اثر 8 هفته تمرینات ادراکی- حرکتی بر بهبود برخی قابلیت های حرکتی و شناختی کودکان مبتلا به اختلالات هماهنگی رشدیWORD

چکیده:

اختلال هماهنگی رشدی معمولا با اختلالات حرکتی و شناختی نظیر تعادل، هماهنگی حرکتی، مشکلاتی در زمان واکنش و پیش­بینی و حافظه در کودکان مبتلا همراه است. هدف از این مطالعه بررسی تأثیر 8 هفته برنامه تمرینی ادراکی- حرکتی بر قابلیت های حرکتی و شناختی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی می­باشد. تعداد 20 آزمودنی کودک در دامنه سنی 8-12سال از بین کودکان اختلال هماهنگی رشدی مدارس استثنایی شهرستان کرمانشاه حضور داشتند به صورت نمونه در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل قرار گرفتند. پروتکل تمرینی شامل 8 هفته تمرینات ادراکی- حرکتی بود، که طی سه جلسه در هفته و 50 دقیقه تمرینات انجام می­گردید. متغیرهای حرکتی (نظیر تعادل ایستا، تعادل پویا، هماهنگی دو دستی، هماهنگی چشم و دست) و شناختی (نظیر زمان واکنش ساده و انتخابی، زمان پیش بینی، حافظه فعال) قبل و بعد از تمرینات توسط ابزار معتبر (تست تعادل ایستای لک لک، تست تعادل پویای Y، دستگاه هماهنگی دو دستی و دستگاه هماهنگی چشم و دست، دستگاه سنجش زمان واکنش ساده و انتخابی، دستگاه زمان پیش بینی، نرم افزار حافظه فعال)، اندازه گیری شد. پس از اطمینان از توزیع طبیعی داده ها با استفاده از آزمون کولمو گرف- اسمیرنوف، از آزمون های tهمبسته و مستقل برای مقایسه نتایج درون و بین گروهی استفاده شد. پیشرفت معنی داری در همه متغیرهای اندازه­گیری شده از پیش­آزمون تا پس‌آزمون در گروه آزمایش وجود داشت (p<0/05).همچنینیافته ها نشان داد گروه تجربی نسبت به گروه کنترل در متغیرهای اندازه گیری شده به طور معنی داری بهتر بودند (p<0/05). بنابراین الگوی نتایج تحقیق پیشنهاد می­کند که انجام تمرینات ادراکی- حرکتی موجب بهبود عملکرد حرکتی و شناختی کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی می­شود.

کلیدواژه­ها:تمرینات ادراکی- حرکتی، اختلال هماهنگی رشدی، قابلیت­های حرکتی و شناختی

 فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: طرح پژوهش

مقدمه و بیان مسئله.................................... 2

اهمیت و ضرورت......................................... 6

اهداف پایان نامه ..................................... 7

هدف کلی.............................................. 7

اهدف اختصاصی......................................... 8

پیش­فرض­های پژوهش....................................... 8

فرضیه­ها............................................... 9

محدودیت های پژوهش..................................... 9

قلمرو پژوهش.......................................... 9

محدودیت های غیر قابل کنترل........................... 10

تعاریف مفهومی و عملیاتی پژوهش......................... 10

اختلال هماهنگی رشدی.................................. 10

تمرینات ادراکی- حرکتی ............................... 10

پیش بینی ............................................ 11

تعادل ایستا ......................................... 11

تعادل پویا ......................................... 11

حافظه فعال.......................................... 12

زمان واکنش.......................................... 12

فصل دوم: مبانینظریوپیشینهتحقیق

مقدمه................................................. 15

اختلال رشدی ویژه ..................................... 15

اختلال هماهنگی رشدی.................................. 16

DCD چیست؟.......................................... 16

نام های دیگر........................................ 17

چگونه DCD یک کودک را تحت تاثیر قرار می دهد؟........ 17

مشکلات حرکتی......................................... 17

نارسایی حرکتی- برنامه ریزی حرکتی درشت............... 17

مشکلات در ضمینه مهارت­های حرکتی ضعیف................. 17

ادراک بصری؛ مشکلات حرکت بصری ....................... 18

ادراک............................................... 18

عدم یکپارچگی حسی ................................... 19

ضعف آگاهی و هشیاری بدنی............................. 19

تنش کم عضلانی ....................................... 19

وضعیت قرارگیری بدن ..........................................................................................................................................19

سازماندهی .................................................................................................................................................................20

یادگیری وظایف جدید یا دشوار .......................................................................................................................... 21

مشکلات رفتاری ............................................................................................................................................................21

ضعف توجه ............................................................................................................................................................... 22

ضعف تمرکز ............................................................................................................................................................. 22

ضعف اعتماد به نفس و نا امیدی ........................................................................................................................ 23

تغییرپذیری .............................................................................................................................................................. 23

مشکلات اجتماعی ..................................................................................................................................................... 23

در خانه ..................................................................................................................................................................... 23

مشکلات مراقبت از خود ..................................................................................................................................... 23

غذا خوردن ............................................................................................................................................................ 24

لباس پوشیدن ..................................................................................................................................................... 24

در مدرسه ................................................................................................................................................................. 24

مشکلات خاص در یادگیری ............................................................................................................................. 24

زبان ......................................................................................................................................................................... 25

نوشتن ................................................................................................................................................................... 25

خواندن .................................................................................................................................................................. 25

علل خام حرکتی چیست؟ ........................................................................................................................................... 26

عوامل مربوط به مادر ................................................................................................................................................ 27

عوامل مربوط به زایمان ............................................................................................................................................ 27

عوامل روانی اجتماعی رشد .................................................................................................................................... 28

داشتن انتظارات نامعقول از کودک ................................................................................................................... 28

بد رفتاری با کودک .............................................................................................................................................. 29

بد کارکردی های مغزی ......................................................................................................................................... 29

فرضیه مخچه .......................................................................................................................................................... 30

فرضیه هسته های قاعده­ای ................................................................................................................................. 31

فرضیه آهیانه ........................................................................................................................................................... 33

مناطق دیگر ............................................................................................................................................................. 34

اختلالات عصبی حرکتی ........................................................................................................................................ 35

اختلالات تشنجی .................................................................................................................................................. 35

اختلالات تکانشی .................................................................................................................................................... 35

پیشنهادات و فعالیت­هایی برای مهارت­های حرکتی در حال توسعه .................................................................. 35

فاکتورهای اندازه گیری شده .......................................................................................................................................... 37

تعادل.................................................. 37

اهمیت تعادل در وضعیت بدنی............................ 38

تعادل ایستا.......................................... 38

تعادل پویا............................................ 39

تئوری­های تعادل......................................... 39

تئوری رفلکس سلسله مراتبی............................. 39

تئوری سیستم­ها........................................ 39

سیستم­های درگیر در کنترل تعادل........................ 40

مکانیزم­های حرکتی در کنترل تعادل...................... 40

تون پاسچرال ......................................... 40

تون عضلانی........................................... 41

سیستم­های عصبی درگیر در تعادل......................... 42

سیستم وابران محیطی................................... 42

مکانیزم­های حسی در کنترل تعادل.......................... 42

سیستم بینایی......................................... 42

سیستم حسی- پیکری..................................... 43

سیستم دهلیزی......................................... 43

سیستم عصبی کنترل کننده تعادل......................... 44

هماهنگی ............................................... 45

هماهنگی دو دستی...................................... 50

هماهنگی چشم و دست ................................... 53

زمان واکنش ............................................ 55

پیش بینی .............................................. 57

حافظه ................................................. 59

حافظه فعال و حافظه کوتاه مدت .......................... 60

ادراک و حرکت ............................................. 63

تمرینات ادراکی- حرکتی .................................... 63

اختلال در برنامه حرکتی ................................. 63

فرایند ادراکی- حرکتی................................... 65

حرکات ادراکی- حرکتی ................................... 67

حرکات مرتبط با مفهوم ادراکی- حرکتی..................... 68

تعادل................................................ 68

آگاهی فضایی.......................................... 69

آگاهی زمانی...................................................................................................................................................................... 70

آگاهی بدنی و جهت یابی ............................................................................................................................................... 72

نظریه­های ادراکی- حرکتی ................................................................................................................................................. 72

نظریه ادراکی – حرکتی کپارت ......................................................................................................................................... 73

تحقی یرامون اثر بخشی برنامه­های ادراکی- حرکتی ................................................................................................... 73

تاریخچه و انواع آزمون­های حرکتی ................................................................................................................................... 74

پیشینه پژوهش............................................ 76

پژوهش های داخل کشور.................................... 76

پژوهش های خارج کشور.................................... 79

نتیجه گیری.............................................. 87

فصل سوم : روششناسیپژوهش

مقدمه................................................... 91

طرح پژوهش............................................... 91

جامعه و نمونه آماری .................................... 92

مهیارهای ورود به تحقیق.................................. 92

ملاک های خروج شرکت کنندگان............................... 92

متغیرهای پژوهش.......................................... 92

متغیر مستقل: .......................................... 93

متغیر وابسته: ......................................... 93

ابزار پژوهش ................................................................................................................................................................................ 93

روش اجرای آزمون هماهنگی دو دستی .......................................................................................................................... 94

روش اجرای آزمون هماهنگی چشم و دست ................................................................................................................... 95

روش اجرای آزمون زمان واکنش ....................................................................................................................................... 96

روش اجرای آزمون زمان پیش بینی ................................................................................................................................. 97

نحوه اجرای آزمون تعادل ایستا .......................................................................................................................................... 97

نحوه اجرای آزمون حافظه کاری وکسلر ........................................................................................................................... 98

سیاهه اختلال هماهنگی رشدی ........................................................................................................................................ 98

نحوه اجرای آزمون تعادل پویا ........................................................................................................................................... 99

فرایند انجام پژوهش...................................... 100

پروتکل تمرینی........................................... 101

ملاحظات اخلاقی ........................................... 102

ابزار تجزیه و تحلیل..................................... 102

فصل چهارم : یافتههایپژوهش

مقدمه................................................... 106

اطلاعات توصیفی مربوط به مشخصات فردی آزمودنی­ها............ 106

توزیع داده‌ها............................................ 107

روش دلتا............................................... 108

آزمون نرمال بودن داده­ها................................ 110

آزمون فرضیه‌ها............................................. 111

فرضیه اول.............................................. 111

فرضیه دوم.............................................. 113

فرضیه سوم.............................................. 114

فرضیه چهارم............................................ 116

فرضیه پنجم............................................. 117

فرضیه ششم.............................................. 119

فرضیه هفتم............................................. 120

جمع بندی................................................ 122

فصل پنجم: بحثونتیجه گیری

مقدمه .................................................. 125

خلاصه پژوهش.............................................. 125

بحث..................................................... 127

قابلیت­های حرکتی........................................ 127

قابلیت­های شناختی....................................... 131

نتیجه گیری.............................................. 133

پیشنهادات............................................... 135

پیشنهادات کاربردی ..................................... 135

پیشنهادات پژوهشی....................................... 135

پیوست..............................................................................................................................................................................................136

منابع..................................................... 136

 فهرست نمودار

عنوان صفحه

 نمودار 4-1- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون تعادل ایستا دو گروه تجربی و کنترل..................................................... 112

نمودار 4-2- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون تعادل پویای کلی دو گروه تجربی و کنترل..................................................... 114

نمودار 4-3- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون هماهنگی دو دستی دو گروه تجربی و کنترل .................................................... 115

نمودار 4-4- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون هماهنگی چشم و دست دو گروه تجربی و کنترل .................................................. 117

نمودار 4-5- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون زمان واکنش انتخابی دو گروه تجربی و کنترل(ثانیه) ..................................... 118

نمودار 4-6- مقایسه پیش آزمون و پس آزمون زمان واکنش ساده دو گروه تجربی و کنترل(ثانیه) ............................................. 118

نمودار 4-7 - مقایسه پیش آزمون و پس آزمون زمان پیش بینی دو گروه تجربی و کنترل (ثانیه) ............................................ 120

نمودار 4-8 - مقایسه پیش آزمون و پس آزمون حافظه کلی دو گروه تجربی و کنترل..................................................... 121

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 4-1- اطلاعات توصیفی مربوط به آزمودنی‌ها................ 106

جدول 4-2- جدول نتایج پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه تجربی و کنترل در قابلیت­های شناختی ......................................... 107

جدول 4-3- جدول نتایج پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه تجربی و کنترل در قابلیت­های حرکتی........................................... 108

جدول 4-4- دلتای پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه تجربی و کنترل در قابلیت­های شناختی ......................................... 109

جدول 4-5- دلتای پیش آزمون و پس آزمون در دو گروه تجربی و کنترل در قابلیت­های حرکتی .......................................... 109

جدول 4-6- آزمون کلوموگروف- اسمیرنوف در رابطه با دلتای بین پیش آزمون و پس آزمون در قابلیت­های شناختی........................... 110

جدول 4-7- آزمون کلوموگروف- اسمیرنوف در رابطه با دلتای بین پیش آزمون و پس آزمون در قابلیت­های حرکتی............................ 111

جدول 4-8- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در تعادل ایستا....................................................... 112

جدول 4-9- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در تعادل ایستا.......................... 112

جدول 4-10- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در تعادل پویا کلی.................................................... 113

جدول 4-11- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در تعادل پویای کلی...................... 114

جدول 4-12- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در هماهنگی دو دستی................................................... 115

جدول 4-13- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در هماهنگی دو دستی...................... 115

جدول 4-14- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در هماهنگی چشم و دست.................................................. 116

جدول 4-15- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در هماهنگی چشم و دست.................... 117

جدول 4-16- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در زمان واکنش ساده و انتخابی......................................... 118

جدول 4-17- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل درزمان واکنش ساده و انتخابی............. 119

جدول 4-18- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در زمان پیش بینی................................................... 119

جدول 4-19- نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در زمان پیش بینی........................ 120

جدول 4-20- جدول نتایج t همبسته بین دو گروه تجربی و کنترل در حافظه فعال کلی.................................................... 121

جدول 4-20-نتایج آزمون t مستقل بین میزان تغییرات (دلتا) بین دو گروه آزمایش و کنترل در حافظه فعال کلی....................... 122

فصل یکم

کلیات پژوهش

مقدمه و بیان مسئله

در زندگی کودک پیش از رفتن به مدرسه رشد مهارت­های حرکتی نقش اساسی را در یادگیری بعدی دارد عده­ای از محققین (کپارت، کتمن، بارک[1]) معتقدند یادگیری حرکتی مبدأ هر یادگیری است و فرایندهای ذهنی عالی­­تر پس از رشد مناسب سیستم حرکتی و سیستم ادراکی و همچنین پیوندهای ارتباطی میان یادگیری حرکتی و ادراکی به وجود می‌آید. در حقیقت ابتدایی‌ترین پاسخ­های رفتاری کودکان از نوع حرکتی است کودک با کمک این رفتارهای حرکتی به درک خود و دنیای اطراف نائل می­شود و این تجارب حرکتی زیربنای آگاهی­ها و یادگیری­های او را فراهم می­کند و در دوران کودکی آمیختگی و پیوستگی فعالیت­های حرکتی و ذهنی بسیار بالا است. می‌توان تا حدود زیادی ریشه رفتارهای ذهنی تکامل‌یافته تر را نیز در یادگیری حرکتی جستجو کرد. رشد عصبی و عضلانی کودک پایه لازم جهت رشد و تکامل فزاینده فعالیت روانی– حرکتی وی را فراهم می‌سازد و با توسعه سیستم عصبی عضلانی رشد مهارت­های حرکتی و توانایی­های حرکتی پایه جدا می­باشد (دانیل دی، ویلیامز رای، سینکلر،1990).

در دنیای امروز دیگر به ورزش به عنوان سرگرمی و تفریح نگاه نمی­شود؛ بلکه نقش ورزش در سلامت روانی انسان مورد قبول همه است. این امر به گونه­ایست که ورزش به عنوان یک رویکرد درمانی، در درمان بسیاری از اختلالات و ناتوانی­ها به خصوص در کودکان مورد استفاده قرار می­گیرد. یکی از برنامه­های معتبر، برنامه­های تمرینی ادراکی- حرکتی هستند که بر پایه سطح تکامل، تنظیم شده­اند و بسیاری از عناصر دیگر را دارا می­باشند. افزایش آگاهی­های بدنی، فضایی، جهت‌دار و زمانی به عنوان وسیله هدایت کودک به سوی کنترل حرکتی را افزایش داده و توانایی در انجام حرکات را ایجاد می­کند (پلهام[2]، بندر[3]، 1983). اختلال هماهنگی رشد حرکتی (DCD)[4] عبارتی است که انجمن روان‌پزشکی آمریکا برای توصیف کودکانی که در اجرای برخی از مهارت‌های حرکتی با مشکل مواجه بوده و از شایستگی حرکتی لازم جهت مقابله با نیازهای حرکتی زندگی روزمره خود رنج می‌برند پیشنهاد کرده است. براساس معیارهای تشخیصی ارائه‌شده در متن تجدیدنظر شده راهنمای انجمن(DSM-IV-TR)[5] تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی حرکتی، معیار الف: هماهنگیاین دسته از کودکان به طور بارزی نسبت به سن و توانایی هوشی آن‌ها پایین تر است؛ معیار ب: این مشکلات هماهنگی اثرات منفی مشخصی بر پیشرفت تحصیلی و فعالیت­های روزمره زندگی آن­ها می‌گذارد؛ معیار ج: این اختلال سبب بروز وضعیت پزشکی خاص یا اختلالات رشدی وسیع نمی­باشد (انجمن روان‌پزشکی امریکا، 1381). اختلال هماهنگی پیش‌رونده (DCD) به عنوان یک صدمه‌ی قابل‌ملاحظه‌ی هماهنگی حرکتی مطرح شده است.‌ هنگامی این تشخیص گذاشته می‌شود که اختلالات حرکتی مذکور تأثیرات منفی قابل‌ملاحظه‌ای بر برخی از جنبه‌های دیگر زندگی فرد داشته باشد که معمولاً تأثیر بسزایی بر امور تحصیلی و فعالیت‌های روزمره زندگی دارد. این اختلال با اختلالات پیش‌پاافتاده و ناچیز دوران کودکی شروع می‌شود و معمولاً بین سنین 6 تا 12 سالگی تشخیص داده می‌شود. این اختلال هم به صورت مجزا وجود دارد وهم به صورت توأم با سایر اختلالات مانند اختلالات یادگیری[6] یا [7]ADHDممکن است وجود داشته باشد. هنگامی‌که از کلمه دیسپراکسیا استفاده می‌شود تعریف بیشتر به سمت سازمان‌دهی برنامه‌ریزی و سازمانده‌ی حرکتی میل می­نماید (مورن اف بل، 2006).

سال­های اول زندگی دوره بسیار مهم تکامل حواس و به تبع آن ادراک و شناخت می­باشد. در این سال­ها درک و شناخت از محیط افزایش‌یافته و مهارت­های حرکتی کم‌کم رشد می­کنند. برخی از کودکان در مهارت­های حرکتی نظیر حرکات روزانه خود که نیازمند هماهنگی می‌باشد، مشکل‌دارند. اختلال در اجرای حرکات هماهنگ دغدغه همیشگی برخی از والدین، مربیان، معلمان و محققان علوم حرکتی و توان‌بخشی بوده است تا جایی که سال 1930، دوره نشانگان دست و پا چلفتی نامیده شد (آمراتونگا[8]، 2004). این نشانگان به معنی وضعیت رفتارهای حرکتی بی­ دست و پا که می­تواند باهر ناحیه عصبی خاص ارتباط داشته و باعث اختلال و یا آسیب شود، می­باشد. اگر چه این اصطلاح همچنان مورد استفاده قرار می­گیرد، اما در حال حاضر اصطلاح اختلال هماهنگی رشدی مورد استفاده مجامع علمی و آکادمیک رایج شده است.

[1] Kephart, Getman & bark

[2] Pelham

[3] Bender

[4] Developmental Coordination Disorder (DCD)

[5] Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, Fourth Edition Text Revision (DSM-IVTR)

[6] Learning Disorder (LD)

[7] Attention Deficit Hyperactivity disorder (ADHD)

[8] Ameratunga