بررسی و آسیب شناسی نظام تصمیم گیری در بین مدیران سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی و رابطه آن با سطح نوآوری سازمانی

چکیده

مطالعة حاضر تحت عنوان «بررسی و آسیب شناسی نظام تصمیم گیری در بین مدیران سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی و رابطة آن با سطح نوآوری سازمانی» بر روی 140 نفر از مدیران ارشد ومیانی سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی که به صورت نمونة در دسترس انتخاب شده اند، به روش توصیفی(از نوع پیمایشی)و با استفاده از پرسشنامة «سبک های تصمیم گیری» بروس و اسکات و پرسشنامة «نوآورانه بودن سازمان» مقیمی اجرا گردیده است؛ نتایج به دست آمده از آزمون فرضیه های تحقیق بر اساس آزمونهای تحلیل رگرسیون چند گانه، باینومیال و فریدمن به شرح زیر می باشد:

فرضیة اصلی: از بین سبک های مختلف تصمیم گیری(عقلایی، وابستگی، مشارکتی، شهودی، اجتنابی و آنی) فقط بین سبک تصمیم گیری مشارکتی با نوآوری سازمانی رابطة معنی دار آماری به دست آمده است(p< 0/01).

فرضیة 1. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی آنی نمی باشد(84 % درصد مخالف).

فرضیة 2. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی اجتنابی نمی باشد(62 % درصد مخالف).

فرضیة 3. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی عقلایی می باشد(99 % درصد موافق).

فرضیة 4. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی شهودی می باشد(64 % درصد موافق).

فرضیة 5. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی وابستگی می باشد(91 % درصد موافق).

فرضیة 6. براساس آزمون باینومیال، می توان با اطمینان 99/0 ادعا کرد، سبک تصمیم گیری غالب مدیران در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی مشارکتی می باشد(83 % درصد موافق).

سؤال جانبی: براساس آزمون فریدمن، اولویت بندی سبک های غالب تصمیم گیری در بین مدیران سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی به ترتیب عقلایی، وابستگی، مشارکتی، شهودی، اجتنابی و آنی می باشد.

فهرست مطالب

	صفحه

چکیدة فارسی

فصل اول: کلیات و طرح تحقیق......................................................................................1

مقدمه ....................................................................................................................2

1-1 بیان مسأله. 3

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق. 6

1-3 اهداف تحقیق. 7

1-4 فرضیه های تحقیق.. 7

1-5 متغیرهای تحقیقو تعاریف مفهومی و عملیاتی آنها. 8

مدل تحلیلی تحقیق 12

مدل عملیاتی تحقیق 13

فصل دوم: ادبیات نظری تحقیق 14

بخش اول: تصمیم گیری.. 15

مقدمه 15

2-1 تصمیم گیری.. 16

2-1-1 اهمیت تصمیم گیری.. 16

2-1-2تعاریف تصمیم گیری.. 18

2-1-3 فرآیند تصمیم گیری.. 20

2-1-4 مفاهیم تصمیم گیری.. 22

2-1-5 ویژگی های یک تصمیم خوب.. 23

2-1-6 عوامل مؤثر در تصمیم گیری مدیران. 24

2-1-7 تصمیم های عادی پیش پا افتاده24

2-1-8 تصمیم های غیر عادی......................................................................................26

2-1-9 شرایط تصمیم گیری مدیران...............................................................................28

2-1-10 انواع تصمیم ها.............................................................................................29

2-1-11 استفاده از مدل در تصمیم گیری و انواع مدل ها.. 39

2-1-12 سبک های تصمیم گیری 43

2-1-13 کیفیت و پذیرش تصمیم. 46

بخش دوم: خلاقیت و نوآوری.. 48

مقدمه 48

2-2 خلاقیت و نوآوری..............................................................................................49

2-2-1 اهمیت خلاقیت و نوآوری.. 49

2-2-2 نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبة کلی و عمومی............................................50

2-2-3 نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبة فردی......................................................51

2-2-4 نقش و اهمیت خلاقیت و نوآوری از جنبة سازمانی.................................................. 51

2-2-5 تعاریف خلاقیت و نوآوری................................................................................52

2-2-6 شیوه های تفکر..............................................................................................53

2-2-7 مراحل تفکرخلاق...........................................................................................55

2-2-8 فرآیند نوآوری درسازمان...................................................................................56

2-2-9 خلاقیت پایدار در حل مسائل سازمانی...................................................................58

2-2-10 نقش مدیریت در پرورش خلاقیت و نوآوری در سازمان ...........................................59

2-2-11 تکنیک های تقویت خلاقیت و نوآوری در سازمان...................................................60

2-2-12 فرآیند یک نوآوری موفقیت آمیز........................................................................64

2-2-14 ویژگی های فرآیند نوآوری...............................................................................66

2-2-14 انواع نوآوری................................................................................................67

2-2-15 مؤلفه های خلاقیت........................................................................................68

2-2-16 اجزا و عناصر خلاقیت....................................................................................70

2-2-17 خلاقیت استعدادی قابل پرورش.........................................................................72

2-2-18 انواع خلاقیت...............................................................................................74

2-2-19 سطوح خلاقیت.............................................................................................75

2-2-20 نظریه های خلاقیت........................................................................................77

2-2-21 رویکرد چند وجهی در خلاقیت........................................................................86

2-2-22 الگوی تعاملی رفتار خلاق...............................‌................................................87

2-2-23 ویژگی های سازمان خلاق و نوآور.....................................................................89

2-2-24 ویژگی های افراد خلاق و نوآور........................................................................96

2-2-25 فرآیند نوآوری آموزشی.................................................................................101

2-2-26 عامل سن در خلاقیت.. 102

2-2-27 عامل جنسیت در خلاقیت.. 103

2-2-28 عامل تحصیلات در خلاقیت.. 104

بخش سوم: پیشینة تحقیق. 105

مقدمه 105

2-3 پیشینة تحقیق..................................................................................................105

2-3-1 تحقیقات انجام شده در خارج ازکشور. 105

2-3-2 تحقیقات صورت گرفته در داخل کشور. 107

فصل سوم: روش شناسی تحقیق. 122

مقدمه..................................................................................................................123

3-1 روش تحقیق. 123

3-2 جامعة آماری، نمونه و روش نمونه گیری(حجم نمونه)124

3-3 ابزارهای اندازه گیری. 124

3-3-1 سبک های تصمیم‌ گیری.................................................................................124

3-3-2 نوآوری سازمانی ..........................................................................................125

3-4 تجزیه وتحلیل داده ها125

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده های آماری.. 126

مقدمه 127

4-1بخش اول: آزمون فرض آماری در راستای فرضیه های تحقیق. 127

4-1-1 آزمون فرضیة اصلی.......................................................................................127

4-1-2 آزمون فرضیة 1:...........................................................................................132

4-1-3 آزمون فرضیة 2:...........................................................................................134

4-1-4 آزمون فرضیة 3:...........................................................................................136

4-1-5 آزمون فرضیة4:............................................................................................138

4-1-6 آزمون فرضیة5:............................................................................................140

4-1-7 آزمون فرضیة 6:...........................................................................................142

4-2 بخش دوم: یافتة جانبی.. 144

4-2-1 سؤال جانبی ...............................................................................................144

فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات.. 145

مقدمه 146

5-1 نتیجه گیری 146

5-1-1 فرضیة اصلی تحقیق.......................................................................................146

5-1-2 فرضیه های فرعی.........................................................................................146

5-1-3 سؤال جانبی ...............................................................................................149

5-2 محدودیت های تحقیق. 149

5-3 پیشنهادهای تحقیق. 149

5-3-1 پیشنهاد مبتنی بر فضیة اصلی............................................................................149

5-3-2 پیشنهادهای مبتنی بر نتایج بدست آمده از فرضیه های فرعی و سؤال جانبی....................150

5-4 مدل پیشنهادی برای تحقیقات بعدی.......................................................................155

5-5 پیشنهاد هایی برای تحقیقات بعدی........................................................................155

منابع و مآخذ........................................................................................................156

پیوستها..............................................................................................................165

الف: پرسشنامة تحقیق ............................................................................................166

ب: خروجی های spss مربوط به تحلیل ها...................................................................170

ج: نمودارها.........................................................................................................175

د: پایایی ابزار اندازه گیری........................................................................................181

فهرست جدول ها

	صفحه

جدول(2-1) مقایسه ساختارهای مکانیکی و ارگانیکی....................................................90

جدول(2-2) خلاصه مطالعات انجام شده در خارج از کشور...........................................117

جدول(2-3) خلاصه مطالعات انجام شده در داخل کشور...............................................119

جدول(3-1) مقادیر آلفای کرانباخ به دست آمده از سبک‌های تصمیم گیری.........................125

جدول(4-1) تحلیل واریانس مدل رگرسیونی متغیرهای مستقل با متغیر وابسته نوآوری سازمانی128

جدول(4-2) ضرایب تفکیکی همبستگی پارامتر فرضیة تحقیق.........................................129

جدول(4-3) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم گیری(آنی)........................ 132

جدول(4-4) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم گیری(اجتنابی)................... 134

جدول(4-5) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم گیری(عقلایی)....................136

جدول(4-6) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم‌ گیری(شهودی)................... 138

جدول(4-7) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم گیری(وابستگی)..................140

جدول(4-8) آزمون دو جمله ای برای تعیین نظام غالب تصمیم گیری(مشارکتی)..................142

جدول(4-9) نتایج آزمون فریدمن در خصوص مهمترین سبک های تصمیم گیری................ 144

فهرست نمودار ها

	صفحه

نمودار(2-1) مراحل مختلف فرآیند تصمیم‌گیری........................................‌....................21

نمودار(2-2) عوامل مؤثر در تصمیم گیری ...................................................................26

نمودار(2-3) سطوح مدیریت و میزان نسبی تصمیم‌های عادی و غیر عادی.............................27

نمودار(2-4) تصمیم‌ گیری با برنامه و بدون برنامه در سطوح مدیریت...................................34

نمودار(2-5) فرآیند خلا قیت..................................................................................65

نمودار(4-1) دیاگرام ضرایب تفکیکی همبستگی سبک های تصمیم گیری با نوآوری سازمانی.....130

نمودار(4-2) ماتریس همبستگی سبک های تصمیم‌ گیری با نوآوری...................................131

نمودار(4-3) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم گیری آنی..................133

نمودار(4-4) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم گیری اجتنابی.............135

نمودار(4-5) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم گیری عقلایی.............137

نمودار(4-6) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم‌گیری شهودی.............139

نمودار(4-7) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم‌گیری وابستگی............141

نمودار(4-8) میله ای خطای میانگین موافقین و مخالفین با سبک تصمیم‌گیری مشارکتی............143

نمودار(5-1) مدل دیاگرام ضرایب تفکیکی همبستگی سبک‌های تصمیم‌ ‌گیری با نوآوری سازمانی 155

فهرست شکل ها

	صفحه

شکل(2-1) فرآیند یک نوآوری موفقیت آمیز................................................................57

شکل(2-2) فرآیند نوآوری.....................................................................................66

شکل(2-3) محل تقاطع خلاقیت..............................................................................69

شکل(2-4) عوامل اساسی خلاقیت...........................................................................72

شکل(2-5) ارتباط عوامل شخصی، شناختی و اجتماعی در الگوی تعامل رفتار خلاق...............88

شکل(2-6) خصوصیات سازمانهای خلاق..................................................................96

فصل اول

کلیات و طرح تحقیق

مقدمه

امروزهباپیچیدگی وتخصصی شدنرقابت،نوآوریبهعنوانیکی ازمزیتهایاصلی برایحیات سازمانها محسوبمیشود.همةسازمانهابرایبقا و ماندننیازمند ایدههاینووبدیعهستند. ایدههاینو وبدیعهمچونروحیدرکالبد سازماندمیدهمیشودوآنراازنیستیوفنانجاتمیدهد.نوآورینه تنهاسازمانهاراقادرمی سازدنسبتبهرقبامزیت رقابتیبهدستآورند،بلکهابزارسودمندیرابرای ارتقایعملکرد سازمانیارائهمیکند. دانش تصمیم گیری بهعنوانمنبععمده براینوآوریو بهرهوری سازمانیازاهمیتفوقالعادهایبرخورداراست. هدفعمده دانش تصمیم گیری در قالب تنوع در سطوح تصمیم گیری،ایجادوسازماندهیمحیطیاستکهدرآنافراددانش خودراتوسعهداده،بایکدیگرتبادل نموده،دانشدیگرانرابادانش خودترکیبکردهونهایتاًآنرابهکاربندند. بکارگیری و استفاده از سبک های تصمیم گیری متنوع در اتخاذ تصمیمات در سطوح مختلف سازمانی به اقتضای زمان، از ناحیة مدیران بهنوبةخود بهنوآوریدرسازمانمنجرخواهدشد؛ازاینرو استکهتصمیم گیری در قالب علمی خود و به اشکال مختلف در یک سیستم،بهعنوانمنبعومرجعیاصلی درنوآوریشناختهشده استواز الزاماتاساسیفرآیندنوآوریدرسازمانمحسوبمیشود (آقایی فیشانی، 1377).

1-1 بیان مسأله

تصمیم گیری برای استفاده کارا از نیروی انسانی، تجهیزات و دیگر منابع سازمانی برای هر مدیری امری ضروری است و یکمدیر همیشه در صدد است تا بیشترین بهره‌وری را از امکانات و منابع خود برای دستیابی به هدفهای از پیش تعیین شده سازمانی محقق سازد. در فرآیند تصمیم گیری، تحصیلات، اطلاعات و تجربیات شخصی مدیر کافی به نظر نمی رسد؛ از این رو مدیران از روشهای گوناگون، سبکهای مدیریتی مختلف، مدل های تصمیم گیری متفاوت و مشاوران زیادی بهره می گیرند تا بتوانند به استانداردهای مطلوب خود و اهداف مورد نظر سازمان دست یابند. همچنین تصمیم گیری در مدیریت همواره از جهات مختلف مورد بررسی قرار می گیرد؛ این مفهومممکن است از دیدگاههای مختلف مطالعه شود ولی شاید مهمترین و قدیمی ترین پایة تقسیمبندی تصمیم گیری مربوط به میزان اثر فرد یا گروه در تصمیم گیری باشد. لذاتصمیم گیری در هر سازمان از مهمترین فعالیت های مدیریت محسوب می شود و هر یک از نظام های تصمیم گیری نیز دارای مقتضیات و معایب و مزایای خاص خویش هستند (آقایی فیشانی، 1377).

برخی از مدیران به مدیریت و تصمیم گیری مشارکتی و برخی دیگر به مدیریت و تصمیم گیری متمرکز و غیر مشارکتی متوسل می شوند؛ لذا هر جا سازمانی هست، چنین فرآیندی هم وجود دارد و هر یک از سبکهای مدیریت و مدل های تصمیم گیری نیز که نظام های تصمیم گیری مدیران در سازمان ها، مناطق و کشورهای مختلف را تشکیل می دهند دارای محاسن و معایبی هستند و بعضاً تحت الشعاع عوارض و آسیبهای متعدد قرار گرفته و باعث می شوند که برخی از سازمانها از دستیابی به خلاقیتها و نوآوری های سازمانی لازم برای ادامة حیات در دنیای رقابتی کنونی بازمانده و ضمن از دست دادن سرمایه های محدود و حیاتی سازمان و متضرّر شدن در صحنه های رقابتی، به اهداف و آرمانهای ایده آل سازمانی خود نیز دست پیدا نکنند (سعادت، 1372).

نوآوری از کلمه لاتین " Innovate " به معنای « ساختن یک چیز جدید » استخراج شده است. شوچیتی اولین کسی بود که نوآوری را در قالب مفهوم علمی مطرح کرد. در واقع وی در پی شناخت عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی کشورها بود که در این راستا به نقش و اهمیت حیاتی نوآوری در رشد کشورها پی برد (آقایی فیشانی، 1377).

آسیب شناسی دانشی است که در آن بافت های بیمار در گیاه یا موجودات زنده مطالعه و بررسی می شود. بنابراین استفاده از این واژه در مدیریت جامعه و سازمان بر این پیش فرض استوار است که آنها، ساختاری زیستی دارند و می توان در آنها عناصر بیماری زا را شناخت و بافت های آسیب دیده و آسیب پذیر را بازشناسی نمود (الوانی، 1384).

از این نظر هدف آسیب شناسی نظام تصمیم گیری در بین مدیران، درک و شناخت روابط و تأثیرات متقابل مدل تصمیم گیری موجود و گرایش به نوآوری سازمانی و نیز اثرات مطلوب و نامطلوب آنها در سازمانهای دولتی استان آذربایجان غربی است.

در حال حاضر سازمانهای متعددی در استان آذربایجان غربی در زمینه های مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، خدماتی، انتظامی، امنیتی و... فعالیت می نمایند که برخی از این سازمان ها خصوصی، برخی نیمه خصوصی و تعداد زیادی نیز سازمان های دولتی هستند (در حال حاضرتعداد سازمان های فعال دراستان آذربایجان غربی هفتاد سازمان می باشد).

امروزه تحولات روز افزون زندگی بشر در ابعاد مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، تکنولوژیکی و... موجب گردیده است که ضرورت ایجاد ایده های نو و خلاق،نسبت به گذشته افزایش یابد و مباحث مربوط به تحول و تغییر پارادایم ها و روند و رخدادها وتصویرها در ابعاد مختلف زندگی جدی تر گرفته شود که سازمانها نیز یکی از بسترهای مهم این رویدادها می باشند و مجبورند با آن همگام بشوند؛ نوآوری یک فرآیند است که در این فرآیند ابتدا فرد اجازه می دهد تصورش به آسمانها صعود کند، سپس آن را به زمین می‌آورد و مهندسی می کند (مهندسی ایده‌) تا تبدیل به ایده شود، سپس ایده‌ها را از طریق مدیریت ایده به ایده های عملی، مفید و مناسب تبدیل می کند (شهرآرای و همکاران، 1375).

امروزه سازمانها برای زنده ماندن و گریز از مرگ و ایستایی و انطباق با محیط ناپایدار و متغیر بیرون، به تحول و نوآوری نیاز دارند. درپیش روی مدیران همه سازمان ها شعار « نابودی در انتظار شماست مگر اینکه نوآور باشید » قرار دارد. مسائل امروز سازمانها با راه حل های دیروز حل شدنی نیست وشرایط محیطی به حدی پیچیده، پویا و نامطمئن گردیده که سازما نها دیگرنمی توانند بدون نوآوری حیات بلندمدت خود را تضمین نمایند.

نظام تصمیم گیری مدیران در ایران و به تبع آن در استان آذربایجان غربی و سازمانهای دولتی آن نیز دارای برخی مشکلات،و مبتلا به پاره ای آسیبها و عوارضی می باشد که به دفعات در گذر زمان و به اشکال گوناگون خود را در عملکرد سازمان های دولتی استان، اعم از اجرایی، خدمات رسان، اقتصادی، نظامی و... نشان داده و با سطح نوآوری سازمانی در نهادها وسازمانهای مذکور نیز در ارتباط می باشند.

لذا تحقیق حاضر در صدد بررسی و شناسائی آسیب ها و عوارض موجود در نظام تصمیم گیری مدیران در سازمان های دولتی استان آذربایجان غربی و شناخت رابطة آن با سطح نوآوری سازمانی در این سازمان ها به منظور ارائه راهکارهای سازنده و مناسب به مسئولین و دست اندر کاران در این زمینه می باشد.