بررسی رابطه اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستان های شهر رشت در سال تحصیلی 93-1392

چکیده: مقدمه: ارزیابی سلامت روانی دانش آموزان یکی از محورهای مهم ارتقاء بهداشت روان در جوامع است. یکی از چالش های بهداشت روان در دوره نوجوانی احساس تنهایی است که ممکن است این احساس درنتیجه ی اعتیاد به اینترنت یا اعتیاد به تلفن همراه رخ دهد. هدف: هدف از این مطالعه، تعیین رابطه اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت در سال تحصیلی 93-1392 است. روش اجرا: مطالعه حاضر یک پژوهش مقطعی از نوع تحلیلی است. نمونه های پژوهش شامل 568 دانش آموز دختر و پسر مشغول به تحصیل در دبیرستانهای دولتی و غیردولتی شهر رشت در سال تحصیلی 93-92 بودند. کلاس های آنها با روش نمونه گیری خوشه ای انتخاب شده و جهت جمع آوری داده ها از پرسشنامه مشخصات زمینه ای، مقیاس اعتیاد اینترنتی یانگ، مقیاس استفاده مفرط از تلفن همراه(COS) و مقیاس احساس تنهایی UCLA استفاده شد. داده ها با استفاده از آمار توصیفی و آزمونهای آماری کولموگروف اسمیرنوف، من-ویتنی یو تست، کروسکال والیس، کای اسکوئر، ضریب همبستگی اسپیرمن و رگرسیون لجستیک خطی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافته ها: نتایج مطالعه حاکی از آن است که 37/5% از نمونه ها، اعتیاد خفیف و 8/8% اعتیاد شدید به اینترنت دارند، 6/77% استفاده کننده متوسط و 7/17% استفاده کننده مفرط از تلفن همراه هستند و 9/16% نمره بیشتر از میانگین ابزار احساس تنهایی را کسب نموده اند. با تعدیل اثرات متغیرهای فردی اجتماعی، هر دو متغیر اصلی پژوهش، اعتیاد به اینترنت(009/0P=) و اعتیاد به تلفن همراه(001/0P=) به عنوان پیش بینی کننده های معنی دار احساس تنهایی در مدل نهایی تلقی گردیدند. نتیجه گیری: با توجه به همبستگی مثبت احساس تنهایی با اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه در دانش آموزان دبیرستانی، لازم است برنامه های آموزشی جهت استفاده درست از تکنولوژی های جدید و آشنایی با پیامدهای استفاده مفرط از آنها برای نوجوانان و خانواده هایشان طراحی و برگزار شود.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: کلیات

1-1 زمینه پژوهش ............................................................................................................................. 4-1

1-2 اهداف پژوهش(هدف کلی و اهداف ویژه) ............................................................................... 5

1-3 سوألات پژوهش ........................................................................................................................ 6

1-4 تعریف واژه ها ............................................................................................................................ 7

1-5 پیش فرض های پژوهش ............................................................................................................. 9

1-6 محدودیت های پژوهش .............................................................................................................. 9

فصل دوم: زمینه و پیشینه پژوهش

2-1 چهارچوب پژوهش ............................................................................................................... 24-10

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده ............................................................................................. 32-25

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 نوع پژوهش ........................................................................................................................... 33

3-2 محیط پژوهش ....................................................................................................................... 33

3-3 جامعه پژوهش ....................................................................................................................... 33

3-4 نمونه های پژوهش ................................................................................................................ 33

3-5 روش نمونه گیری و تعیین حجم نمونه ................................................................................. 33

3-6 مشخصات واحد های مورد پژوهش ..................................................................................... 34

3-7 ابزار گردآوری داده ها ........................................................................................................... 35

3-8 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار گردآوری داده ها ............................................................... 36

3-9 روش گردآوری داده ها ......................................................................................................... 37

3-10 روش تجزیه و تحلیل داده ها و روشهای آماری..................................................................... 38

3-11 ملاحظات اخلاقی ................................................................................................................... 39

فصل چهارم: نتایج تحقیق

4-1 یافته های پژوهش ................................................................................................................... 40

4-2 جداول و نمودارها ................................................................................................................. 83-42

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها

1-5 بحث و تفسیر نتایج پژوهش ................................................................................................ 104-84

2-5 نتیجه گیری نهایی ............................................................................................................... 108-105

3-5 کاربرد یافته ها ....................................................................................................................... 109

5-5 پیشنهادات براساس یافته ها .................................................................................................. 110

4-5 پیشنهادهایی برای تحقیقات آینده ......................................................................................... 111

منابع و مآخذ ........................................................................................................................................ 112

- فهرست منابع

- پیوست ها

- چکیده انگلیسی

فهرست جداول و نمودارها

عنوان صفحه

جدول شماره 1: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب مشخصات فردی-اجتماعی 42

نمودار شماره 1: میانگین رتبه ای نحوه استفاده از تلفن همراه براساس سوألات پرسشنامهCOS 47

نمودار شماره 2: میانگین رتبه ای نحوه استفاده از اینترنت براساس سوألات پرسشنامه اعتیاد به اینترنت 48

نمودار شماره 3: میانگین رتبه ای میزان احساس تنهایی براساس سوألات پرسشنامه UCLA 49

جدول شماره 2: توزیع فراوانی وضعیت اعتیاد به اینترنت در نمونه های مورد پژوهش 50

جدول شماره 3: توزیع فراوانی اعتیاد به تلفن همراه در نمونه های مورد پژوهش 51

جدول شماره 4: توزیع فراوانی وضعیت احساس تنهایی در نمونه های مورد پژوهش 52

جدول شماره 5: شاخص های آماری نمره کل اعتیاد به اینترنت، تلفن همراه و احساس تنهایی 53

جدول شماره 6: ضریب همبستگی اسپیرمن نمره احساس تنهایی با اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه 54

نمودار شماره 4: نمودار پراکنش همبستگی نمره کل احساس تنهایی با نمره کل اعتیاد به تلفن همراه 55

نمودار شماره 5: نمودار پراکنش همبستگی نمره کل احساس تنهایی با نمره کل اعتیاد به اینترنت 56

جدول شماره 7: ضریب همبستگی اسپیرمن نمره اعتیاد به اینترنت با اعتیاد به تلفن همراه 57

نمودار شماره 6: نمودار پراکنش همبستگی نمره کل اعتیاد به اینترنت با نمره کل اعتیاد به تلفن همراه 58

جدول شماره 8: توزیع فراوانی احساس تنهایی برحسب میزان استفاده از تلفن همراه 59

جدول شماره 9: توزیع فراوانی احساس تنهایی برحسب میزان اعتیاد به اینترنت 60

جدول شماره 10: توزیع فراوانی اعتیاد به اینترنت برحسب میزان استفاده از تلفن همراه 61

جدول شماره 11: نمره کل اعتیاد به اینترنت برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه 62

جدول شماره 12: نمره کل اعتیاد به تلفن همراه برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه 67

جدول شماره 13: نمره کل احساس تنهایی برحسب متغیرهای فردی اجتماعی کیفی مورد مطالعه 72

جدول شماره 14: همبستگی نمره کل اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه و احساس تنهایی با متغیرهای فردی اجتماعی کمی مورد مطالعه 77

جدول شماره 15: ضریب رگرسیونی نمره کل اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی با تعدیل اثرات متغیرهای فردی اجتماعی 80

 بیان مسئله:

نوجوانی دوره ای مهم از زندگی فرد به شمار می آید، زیرا بسیاری از باورها و عادت های بهداشتی در این سال ها شکل می گیرند. ما به خوبی آگاهیم که تلاش برای ارتقای سلامت، باید بسیار زود و پیش از به وجود آمدن باورها و عادت های غیربهداشتی انجام گیرد(1). تغییر و تحول آدمی در این دوره مهم، در جنبه های جسمی و روان شناختی پر اهمیت تلقی می شود(2).در این مقطع بلوغ روحی، جسمی و اجتماعی اتفاق می افتد. پرداختن به سلامت نوجوانان نه فقط برای خود آنها بلکه برای خانواده، جامعه و نسل آینده نیز مفید خواهد بود(3). کشورما،کشوریجواناستوبیشازنیمیاز جمعیتآنراافرادزیر18سالتشکیلمیدهندودراینمیان جمعیتنوجوانان 19-15 ساله کل کشور 6607043 و استان گیلان 202829 نفر میباشند کهسرمایههایبالقوهومتصدیانآیندهجامعهاند(4-6).بدیهی است که آینده هر کشور به سلامت کودکان و نوجوانان متکی است. این در حالی است که حدود یک پنجم از کودکان و نوجوانان دنیا از اختلالات خفیف تا شدید روانی رنج می برند(7). امروزه ارزیابی سلامت روانی دانش آموزان یکی از محورهای مهم ارتقاء سلامت روان جامعه است.بنا به دلایل بسیاری ، سازماندهی خدمات بهداشت روانی در مدارس، راهبرد اساسی برای ارتقای سلامت روان دانش آموزان و در نهایت کل جامعه است.از آنجایی که نوجوانی یکی از بحرانی ترین دوره های زندگی است و دانش آموزان با تنش زا های دوره نوجوانی مواجه هستند، احتمال می رود که مستعد مشکلات عاطفی باشند(8).

احساس تنهایی، تجربه ای شایع در نوجوانان است اما وقتی این احساس به طور مکرر اتفاق افتد، اثرات مخربی بر سلامت جسمی، روانی و عاطفی آنان می گذارد. احساس تنهایی، فاصله و شکاف بین آرمان های فرد (آن چه می خواهد) و دستاوردهای او (آن چه به دست آورده است) در روابط و صمیمیت های بین فردی است؛ هرچه این فاصله بیشتر باشد، این احساس بیشتر است. نوجوانانی که احساس تنهایی شدیدتری می کنند، افسرده تر بوده و مشکلات عاطفی بیشتر و رضایت از زندگی پایین تری دارند. احساس تنهایی موجب افزایش تنیدگی و اضطراب، رفتارهای پرخطر مانند کشیدن سیگار و سوء مصرف مواد، گریز از مدرسه، افسردگی، کمرویی و کاهش اعتماد به نفس شده و خطر خودکشی در نوجوانان را افزایش می دهد(9). ممکناستاحساستنهاییدرنتیجهیاعتیادبهاینترنترخدهد،یعنیکسانیکهبهاینترنتمعتاد میشوند،پیامدهاییمنفیحاصلازآنماننداحساستنهاییوانزواراتجربهکنند و ممکن است چرخهایی معیوبورابطهاییدوسویهدرکارباشد،یعنیافرادتنها،برایکاهشتنهاییخودبهاینترنترو بیاورندودرنتیجهبهتنهاییآنهاافزودهشود. هرچندیکیازکاربردهایمهم اینترنت،کاربرداجتماعیآناست؛امابهدلیلآنکهروابطاینترنتینسبتبهروابطرودررواز غنایکمتریبرخوردارند، درنهایتبهرهگیری افراطیاز اینترنتافرادرا تنهاترمیکند. اعتقادفردبهاینکهاینترنتتنها دوستمخصوصوصمیمیاوست؛موجبافزایشعلاقهبهدوستانمجازیوکاهشگرایش ویبهدوستان واقعی و در نتیجه افسردگیوانزوایاجتماعیمیشود(10). تیتسیکا[1] و همکاران عنوان کردند که اعتیاد به اینترنت در میان نوجوانان با روابط خانوادگی مشکل دار، عملکرد تحصیلی ضعیف، انجام رفتارهای پرخطر، مشکلات عاطفی و برخی شرایط روانی مانند افسردگی مرتبط است(11).وانگ[2] و همکاران اعلام کردند که استفاده آسیب زا از اینترنت در میان دانش آموزان دبیرستانی شایع است و تنش های تحصیلی، داشتن دوستان مجازی، مشاجرات خانوادگی و روابط ضعیف با معلمان و دانش آموزان از عوامل خطر برای استفاده آسیب زا از اینترنت هستند(12). درحالیکهروابطافراد،بهویژه کودکانونوجواناندرجهانمجازیافزایشمییابد،درمقابلازدامنهروابطآناندرجهان واقعیکاستهمیشود.ضمنآنکه،احتماللطمهدیدنعملکردآموزشی آناننیزوجوددارد(10). در پژوهش یائو[3] و همکارش مشخص شد که استفاده بیش از حد و ناسالم از اینترنت، احساس تنهایی را در طول زمان افزایش می دهد(13). نتایج حاصل از مطالعات زربخش بحری و همکارش، سواری و همکاران و حسن زاده و همکاران نشان می دهد که بین احساس تنهایی با اعتیاد به اینترنت رابطه مثبت معناداری وجود دارد(14-16)؛ درحالیکه اوداسی[4] و همکارش، رابطه معنی داری بین استفاده آسیب زا از اینترنت[5] و تنهایی پیدا نکردند(17).

شعیبی به نقل از گلدبرگ، روانپزشک برجسته آمریکایی معتقد است که اعتیاد اینترنتی عبارت است از استفاده بیمارگونه و وسواسی از اینترنت، که کناره گیری فرد از دیگران، مهمترین شاخص آن است(18).متخصصان در زمینه آسیب شناسی، محدودترین تعریف را برای طبقه بندی استفاده از اینترنت ارائه می دهند. براساس طبقه بندی آنها، چنانچه فرد در هفته 2 تا 3 ساعت از اینترنت استفاده کند، کاربر معمولی است و چنانچه میزان استفاده او از اینترنت به 5/8 ساعت و یا بیشتر در هفته برسد، کاربری است که باید مورد بررسی های آسیب شناسانه قرار گیرد(19).

نوآسیب های اجتماعی از سال 1990 در دنیا مطرح شد و هم اکنون در حال تبدیل شدن به یک معضل فرهنگی، اجتماعی، روانی، عاطفی، فکری و اخلاقی است. جوامع مختلف از جمله ایران نمی توانند فارغ از تأثیرات نوآسیب ها بخصوص اعتیادهای نوین باشند(20). این در حالی است که دسترسی به اینترنت، پدیده ای رو به گسترش است و هر روز تعداد بیشتری از افراد در زمره استفاده کنندگان اینترنت قرار می گیرند(21). هم اکنون حدود 694 میلیون نفر از جمعیت بالای 15 سال در جهان از اینترنت استفاده می کنند که این رقم 14 درصد کل افراد بالای 15 سال را شامل می شود. طبق نظرسنجی انجام شده توسط موسسه آنلاین یونت 75 درصد جوانان بین 16 تا 24 ساله احساس می کنند بدون اینترنت نمی توانند زندگی کنند(18).به علاوه استفاده از اینترنت رشد سریعی را در ایران داشته و روز به روز بر کاربران آن افزوده می شود. براساس آمار تعداد کاربران ایرانی اینترنت در سال 2006، 11 میلیون نفر بوده که در سال 2010، به 33 میلیون و 200 هزار نفر رسیده و به این ترتیب، رتبه اول را در کشورهای خاورمیانه کسب کرده است(22). شیوع استفاده آسیب زا از فضای مجازی در ایران، بین 8/3 تا 86 درصد گزارش شده است. نرخ شیوع استفاده آسیب زا از فضای مجازی در جهان، طیفی از 6% تا 80% برآورد شده است(23).

از جمله نوآسیب های اجتماعی دیگر، استفاده مفرط از تلفن همراه است. وابستگی به تلفن همراه در جوانان و به کارگیری آن به عنوان یک ابزار ارتباطی، می تواند اثرات مخربی بر شخصیت نوجوانان داشته باشد(24). استفاده آسیب زا از تلفن همراه، وضعیتی است که با استفاده فراوان و اشتغال ذهنی با تلفن همراه مشخص می شود(25). شواهد نشان دهنده آن است که استفاده مفرط از تلفن همراه با الگوهای رفتاری دیگر از جمله بیدار ماندن در شب و اشتغال به تبادل پیام کوتاه و همچنین وابستگی عاطفی که در ذهن کاربران ایجاد می شود، مرتبط است. به طوری که این افراد معتقدند، بدون استفاده از تلفن همراه قادر به زندگی کردن نیستند(26). إزو[6] و همکارش، تنهایی و وابستگی به تلفن همراه را با درجه اعتیاد به اینترنت مرتبط دانستند(27). همچنین، نادری و همکارش به این نتیجه رسیدند که بین احساس تنهایی با میزان استفاده از تلفن همراه رابطه مثبت معنی داری وجود دارد(28). بررسی رشد و گسترش تلفن همراه، حاکی از آن است که تاکنون هیچ فنآوری در طول تاریخ بشر به شدت تلفن همراه فراگیر نشده است(29).بطوریکه تعداد مشترکین تلفن همراه در سراسر جهان از 4/12 میلیون در سال 1990 به 500 میلیون در سال 2000، به 3/3 میلیارد در سال 2008 و همچنین به 3/5 میلیارد تا پایان 2010 رسید(30). این رشد گسترده توجه پژوهشگران را به آثار زیستی ناشی از این تلفن های همراه معطوف داشته است این در حالی است که به اثرات روانشناختی و اجتماعی استفاده طولانی مدت از این وسیله ارتباطی توجه کافی نشده است(31). تومی[7] و همکارش اعلام کردند که استفاده مکرر از موبایل می تواند برای علائم افسردگی در هر دو جنس یک عامل خطر باشد(32). همچنین نتایج پژوهش مارتینز[8] و همکارش حاکی از آن است که استفاده مفرط از تلفن همراه با افسردگی ارتباط دارد(33). احساس تنهایی، اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه می توانند تحت تأثیر متغیرهای دموگرافیک و اجتماعی افراد مانند سن، جنس و ...... قرار گیرند(34-40).

با توجه به تعداد زیاد استفاده کنندگان از اینترنت و تلفن همراه در بین جوانان و نوجوانان ایرانی و تأثیرات گسترده ای که بر حوزه های مختلف فردی، اجتماعی و خانوادگی آنها دارد؛ آمار دقیقی از میزان فراوانی اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه در دست نیست و بررسی های گسترده علمی درباره کارکردها،تبعاتو پیامدهایانسانی،فرهنگی،سیاسیوروانیآنهاانجامنشدهاست. تحقیقاتضدونقیضی کهدرباره تأثیرات تکنولوژی اینترنت و تلفن همراه بر سلامت روان نوجوانان وجود دارد؛ نشان دهنده ضرورت انجام پژوهش های بیشتر جهت شناسایی دقیق تر اثرات نامطلوب این پدیده های جدید بر سلامت روان نوجوانان و در صورت امکان، مقابله با آنها می باشد. ضروری است دست اندرکاران سلامت جامعه از جمله پرستاران بهداشت جامعه، با مطالعه بر روی این ابزارهای ارتباطی، علاوه بر افزایش آگاهی خود از اثرات آنها بر زندگی امروزی، یافته های خود را در اختیار برنامه ریزان و سیاست گذاران بهداشتی قرار داده تا گامی به سوی ارتقاء سلامت روان قشر مهم نوجوانان امروز و بزرگسالان فردا بردارند. با توجه به مطالعات اندکی که در این زمینه در استان گیلان انجام شده، پژوهشگر بر آن شد تا پژوهشی با هدف تعیین رابطه اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستان های شهر رشت به انجام برساند.

اهداف پژوهش

هدف کلی پژوهش:

تعیین رابطه اعتیاد به اینترنت و تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت در سال تحصیلی 93-1392.

اهداف ویژه پژوهش:

1. تعیین فراوانی اعتیاد به اینترنت در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
2. تعیین فراوانی اعتیاد به تلفن همراه در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
3. تعیین فراوانی احساس تنهایی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
4. تعیین رابطه اعتیاد به اینترنت با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
5. تعیین رابطه اعتیاد به تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
6. تعیین رابطه اعتیاد به تلفن همراه با اعتیاد به اینترنت دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
7. تعیین فراوانی اعتیاد به اینترنت برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
8. تعیین فراوانی اعتیاد به تلفن همراه برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت
9. تعیین توزیع احساس تنهایی برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت

10.تعیین ارتباط فراوانی اعتیاد به اینترنت و اعتیاد به تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت با تعدیل اثرات عوامل فردی-اجتماعی

سوألات پژوهش:

1. فراوانی اعتیاد به اینترنت در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چقدر است؟
2. فراوانی اعتیاد به تلفن همراه در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چقدر است؟
3. فراوانی احساس تنهایی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چقدر است؟
4. فراوانی اعتیاد به اینترنت برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چقدر است؟
5. فراوانی اعتیاد به تلفن همراه برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چقدر است؟
6. توزیع احساس تنهایی برحسب عوامل فردی-اجتماعی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت چگونه است؟
7. پیش بینی کننده های وضعیت احساس تنهایی در دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت با کنترل مشخصات فردی اجتماعی کدامند؟

فرضیه های پژوهش:

1. بین اعتیاد به اینترنت با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت ارتباط وجود دارد.

2. بین اعتیاد به تلفن همراه با احساس تنهایی دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت ارتباط وجود دارد.

3. بین اعتیاد به تلفن همراه با اعتیاد به اینترنت دانش آموزان دبیرستانهای شهر رشت ارتباط وجود دارد.

[1] Tsitsika

[2] Wang

[3] Yao

[4] Odaci

[5] Problematic internet use

[6] Ezoe

[7] Thomée

[8] Sánchez-Martínez