتی.. 102

4-18-3 مآندر. 104

4-18-4 قله. 105

4-18- 5- میانآب... 106

4-18-6 خط الراس اصلی.. 107

4-18-7 خط الراس فرعی (یال)108

4-18-8 پرتگاه رودخانه ای.. 109

4-18-9 مخروط افکنه. 110

4-18-10 اشکال فرسایش درحوضه. 111

4-18-10-1 فرسایش سطحی.. 112

4-18-10-2 فرسایش شیاری.. 112

4-18-10-3 فرسایش خندقی.. 113

4-18-10–4 فرسایش آبراهه ای.. 114

4-18-10- 5 فرسایش توده ای.. 116

4-19 لغزش... 117

4-19-1- زمین شناسی و لغزش... 119

4-19-2 لغزش زمین و لیتولوژی.. 120

4-19-3 لغزش و پراکندگی آنها در آبراهه ها120

4-19-4 لغزش و توپوگرافی.. 121

4-20 ریزش... 122

4-21رسوبگذاری.. 123

4-22 دامنه. 125

4-23 ارزیابی بهترین نقاط از نظر گردشگری.. 125

4-24 قابلیت‌ها و نقاط قوت رودخانه امامزاده ابراهیم در بخش آب... 127

4-25 تنگناها و محدویت‌های توسعه در زمینه بهره‌برداری از منابع آب... 128

4-26 تنگناهای موجود در زمینه منابع اراضی خاک.. 129

4-27 تنگناها و محدودیت‌های حفظ و توسعه جنگل‌ها129

4-27-1 محدودیت‌های اقتصادی و اجتماعی.. 129

4-27 -2 محدودیت‌ طبیعی.. 129

4-28 تنگناهها و محدودیت‌ها در زمینه توسعه گردشگری حوضه امامزاده ابراهیم. 129

فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1 بحث و نتیجه گیری.. 132

5-2 فرضیه‌های تحقیق.. 135

5-3 پیشنهادات... 136

منابع و مآخذ. 139

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3-1 میانگین بارش سالانه حوضه امامزاده ابراهیم در ایستگاه چوبر. 29

جدول 3-2 میانگین دبی ماهیانه ایستگاه مبارک آباد. 29

جدول 3-3 میانگین فصلی دبی ایستگاه مبارک آباد. 29

جدول 3-4 برآوردحجم جریان‏ماهانه ومتوسط سالانه ایستگاه مبارک آباد. 30

جدول 3-5 برآورد ارتفاع متوسط رواناب ماهانه وسالانه ایستگاه مبارک آباد. 30

جدول 3-6 برآورد ضریب روان آب ( هرز آب ) ماهانه و سالانه حوضه امامزاده ابراهیم. 30

جدول 3-7 جدول مقایسه ای مقادیر بارندگی و رواناب در حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 31

جدول 4-1 توزیع شیب به سطح حوضه امامزاده ابراهیم. 48

جدول 4-2 فاکتورهای فیزیوگرافی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 49

جدول 4-3 میانگین فصلی دبی ایستگاه مبارک آباد. 50

جدول 4-4 برآورد ارتفاع متوسط رواناب ماهانه وسالانه ایستگاه مبارک آباد. 52

جدول 4-5 میانگین دبی ماهیانه ایستگاه مبارک آباد. 52

جدول 4-6 بارش سالانه و میانگین متحرک 3 و 5 ساله در ایستگاه چوبر. 54

جدول 4-7 برآورد متوسط بارندگی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 56

جدول 4-8 توزیع فصلی بارش و درصد آن به کل سال. 58

جدول 4-9 متوسط درجه حرارت ماهانه ایستگاههای اطراف حوضه بر حسب سانتیگراد. 61

جدول 4-10 توزیع درجه حرارت متوسط ماهانه و سالانه برحسب سانتیگراد در حوضه آبریز امامزاده ابراهیم 61

جدول 4-11 داده های درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 62

جدول 4-12 تغییرات ماهانه درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 63

جدول 4-13رژیم فصلی و درصد فصل درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 66

جدول 4-14 آمار برف ماهیانه حوضه امامزاده ابراهیم( 82 – 1372 )68

جدول 4-15 تعداد روزهای یخبندان برحسب ماههای سال. 69

جدول 4-16 میانگین رطوبت نسبی ایستگاههای معرف برحسب درصد. 70

جدول 4-17 میانگین تبخیر از طشت در ایستگاه معرف... 72

جدول 4-18 ابرناکی ماهیانه حوضه امامزاده ابراهیم. 73

جدول 4-19 ساعات آفتابی حوضه امامزاده ابراهیم. 74

جدول 4-20 مناطق ارتفاعی و دره های منتهی به کوهها ی حوضه آبریز امام زاده ابراهیم (ع)97

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 4-6 توزیع شیب به سطح حوضه امامزاده ابراهیم. 49

شکل 4-7 میانگین فصلی دبی ایستگاه مبارک آباد. 51

شکل 4-8 هیدروگراف حوضه امامزاده ابراهیم ایستگاه مبارک آباد. 53

شکل 4-9 تغییرات سال‏به‏سال بارندگی و میانگین ‏متحرک3 و5 ساله‏ حوضه امامزاده ابراهیم. 55

شکل 4-10 میانگین بارندگی سالانه حوضه امامزاده ابراهیم. 56

شکل 4-11 پراکندگی بارش ماهانه در حوضه امامزاده ابراهیم. 57

شکل 4-12 توزیع فصلی بارش و درصد آن به کل سال در حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 58

شکل 4-13 رژیم حرارتی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 63

شکل 4-14 تغییرات ماهانه درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 64

شکل 4-15 ضریب تغییرات ماهانه دما C. V. و انحراف از معیار S. D حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 64

شکل 4-16 درصد فصلی درجه حرارت حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 66

شکل 4-17 برف ماهیانه حوضه امامزاده ابراهیم. 68

شکل 4-18 روزهای یخبندان برحسب ماههای سال در حوضه امامزاده ابراهیم. 69

شکل 4-19 درصد ابرناکی حوضه امامزاده ابراهیم. 73

شکل 4-20 متوسط ماهیانه ساعات آفتابی حوضه امامزاده ابراهیم. 74

شکل 4-21 اقلیم نمای آمبرژه در حوضه امامزاده ابراهیم. 75

شکل 4-22 منحنی آمبروترومیک حوضه امامزاده ابراهیم. 76

عکس 4-23 توان کاربری رودخانه امامزاده ابراهیم. 77

عکس 4-24 نمایی از فرایندهای زمین ساختی در حوضه امامزاده ابراهیم. 78

عکس 4-25 نمایی از خشک رودهای فصلی با بستر سنگلاخی در حوضه امامزاده ابراهیم. 78

عکس 4-26 نمایی از طبیعت سرسبز حوضه امامزاده ابراهیم و گردشگران اطراف رودخانه اصلی.. 79

عکس 4-27 نمایی از شرایط آب وهوایی مناسب در حوضه امامزاده ابراهیم. 80

عکس 4-28 مراتع و ییلاقات حوضه امامزاده ابراهیم. 81

عکس 4-29 نمایی از رودخانه اصلی امامزاده ابراهیم و سدهای مهار سیلاب... 82

عکس 4-30 نمایی دوراز طبیعت بستر عریض رودخانه امامزاده ابراهیم. 83

عکس 4-31 نواحی کوهستانی.. 84

عکس 4-32 نمایی از رودخانه سله مرز در حوالی روستای سله مرز. 85

عکس 4-33 نمایی از زیرشاخه بزرگ ویسرود در سمت راست رودخانه اصلی.. 86

عکس 4-34 نمایی از رودخانه کیش خاله در حوالی روستای تنز. 87

عکس 4-35 آبشار های کوچک طبیعی و سدهای مصنوعی برای مهار سیل.. 88

عکس 4-36 سنگهای سرگردان در وسط رودخانه اصلی نشان دهنده سیلابی بودن حوضه. 89

عکس 4-37 پوشش بکر جنگلی در مسیر راه اصلی امامزاده ابراهیم. 90

عکس 4-38 پوشش جنگلی حوضه امامزاده ابراهیم در بالتر از بازار چه فصلی.. 91

عکس 4-39 جنگل‌ها ی سر سبز در روستای دورودخان. 92

عکس 4-40 جنگل‌های شاه بلوط در روستای ویسرود. 93

عکس 4-41 معابر و چشم‌اندازهای خیره کننده امام زاده اسحاق.. 94

شکل 4-42 نقشه راههای حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 95

شکل 4-43 نیمرخ توپوگرافی در بخش شمالی حوضه. 98

شکل 4-44 نیمرخ توپوگرافی در بخش میانی حوضه. 98

شکل 4-45 نیمرخ توپوگرافی در بخش جنوبی حوضه. 98

شکل 4-46 نقشه محلهای توپوگرافی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم شفت... 99

عکس 4-47 رودخانه امامزاده ابراهیم و بستر سنگلاخی آن در بالاتر از امامزاده100

عکس 4-48 دره های کوچک و بزرگ در ارتفاعات حوضه. 102

عکس 4-49 تراس ابرفتی جوان و قدیمی در کنار هم در حوالی بازار چوبر. 103

عکس 4-50 راه ارتباطی مبارک آباد برروی تراس آبرفتی قدیمی.. 103

عکس 4-51 نمایی تراس های آبرفتی قدیم و جدید درحاشیه رودخانه اصلی بعد از ویسرود. 104

عکس 4-52 نمایی از مآندر بوجود آمده در رودخانه اصلی.. 105

عکس 4-53 قله های کوچک و بزرگ در کناریالهای جنگلی درحاشیه راست... 105

عکس 4-54 میاناب در نمایی دور همراه با پوشش گیاهی.. 106

عکس 4-55 خط الراس اصلی در حوضه امام زاده ابراهیم. 107

عکس 4-56 خط الراس فرعی در حوضه امامزاده ابراهیم. 108

عکس 4-57 پرتگاه رودخانه ای در سمت راست با ارتفاع 20متر. 109

عکس 4-58 مخروط افکنه بزرگ در اطراف لاسک و شالیزار های برنج.. 110

عکس 4-59 پل آهنی در رودخانه امامزاده ابراهیم و عملیات آبخیزداری در اطراف پل.. 111

عکس 4-60 فرسایش کناررودخانه ای و تخریب پل در روی رودخانه در مبارک آباد. 111

عکس 4-61 نمایی از فرسایش سطحی در ارتفاعات حوضه امامزاده ابراهیم. 112

عکس 4-62 نمایی از فرسایش شیاری در حوضه ی امامزاده ابراهیم. 113

عکس 4-63 نمایی از یک فرسایش خندقی در ارتفاعات حوضه امامزاده ابراهیم. 114

عکس 4-64 نمایی از فرسایش کنار رودخانه ای در اطراف سلمرز. 115

عکس 4-65 نمایی از فرسایش آبراهه ای در رودخانه اصلی و عملیات آبخیزداری.. 115

عکس 4-66 نمایی از اشکال فرسایش در روی دامنه. 117

عکس 4-67 لغزش دامنه در حوالی بابا رکاب کنار راه ارتباطی.. 118

عکس 4-68 لغزش دامنه در روستای سلمرز کنار راه ارتباطی.. 119

عکس 4-69 لغزش زمین.. 119

عکس 4-70 لغزش دامنه پایین در طی زمانی دور. 120

عکس 4-71 نمایی از لغزش دامنه ای در کنار راه اصلی در حوالی لاسک... 121

عکس 4-72 نمونه ای از لغزش در کنار راه ارتباطی با ارتفاع بالا. 121

عکس 4-73 نمونه ای از ریزش در کنار راه ارتباطی.. 123

عکس 4-74 تجمع رسوبات در وسط رودخانه اصلی و تشکیل جزایر رودخانه ای.. 124

عکس 4-75 تجمع رسوبات در سمت چپ رودخانه اصلی.. 124

عکس 4-76 نمایی دور از یک دامنه در حوضه امامزاده ابراهیم. 125

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

شکل 1-1 نقشه موقعیت... 7

شکل 4-1 نقشه توپوگرافی حوضه آبریز امام زاده ابراهیم شفت... 36

شکل 4-2 نقشه اراضی و خاک حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 38

شکل 4-3 نقشه کاربری و پوشش اراضی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 41

شکل 4-4 نقشه زمین شناسی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم. 45

شکل 4-5 نقشه شبکه آب....... 47

شکل 4-6 نقشه بارندگی........ 59

شکل 4-7 نقشه دما...... 67

شکل 4-42 نقشه راههای حوضه آبریز امامزاده ابراهیم.... 95

شکل 4-46 نقشه محلهای توپوگرافی حوضه آبریز امامزاده ابراهیم شفت........ 99

 چکیده

یکی از ارکان صنعت گردشگری وجود جاذبه های گردشگری بویژه جاذبه های طبیعی است که سرمایه اولیه صنعت گردشگری را تشکیل می دهند. دریاها، جنگلها، مراتع، کوهها، دره ها، آبشارها، معادن، چشمه‎ها از جمله جاذبه ها ی اکوتوریستی می باشند. استان گیلا ن با مناظر دل انگیز طبیعی، کوه، دریا، جنگل، مرتع، سواحل زیبا ، آبشار ها، مزارع برنج، باغات چای و مرکبات وغیره نیز ازجمله استانهایی است که همیشه طبیعت گردان را به سوی خود جذب کرده و از نظر اشکال مختلف اکوتوریسم و ژئوتوریسمی از قابلیت بالایی برخوردار است. شهرستان شفت با دارا بودن اقلیم، خاک، پوشش گیاهی، منابع آب غنی، دریا، کوهستان، باغات سرسبز، استخرهای طبیعی (تالاب)، آثار تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و مذهبی همیشه مقصد خوبی برای مسافرین بومی استان و غیر بومی می باشد.

این پایان نامه با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی به ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت پرداخته و هدف اصلی تحقیق در این مطالعه ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) و شناسایی اشکال ژئومورفولوژی در حوضه وارائه راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری شهرستان شفت می باشد. مطالعات انجام شده در حوضه فوق نشان داده که در این حوضه کاربریهای ژئوتوریسمی متعددی یافت شده واین حوضه یکی ازحوضه های کوهستانی استان گیلان بوده که بدلیل تغییر کاربری و تخریب پوشش گیاهی بخصوص درسرچشمه (شهرک امامزاده ابراهیم) اشکال ژئومورفولوژی متفاوتی از خود بجا گذاشته است که برخی از این اشکال ناشی از عملکرد انسان در این محدوده به دلیل فعالیتهای عمرانی بوده است. مهمترین اشکال ژئومورفولوژی بوجود آمده که افراد علاقمند زیادی از طبیعت گردان را بسوی خود جذب کرده ودراین حوضه میتوان دید عبارتند از انواع دامنه‎ها، پرتگاههای رودخانه ای وتراسهای آبرفتی، لغزش، دره ها، میاناب، خط الراسهای فرعی و اصلی، اشکال مختلف فرسایش، مخروط افکنه و ریزش بیان نمود. وجود رودخانه امامزاده ابراهیم همراه با جریان آب دایمی، پوشش گیاهی بکر جنگلی، وجود درختان راش با ردیفهای منظم، بستر عریض رودخانه با شرایط متنوع در نقاط مختلف از جمله سنگلاخی و غیر سنگلاخی، وجود تراسهای آبرفتی در کنار رودخانه‎ها، وجود مکانهای مذهبی از جمله امامزاده ابراهیم، امامزاده اسحاق و خواهرش و بابا رکاب، وجود بازار روز و بازار فصلی در چوبر و امازاده ابراهیم و سایرعوامل طبیعی و انسانی دیگر که برای گردشگران طبیعت دوست جالب می باشد. خود باعث شده که توان این منطقه را از نظر توریست و گردشگری بتوان به راحتی مورد ارزیابی قرار داده و با یک برنامه ریزی منسجم نسبت به استفاده بهینه از این سرمایه های خدادادی نهایت بهره را برد.

واژگان کلیدی: ارزیابی، توان، کاربری، ژئوتوریسم، رودخانه امامزاده ابراهیم، شهرستان شفت

مقدمه

صنعت گردشگری و ژئوتوریسم تا آنجا اهمیت دارد که بدانیم علاوه بر دارا بودن فواید فرهنگی اجتماعی، از نظر اقتصادی هم می‌تواند در جهت افزایش درآمد منطقه توأم با توزیع درآمد عادلانه، کمک به ساماندهی وضعیت اشتغال، سرعت گردش پول آشنایی و تفاهم بیشتر اقوام ساکن در نقاط مختلف کشور و منطقه و نیز تحکیم هر چه بیشتر و حدت ملی نقش مثبت و ارزنده‌ ایفا نماید. در این مناطق وجود عوامل طبیعی و انسانی در کنار هم توانسته مجموعه ای زیبا را برای گردشگران فراهم نماید.

محیط جغرافیایی پهنه و بستری است که مجموعه زیستی نقش حیاتی خود را در آن ایفا می کند و همه جا توان زیستی یکسانی ندارد. قدرت عمل برخی عوامل تغییر دهنده شدید و برخی کند است. دامنه ی تغییرات نیز به تناسب زمانه نسبی است. در مطالعات جغرافیایی توانهای محیطی در طول زمان و پهنه مکان بررسی می شوند. از اینرو محیط جغرافیایی بصورت مجموعه کامل و متشکل از عناصر متفاوت مورد مطالعه قرار می گیردبرای شناخت بخش اعظمی از ویژگیهای محیط طبیعی به مطالعه ژئومورفولوژی نیازمندیم و در سایه کسب اینگونه آگاهی است که می توان قدمهای موثری در انتخاب مناسبترین مکان برای ایجاد گسترش شهرها و ایجاد کارخانه های عظیم برداشت و نسبت به جلوگیری از خطرات پدیده‎های یاد شده و یا مقابله با آنها اقدامی جدی به عمل آورد. با توجه به موارد فوق و اهمیت مطالعات ژئومورفولوژی نگارنده دراین تحقیق به ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت پرداخته و به پنج فصل زیر تقسیم می گردد:

فصل اول : کلیات تحقیق

فصل دوم : مرور منابع ، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

فصل سوم : روش اجرای تحقیق، مواد و روش

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده ها و یافته های تحقیق

فصل پنجم: بحث ،نتیجه گیری و پیشنهادات می باشد.

1-1 بیان مسئله

تاکنون گردشگری را محدود به بررسی بناهای تاریخی و آثار باستانی می دانستند اما دیدنی ها و پدیده های زمین شناسی یکی از جذاب ترین زمینه های گردشگری است که می تواند در علم ژئوتوریسم که خود چشم انداز اقتصاد آینده است بسیار مورد توجه قرار گیرد. گردشگران خارجی و داخلی از پدیده های زیبا و شگفت انگیز زمین شناسی بازدید می کنند و لحظات شاد و به یاد ماندنی را به یادگار می گذارند.

ایران با طبیعت گسترده و بی نظیر، اقلیم متنوع و ویژگیهای زمین­شناسی گوناگون و تنوع زیست محیطی- فرهنگی با هویت ویژه می­تواند از پدید­ه­های جغرافیایی یا (ژئوتوپ­ها) در سراسر شور مانند غارها، تنگه‎ها، دره­ها، مناطق فسیلی، دره­های نشتی، شکاف­های بزرگ زمین شناسی، سازند­های زمین شناختی، گل فشان­ها و زمین­های کارستیک، انواع کا نی­ها، هرم­های ماسه­ای، سواحل صخره­ای- سنگی، معادن باستانی، کلوت­ها و غیره بعنوان میراث­های زمین شناختی در قالب ژئوپارکهای متعدد به عنوان ابزاری کارساز در راستای توسعه توریسم مورد استفاده قرار دهد. استان گیلان نیز با شرایط جغرافیایی و طبیعی خاص خود در ایران منحصر به فرد است و چشم انداز آن در همین مساحت کوچک از تنوعی عظیم برخوردار است (امری کاظمی، 1381، ص261).

حوضه آبریز امام زاده ابراهیم جزء حوضه های جنوبغرب استان گیلان می باشد که در شهرستان شفت واقع شده است. این حوضه یکی از شاخه های مهم رودخانه پسیخان می باشد. و ازکوههای کرم خانی، اسلار، کله چانی، خرکش از ارتفاع 1800 متری سرچشمه گرفته است. شرایط جغرافیایی این حوضه نشان می دهد که توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه فراوان بوده و با یک برنامه ریزی منسجم می توان شرایط خاص گردشگری زمین شناسی( ژئوتوریسم ) را در آن فراهم نمود. لذا این پایان نامه در نظر دارد توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت را با استفاده از روش های تجربی مورد ارزیابی قرار داده و ارائه راهکار نماید.

 1- سوال تحقیق

آیا درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت اشکال ژئوتوریسم وجود دارد؟

کدامیک از اشکال گردشگری ژئوتوریسم در حوضه امامزاده ابراهیم بیشتر است؟

 1-3 اهداف تحقیق

ارزیابی توان کاربری ژئوتوریسم در حاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت

شناسایی اشکال ژئومورفولوژی در حوضه امامزاده ابراهیم

ارائه راهکارهای مناسب در جهت توسعه گردشگری شهرستان

1-4 فرضیه‌های تحقیق

درحاشیه رودخانه امامزاده ابراهیم(ع) شفت کاربریهای متعدد ژئوتوریسم وجود دارد.

بنظر می رسد ازمیان اشکال گردشگری ژئوتوریسم در حوضه امامزاده ابراهیم نقش اشکال فرسایشی و تراسهای رودخانه ای بیشترمی باشد.

 1-5 روش تحقیق

روش یعنی مجموعه شیوه ها و تدابیری که برای شناخت حقیقت وبرکناری از خطا به کار می رود. که هر روشی با توجه به اهدافی که تعیین شده، برای مطالعات مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی و تحلیلی با اهداف کاربردی می باشد.

 1-6 روش گردآوری اطلاعات

روش گردآوری اطلاعات در این پژوهش به صورت اسنادی، کتابخانه ای و میدانی می باشد. در روش اسنادی با مراجعه به سازمان میراث فرهنگی و جهانگردی نسبت به اسناد واطلاعات موجود دررابطه با تواناییها و کاربری ژئوتوریسم در شهرستان شفت و منطقه مورد نظر مراجعه نموده و در روش کتابخانه ای جهت تعاریف، مفاهیم و مبانی نظری تحقیق از کتب مختلف استفاده می گردد. در روش میدانی با استفاده از مشاهدات میدانی و گرفتن عکس از مناطق توریستی و ژئوتوریستی به ارزیابی توان کاربری گردشگری منطقه مورد مطالعه می پردازد.

 1-7 ابزار گردآوری اطلاعات

ابزار گردآوری اطلاعات در روش کتابخانه ای به صورت فیش برداری، جدول و کروکی و. . . بانکهای اطلاعاتی و شبکه های کامپیوتری و ماهواره ای بوده و در روش میدانی از پرسشنامه، مصاحبه و تهیه عکس و غیره استفاده شده است.

 1-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

تجزیه و تحلیل اطلاعات بدست آمده جهت دستیابی به نتایج منطقی و صحیح که بتواند راهگشای هدف‎های پژوهش حاضر باشد از طریق تحلیل داده های آماری و از طریق روش های تجربی، تحلیلی و استنباطی استفاده شده است. جهت صحت و سقم داده ها از بازدیدهای میدانی بهره گرفته شده و داده ها با نتایج مشاهدات مطابقت داده می شود. در این تحقیق از نرم افزارهایی نظیر Word، Auto cad، Excel و غیره استفاده شده است.

 1-9 قلمرو تحقیق

رودخانه امامزاده ابراهیم در مختصات جغرافیایی 31 15 49 تا 46 26 49 درجه طول شرقی و 50 57 36 تا 35 08 37 درجه عرض شمالی واقع شده است این حوضه از ارتفاعات کوه خرکش، اسلارو چهل چشمه در جنوب غربی گیلان سرچشمه گرفته و پس از طی مسیری طولانی به نام رودخانه چوبر تغییر نام داده و در روستای نهزم و صیقل کومه به رودخانه سیاهمزگی پیوسته و د رنهایت به رودخانه پسیخان می‎ریزد. در واقع این رودخانه یکی از زیر شاخه های رودخانه پسیخان بوده و در نهایت به دریای خزر می‎ریزد. از نظر سیاسی درشهرستان شفت و در جنوب غربی استان گیلان قرار دارد.

 1-10 مشکلات تحقیق

هر تحقیقی مشکلات مخصوص به خود را دارد. یکی از محدودیتهای مهم تحقیق حاضر جدید بودن موضوع مورد مطالعه می باشد، چون در این ارتباط خیلی کم کار شده است. از موارد دیگری که می توان آنرا بعنوان محدویت عنوان نمود کلمه ژئو توریسم بوده که بیشتر دانشجویان زمین شناسی در این ارتباط می‎توانند قدرت مانور بیشتری داشته باشند بطور کلی موارد زیر را می توان بیان نمود:

کمبود اطلاعات مرتبط با عنوان فوق، عدم توانایی و تطبیق نمودن بحث ژئوتوریسم در حاشیه یک رودخانه، صعب العبور بودن برخی مناطق و عدم دسترسی به اشکال ژئوتوریسمی بخصوص در مناطق کوهستانی و ارتفاعات رودخانه می باشد.

نقشه شماره 1-1 نقشه موقعیت

 1-11 واژه ها و مفاهیم

ارزیابی

یکی از مراحل مهم در فرایند برنامه ریزی مرحله ارزیابی و انتخاب مناسب ترین گزینه از بین گزینه های مختلف است. در این مرحله محاسن و معایب طرحها نسبت به هم سنجیده شده و بهترین آنها از نظر اقتصادی و اجتماعی برای اجرا انتخاب می شود (پورمحمدی، 1382، ص105)

کاربری

کاربری زمین در مفهومی عام عبارت است از هر گونه فعالیت معین که در یک بنا، سطح زمین یا یک ناحیه معین صورت می پذیرد (مشیری و سعیدی، 1389 : 106)

زمین اساس منابع طبیعی محسوب می شود در طول تاریخ انسان بیشتر مواد مورد نیاز خود را برای تغذیه، سوخت، لباس و مسکن از زمین تامین کرده است. زمین به عنوان بوم انسان و فضای زندگی او، پایگاه تولد، زندگی و مرگ او به شمار می آید. زمین همواره به صورت یک اکوسیستم به نوع و کیفیت کاربری زمین وابسته است. بکارگیری زمین در فعالیت های انسانی، ضرورتاً برای سود مادی، مفهوم کاربری زمین را نمی‎رساند (رضویان، 1381 : 31).

ژئوتوریسم

ژئوتوریسم که در ابتدا گردشگری زمین شناسی نامیده می شد در آخرین مطالعات محققان «گردشگری جغرافیایی» نام گرفته است کهمفهوم آن بازدید و بهره برداری از جاذبه های جغرافیایی بدون لطمه زدن به طبیعت معنیشده که مفهومی فراگیرتر و گسترده تر از پیش داشته و دامنه وسیعی را در بر می گیرد. بازدید از جاذبه های جغرافیایی که یکی از مهم ترین آن ها جاذبه های ژئومورفولوژی وزمین شناسی است؛ امروزه یکی از شاخه های اصلی ژئوتوریسم را تشکیل می دهد (امری کاظمی، 1381، ص27).

توان های محیطی

عبارت است از زمین (احیاء زمینها، ‌تعیین کاربریهای مناسب، حفاظت خاک، به طرق مختلف) آب، (شناسایی آبهای جاری، زیرزمینی و استفاده کنندگان آن، حفاظت از آب و نگاهی به چگونگی آبیاری زمینهای کشاورزی) در ختان و جنگلها (میزان آن و انواع آن، ‌چگونگی بهره گیری صحیح از درختان چوب، تقویت صنایع چوب، حفظ و احیاء جنگل). دامها و پرندگان در حیطه مراتع و زیست آنها (گونه های دامی و تیپ مراتع، ‌حفاظت و کاربری صحیح آن، هدایت دامداران به نگهداری از انواع دام که آسیب کمتری به اکوسیستم وارد می سازد) و نیز جمعیت در منطقه مورد مطالعه را گویند (رهنمایی، 1370).

فصل دوم مرور منابع ، ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق

2-1 ادبیات تحقیق

2-1-1 کاربری اراضی

کاربری اراضی عبارت از تخصیص زمین به انواع فعالیتهای شهری و روستایی است. بعبارت دیگر میزان زمینی که برای ساخت سکونتگاه، فعالیتهای خدماتی، تجاری، صنعتی و احداث معابر اختصاص می یابد کاربری اراضی نامیده می شود (حسینی، 1390، ص281)

2-1-2 کاربری زمین

کاربری زمین در مفهومی عام عبارت است از هر گونه فعالیت معین که در یک بنا، سطح زمین یا یک ناحیه معین صورت می پذیرد (مشیری و سعیدی، 1389، ص106).

زمین اساس منابع طبیعی محسوب می شود در طول تاریخ انسان بیشتر مواد مورد نیاز خود را برای تغذیه، سوخت، لباس و مسکن از زمین تامین کرده است. زمین به عنوان بوم انسان و فضای زندگی او، پایگاه تولد، زندگی و مرگ او به شمار می آید. زمین همواره به صورت یک اکوسیستم به نوع و کیفیت کاربری زمین وابسته است. بکارگیری زمین در فعالیت های انسانی، ضرورتاً برای سود مادی، مفهوم کاربری زمین را نمی رساند (رضویان، 1381، ص31).

 2-2 توانهای محیطی

عبارت است از زمین (احیاء زمینها، ‌تعیین کاربریهای مناسب، حفاظت خاک، به طرق مختلف) آب، (شناسایی آبهای جاری، زیرزمینی و استفاده کنندگان آن، حفاظت از آب و نگاهی به چگونگی آبیاری زمینهای کشاورزی) در ختان و جنگلها (میزان آن و انواع آن، ‌چگونگی بهره گیری صحیح از درختان چوب، تقویت صنایع چوب، حفظ و احیاء جنگل). دامها و پرندگان در حیطه مراتع و زیست آنها (گونه های دامی و تیپ مراتع، ‌حفاظت و کاربری صحیح آن، هدایت دامداران به نگهداری از انواع دام که آسیب کمتری به اکوسیستم وارد می سازد) و نیز جمعیت در منطقه مورد مطالعه را گویند (رهنمایی، 1370).

2-3 جغرافیا و محیط

هدف از مطالعات جغرافیای دست یافتن به شناخت پایه ای از محیط است که بستر و میدان عمل تمام فعالیتهای انسانی به شمار می آید انجام این مطالعات پایه ای از آن نظر حایز اهمیت است که پدیده های موجود در سطح زمین از نظر شکل و پراکندگی یکسان نبوده و منشاء پیدایش آنها از قانونمندیهای همسانی تبعیت نمی کند. محیط جغرافیای به ویژه بستر طبیعی آن، پهنه تمامی کنشها و واکنشهای حاصل از پدیده‎های مستقر در سطح زمین می باشد. شناخت خصوصیات جغرافیایی محیط از لحاظ طبیعی، اجتماعی و اقتصادی آن از یک طرف می تواند موجب وسعت بینش و معرفت از محیط گشته و از طرف دیگر امکان هر گونه حرکت سنجیده و اندیشیده را در محیط از سوی انسان در قالب یک سیستم منظم فراهم سازد. بنابراین شناخت اجزاء عناصر و عوامل سازنده موثر در محیط لازمه و پیش شرط هر گونه حرکت اندیشیده از طرف انسان است، که برای اعمال مدیریت بر محیط و در محیط صورت می گیرد (رهنمایی، 1370، ص2).

2-4 مفهوم محیط در جغرافیا

محیط جغرافیایی پهنه و بستری است که مجموعه زیستی نقش حیاتی خود را در آن ایفا می کند و همه جا توان زیستی یکسانی ندارد. قدرت عمل برخی عوامل تغییر دهنده آن شدید و برخی کند است. دامنه ی تغییرات نیز به تناسب زمانه نسبی است. محیط جغرافیایی خصلت پویایی دارد و به دلیل آن خصوصیت دینامیکی تغییرات و درک علت آن نیز حایز اهمیت فراوان است. در مطالعات جغرافیایی توانهای محیطی در طول زمان و پهنه مکان بررسی می شوند. از اینرو محیط جغرافیایی بصورت مجموعه کامل و متشکل از عناصر متفاوت مورد مطالعه قرار می گیرد.

در جغرافیای سرزمین مفهوم محیط نه فقط در معنای طبیعی آن که در معنای اجتماعی و اقتصادی نیز مورد نظر است. این فراگیری به اقتضای ذات و جوهره ی این علم در بعد تاریخی و تکامل جدید آن است. بدیهی است که با گذشت زمان نقش انسان در محیط تقویت یافته و قدرت نفوذ وی برای دخل و تصرف در محیطی بیشتر می شود. برقراری یک رابطه عقلایی و سنجیده میان انسان و محیط طبیعی در تمامی زمینه‎ها که مجموعا محیط اقتصادی و اجتماعی وی را نیز تشکیل می دهند، ‌فلسفه تهیه طرحهای جامع سرزمین را توجیه می کند (رهنمایی، ‌1370، ص3).