نشانه شناسی اشراق در نگارگری قرن هشت و نه

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 فصل اول

مقدمه

1-1 بیان مسئله تحقیق .3

1-2 هدفهای تحقیق...3

1-3اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخابآن....4

1-4 سوالات یا فرضیه های تحقیق...4

1-5تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی ..4

1-6 روش گرد آوری اطلاعات...........................................................................................................6

1-7 محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق.................................................................................................6

فصل دوم

مقدمه

2- 1. نشانه شناسی.............................................................................................................................8

2-2 فلسفه اشراق..............................................................................................................................12

2-3 هنر و عالم خیال .......................................................................................................................14

2-3-1 ساحت خیال هنر...................................................................................................................14

2-3-2 معنی فضا در غرب و شرق...................................................................................................16

2-4 نگارگری ونقاشی ایرانی ..........................................................................................................22

2-4-1 درباره ی فن نقاشی نگارگری ..............................................................................................25

2-4-2 هنر قدسی ............................................................................................................................28

2-4-3 عوالم عرفانی ........................................................................................................................37

2-4-4 فضای خالی در هنر اسلامی .................................................................................................41

2-4-5 نماد پردازی در نگارگری......................................................................................................45

2-4-6 هنرمندان نگارگر....................................................................................................................52

2-4-7 پیام معنوی هنر اسلامی ........................................................................................................59

2-5 معانی رنگ ها ...........................................................................................................................60

فصل سوم

مقدمه

3-1 روش تحقیق..............................................................................................................................70

فصل چهارم

مقدمه

4-1 یافته ها .....................................................................................................................................73

فصل پنجم

5-1نتیجه گیری.................................................................................................................................97

5-2 فهرست منابع تصویر ...............................................................................................................99

 فهرست منابع .................................................................................................................................118

پیوست: گزارش کار عملی...........................................................................................................121

چکیده انگلیسی..............................................................................................................................129

 فهرست جداول

عنوان صفحه

 4-1 انوار قاهره .................................................................................................................................73

4-2 عوالم پنج گانه...........................................................................................................................77

 فهرست اشکال

عنوان صفحه

 2-4-1-1 رزم اسکندر با کرگدن .....................................................................................................99

2-4-1-2 زاری بر نعش اسکندر....................................................................................................100

2-4-1-3 ملاقات همای و همایون ...............................................................................................101

2-4-6-1 یوسف و زلیخا..............................................................................................................102

2-4-6-2 بهرام گور ......................................................................................................................103

2-4-6-3 قبایل لیلی و مجنون .......................................................................................................104

2-4-6-4 مأمون در حمام ..............................................................................................................105

4-1معراج پیامبر .............................................................................................................................106

4-2 بیرون و درون یک مسجد ......................................................................................................107

4-3 قصر خورنق ...........................................................................................................................108

4-4دربار کیومرث...........................................................................................................................109

4-5 مرگ ضحاک .........................................................................................................................110

4-6 رفتن سام به کوه البرز..............................................................................................................111

4-7 فضای عاشقانه باغ ..................................................................................................................112

4-8 مجنون در بیابان وحشی.........................................................................................................113

4-9 سلامان و ایسال در جزیره آسمانی .........................................................................................114

4-10 جشن عید فطر .....................................................................................................................115

4-11نبرد رستم و دیو سفید ...........................................................................................................116

4-12 خان اول ...............................................................................................................................117

 فصـل اول

کلیات طرح

 مقدمه

نگارگری را می توان با درک اصولی خاص قابل فهم کرد.این امر در نقاشی تاحد زیادی حقیقت دارد و قابل درک است ولی در نگارگری پیام خود را به گونه ای ناشناخته نشان می دهند که باید روشهای ارتباطی آنها را برای انتقال پیام بررسی کرد. به طوری که می توان برای یک نگارگری پایه های درونی در نظر گرفت که می توانند تاویلات گسترده ای را به کار اضافه کنند.

البته در مواردی اگر ما از زمینه تاریخی و ریشه های مذهبی اثر و حتی شرایط زیستی هنرمند و مسائل جامعه معاصر هنرمند اطلاع کافی نداشته باشیم نمی توانیم گرایش خاص آن هنرمندان را در جهت گیری شخصی وی درک کنیم در این محدوده سعی بر این بوده است که جایگاه اشراق را در شرایطی که هنر نگارگری در دوران تیموری و صفوی داشته است را مطالعه کنیم.

یعنی تعریف نشانه هایی که در نگارگری وجود دارند و ارتباط آن نشانه ها با نشانه های اشراق در آن دوران.

به هر حال هدف از این گرد آوری و تحلیل این است که نشانه های اشراق با تمرکز بر روی نگاره های قرون 8 و 9 و رمز گشایی نشانه های تصویری موجود در آنها بررسی شود.

دراین مورد با از نشانه شناسی پیرس و الگوهای او سود برده‌ایم و به رمز گشایی نشانه‌ها پرداخته ایم.

 1-1 بیان مسأله تحقیق:

از مقوله‌ی اشراق در این پژوهش تنها به بخشی از آن پرداخته می شود که می توان آنها را به صورت تصویر مبدل کرد و تأکید به این مطلب که در پی پرداختن به فلسفه ی آن نیستیم تنها به صور خیال، شمایل ها، نمادها و نمایه ها و اصولا نشانه های تصویری مکتب اشراق پرداخته می شود و نمونه های مشترک آن در نگارگری ایرانی قرون هشت و نه مورد مطالعه قرار می گیرد.

به طور مثال: پنج مرحله ی کمال – ناسوت، ملکوت، جبروت، هاهوت، لاهوت و یا عوالم هفت گانه تا نورالانوار هر کدام برای خود نشانه های تصویری دارند وشامل رنگ به خصوصی هستند و در این محدوده از طریق روشی نشانه شناسانه به این موارد پرداخته می شود.

در این تحقیق از سیستم نشانه شناسی پیرس برای مطالعه ی نمادها، شمایل ها، نمایه ها و... استفاده می شود و نشانه های اشراق را در اشکال تصویری در نگارگری ایرانی قرون هشت و نه مطالعه می کنیم.

این تحقیق بر آن است تا به این سؤال پاسخ دهد که:

آیا می توان به روش نشانه شناسی مقوله اشراق در نگارگری میانه ی قرون هشت و نه را مورد مطالعه قرارداد؟

 1-2 هدف های تحقیق:

آیا می توان نشانه های تصویری موجود در بحث اشراق و نگارگری را در یک سیستم نشانه شناسی مطالعه کرد؟

در اشراق نشانه هایی وجود دارد که به بیان نور و سایه و عوالم هفت گانه و پنج مرحله ی کمال می پردازد و در نگارگری نشانه هایی همچون رنگ، فرم، فضای چند ساحتی و ... وجود دارد با توجه به این نشانه ها تلاش شده تا رابطه ی میان آنها و نگارگری در دوره ها ی تیموری و صفوی که دارای بیشترین نشانه های تصویری اشراق هستند مطالعه شود.

 1-3 اهمیت موضوع تحقیق و انگیزش انتخاب آن:

برای مطالعه ی این مبحث در این محدوده سعی شده است از منابع دست اول استفاده شود همچنین در تجزیه و تحلیل آثار تصویری از روش های آزموده شده در مطالعات تصویری سود برده شده است. این پژوهش از آنجایی که به مبحث نگارگری ایرانی می پردازد و از وجهی کاملا نو به آن توجه کرده و خلاء مطالعاتی در این باره را به اندازه ی وسع مطالعاتی این محدوده مورد بررسی قرار داده است، اهمیت دارد و می تواند عنوان ها ی دیگری از جمله:

_ نشانه شناسی افلاطونی در نگارگری ایرانی

_ نشانه شناسی در نگار گری ایرانی

_ شمایل شناسی در نگارگری ایرانی

و... را در ادامه ی مباحث بررسی شده ی خود پیشنهاد کند.

ضروری به نظر می رسد که به این مقوله بیشتر توجه مطالعاتی شود زیرا هر سه متغییرموجود در این تحقیق (اشراق، نشانه شناسی، نگارگری) در سیستم آموزش می توانند جایگاه مشخص داشته باشند.

 1-4 سوالات فرضیه های تحقیق:

آیا می توان رابطه ای میان مبحث اشراق و نگارگری میانه ی قرن هشت و نه پیدا کرد؟

در پی پاسخگویی به این سؤال به این نتیجه می رسیم که بین مبحث اشراق و آنچه که هنرمند نگارگر به تصویر می کشد از نظر تصویری وجوه مشترکی وجود دارد و متغییرهای یکسانی را به تصویر می کشند.

 1-5 تعاریف عملیاتی متغیرها و واژه های کلیدی:

از مقوله ی اشراق در این پژوهش تنها به بخشی از آن پرداخته می شود که می توان آنها را به صورت تصویر مبدل کرد و تأکید به این مطلب که در پی پرداختن به فلسفه ی آن نیستیم تنها به صور خیال، شمایل ها، نمادها و نمایه ها و اصولا نشانه های تصویری مکتب اشراق پرداخته می شود و نمونه های مشترک آن در نگارگری ایرانی قرون هشت و نه مورد مطالعه قرار می گیرد.

به طور مثال: پنج مرحله ی کمال – ناسوت، ملکوت، جبروت، هاهوت، لاهوت و یا عوالم هفت گانه تا نورالانوار هر کدام برای خود نشانه های تصویری دارند وشامل رنگ به خصوصی هستند و در این محدوده از طریق روشی نشانه شناسانه به این موارد پرداخته می شود.

در این تحقیق از سیستم نشانه شناسی پیرس برای مطالعه ی نمادها، شمایل ها، نمایه ها و... استفاده می شود و نشانه های اشراق را در اشکال تصویری ماننده: سیمرغ، اژدها، ابرها، درختان و... در نگارگری ایرانی قرون هشت و نه مطالعه می کنیم.

واژه های کلیدی: مکتب اشراق- نشانه شناسی- پیرس- نگارگری مکتب تیموری- صفوی

تعریف مفاهیم:

1- نشانه شناسی

2- اشراق

3- نگارگری (بازه ی زمانی هشتم و نه)

1- نشانه شناسی:در نشانه شناسی ما از الگوی پیرس استفاده کرده ایم.در نشانه شناسی، واژه ها، تصاویر، صداها، ایهام اشارات، ژست ها و چیزهایی می توانند نشانه باشند. در واقع ما بیش از همه با کمک نشانه ها،چیزها را می شناسیم و در مورد آن ها صحبت می کنیم، یعنی جهای چیزها را با نشانه ها یشان عوض می کنیم. (این بعدها تبدیل به یکی از نظریات ثابت بدر نشانه شناسی مدرن، چارلز مندرس پیرس^[1] کردید. در نظر وی همه چیزها مبدل به ((چیزهای فی نفسه)) شدند و نشانه ها مبدل به رسانه همگانی^[2]بین جهان و ذهن بشر گردیدند.)

2- اشرق: اشراق به معنی فیضان نور و نور پاشی است به آفتاب در حال طلوع می گویند. در اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم توسط شیخ شهاب الدین سهروردی فلسفه اشراق مطرح شده سهروردی چنین استنباط کرد که موجودات دنیا از نور به وجود آمده و انوار به یکدیگر می تابند و آن تابش متقابل را اشراق خواند و به همین جهت لقب شیخ الاشراق را یافت.

هستی غیر از نور چیزی نیست و هرچه در جهان است و به وجود می آید نور است. لذا جه[3]ان جز اشراق نمی باشد.

3- نگارگری (بازه زمانی هشت و نه):نقاشی یا نگارگری ایرانی شامل آثاری از دوره های مختلف تاریخ اسلامی ایران است که بیشتر به صورت مصور سازی کتب ادبی (ورقه و گلشاه، کلیله و دمنه، سقل عیار و ...) علمی و فنی (التریاق، الادویه المفرده، الاغانی و ...) تاریخی (جامع التواریخ و ...) و همچنین برخی کتب مذهبی همچون خاوران نامه می باشد. در نگارگری از سایر اثری نیست زیرا نگارگر همه چیز را در نور می بیند و به دنبال جهان غیر مادی است.