ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج91

چکیده

به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سالهای اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیطهای سکونتی شهری به شدت داغ شده و کیفیت محیط شهری، به یکی از دغدغههای نوین نهادهای مدیریت و برنامهریزی شهری تبدیل شده است.

با این تعابیر، این پژوهش با عنوان ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج بر آن است تا با واسطه سنجش سطح رضایت مندی ساکنین از وضعیت کیفی محیط سکونتشان به ارزیابی کیفی و در صورت لزوم طراحی راهکارهای مناسب جهت بهبود کیفیت این دسته از محیطهای مسکونی بپردازد. برای تحقق این هدف رویکرد سنجش میزان رضایت مندی مسکونی به عنوان رویکرد نظری پایان نامه برگزیده شد. سپس با تشریح روششناسی ارزیابی کیفیت محیط مسکونی و تبیین علل استفاده از روشهای مختلف آماری در فرایند پژوهش، کار ادامه پیدا کرد. شایان ذکر است که به منظور جمع آوری دادهها از پرسشنامه استفاده شد. برای سازمان دهی شاخصها و زیرشاخصهای استخراج شده از ادبیات تحقیق، مدل نظری سنجش کیفیت محیط موسوم به درخت ارزش در سه سطح (شامل دو شاخص اصلی و شش زیرشاخص)، تشکیل شد.

یافتههای توصیفی نشان دهنده این است که میزان کیفیت محیط مسکونی در روستاهای حسن آباد و نایسر به ترتیب با میانگین 47/2 و 46/2 (در مقایسه با میانه نظری 3) پایینتر از میانه نظری یا نسبتا ناراضی ارزیابی شد. نتایج آزمون t نیز نشان میدهد که رضایت از کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده معنادار نمیباشد و در مورد دو شاخص سازنده اصلی یعنی رضایت از شاخصهای عینی محیط مسکونی و شاخصهای ذهنی محیط مسکونی نیز نتایج به همین صورت است.

براساس نتایج تحلیل رگرسیونی چند متغیره، در سطح دوم مدل، شاخصهای ذهنی محیط مسکونی نسبت به شاخصهای عینی در میزان رضایت از کیفیت محیط مسکونی تأثیر بیشتری دارد. در سطح سوم مدل نیز، زیرشاخص امکانات خارجی واحد مسکونی، رضایت از سازمان دسترسی و فضایی و دسترسی به امکانات و خدمات تأثیر بیشتری بر شاخص بالاسری خود دارند. همچنین نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه برای شناسایی میزان تاثیر ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی مخاطبان بر روی ادراک کیفیت محیط مسکونی نشان داد که در هر دو روستا، تفاوت ادراک کیفیت محیط مسکونی در بین تمامی گروهها (و بر مبنای ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی افراد) معنی‌دار است. و در نهایت نتایج آزمون تحلیل عاملی مدل نظری ارایه شده را تأیید نمود.

کلید واژهها: کیفیت محیط، کیفیت محیط مسکونی، روستاهای ادغام شده در شهر، شهر سنندج، حسن آباد، نایسر.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : مقدمه و کلیات تحقیق….....…………………………………….……....1

1-1. بیان مسئله…..………………………………………………………….......2

1-2. اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن....................................................................................4

1-3. سوالات تحقیق.............................................................................................................................5

1-4. فرضیات تحقیق............................................................................................................................5

1-5. اهداف تحقیق...............................................................................................................................5

1-6. روش تحقیق................................................................................................................................6

1-7. روش گردآوری اطلاعات.............................................................................................................6

1-8. پیشینه تحقیق...............................................................................................................................6

1-9. مشکلات و موانع تحقیق..............................................................................................................8

1-10.واژه شناسی تحقیق.....................................................................................................................8

منابع و مأخذ.......................................................................................................................................10

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق..................................................................................................12

2-1. مقدمه .......................................................................................................................................13

2-2. کیفیت زندگی............................................................................................................................13

2-3. قلمرو مفهوم کیفیت زندگی........................................................................................................15

2-4.کیفیت محیط..............................................................................................................................17

2-5. کیفیت محیط سکونت: مفاهیم و تعاریف...................................................................................18

2-5-1. مفهوم سکونت......................................................................................................................18

2-5-2. محیط سکونت......................................................................................................................19

2-5-3. کیفیت محیط سکونت...........................................................................................................19

2-5-4. شاخصهای کمی و کیفی واحد مسکونی..............................................................................20

2-6. رویکرد نظری............................................................................................................................22

2-6-1. رویکرد رضایت مندی و متغیرهای ارزیابی آن.......................................................................22

2-6-2. دیدگاه ادراکی.......................................................................................................................25

2-6-3. مدل کانتر: مولفههای مکان....................................................................................................29

2-6-4. دیدگاه سیاست گذاران..........................................................................................................30

2-7. گسترش فیزیکی شهرها و ادغام روستاها....................................................................................32

2-8. روستاهای ادغام شده و کیفیت محیط آنها...................................................................................33

2-9. نتیجه گیری و ارایه رویکرد نظری پایان نامه...............................................................................33

منابع و مأخذ.......................................................................................................................................37

فصل سوم : روش شناسی تحقیق..............................................................................................40

3-1. مقدمه........................................................................................................................................41

3-2. روش تحقیق..............................................................................................................................41

3-3. روش سنجش و ارزیابی کیفیت محیط مسکونی.........................................................................42

3-4. روش گردآوری اطلاعات..........................................................................................................44

3-5. روش تجزیه و تحلیل اطلاعات..................................................................................................44

3-6. روایی و پایایی پرسشنامه............................................................................................................45

3-7. جامعهآماری،روشنمونهگیریوتعدادنمونه...........................................................................46

منابع و مأخذ.......................................................................................................................................48

فصل چهارم : بررسی نمونه مورد مطالعه (روستاهای حسن آباد و نایسر)....................................49

4-1. مقدمه .......................................................................................................................................50

4-2. موقعیت جغرافیایی....................................................................................................................50

4-3. جغرافیای انسانی- اقتصادی منطقه مورد مطالعه..........................................................................50

4-3-1. ویژگیها و تحولات جمعیتی شهر سنندج.............................................................................50

4-3-2. گسترش فضایی شهر سنندج از سال 1355 تا 1385...............................................................52

4-4. معرفی روستاهای مورد مطالعه (حسن آباد و نایسر)...................................................................55

4-4-1. ویژگیها و تحولات جمعیتی روستاهای مورد مطالعه............................................................56

4-4-2. ویژگیها و تحولات اقتصادی روستاهای مورد مطالعه...........................................................57

4-4-3. ویژگیها و تحولات کالبدی روستاهای مورد مطالعه..............................................................58

4-5. جغرافیای طبیعی منطقه مورد مطالعه...........................................................................................63

4-5-1. وضعیت زمین شناسی............................................................................................................63

4-5-2. لرزه خیزی............................................................................................................................64

4-5-3. ژئومورفولوژی......................................................................................................................64

4-5-4. ویژگیهای اقلیمی.................................................................................................................65

4-6. یافتههای تحقیق.........................................................................................................................65

4-6-1. یافتههای توصیفی..................................................................................................................65

4-6-1-1. ترسیم ویژگیهای کلی مخاطبان: وضعیت سن.................................................................66

4-6-1-2. وضعیت تاهل...................................................................................................................67

4-6-1-3. وضعیت تحصیلات..........................................................................................................68

4-6-1-4. وضعیت شغلی..................................................................................................................69

4-6-1-5. وضعیتمالکیتواحدمسکونی.......................................................................................70

4-6-1-6. میزان متوسط درآمد خانوار در ماه....................................................................................71

4-6-1-7. مدت زمان سکونت درواحدمسکونی............................................................................71

4-6-2. یافتههای توصیفی شاخصهای سطوح مختلف مدل نظری...................................................72

4-6-2-1. حسن آباد.........................................................................................................................72

4-6-2-1-1. سازمان دسترسی و فضایی............................................................................................72

4-6-2-1-2. دسترسی به امکانات و خدمات....................................................................................73

4-6-2-1-3. محیط اجتماعی............................................................................................................74

4-6-2-1-4. بهداشت محیط............................................................................................................75

4-6-2-1-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی.............................................................................76

4-6-2-1-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی............................................................................77

4-6-2-2. نایسر................................................................................................................................78

4-6-2-2-1. سازمان دسترسی و فضایی............................................................................................78

4-6-2-2-2. دسترسی به امکانات و خدمات.....................................................................................79

4-6-2-2-3. محیط اجتماعی............................................................................................................79

4-6-2-2-4. بهداشت محیط............................................................................................................80

4-6-2-2-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی..............................................................................81

4-6-2-2-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی............................................................................82

4-6-2-3. وضعیت کلی کیفیت محیط مسکونی در دو روستای ادغام شده در

شهر سنندج........................................................................................................................................83

4-6-2. یافتههای استنباطی.................................................................................................................83

4-6-2-1. ارزیابی میزان کیفیت محیط مسکونی.................................................................................83

4-6-2-1-1. کیفیت سازمان دسترسی و فضایی.................................................................................83

4-6-2-1-2. کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات.........................................................................84

4-6-2-1-3. کیفیت محیط اجتماعی................................................................................................85

4-6-2-1-4. کیفیت بهداشت محیط.................................................................................................85

4-6-2-1-5. کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی........................................................................86

4-6-2-1-6. کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی......................................................................86

4-6-2-1-7. کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج.....................................87

4-6-2-2. مقایسه کیفیت در دو روستای ادغام شده..........................................................................88

4-6-2-2-1. سازمان دسترسی و فضایی...........................................................................................88

4-6-2-2-2. دسترسی به امکانات و خدمات.....................................................................................89

4-6-2-2-3. محیط اجتماعی............................................................................................................89

4-6-2-2-4. بهداشت محیط.............................................................................................................90

4-6-2-2-5. امکانات داخلی واحدهای مسکونی..............................................................................90

4-6-2-2-6. امکانات خارجی واحدهای مسکونی............................................................................91

4-6-2-3. برازش مدل نظری.............................................................................................................91

4-6-2-3-1. مقایسه اهمیت زیرشاخصهای سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده..........................................................................................................................91

4-6-2-3-2. مقایسه اهمیت شاخصهای اصلی سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده..........................................................................................................................93

4-6-2-4. سنجش صحت ساختار دسته بندی سوالات پرسشنامه و کفایت مدل .............................97

4-6-3. جمعبندی و نتیجهگیری.....................................................................................................102

منابع و مأخذ....................................................................................................................................104

فصل پنجم : نتیجهگیری و ارائه پیشنهادات..............................................................................105

5-1. مقدمه .....................................................................................................................................105

5-2. یافتههای تحقیق.......................................................................................................................107

5-2-1. نتایج...................................................................................................................................107

5-2-2. آزمون فرضیات تحقیق........................................................................................................110

5-3. راهکارهای پیشنهادی..............................................................................................................111

5-3-1. راهکارهای ارتقاء و بهبود کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده (در شهر سنندج)............................................................................................................111

پیوست: پرسشنامه............................................................................................................................113

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول (1-1): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه...........................................7

جدول (1-2): مهمترین مطالعات داخلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه..............................................8

جدول (2-1): گونه شناسی تفکرات حاکم بر تعاریف کیفیت محیط سکونت.....................................20

جدول (4-1): تغییرات جمعیت و مساحت شهر سنندج طی دوره 1385-1355.................................51

جدول (4 -2): روستاهای ادغام شده در بافت شهر سنندج طی دوره 1385- 1355............................54

جدول (4-3): تغییرات تعداد و نرخ رشد جمعیت روستاهای

حسن آباد و نایسر (دوره 1385-1355)..............................................................................................57

جدول (4-4): توزیع جنسیت مخاطبان...............................................................................................66

جدول (4-5): توزیع سنی مخاطبان....................................................................................................67

جدول (4-6): وضعیت تاهل مخاطبان................................................................................................67

جدول (4-7): وضعیت تحصیلات مخاطبان.......................................................................................68

جدول (4-8): وضعیت اشتغال مخاطبان.............................................................................................69

جدول (4-9): وضعیتمالکیتواحدمسکونی مخاطبان....................................................................70

جدول (4-10): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه..............................................................................71

جدول (4-11): مدت زمان سکونت درواحدمسکونی.......................................................................71

جدول (4-12): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی....................................73

جدول (4-13): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات.............................74

جدول (4-14): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی.....................................................75

جدول (4-15): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط.....................................................76

جدول (4-16): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی......................77

جدول (4-17): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی....................77

جدول (4-18): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص سازمان دسترسی و فضایی....................................78

جدول (4-19): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص دسترسی به امکانات و خدمات.............................79

جدول (4-20): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص محیط اجتماعی.....................................................80

جدول (4-21): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص بهداشت محیط.....................................................81

جدول (4-22): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص امکانات داخلی واحدهای مسکونی......................82

جدول (4-23): یافتههای توصیفی کیفیت شاخص امکانات خارجی واحدهای مسکونی....................82

جدول (4- 24): مقایسه سطح کیفیت سازمان دسترسی و فضایی در وضع موجود با حد متوسط...............................................................................................................................................84

جدول (4- 25): مقایسه سطح کیفیت دسترسی به امکانات و خدمات در وضع

موجود با حد متوسط.........................................................................................................................84

جدول (4-26): مقایسه سطح کیفیت محیط اجتماعی در وضع موجود با حد متوسط..........................85

جدول (4-27): مقایسه سطح کیفیت بهداشت محیط در وضع موجود با حد متوسط...........................85

جدول (4-28): مقایسه سطح کیفیت امکانات داخلی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط .........................................................................................................................86

جدول (4-29): مقایسه سطح کیفیت امکانات خارجی واحد مسکونی در وضع

موجود با حد متوسط..........................................................................................................................86

جدول (4-30): مقایسه سطح کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر

سنندج بر اساس شاخصهای اصلی..................................................................................................88

جدول (4- 31): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین کیفیت سازمان دسترسی

و فضایی.............................................................................................................................................88

جدول (4- 32): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین دسترسی به امکانات

و خدمات...........................................................................................................................................89

جدول (4- 33): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین محیط اجتماعی.........................................89

جدول (4- 34): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین بهداشت محیط.........................................90

جدول (4- 35): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات داخلی

واحدهای مسکونی.............................................................................................................................90

جدول (4- 36): نتایج آنالیز واریانس برای مقایسه میانگین امکانات خارجی

واحدهای مسکونی.............................................................................................................................91

جدول (4- 37): ضرایب بتای زیرشاخصهای عینی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج..................................................................................................................92

جدول (4- 38) ضرایب بتای زیرشاخصهای ذهنی محیط مسکونی روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج..................................................................................................................93

جدول (4- 39): ضرایب بتای شاخصهای سازنده کیفیت محیط مسکونی

روستاهای ادغام شده..........................................................................................................................94

جدول (4- 40): میزان تاثیر متغیرهای اجتماعی- اقتصادی بر روی ادراک کیفیت

محیط مسکونی ساکنان......................................................................................................................97

جدول (4- 41): نتایج شاخص KMO...........................................................................................................................98

جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخصهای ذهنی

کیفیت محیط مسکونی.......................................................................................................................98

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخصهای

ذهنی کیفیت محیط مسکونی.............................................................................................................99

ادامه جدول (4-42): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخصهای

ذهنی کیفیت محیط مسکونی...........................................................................................................100

جدول (4-43): نتایج حاصل از دسته بندی سوالات مربوط به شاخصهای عینی

کیفیت محیط مسکونی....................................................................................................................101

جدول (5-1): وضعیت کیفیت محیط مسکونی شاخصها و زیرشاخصهای

مدل نظری......................................................................................................................................108

جدول (5-2): میزان اهمیت شاخصها و زیرشاخصهای سازنده کیفیت

محیط مسکونی.................................................................................................................................109

فهرست نمودار

عنوان صفحه

نمودار (4-1): توزیع جنسیت مخاطبان...............................................................................................66

نمودار (4-2): توزیع سنی مخاطبان....................................................................................................67

نمودار (4-3): وضعیت تاهل مخاطبان................................................................................................68

نمودار (4-4): وضعیت تحصیلات مخاطبان.......................................................................................69

نمودار (4-5): وضعیت اشتغال مخاطبان.............................................................................................70

نمودار (4-6): وضعیتمالکیتواحدمسکونی مخاطبان....................................................................70

نمودار (4-7): میزان متوسط درآمد خانوار در ماه................................................................................71

نمودار (4-8): مدت زمان سکونت درواحدمسکونی.........................................................................72

نمودار (4-9): وضعیت کیفیت محیط مسکونی در دو روستای حسن آباد و نایسر...............................83

نمودار (4-10): ضرایب اهمیت شاخصها و زیرشاخصهای سازنده کیفیت محیط

مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج....................................................................................95

نمودار (5-1): اهداف تحقیق............................................................................................................107

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل (2-1): چهارچوبکیفیتزندگی.............................................................................................16

شکل (2-2): مولفه های موثر بر کیفیت محیط....................................................................................18

شکل (2-3): متغیرهای موثر بر رضایت مندی سکونتی.......................................................................24

شکل (2-4): مدل رضایت مندی محیط مسکونی................................................................................25

شکل (2-5): مولفههای سه گانه کیفیت طراحی محیطهای مسکونی در مدل کانتر..............................30

شکل (2-6): ماهیت سلسله مراتبی کیفیت محیط مسکونی از دیدگاه سیاست گذاران.........................31

شکل (2-7): مدل نظری و پایه ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی در روستاهای

ادغام شده در شهر سنندج...................................................................................................................36

شکل (3-1): فرایند انجام تحقیق........................................................................................................42

شکل (3-2): چهارچوب ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی..........................................................43

فهرست تصاویر

عنوان صفحه

تصویر (4-1): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای نایسر با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی.............................................................................................................58

تصویر (4-2): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای حسن آباد با استفاده

از مصالح و معماری غیربومی.............................................................................................................58

تصویر (4-3): نمایی از تفکیک زمینهای اطراف روستای حسن آباد..................................................59

تصویر (4-4): شکلگیری برخی خدمات و امکانات جدید در روستاهای مورد مطالعه.......................60

فهرست نقشهها

عنوان صفحه

نقشه (4-1): موقعیت نسبی روستاهای مورد مطالعه............................................................................56

نقشه (4-2): کاربری اراضی روستای نایسر.........................................................................................61

نقشه (4-3): کاربری اراضی روستای حسن آباد..................................................................................62

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1. بیان مساله

توسعه بیرویه و شتابان در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در کشورهای در حال توسعه، یکی از عوامل اصلی در هدفگذاری ابعاد کمی نیازهای ساکنین بوده، به طوری که این امر عاملی بر تشدید بیتوجهی برنامهریزان و سیاست گذاران به مقوله و ابعاد کیفی محیطهای شهری بوده است. از طرف دیگر به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سالهای اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیطهای سکونتی شهری به شدت داغ شده(رفیعیان و عسگری، 1386: 1) و کیفیت محیط شهری، به یکی از دغدغههای نوین نهادهای مدیریت و برنامهریزی شهری در سالهای اخیر تبدیل شده است. در چنین بستر و زمینهای رویکرد «سنجش کیفیت محیط سکونت» به عنوان رهیافتی جویای دستیابی به هدف «حیات مطلوب شهری» از سوی جمع کثیری از اندیشمندان حوزههای مختلف علمی نظیر شهرسازی، جامعهشناسی و علوم سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است(امین صالحی، 1387: 1). امروزهکیفیتزندگیبهعنوانعنصریکلیدیدر سیاستگذاریوبررسیسیاستهایحوزهعمومی موردبحثقرارمیگیردوروابطمیانعواملعینی وذهنی،سطوحعملکرد، نیازهایاجتماعیومیزان دستاوردهایآنبرایافراددرزمینههای بهداشت،آموزش،رفاهاقتصادی، شادکامی،تواناییانجامکارهاو کنترلداشتنبرموقعیتهاو فرصتهایزندگی،توسطمحققانباروشهایمختلفموردپژوهشقرار گرفته است((Massam, 2002: 141.اهمیت محیطهای مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیطها در وهلهی اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخصهای زندگی (سلامت، خانواده، کار و یا فراغت) را فراهم میآورند. دوم این که، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین زندگی میکنند و یا در آیندهای نزدیک زندگی خواهند کرد. سرانجام، محیطهای شهری، نواحی هستند که در آن مردم با انواع مخاطرات محیطی، همچون سروصدا، بو، آلودگی هوا، مخاطرات ایمنی خارجی، شلوغی و ازدحام، زباله، و یا فقدان تسهیلات و خدمات مواجه میشوند. اثرات مضر سلامتی این شرایط بر انسان معمولاً آزردگی نامیده میشود. آزردگی به دلیل تحت تأثیر قرار دادن جمعیت زیادی، همواره مورد بحث و نگرانی است. به همین دلیل، مدیریت کیفیت محیطهای مسکونی شهری از اهمیت حیاتی برخوردار است. اولین گام به سوی این امر، سنجش و ارزیابی کیفیت محیط شهری است(رفیعیان و مولودی، 1390: 15). یک محیط مسکونی با کیفیت القاکننده حس رفاه و رضایت مندی به ساکنین از طریق خصوصیات کالبدی، اجتماعی یا نمادین است. چنین محیطی متضمن زندگی با کیفیت و پشتیبان اصلی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. به طوری که امروزه ارتقای کیفیت محیط سکونت به یکی از اهداف اساسی سیاست گذاری و برنامه ریزی شهری بدل شده است(امین صالحی، 1387: 15). رضایت مندی از محیط مسکونی به میزان رضایت در دو معیار واحدهای مسکونی و واحدهای همسایگی به صورت مستقیم و ویژگی های شخصی، فرهنگی، اجتماعی و.. مخاطب به طور غیر مستقیم بستگی دارد. در مدل های تجربی تحقیقات مربوط به سنجش کیفیت و رضایت مندی سکونتی، میزان رضایت از واحدهای سکونتی به عنوان یکی از معیارهای اصلی مطرح شده که به عنوان عامل سازنده خود نظیر تسهیلات، ویژگی های کالبدی، امکان توقف وسیله نقلیه، شرایط داخلی، تسهیلات بیرونی، واحد، هزینه ها تقسیم شده است(Ha & Weber, 1994: 55).

به طور کلی از آنجا که کیفیت محیط سکونت به عنوان یکی از مولفه های اصلی کیفیت زندگی و سلامت عمومی هنوز دارای اهمیت فرعی (خصوصا در جوامع مدرن غربی) محسوب میشود، بررسی و مطالعه آن ضرورت مییابد.

بررسیهای چند دهه گذشته نشان میدهد که افزایش جمعیت، و به تبع آن توسعه کالبدی و فضایی شهرها از ویژگیهای مهم شهرهای بزرگ و کوچک به شمار میرود. پیامدهای عمده شهرنشینی شتابان، گسترش فضایی شهرها و خورندگی روستاها و اراضی پیرامونی آنهاست که در مادرشهرهای منطقهای نمود گستردهای داشته است(ضیاء توانا و قادرمزی، 1388: 119). روستاهایی که طی سالیان درازی با حفظ روابط و پیوندهای متقابل در جوار شهرها به حیات خود ادامه میدادند، امروزه به محلاتی از شهر تبدیل شدهاند. اما این سکونتگاهها به دلیل عدم همبستگی اجتماعی- فرهنگی (یعنی برخورداری از فرهنگ روستانشینی) و اقتصادی- کالبدی با شهر، در عین همبستگی فیزیکی محیط زیست متفاوتی را برای ساکنان عرضه میکنند و از کیفیت محیط شهری متفاوتی برخوردار هستند. از سوی دیگر شهرهای موجود به جهت برخورداری از جمعیت رو به تزاید و نیز تعامل فضایی و روابط عملکردی، همواره دگرگونیها و تغییرات عمدهای را بر نواحی پیرامونی خود تحمیل میکنند. این موضوعی است که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران آن را تجربه میکنند. به عنوان مثال شهر تهران در طول 40 سال اخیر بالغ بر 24 واحد جغرافیایی با منشاء روستایی را در محدوده استحفاظی خود شکل داده و دگرگونیهای عمدهای را بر آنها تحمیل کرده است(ابراهیمزاده و همکاران، 1389: 47).

شهر سنندج نیز از این قاعده مستثنی نیست و طی سه دهه اخیر رشد شتابانی در افزایش جمعیت و همچنین در گسترش سطح داشته است، به گونهای که جمعیت آن از 95872 نفر در سال 1355 به 316832 نفر (3/3 برابر) در سال 1385 افزایش یافته است. همچنین در دوره یاد شده مساحت- یا در واقع محدوده قانونی- شهر از 397 هکتار به 3815 هکتار گسترش پیدا کرده، اما تراکم جمعیت شهر از 5/241 نفر در سال 1355 به 83 نفر در سال 1385 کاهش یافته است، این امر نشان دهنده مشخصههای خزش شهری است. در واقع در دوره سی ساله 85-1355 مساحت شهر سنندج نزدیک به 10 برابر بزرگتر شده است. در واقع گسترش فیزیکی پیوسته شهر سنندج طی دوره مذکور فضاهای زیستی پیرامون (روستاها، زمینهای زراعی، باغی و مراتع) را به شدت دگرگون کرده است، به گونهای که در این دوره هشت روستا با تمام زمینهای زراعی، باغی و مراتع پیرامونشان بر اثر «خزش شهری» در بافت شهر ادغام شده و اکنون کوچکترین نشانهای از ساختارهای روستایی خود را ندارند(ضیاء توانا و قادرمزی، 1388: 125). متأسفانه پیشینه مطالعات انجام شده در این مقوله نشان میدهد که تحقیقات صورت گرفته تنها به تغییرات کالبدی در این گونه روستاها یا توسعه کالبدی شهرها بسنده کرده و کمتر به مبحث کیفیت محیط سکونتی شهری و یا حتی کیفیت زندگی در آنها پرداختهاند. اهمیت و نقش کیفیت محیط در سایر جنبههای زندگی، ماهیت ویژه محیط مسکونی، نقش فزاینده محیط مسکونی شهری به عنوان مهمترین سکونتگاه انسانی و وجود تعداد افراد زیادی که به شدت تحت تأثیر شرایط غالب محیط مسکونی شان هستند(Van poll, 1997: 1). بررسی این مسئله را در محدوده شهرها به ویژه در نواحی آسیبپذیری همچون نواحی حومه شهر که در نتیجه ادغام نواحی روستایی در شهرها شکل گرفتهاند، تبیین میکند.

دو روش عمومی برای سنجش و ارزیابی کیفیت محیطی قابل شناسایی است. در یکی از این روشهای متداول، ارزیابیهای کیفیت محیطی بر اساس اندازهگیری میزان تماس با شرایط مضر محیطی، مانند میزان فشار صدا یا میزان تمرکز بو است. در روش دوم، کیفیت محیط بر خلاف روش اول، بر مبنای اندازهگیری میزان اثرات (مضر) محیطی ارزیابی میشود. این اثرات برای مثال شامل اثرات سلامتی، اثرات اقتصادی یا کیفیت ادراکی نازل میشود(رفیعیان و مولودی، 1390: 15). در این بررسی به منظور ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج از دیدگاه و روش دوم یعنی اندازهگیری میزان اثرات عوامل محیطی استفاده میشود. یکی از مهمترین معیارهای اندازهگیری میزان اثرات عوامل محیطی در محیطهای مسکونی سنجش سطح عمومی رضایت یا رضایت مندی ساکنان از متغیرهای بیشماری است که بر مطلوبیت کیفیت محیط سکونتی موثرند. لذا در اینجا نیز معیار اصلی برای سنجش کیفیت محیط مسکونی شهری، میزان رضایت مندی ساکنان از انواع متغیرها یا شاخصهای کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و محیطی در نظر گرفته میشود.

1-2. اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن :

کیفیت محیط شهری، یکی از دغدغههای نوین نهادهای مدیریت و برنامهریزی در سالهای اخیر بوده است. پاسخ به نیازهای سکونتی و خدماتی در شهرها، باعث شده است که کمتر به این مقوله مهم و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی شهری توجه شود. متأسفانه نواحی یا روستاهای ادغام شده در شهر به دلایلی همچون عدم شکلگیری بهنگام زیرساختها و خدمات اولیه شهری، پیروی از ساختاری روستاشهری و وجود بنیانهای فرهنگی- اجتماعی سنتی و روستایی، کیفیت محیط مسکونی متفاوتی را برای ساکنین عرضه میکند. بنابراین لازم است که میزان کیفیت محیط مسکونی در این نواحی مورد سنجش و ارزیابی علمی قرار گیرد و برای بهبود و ارتقای آن عوامل و متغیرهای مؤثر شناسایی شوند. لازم به ذکر است که توجه به این مقوله در برنامهریزیها میتواند نقش اساسی را برای ایجاد یکپارچگی نواحی شهری و بهبود کیفیت زندگی در محیطهای شهری ایفا نماید.

1-3. سوالات تحقیق:

با توجه به مباحث فوق سوالات اصلی تحقیق به شرح زیر خواهد بود؛

آیا بین میزان دسترسی به خدمات و کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا میزان مطلوبیت کیفیت محیط مسکونی براساس ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی افراد متفاوت است؟

1-4. فرضیات تحقیق:

در راستای عنوان تحقیق و با توجه به سوالات اساسی تحقیق، فرضیات زیر مطرح میگردد؛

به نظر میرسد که بین میزان دسترسی به خدمات و کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر میرسد بین برداشت ساکنان از کیفیت محیط مسکونی براساس ویژگیهای اجتماعی- اقتصادی افراد تفاوت وجود دارد.

1-5. اهداف تحقیق :

با توجه به طرح مسئله و بیان اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، اهداف کلی تحقیق به صورت زیر بیان میشود؛

هدف کلان:

بررسی و مطالعه میزان کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهرها از دیدگاه ساکنان،

اهداف خرد:

شناخت و مطالعه عوامل مؤثر بر میزان رضایت مندی ساکنان از کیفیت محیط مسکونی،
بررسی میزان تأثیر ویژگیهای فردی بر برداشت ساکنان از کیفیت محیط مسکونی،

1-6. روش تحقیق:

روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق شامل روش توصیفی- تحلیلی است. لذا با استفاده از مطالعات اسنادی و کتابخانهای در راستای تعیین معیارهای سنجش کیفیت محیط و ارائه چهارچوب نظری ارزیابی کیفیت محیط در روستاهای ادغام شده در شهر، مفاهیم مربوط به کیفیت محیط و روستاهای ادغام شده در شهر مطالعه میگردد. در ادامه با شناخت ویژگیهای نمونههای مورد مطالعه (روستاهای حسن آباد و نایسر)، شاخصهای سنجش کیفیت محیط برای مطالعه حاضر انتخاب میشوند.

در ادامه به منظور جمع آوری اطلاعات از شیوه مطالعات میدانی، تهیه و تکمیل پرسشنامه و انجام مصاحبه بهره گرفته میشود. شایان ذکر است که به منظور انتخاب نمونهها از روش نمونه گیری کوکران (Cochran)استفاده میشود. در نهایت، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده نیز از تکنیکهای آماری و نرم افزار SPSS، آزمونهای آماری، نقشه و عکس استفاده میشود.

1-7. روش گردآوری اطلاعات:

روش جمع آوری اطلاعات با توجه به ماهیت مطالعه به صورت کتابخانهای- اسنادی و پیمایش میدانی خواهد بود. در ابتدا به منظور تکمیل مبانی نظری تحقیق با استفاده از روش کتابخانهای مفاهیم، رویکردها، نظریههای تبیین کننده تحقیق و شاخصهای ارزیابی کیفیت محیط مسکونی به دست خواهد آمد. سپس با کمک ابزار پرسشنامه شاخصهای انتخاب شده به بوته آزمون گذاشته خواهد شد.

1-8. پیشینه تحقیق:

پیشینه مطالعاتی در حوزه کیفیت محیط مسکونی شهری را بایستی در دو سطح، یعنی منابع و پژوهشهای خارجی و منابع داخلی مورد بررسی قرار داد. به طور کلی مطالعه سیستماتیک در مورد کیفیت محیط (سکونتی) تقریباً جدید است و به طور کلی منحصر به نیمه دوم قرن بیستم میشود. اف. ام. کارپ و همکارانش مطالعات انجام شده در این زمینه را به دو دسته تقسیم نمودهاند؛ 1- بعضی از مطالعات اولیه به طور جنبی به موضوع کیفیت محیط مرتبطند. ویژگی این مطالعات قدمت بیشتر آنها و بررسی رابطه متقابل فرد با محیط بلافصل خود است (اثرات مجاورت فیزیکی واحدهای مسکونی بر رفتار اجتماعی افراد). 2- بعضی دیگر از تحقیقات انجام شده در زمینه کیفیت محیط، بر روی خصوصیات افراد ساکن در یک محله به عنوان همسایه متمرکز شده است. در بعضی از این مطالعات مشخص شده که خصوصیات افراد ساکن در محله خیلی مهمتر از شاخصهای فیزیکی محلات در تعیین میزان رضایت ساکنان است(مولودی، 1388: 10). با این تعابیر از مهمترین مطالعات خارجی میتوان به مطالعات زیر اشاره کرد:

جدول (1-1): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه

نام نویسنده	عنوان پژوهش	سال
Bridgeland, W M, Sofranko A J	Two Assessments of Community Environmental Quality, The Mayor and The Environmental Activist- Environment and Behavior- vol. 10 No. 1.	1978
Van poll, R	The Perceived Quality of Urban Environment: A multi-attribute evaluation- University of Groningen	1997
Bonaiuto, M, Fornara, F, Bonnes, M	Index of perceived residential environment quality and neighbourhood attachment in urban environment: a confirmation study on study on the city of Rome- landscape and urban planning journal	2003
Kamp, I, Leidelmeijer, K, Marsman, G, Hollander, A	Urban environmental quality and human well-being, Towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study- landscape and urban planning journal	2003

محققان داخلی نیز در چند سال اخیر به موضوع کیفیت محیط در مناطق شهری علاقمند شده و در این رابطه تحقیقات خوبی به سرانجام رسیده است. از مهمترین این پژوهشها میتوان به موارد زیر اشاره کرد که میتوانند مهمترین منابع مرتبط به شمار بروند.

جدول (1-2): مهمترین مطالعات داخلی در رابطه با موضوع مورد مطالعه

نام نویسنده	عنوان	سال
بهرامی نژاد، دهقان	شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه موردی بافت میانی شهر شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز	1382
اورنگ، ملاحت	سنجش کیفیت محیط در بازسازیهای پس از سانحه (مطالعه موردی: فضاهای عمومی شهر بم)"، به راهنمایی حسن احمدی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.	1386
امینصالحی، فرزین	ارتقای کیفیت محیط سکونت در مجتمعهای بلند مرتبه و ارائهی راهکارهای مناسب- نمونه مطالعاتی: شهرک اکباتان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.	1387
مولودی، جمشید	سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای جدید- مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد، به راهنمایی مجتبی رفیعیان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس.	1388

1-9. مشکلات و موانع تحقیق

معمولاً محققان در مسیر انجام پژوهش خود، ناخواسته با محدودیتها و مشکلاتی مواجه میگردند که بسته به نوع پژوهش متفاوت بوده و گاه این نوع مشکلات بر نتایج تحقیق تاثیرگذار میباشند. عمدهترین مشکلات و موانع این پژوهش شامل موارد ذیل میگردد:

کمبود منابع در موضوع مورد پژوهش،
عدم همکاری برخی از مسئولین جهت ارائه اطلاعات و دادهها،
مشکلات مربوط به جمع آوری اطلاعات و پیمایش میدانی،

1-10. واژه شناسی تحقیق:

کیفیت: واژه کیفیت مفهومی است که در تمامی دانش ها و زمینه های مرتبط با زندگی انسان به کار رفته و مورد استفاده قرار گرفته است. کیفیت در حالت عادی و به معنای کاملا واضح برای وصف درجه کمال اشیاء و پدیده ها به کار برده می شود. اما مفهوم کیفیت، مفهومی نسبی است که واجد معنایی فراتر از از معنای بدیهی و معمول آن است. مفهوم کیفیت دو وجه دارد. یعنی کیفیت در عین حال که مبهم و چند پهلو است، روشن و واضح نیز میباشد. در واقع منظور از کیفیت از طرفی خاصیت ها و ویژگی های اصلی یک چیز است، از طرف دیگر کیفیت، سیستمی از جزء کیفیت هائی است که یک چیز را به وجود آوردهاند(پاکزاد، 1385: 78).

کیفیت محیط: کیفیت محیط به عنوان شاخصی برای اندازه گیری درجهای از محیط که برای زیستن انسان مناسب می باشد، مورد استفاده قرار گرفته است. بر طبق استاندارد های برنامه ریزی شهری چین، مفهوم کیفیط محیط شهری می تواند چنین تعریف شود: کیفیت محیط شهر درجهای است که تمام محیط یا برخی عناصر محیط در مقیاس شهر همانند، اتمسفر و آب جهت زیست انسان، اقتصاد شهری و محیط اجتماعی مناسب باشد. بدین ترتیب، وجوه خاصی از شاخص های کیفی نظیر سلامت و امنیت در ترکیب با جنبه های راحتی و جذابیت محیطی می تواند مفهومی عمیقتر از واژه کیفیت محیطی را در ذهن تداعی کند(حاجی نژاد و همکاران، 1389: 67).

کیفیت محیط مسکونی: کیفیت محیط مسکونی ترکیبی از واحد های مسکونی که واجد ارزش ذهنی محسوب می شود. این ارزش به واسطه ارزش محیط مسکونی شهری که در بردارنده ویژگی های اساسی نظیر رضایت مندی فردی از مسکن، محله و همسایگان است، تعیین می شود. بدین ترتیب ارزش ذهنی کلی محیط مسکونی شهری، معادل مجموع ارزیابی های صورت گرفته از ویژگی ها و مولفه های سازنده محیط است(رفیعیان و همکاران، 1387: 8).

روستاهای ادغام شده در شهر: توسعه فیزیکی شهرها فرایندی پویا و مداوم است که طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از حیث کمی و کیفی افزایش می یابد، و گسترش فضایی شهرها و خورندگی روستاها و اراضی پیرامونی آنها را در برداردکه در مادر شهرهای منطقهای نمود گستردهای داشته است. در نتیجه گسترش کالبدی- فضایی شهر در طی این دوره،روستا را با تمام زمینهای زراعی،باغی و مراتع پیرامونشان در بافت خود ادغام می کند، که علاوه بر این گسترش کالبدی فضایی منجر به تورم جمعیتی و رشد روستاهای پیرامونی می شود. در نتیجه این افزایش جمعیت وگسترش بی رویه فیزیکی شهرها،تبدیل نقش تولیدی – کشاورزی روستاهای پیرامون آن به نقش سکونتی- خوابگاهی را سبب میشود که به این فرایند ادغام روستاها در شهر میگویند.

منابع و مأخذ:

ابراهیمزاده، عیسی، بریمانی، فرامرز، اسکندری ثانی، محمد و رمضانپور، صغری(1389)؛ بررسی تطبیقی سرمایه اجتماعی در روستاهای ادغام شده در شهر و روستاهای مستقل: مورد شناسی روستای ادغام شده تربقان و روستای مستقل رزق آباد کاشمر، فصلنامه روستا و توسعه، سال 13، شماره 1، صص 62-43.
امین صالحی، فرزین(1387)؛ ارتقای کیفیت محیط سکونت در مجتمعهای بلند مرتبه و ارائهی راهکارهای مناسب- نمونه مطالعاتی: شهرک اکباتان، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مجتبی رفیعیان، دانشگاه تربیت مدرس.
اورنگ، ملاحت (1386)؛ سنجش کیفیت محیط در بازسازیهای پس از سانحه (مطالعه موردی: فضاهای عمومی شهر بم)"، به راهنمایی حسن احمدی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
بهرامی نژاد، دهقان (1382)؛ شناخت و ارزیابی کیفیت محیط شهری در بافت میانی شهرها مطالعه موردی بافت میانی شهر شیراز، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
پاکزاد، جهانشاه(1385)، مبانی نظری و فرایند طراحی شهری، وزارت مسکن و شهرسازی، چاپ اول، تهران.
حاجی نژاد، علی، رفیعیان، مجتبی و زمانی، حسین(1389)، بررسی متغیرهای فردی موثر بر رضایت مندی شهروندان از کیفیت محیط زندگی: مطالعه موردی مقایسه بافت قدیم و جدید شیراز، جغرافیا و توسعه، شماره17، صص 82- 63.
رفیعیان، مجتبی و عسگری، علی(1386)؛ مفهوم و شیوه سنجش کیفیت محیط شهری، ارائه در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات، تهران.
رفیعیان، مجتبی، فرزین، امین صالحی، تقوایی، علی اکبر(1389)، ارتقای کیفیت محیط سکونت در مجتمعهای بلند مرتبه و ارائه راهکارهای مناسب نمونه مطالعاتی: شهرک اکباتان، فصلنامه برنامهریزی و آمایش فضا، دوره چهاردهم، شماره 4.
رفیعیان، مجتبی و مولودی، جمشید(1390)؛ رویکردهای و روشهای سنجش کیفیت محیط مسکونی شهری، انتشارات آذرخش، تهران.
ضیاء توانا، محمد حسن و قادرمزی، حامد(1388)؛ تغییرات کاربری اراضی در فرایند خزش شهری- روستاهای نایسر و حسن آباد سنندج، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره 68 صص 135-119.
مولودی، جمشید(1388)؛ سنجش کیفیت محیط شهری در شهرهای جدید- مطالعه موردی: شهر جدید هشتگرد، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی مجتبی رفیعیان، دانشگاه تربیت مدرس.
Bridgeland, W M ., Sofranko A J, (1978), Two Assessments of Community Environmental Quality, The Mayor and The Environmental Activist- Environment and Behavior- vol. 10 No. 1, March.
Bonaiuto, M., Fornara, F., Bonnes, M, (2003), Index of perceived residential environment quality and neighborhood attachment in urban environment: a confirmation study on study on the city of Rome, landscape and urban planning journal.
Ha M., Weber M. J, (1994), “Residential quality and satisfaction: Toward developing residential quality indexes”; Home Economics Research Journal, Vol.22, No.3.
Kamp, I., Leidelmeijer, K., Marsman, G., Hollander, A, (2003), Urban environmental quality and human well-being, towards a conceptual framework and demarcation of concepts; a literature study, landscape and urban planning journal.
Massam, B.H, (2002), Quality of life Public Planning and Private Living. Progress in Planning Vol.58, p.p.141-227
Van poll, R, (1997), the Perceived Quality of Urban Environment: A multi-attribute evaluation, University of Groningen.

فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

2-1. مقدمه:

در این فصل به منظور فراهم آوردن پشتوانه نظری تحقیق به تشریح مفاهیم و تعاریف پایه و رویکردهای نظری مطرح در زمینه کیفیت محیط (مسکونی) خواهیم پرداخت. سپس مباحث مربوط به ادغام تبیین خواهد شد تا زمینه برای ورود به بحث کیفیت محیط در روستاهای ادغام شده در شهر فراهم شود که در نهایت منجر به ارائه رویکرد نظری تحقیق در آخر فصل میشود. این فصل همچنین مبنایی برای روشهای تجزیه و تحلیل اطلاعات در فصول بعدی خواهد بود.

2-2. کیفیت زندگی:

حیطه مربوط به کیفیت زندگی و سنجش آن شاید در هیچ زمانی به اندازه امروز وسیع نبوده است. اقتصاددانان، دانشمندان علوم اجتماعی و دولتمردان هر کدام از دیدگاه خاصی به این مقوله مینگرند. این امر از آنجا ناشی میشود که شاخصهای مربوط به کیفیت زندگی طیف وسیعی را در بر می گیرند که از تغذیه و پوشاک گرفته تا مراقبتهای بهداشتی، محیط اجتماعی و محیط مادی پیرامون را شامل می شود. اگر چه کیفیت زندگی در بعضی از منابع به سطح زندگی ترجمه شده است ولی سطح زندگی و پیشرفت مادی فقط یکی از پایه های کیفیت مادی زندگی را شامل میشود. در واقع مفهوم کیفیت زندگی یک متغیر مرکب میباشد که از چندین متغیر مرکب متأثرمی گردد. تغییر در سطح درآمد مردم، شرایط زندگی، وضع سلامت محیط، فشار روحی و روانی، فراغت، شادمانی خانوادگی، روابط اجتماعی و چندین متغیر دیگرنظیر آن به شکل مرکب کیفیت زندگی و تغییرات آن را تعییین می کند(جاجرمی و کلکته، 1385: 6).

2-3. قلمرو مفهوم کیفیت زندگی

یک چهارچوب، یا ساختار، وسیلهای مناسب است که برای فراهم آوردن پشتیبانی یا نظم بخشی به گروهی از ایده ها مورد استفاده قرار می گیرد و هنگام به کار گیری برای موضوعات یک چهارچوب به ارزیابی جامع و شفافیت بخشیدن به بسیاری از موضوعات کمک میکند. یک چهارچوب مناسب به ارایه پیشنهادی یکسان نسبت به موضوعات کمک می کند. چهارچوبمیتواند بسیارسادهیاپیچیدهباشد. برایمثالمجموعهایازموضوعاترامیتوانبابخشاقتصاد، محیط زیستیامکانجغرافیاییکهعمدتارویآنهاتاثیرمیگذارند،دستهبندینمود.خلقوایجادیکچهارچوبکیفیتزندگی،دربرگیرندهگسترهایازساختاردستهبندیموضوعیبراینظمبخشیدن بهموضوعاتکیفیتزندگیاست. اینامرباتولیدوانتخابموضوعاتدنبالمیشود. انتخاب معرفهایکیفیتزندگیبرایسنجش موضوعاتانتخابی آخرینمرحلهازگسترشیکچهارچوبمیباشد. یکچهارچوب بایددارایویژگیهایزیرباشد:

1- چهارچوبمیبایستکلنگرباشدیعنیکلنظامسکونتگاهیراتوصیفکند.

٢ - چهارچوبمیبایستبرخیازسطوحقابلانطباقباچهارچوبهایموجوددرسکونتگاهراحفظ کند.

٣ - چهارچوبمیبایستانتخابمعرفهاییراکهمرتبطومتناسببااجتماعهستند،تسهیلنماید.

وبهطورهمزمانبازخوردیرابهانجمنواموراداریسکونتگاهفراهمکند.

شکل (2-1): چهارچوبکیفیتزندگی(Collados et al, 1999,20).

بررسیهای مختلف نشان میدهد که کیفیت زندگی جنبهها و ابعاد مختلف وضعیت واقعی پیرامون ما را در بر میگیرد. به عبارت دیگر در برگیرنده هر عاملی است که به طور مستقیم و غیرمستقیم بر شرایط زندگی انسان مؤثر باشد. اهمیت بررسی شاخص کیفیت محیط که یکی از ابعاد و مؤلفههای اصلی کیفیت زندگی است، در تمام این بررسیها روشن شده است. ارتباط مستقیم و غیرمستقیم مؤلفه کیفیت زندگی همچون فضای سکونت، هوای پاک و سالم، آرامش عمومی، ادراک بصری و... با کیفیت محیط بیان کننده ضرورت توجه به مفهوم کیفیت محیط است.

2-4. کیفیت محیط

مفهومکیفیتمحیطبهوسیلهطیفمتنوعیازمتفکرانوپژوهشگرانمتعلقبهحوزههای علمیگوناگونموردتوجهقرارگرفتهوتعاریفمتعددیازآنارائهشدهاست. مرورو بررسیتعاریفموجود،نشاندهندهدونگرشورویکردمتفاوتدرتعریفمفهومموردنظر است؛تعدادیازنویسندگانقائلبهماهیتمستقلاینمفهومبودهوباتأکیدبرمؤلفههای کیفیتمحیط:ماهویدوگانه(عینی– ذهنی)بهتبیینوتشریحآنپرداختهاند: کیفیتمحیط موضوعیپیچیدهدربرگیرندهادراکاتذهنی،نگرشهاوارزشهایگروههاوافرادمختلف است. کیفیتمحیطازبرآیندکیفیتاجزایتشکیلشدهیکناحیه معینحاصلمیشود.اماباوجوداینبیشترازجمعاجزایسازنده،برادراککلیازیک مکاندلالتدارد.اجزایسازنده (طبیعت،فضایباز،زیرساختها،محیطانسانساخت (مصنوع)،تسهیلاتمحیطکالبدیوذخایرطبیعی)هریکمشخصاتوکیفیت هایخاصخودرادارامیباشند(Van Kamp and et al: 2003). اماگروهیدیگرازمحققانتلقیمتفاوتیازمفهومکیفیتمحیط داشته وتعریفآنرادرربطوپیوندبامفهومکلیتر کیفیت زندگی ممکن میدانند. هم زمانباپدیدارشدنبحرانهایمحیطی،کیفیتمحیطسکونت بهعنوانبخشیازمفهومکلیکیفیتزندگیشناختهشد.اینمفهومبهمثابهبازتابیازتمامیجوانباحساسرفاهفردی،شاملهمهمتغیرهاییکهبررضایتمندیانسانمؤثرند،فرض شده است(رفیعیان و همکاران، 1389: 67).

تعاریف متعددی از مفهوم کیفیت محیط از جانب محققین ارائه شده است. در زیر به ذکر چند نمونه از این تعاریف میپردازیم:

کیفیت محیط موضوعی پیچیده در بر گیرنده ادراکات ذهنی، نگرشها و ارزشهای گروهها و افراد مختلف است(Porteous, 1971). کیفیت محیط را میتوان به عنوان بخشی اساسی از مفهوم گستردهتر (کیفیت زندگی) تعریف کرد: ترکیبی از کیفیات پایه نظیر سلامت و ایمنی با جوانبی نظیر آسایش و جذابیت. کیفیت محیط از برآیند کیفیت اجزای متشکله یک ناحیه معین حاصل می شود. اما با این وجود بیشتر از جمع اجزای سازنده، بر ادراک کلی از یک مکان دلالت دارد. اجزای سازنده (طبیعت، فضای باز، زیر ساختها، محیط انسان ساخت (مصنوع)، تسهیلات محیط کالبدی و ذخایر طبیعی) هر یک مشخصات و کیفیات خاص خود را دارا می باشند. همزمان با پدیدار شدن بحرانهای محیطی، کیفیت محیط به عنوان بخشی از مفهوم کلی کیفیت زندگی شناخته شد. این مفهوم به مثابه بازتابی از تمامی جوانب احساس رفاه فردی، شامل همه متغیرهایی که بر رضایت مندی انسان موثرند فرض شده است(رفیعیان و همکاران، 1389: 67).

[1]. Kalman

[2]. Winsted

[3]. Zan

[4]. Liu

[5]. Milz

[6]. David Phillips

[7] . Ferrans

چکیده

کلید واژهها: کیفیت محیط، کیفیت محیط مسکونی، روستاهای ادغام شده در شهر، شهر سنندج، حسن آباد، نایسر.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : مقدمه و کلیات تحقیق…...1

1-1. بیان مسئله….......2

1-2. اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن......4

1-3. سوالات تحقیق.......5

1-4. فرضیات تحقیق.............5

1-5. اهداف تحقیق........5

1-6. روش تحقیق................6

1-7. روش گردآوری اطلاعات................6

1-8. پیشینه تحقیق................................6

1-9. مشکلات و موانع تحقیق.................8

1-10.واژه شناسی تحقیق..................8

منابع و مأخذ..............................10