اثربخشی مقررات طرح های تفصیلی بر نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهر اصفهان90

چکیده

با توجه به مشکلات موجود در شهرهای بزرگ مانند گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون و فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر، لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی جهت برقراری توسعه پایدار شهرها بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی در بافتهای درونی و فرسوده شهرها- بدلیل وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنها - روشی است که می تواند معضلات فضایی و کالبدی شهرها را حل نماید. اما یکی از موانع دسترسی به توسعه پایدار دورنی شهرها در این بافتها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد که در اغلب موارد، بدون مبانی علمی و تخصصی ، به عنوان مانعی دست و پاگیر جهت نوسازی اینگونه بافت ها می باشد. از جمله این ضوابط و مقررات، ضوابط ارتفاعی ساختمانها است. تحقیق حاضر در پی بررسی اثربخشی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت فرسوده شهر اصفهان می باشد تا با شناسایی این تاثیرات محدودیت های قوانین شناسایی و راهکارهای اصلاح آنها بیان گردد.

با توجه به موضوع تحقیق، روش بکار رفته شده در این پایان نامه، روش توصیفی – تحلیلی می باشد. درتحقیق حاضر پس از ارائه مولفه های ارتفاعی در بافت های فرسوده و طرح 6 مدل، راهکارهایی مربوطه ارائه می گردد.

کلید واژه ها : مقررات شهرسازی، طرح تفصیلی، ضوابط ارتفاعی، بافت فرسوده، بهسازی، نوسازی.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

بخش اول : مبانی نظری و فنی تحقیق

فصل اول : کلیات طرح تحقیق

1-1- طرح مسئله2

1-2- سوالات تحقیق4

1-3- فرضیات تحقیق4

1-4- اهداف تحقیق5

1-5- سابقه و ضرورت انجام تحقیق5

1-6- کاربرد تحقیق5

1-7- استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه ( اعم از مؤسسات آموزشی ، پژوهشی ، دستگاههای اجرایی و غیره )6

1-8- جنبة جدید بودن و نوآوری طرح6

1-9- روش انجام تحقیق6

1-10- جامعة آماری و تعداد نمونه7

1-11-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات7

1-12-تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی7

1-12-1- اثربخشی8

1-12-2- مقررات8

1-12-3- ضوابط و مقررات شهرسازی8

1-12-4- طرح تفصیلی9

1-12-5- بافت فرسوده شهری9

1-12-6- ضوابط ارتفاع10

عنوان صفحه

1-12-7- ضوابط سایه اندازی10

1-12-8- نوسازی11

1-12-9- بهسازی12

1-13- جمع بندی و نتیجه گیری12

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

2-1- مقدمه14

2-2- توسعه پایدار15

2-2-1- توسعه پایدار شهری15

2-2-2- شاخص های توسعه پایدار شهری17

2-2- 2-1- شاخص سیاسی17

2-2-2- 2- شاخص های اجتماعی - فرهنگی17

2-2-2-3- شاخص های اقتصادی18

2-2-2-4- شاخص فناوری19

2-2-2-5- شاخص زیست محیطی19

2-3- بررسی بافت های شهری 20

2-3-1- بافت تاریخی 20

2-3 -2- بافت قدیم 21

2-3-3- بافت پیرامونی یا بافتهای با اسکان غیررسمی 21

2-3-4- بافت فرسوده 21

2-3-4-1-بافت های دارای میراث های شهری22

2-3-4-2- بافت های شهری(فاقد میراث شهری)22

2-3-4-3- بافت های حاشیه ای (سکونتگاههای غیررسمی )22

عنوان صفحه

2-3-5- ویژگی عمومی بافتهای فرسوده 23

2-3- 5- 1- عمر ابنیه 23

2-3- 5- 2- دانه بندی و تعداد طبقات23

2-3- 5- 3- نوع مصالح23

2-3- 5- 4- وضعیت دسترسی ها 23

2-3-5- 5- وضعیت خدمات و زیر ساختهای شهری 24

2-4- دیدگاههای نظری در زمینه بهسازی و نوسازی بافتهای شهری 24

2-4-1- اوژن ویوله لودو ( 1879- 1814 م )24

2-4-2- جان راسکین (1900- 1818م)25

2-4-3- کامیلیو سیت (1843-1904م)26

2-4-4- کامیلو بویی تو (1914-1836)26

2-4-5- لوکا بلترامی ( 1933-1854) 27

2-4-6- لودویکو کوارونی (1987-1911) 28

2-4-7- گوستاو جیووانی (1873-1947) 29

2-4-8- پاتریس گدس(1854-1932م )29

2-4-9- شارل اوارد ژانره مشهور به لوکوربوزیه (1887 -1965 م)30

2-4-10- کوین لینچ (1984-1918 م )31

2-4-11- کنزو تانگه (1913)32

2-4-12- ادموند بیکن (1910- 2005 )32

2-5- روشهای مداخله در زمینه بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده 33

2-5-1- روش حفاظتی - بهداشتی34

2-5-2- روش حفاظتی - تزیینی34

2-5-3- روش بازسازی شهری34

2-5-4- روش مرمتی معماری - شهری برای فضاهای محدود 35

عنوان صفحه

2-5-5-روش جامع مرمت شهری35

2-6- جمع بندی و نتیجه گیری36

فصل سوم : مبانی فنی تحقیق

3-1- مقدمه38

3-2- روشهای تعیین ارتفاع39

3-2 -1- روش گاباری39

3-2 -2-روش سطح اشغال زمین و طبقات40

3-2-3-روش سطح فضای باز41

3-2-4- روش سطح آشکاری آسمان41

3-2-5- روش شاخص روشنایی43

3-3- عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها44

3-3-1- عوامل و مولفه های عام و کلی45

3-3-1-1- عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها45

3-3-1-1-1- عرض جغرافیایی وموقعیت سالیانه خورشید( نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید)45

3-3-1-1-2- موقعیت خورشید46

3-3-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه48

3-3-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین50

3-3-1-2- عوامل ومولفه های حقوقی و قانونی(ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی) ارتفاع پذیری ساختمان ها51

3-3-1-2-1- منطقه بندی ارتفاعی شهر52

3-3-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی52

3-3-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی53

3-3-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی پلاک و ساختمان54

عنوان صفحه

3-3-2-1-1- جهت گیری قطعات و دانه بندیهای شهری نسبت به خورشید یا رون 54

3-3-2-1-2- نسبت طول به عرض زمین59

3-3-2-1-3- الگوی کالبدی ساخت مسکن60

3-3-2-1-4- مساحت زمین61

3-3-2-1-5- مقطع و شکل طبقاتی ساختمانهای سایه پذیر61

3-3-2-1-6- شکل همجواری ساختمان با ساختمانهای پیرامون64

3-3-2-1-7 - نحوه قرار گیری ، نسبت و چیدمان باز شوها و پنجره های جبهه جنوبی ( جبهه اصلی )

ساختمانهای شمالی65

3-3-2-1-8- سطح اشغال66

3-3-2-1-9- شکل سطح اشغال (ترکیب توده و فضا )66

3-3-2-1-10- جهت گیری پلاک نسبت به معبر یا دسترسی پلاک به معبر74

3-3-2-2- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت77

3-3-2-2-1- الگوی شبکه معابر78

3-3-2-2-2- عرض معابر78

3-3-2-2-3- جهت معابر79

3-4- جمع بندی و نتیجه گیری 79

فصل چهارم : مروری بر تجارب طرح های توسعه شهری در جهان

4-1- مقدمه82

4-2- نگرشی به تاریخچه طرح های توسعه شهری در جهان83

4-2-1- تجارب انگلستان 89

4-2-2- تجارب فرانسه93

4-2-3- تجارب کشور آلمان96

4-2-4-تجارب کشور ایالات متحده آمریکا98

عنوان صفحه

4-2-5- تجارب چین100

4-2-6- تجارب ژاپن100

4-3- جمع بندی و نتیجه گیری106

فصل پنجم : جایگاه طرح های توسعه شهری در نظام برنامه ریزی شهری ایران

5-1- مقدمه108

5-2- بررسی اصطلاحات قانونی109

5-2-1- قانون 109

5-2-1-1- قانون اساسی109

5-2-1-2- قانون عادی109

5-2-1-3- آیین نامه110

5-2-1-4- تصویب نامه110

5-2-1-5- بخشنامه110

5-3- تجارب ایران در نظام برنامه ریزی شهری111

5-4- نظام طرحهای توسعه شهری در ایران 117

5-4-1- طرح هایجامع118

5-4-2- طرح های توسعهوعمرانشهروحوزهنفوذ118

5-4-3- طرح های هادی شهری 119

5-4-4- طرح های جزئیات شهرسازی119

5-4-5- طرح های آماده سازی زمین120

5-4-6- طرح های شهرستان120

5-4-7- طرح های منطقه شهری121

5-4-8- طرح های بهسازی و نوسازی بافتهای قدیم121

5-4-9- طرح های تفصیلی122

عنوان صفحه

5-5- جمع بندی و نتیجه گیری123

فصل ششم : ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری بافت های شهری

6-1- مقدمه125

6-2- ضوابط و مقررات عام سایه اندازی بافت های شهری126

6-2-1- تصویب طرح های ملی موثر در توسعه شهرها126

6-2-2- ضوابط منطقه بندی و تعیین تراکم های ساختمانی و کاربری اراضی در طرح های توسعه

شهری126

6-2-3- ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلند مرتبه سازی127

6-2-4- ضوابط و مقررات منطقه بندی مسکونی شهرها به مجتمع آپارتمانی، چندخانواری و تک واحدی در جهت حفظ حقوق همسایگی در واحدهای مسکونی به لحاظ تأمین نور، آفتاب و عدم اشراف129

6-2-5- کنترل تراکم ساختمانی و تعیین سطح اشغال در مناطق مسکونی ( براساس حفظ سرانه فضای باز، تشویق بلندمرتبه سازی، کاهش سطح زیربنای مسکونی و عدم تفکیک )130

6-2-6- ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت ) با توجه به عرض ترافیکی گذرهای اطراف131

6-2-7- احداث ساختمان های (6) طبقه و بیشتر در شهر تهران132

6-2-8- جلوگیری از افزایش محدوده شهرها133

6-2-9- موضوع بافت های فرسوده شهری133

6-2-10- شاخصهای شناسایی بافت های فرسوده شهری134

6-2-11- اعطای تراکم تشویقی در بافتهای فرسوده شهری134

6-2-12- آیین نامه اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن135

6-3- ضوابط و مقررات خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری136

6-3-1- مقدمه136

6-3-2- ضوابط و مقررات ساختمانی و شهرسازی طرح تفصیلی شهر اصفهان136

عنوان صفحه

6-3-3- تعریف مفاهیم138

6-3-4- ضوابط و مقررات عمومی140

6-3-4-1- مشرفیت، معماری و نحوه استقرار بناها141

6-3-4-2- پارکینگ ها143

6-4- جمع بندی و نتیجه گیری143

بخش دوم : تجزیه و تحلیل یافته ها و ارائه راهکارهای پیشنهادی تحقیق

فصل هفتم : شناخت اجمالی نمونه موردی

7 -1- مقدمه147

7-2- معرفی اجمالی شهر اصفهان148

7 -2-1 موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان148

7-2-2- توپوگرافی شهر اصفهان148

7-3- مهمترین عناصر اقلیمی در شهر اصفهان149

7-3-1- درجه حرارت150

7-3-2- ساعات آفتابی151

7-3-3- موقعیت خورشید152

7-3-4- سایر عناصر اقلیمی156

7-4- بررسی تحولات جمعیتی در سرشماریهای رسمی کشور156

7-5- تاریخچه شکل گیری ساختار فضایی – کالبدی شهر اصفهان160

7-6- شناخت بافت فرسوده در سطح مناطق شهری اصفهان164

7 -7- طرح های توسعه شهری در اصفهان168

7-7-1- طرح های جامع کوکس (1338 ه.ش )169

عنوان صفحه

7-7-2- طرح جامع و تفضیلی ارگانیک170

7-7-3- طرح منطقه اصفهان172

7-7-4- طرح تجدید در طرح جامع وتفضیلی ارگانیک173

7-7-5- طرح بازنگری طرح تفصیلی174

7-8- جمع بندی و نتیجه گیری176

فصل هشتم : تجزیه و تحلیل یافته ها

8-1- مقدمه179

8-2- تدوین مدل نظری و تجریدی عوامل و مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها در شهر

اصفهان180

8-2-1- عوامل و مولفه های عام و کلی181

8-2-1-1- عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها181

8-2-1-1-1- عرض جغرافیایی و موقعیت سالیانه خورشید(نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید)182

8-2-1-1-2- موضع یا مسیر حرکت روزانه خورشید182

8-2-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه182

8-2-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین183

8-2-1-2- عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ( ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ) ارتفاع پذیری ساختمان ها184

8-2-1-2-1- پهنه بندی ارتفاعی184

8-2-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی185

8-2-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی185

8-2-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی185

8-2-2-1- جهت گیری قطعات و دانه های شهری نسبت به خورشید یا رون186

8-2-2- 2- نسبت طول به عرض زمین186

عنوان صفحه

8-2-2- 3- الگوی کالبدی ساخت مسکن188

8-2-2- 4- مساحت زمین188

8-2-2- 5- شکل ساختمان189

8-2-2- 6- سطح اشغال189

8-2-2- 7- شکل سطح اشغال190

8-2-2- 8- جهت گیری پلاک نسبت به معبر190

8-2-2- 9- نسبت بازشوها در جبهه اصلی ساختمان191

8-2-3- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت191

8-2-3-1- الگوی شبکه معابر191

8-2-3-2- عرض معابر192

8-2-3-3- جهت معابر192

8-3- تدوین مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها193

8-3-1- مثال واره های شماره 1 196

8-3-2- مثال واره های شماره 2 203

8-3-3- مثال واره های شماره 3 208

8-3-4- مثال واره های شماره 4 214

8-3-5- مثال واره های شماره 5 220

8-3-6- مثال واره های شماره 6 226

8- 4- تحلیل مدل نظری و تجریدی ارتفاع پذیری ساختمانها در نمونه های عملی بافت شهری اصفهان232

8-4-1- نمونه منظم بافت فرسوده شهری233

8-4-2- نمونه نامنظم بافت فرسوده شهری239

8-5- جمع بندی و نتیجه گیری245

عنوان صفحه

فصل نهم : نتیجه گیری و ارائه راهکارهای پیشنهادی

9-1- مقدمه247

9- 2- مروری بر مطالعات پیشین248

9-3- بررسی سوال و فرضیه تحقیق248

9-4- ارائه راهکارهای پیشنهادی مرتبط با موضوع تحقیق251

9-4-1- تغییر نسبت طول به عرض251

9-4-2- اضافه کردن ارتفاع پیلوت یا زیرزمین به ارتفاع ساخت قطعه جنوبی252

9-4-3- اضافه کردن ارتفاع پنجره ارتفاع ساخت قطعه جنوبی252

9-4-4- اضافه نمودن میزان عقب نشینی جبهه شمالی به ارتفاع بنا (تغییر در نحوه استقرار بنا در قطعه)253

9-4-5- تغییر و اصلاح ضابطه سایه اندازی 40% طول پلاک شمالی به رعایت 40 % طول خود همان پلاک253

9-4-6- تغییر در استانداردهای ساعات نیاز به بهره مندی از نور خورشید254

9-5- بررسی راهکارهای پیشنهادی در مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها254

9-5-1- مثال واره های شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی254

9-5-2 مثال واره های شماره 2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی257

9-6- محدودیتها و مشکلات تحقیق261

9-7- پیشنهادات تحقیقات بعدی263

9-8- جمع بندی و نتیجه گیری263

بخش سوم : منابع و ماخذ

فهرست منابع265

عنوان صفحه

فهرست جداول

جدول 3-1 : مزایا و معایب گونه های مختلف واحدهای مسکونی62

جدول 4-1 : تحول پارادایم های شهرسازی در قرن بیستم88

جدول 4–2 : توزیع مسوولیت های برنامه ریزی در سطوح مختلف دولت94

جدول 4-3 : انواع طرح های متداول در آلمان97

جدول 4-4 : مرجع تصویب طرح های مختلف در چین101

جدول 4-5 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه104

جدول 4-6 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه105

جدول 5-1 : سطوح تصمیم گیری سلسله مراتب طرحهای توسعه کالبدی ( سطح ملی – محلی )114

جدول 5-2 : تعاریف، ویژگیها، محتوا و وظایف طرح های جامع توسعه و عمران شهری115

جدول 6-1 : حداقل فضای باز به ازای هر واحد مسکونی بر اساس تعداد طبقات131

جدول 6-2 : ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت ) با توجه به عرض ترافیکی گذرهای اطراف

آن132

جدول 7-1 : رژیم حرارتی فصلی ایستگاه هواشناسی اصفهان150

جدول 7-2 : میانگین تعداد ساعات آفتابی در اصفهان152

جدول 7-3 : تعیین درجات موقعیت خورشید در آسمان برای اول فروردین ، تیر ، مهر و دی155

جدول 7-4 : جمعیت شهر اصفهان از سال 1335 الی 1385156

جدول 7-5 : تغییرات خانوار در شهر اصفهان157

جدول 7-6 : جمعیت، درصد جمعیت ، بعد خانوار و نسبت جنسی در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان در سال 85166

جدول 7-7 : مساحت مناطق شهر اصفهان و بافتهای فرسوده آن168

جدول 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع ساختمانها در شهر اصفهان193

جدول 8-2 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در شهر اصفهان195

جدول 8-3 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1199

جدول 8-4 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره اولبراساس موقعیت خورشید202

جدول 8-5 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2207

جدول 8-6 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره دومبراساس موقعیت خورشید208

جدول 8-7 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 3213

جدول 8-8 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره سومبراساس موقعیت خورشید214

جدول 8-9 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 4219

جدول 8-10 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهچهارمبراساس موقعیت خورشید220

جدول 8-11 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 5225

جدول 8-12 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهپنجمبراساس موقعیت خورشید226

جدول 8-13 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 6231

جدول 8-14 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهششمبراساس موقعیت خورشید232

جدول 8-15 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان235

جدول 8-16 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید236

جدول 8-17 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان241

جدول 8-18 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید242

جدول 9-1 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1 راهکارهای پیشنهادی259

جدول 9-2 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2 راهکارهای پیشنهادی262

عنوان صفحه

فهرست اشکال

شکل 1-1 : حریم سایه اندازی بنا11

شکل 3-1 : روش گاباری در تعیین ارتفاع ساختمانها40

شکل 3-2 : روش سطح اشغال زمین و طبقات در تعیین ارتفاع ساختمانها42

شکل 3-3 : روش سطح آشکاری آسمان در تعیین ارتفاع ساختمانها43

شکل 3-4 : روش شاخص روشنایی در تعیین ارتفاع ساختمانها44

شکل 3-5 : زاویه ارتفاع و زاویه سمت خورشید48

شکل 3- 6 : جهت ساختمان در رابطه با اقلیم56

شکل 3-7 : رون راسته در شهرسازی57

شکل 3-8 : رون اصفهانی در شهرسازی58

شکل 3-9 : رون کرمانی در شهرسازی59

شکل 3-10 : الگوی اول (ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال67

شکل 3-11 : الگوی دوم شکل سطح اشغال67

شکل 3-12 : الگوی سوم ( ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال68

شکل 3-13 : الگوی چهارم شکل سطح اشغال69

شکل 3-14 : الگوی پنجم شکل سطح اشغال70

شکل 3-15 : الگوی ششم (ساختمان دو طرفه مجزا ) شکل سطح اشغال71

شکل 3-16 : الگوی هفتم ( ساختمان U شکل ) شکل سطح اشغال72

شکل 3-17 : الگوی هشتم (ساختمان حیاط مرکزی ) شکل سطح اشغال73

شکل 3-18 : جهت گیری پلاک نسبت به معبر75

شکل 5-1 : مدل سلسله مراتبی قوانین شهری111

شکل 6-1 : حریم اشراف و حریم سایه اندازی مجاز بنا139

شکل 6-2 : تعیین محدوده شهر قدیم و منطقه تاریخی شهر اصفهان141

شکل 6-3 : نحوه جانمایی بنا در حاشیه معابر با عرض بیست متر و بیشتر شمالی - جنوبی142

شکل 8-1 : رون اصفهانی در شهرسازی187

شکل 8-2 : انواع الگوهای متعارف شکل سطح اشغال190

شکل 8-3 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره1196

شکل 8-4 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول198

شکل 8-5 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر200

شکل 8-6 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر201

شکل 8-7 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردر مثال واره شماره 2203

شکل 8-8 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره دوم204

شکل 8-9 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر205

شکل 8-10 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر206

شکل 8-11:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردرمثال واره شماره 3209

شکل 8-12 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره سوم210

شکل 8-13 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر211

شکل 8-14 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر212

شکل 8-15 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 4 215

شکل 8-16 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره چهارم216

شکل 8-17 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر217

شکل 8-18 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر218

شکل 8-19:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 5 221

شکل 8-20 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره پنجم222

شکل 8-21 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر223

شکل 8-22 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر224

شکل 8-23:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 6227

شکل 8-24 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره ششم228

شکل 8-25 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر229

شکل 8-26 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر230

شکل 9-1 : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی255

شکل 9-2 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول با ارتفاع 12.8 و 13.6 متر256

شکل 9-3 : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی258

شکل 9-4 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره دوم با ارتفاع 14.40 و 15.20260

عنوان صفحه

فهرست نقشه ها

نقشه 7-1 : شهرستانهای موجود در استان اصفهان و جایگاه شهر اصفهان149

نقشه 7-2 : اصفهان در دوره صفویه ( 1006 تا 1136 میلادی )161

نقشه 7-3 : ساختار شهر صفوی161

نقشه 7-4 : ساختار شهر اصفهان دوره معاصر162

نقشه 7-5 : محورهای توسعه شهر اصفهان در دوره صفویه164

نقشه 7-6 : توزیع جمعیت در مناطق چهاده گانه شهر اصفهان165

نقشه 7-7 : بافتهای فرسوده مصوب در کل مناطق شهر اصفهان167

نقشه 8-1 : موقعیت جغرافیایی بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان234

نقشه 8-2 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان237

نقشه 8-3 : موقعیت جغرافیایی بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان240

نقشه 8-4 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان243

عنوان صفحه

فهرست نمودار

نمودار 3-1 : مدل نظری عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها47

نمودار 4-1 : ساختار توسعه و عمران در انگلستان91

نمودار 7-1 : رژیم حرارتی ایستگاه سینوپتک اصفهان151

نمودار 7-2 : نمودار مسیر خورشید برای عرض جغرافیایی ˚32153

نمودار 7-3 : ترسیم مسیر خورشید در آسمان برای عرض جغرافیایی ˚32154

نمودار 7-4 : تغییرات نرخ رشد سالانه جمعیت در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385157

نمودار 7-5 : تغییرات بعد خانوار در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385158

نمودار 7-6 : تعدادمردان وزنان درشهراصفهان در سال1385 به درصد159

نمودار 7-7 : هرم سنی شهراصفهان درسال 1385159

نمودار 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع پذیری ساختمان ها180

نمودار 8-2 : عوامل و مولفه های طبیعی– اقلیمی ارتفاع پذیری در شهر اصفهان181

نمودار 8-3 : عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ارتفاع پذیری ساختمان ها184

نمودار 8-4 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی سایه اندازی ساختمانها185

نمودار 8-5 : عوامل و مولفه های فردی پلاک ها در تعیین ارتفاع پذیری ساختمانها187

نمودار 8-6 :ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی بافت موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها192

عنوان صفحه

فهرست تصاویر

تصویر 8-1 : عکس های گرفته شده از بافت منظم ناحیه 8 از منطقه 4 شهر اصفهان238

تصویر 8-2 : عکس های گرفته شده از بافت نامنظم ناحیه 14 از منطقه 3 شهر اصفهان244

مقدمه

توجه به نوسازی بافت های فرسوده شهری می تواند چارچوب مناسبی را تحقق توسعه پایدار شهرهای امروز به دست دهد. از آنجا که یکی از موانع دستیابی به توسعه پایدار شهری ، ضوابط و مقررات محدود کننده شهرسازی می باشد، تحقیق حاضر تلاش می کند تا تاثیر ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری طرح های تفصیلی را بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت های فرسوده شهر اصفهان بررسی نماید. بدین منظور، در فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق، شامل بیان مساله، هدف تحقیق، سوال و فرضیه تحقیق، و معرفی اصطلاحات کلیدی مربوط آورده شده است. فصول دوم و سوم تحقیق حاضر به ارائه مبانی نظری و فنی تحقیق به ترتیب شامل معرفی توسعه پایدار، شناسایی بافت های شهری و نظریات نوسازی بافت های شهری، تعیین روشهای ارتفاعی و شناسایی مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها اختصاص دارد. فصل چهارم و پنجم، تجارب کشورهای مختلف جهان و کشور ایران را در زمینه تهیه طرح های توسعه شهری بیان می دارد و در فصل ششم ضوابط عام و خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری ارائه می گردد. در فصل هفتم، شهر اصفهان و بافت های فرسوده آن ، جمعیت و طرح های توسعه شهری در آن شناخته می شود. فصل هشتم، تشریح کننده عوامل و مولفه های سایه اندازی در قطعات موجود در بافت فرسوده شهر اصفهان و ارائه 6 مدل عملی-مثالی و بررسی موارد مذکور در دو نمونه بافت فرسوده می باشد. فصل پایانی نیز به ارائه نتیجه کلی تحقیق و راهکارهای پیشنهادی تعلق دارد.

بخش اول

مبانی نظری و فنی تحقیق

فصل اول

کلیات طرح تحقیق

1-1- طرح مسئله

در طی دهه های اخیر، رشد سریع در شهرهای بزرگ و کلان شهرها که عمدتا" ناشی از افزایش جمعیت، بدلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به آنهاست، دگرگونی زیادی در ساختار فضایی - کالبدی و شرایط اقتصادی و اجتماعی زیست این شهرها بوجود آورده است. رشد شهر نشینی و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ و کلان شهرها دو دسته اثرات نامطلوب بر ساختار فضایی و کالبدی این شهرها در پی داشته است. از یک طرف گسترش شهر در پیرامون و حاشیه و عمدتا" بر اراضی کشاورزی و باغات را دامن زده است و باعث از بین رفتن منابع ارزشمند محیط سبز و طبیعی شهرها شده است، که لزوم توجه به راهکارهایی را برای جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی اطراف شهرها را بیش از پیش حیاتی ساخته است. از طرف دیگر تحت تاثیر گسترش افقی شهر، بافت درونی شهرها با مشکلات عدیده ای از جمله فرسودگی مواجه شده اند. موقعیت عمدتا" مرکزی و وجود برخی زیرساختهای مورد نیاز شهری در بافتهای درونی شهر ضرورت توجه به این بافتها را دوچندان کرده است.

با توجه به این دو دسته مسائل و مشکلات فضایی – کالبدی شهرهای بزرگ ( 1- گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون، 2 - فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر ) لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی برای توسعه شهرها که بتواند این دو دسته مسائل و مشکلات مطرح شده را سامان بخشد، بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبردهای مختلفی مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار می گیرد که از این میان، راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی مسکن در بافتهای درونی و فرسوده شهرها، راهبرد و روشی است که می تواند این دو دسته مسائل و معضلات فضایی – کالبدی شهرها را بطور همزمان حل نماید. از جمله علت هایی که نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و درونی شهرها را به عنوان یک راهبرد و روش اصولی و علمی در جهت حل مسائل و مشکلات شهرها توجیه می نماید، وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنهاست. از جمله این توانها، می توان به وجود زیرساختهای مورد نیاز شهری شامل آب و فاضلاب، برق، گاز و مخابرات و شبکه راههای ارتباطی بالنسبه مطلوب، دسترسی آسان این بافتها به مراکز تجاری، فرهنگی و آموزشی که ناشی از موقعیت مرکزی آنها در ساختار شهرها می باشد، اشاره نمود. متاسفانه باوجود این امکانات و فرصت هایی که بافتهای درونی شهرها در مقایسه با اراضی پیرامونی شهرها از آنها برخوردارند، بدلیل پاره ای از موانع نتوانسته در چرخه توسعه پایدار شهری نقش موثری ایفا نمایند.

امروزه، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و کالبدی موجود در بافتهای درونی و عمدتا" فرسوده شهرها باعث شده که ساکنین اصیل و بومی این مناطق که از توانهای اقتصادی بالنسبه مطلوبی برخوردار بودند، بافت های درونی شهر را ترک گفته، به مناطق پیرامونی و نوساز شهری مهاجرت نمایند. سایر ساکنین قدیمی بافت که یا توان اقتصادی لازم برای مهاجرت از بافت را نداشته و یا بدلیل پاره ای از مسائل تمایل به اینکار نداشته، به همراه مهاجران عمدتا" کم توان اقتصادی به جایگزینی اقشار توانمند اقتصادی ساکن در بافت شده اند. در حال حاضر، ساکنین بافت های فرسوده شهری عمدتا" نه خود توان نوسازی و بهسازی مسکن و بافت محله خود را دارند و نه سرمایه گذاران بخش خصوصی و تولیدکنندگان مسکن شهری به دلیل وجود پاره ای ضوابط و مقررات ناکارآمد طرح های تفصیلی شهری امکان مشارکت در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده را دارند.

برغم توانهای بالقوه و بالفعلی که بافت های فرسوده و درونی شهر برای نوسازی و توسعه دارند، به دلایل بسیاری این توانهایی بالقوه و بالفعل نتوانسته است این بافت را در مدار توسعه قرار دهد. از جمله این دلایل که موضوع تحقیق حاضر می باشد، ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد. این ضوابط و مقررات که برای نظام دهی به ساخت و سازهای شهری تدوین شده اند، در اغلب موارد، بدون اینکه مبانی علمی و تخصصی آنها روشن باشد به عنوان مانعی دست و پاگیر مردم جهت نوسازی اینگونه بافت ها بوده است. در برابر عوامل جذاب و فرصت های سرمایه گذاری مناسب در بافت های غیر فرسوده، عوامل دفع کننده نوسازی در بافت فرسوده که یکی از مهمترین آنها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی است، شرایطی را فراهم آورده که اینگونه بافت ها در یک چرخه و مدار بسته قرار گرفته و روز به روز به سطح و مساحت آنها در شهرها افزوده می شود.

در این خصوص، یکی از مهمترین اقدامات در جهت استفاده مطلوب از توانهای بالقوه و بالفعل بافت های فرسوده شهری، داشتن نگرش علمی و فنی به برخی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی و اصلاح آنها در راستای نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده شهری است. از جمله این ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی که خود به عنوان مانع بزرگی در نوسازی بافت های فرسوده می توان از آن یاد کرد، ضوابط ارتفاعی ساختمانها می باشد. ضوابط ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان بدلیل ویژگی های بافت های فرسوده و دورنی شهر اصفهان از جمله دانه بندی و قطعه بندی قطعات و بلوک های ساختمانی و شبکه ساختار معابر، بافت و نحوه استقرار بنا در قطعه و... دارای ابهام و به دور از شفافیت بوده و برحسب افراد و کارشناسان مختلف تفسیرها و تعابییر مختلفی از آن برداشت می شود. بنابراین می توان گفت اگر در انتظام توسعه و عمران شهرها(بویژه در بافتهای فرسوده) نابسامانی هایی وجود دارد، یکی از مهمترین دلایل آن " را باید در نقص، ابهام، تعارض و ناهماهنگی مقررات شهرسازی، نبود و یا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای عمرانی و مدیریت توسعه شهری و روستایی، ایراد و نواقص مرتبط با اجرای مقررات و یا نظارت بر اجرای آنها" (احسن،1382، 9) جستجو کرد. بنابراین می توان گفت، فراهم سازی بستر توسعه پایدار و عملیاتی کردن راهبرد توسعه درونزای شهری با اصلاح قوانین موجود امکان پذیر می باشد؛ بدین صورت که با ایجاد هماهنگی در قوانین، زمینه استفاده بهتر از فضاهای موجود فراهم می گردد.

با توجه به تاکید برنامه سوم توسعه در راستای بهسازی و بازسازی و احیای بافتهای فرسوده و مسئله دار شهری، هدف نگارنده این پژوهش بررسی تاثیر مقررات و ضوابط طرح های تفصیلی بر بافتهای فرسوده شهری اصفهان می باشد تا در این زمینه کمکی به برنامه ریزان شهری، شهرسازان و مدیران شهری بنماید و امید است که این بررسیها در اقدامات آتی جهت ساماندهی این بافتها تاثیر بسزایی داشته باشد.

1-2- سوالات تحقیق

تحقیقات و پژوهشهایی که صورت می گیرد با توجه به سوالهای ویژه تحقیق و فرضیات آن می باشد. بر این اساس سوال اصلی درانجام این تحقیق این است که:

ضوابط و مقررات ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان چه تاثیری بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافتهای فرسوده این شهر داشته است؟

1-3- فرضیات تحقیق

در ارتباط با سوال مرتبط با تحقیق، فرضیه اصلی در این تحقیق این است که :

ضوابط و مقررات ارتفاعی در طرح تفصیلی از اثربخشی لازم جهت نوسازی و بهسازی مسکن در بافت های فرسوده شهری برخوردار نیست.

1-4- اهداف تحقیق

اهداف ذیل را می توان به طور مستقیم با موضوع تحقیق مرتبط دانست :

1. شناخت تاثیر مقررات و ضوابط موثر طرحهای تفصیلی بر بافتهای فرسوده.
2. بررسی کمبودها و خلا های ابزارهای قانونی در توسعه و تحولات بافت فرسوده شهری.
3. شناخت توانهای بالقوه ابزراهای قانونی در توسعه و تحولات بافت فرسوده شهری.
4. ارائه پیشنهاداتی در خصوص اصلاح و تعدیل اشکالات ضوابط و مقررات طرحهای تفصیلی.

1-5- سابقه و ضرورت انجام تحقیق

نظریات توسعه کالبدی و احیا و نوسازی بافتهای کهن و فرسودهی در طی 150 سال اخیر توسط محققانی همچون اوژن ویوله لودوک (1814-1879)، جان راسکین (1818-1900)،کامیلو بویی تو (1836-1914)، کامیلو سیت (1843-1903)، لوکا بلترامی (1864-1933)، لئوناردو بنه ولو (1933)، لودویکو کوارونی (1911-1987)، گوستاو جیووانی، پاتریک گدس (1854-1932)، لوکوربوزیه (1887-1965)، لوئیس مامفورد (1895)،کوین لینچ (1918-1984)، آلدو راسی (1931-1997)،کریستوفرالکساندر (1936)، کنستانتین دوکسیادس (1913-1975) و ریچارد راجرز (1993) ارائه شده است. ولی پیشینه توجه به بافتهای فرسوده و تاریخی به طور خاص به حدود نیم قرن پیش باز میگردد. در کشورهای اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم و بویژه دهه 1960 به بعد، مطالعات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بافتهای فرسوده با عناوین متفاوتی از قبیل طرحهای احیاء، نوسازی و... رایج گردید و در ایران نیز از سال 1350 به بعد تحقیقات متعددی در قالب طرح های پژوهشی، پایان نامه های دانشگاهی یا مقالات پژوهشی و سمینارها انجام گرفته که هر کدام از منظر خاصی بافتهای فرسوده و قدیمی و عوامل مربوط به آن را پرداخته اند.

1-6- کاربرد تحقیق

امروزه بافتهای فرسوده در کنار شهرهای بزرگی چون اصفهان، تهران، مشهد و... مشکلات و هزینه های زیادی را برای شهرداری و نهادهای دخیل در برنامه ریزی و مدیریت شهری در بر داشته، بطوریکه منجر به ایجاد مسائلی همچون تخلیه شدن بافتها، عدم توجه به فرسودگی روز افزون آنها و از دست رفتن تجانس فرهنگی در این محلات گشته است.

عمده این نابسامانیها، ناشی از نقص، ابهام، تعارض و ناهماهنگی مقررات شهرسازی، نبود ویا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای عمرانی و مدیریت مناطق می باشد.آگاهی از تاثیرات ناشی از اجرای مقررات و ضوابط طرحهای تفصیلی اجرایی بر بافت فرسوده می تواند نقش بسزایی در جهت افزایش آگاهی مدیران و مسولین شهری جهت بهبود و اصلاح و ارائه آیین نامه های موزون تر و هماهنگ تر می گردد.

1-7- استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه ( اعم از مؤسسات آموزشی، پژوهشی، دستگاههای اجرایی و غیره)

نتایج تحقیق برای استفاده گروههای ذیل مفید خواهد بود :

1. استانداری.
2. سازمان میراث فرهنگی.
3. سازمان مسکن و شهرسازی.
4. شهرداری.
5. دانشجویان علاقه مند به تحقیق و مطالعه در مورد بافت فرسوده.

همچنین این تحقیق می تواند زمینه مطالعاتی را جهت انجام بررسیهای بعدی از طرف سازمانها و اُرگانهای برنامه ریز کشور فراهم سازد.

1-8- جنبة جدید بودن و نوآوری طرح

چنین پژوهشی برای شهر اصفهان انجام نشده است. در حالیکه آسیب شناسی بافت های فرسوده با تحلیل تاثیر طرح های تفضیلی می تواند کاربرد موثری داشته باشد.

1-9- روش انجام تحقیق

با توجه به موضوع تحقیق، روش بکار رفته شده در این پایان نامه، روش توصیفی – تحلیلی می باشد که جمع آوری اطلاعات در آن هم بصورت کتابخانه ای و اسنادی و هم بصورت برداشت و بازدید محلی و اجرای مطالعه در محیط رایانه ای می باشد.

در روش کتابخانه ای و اسنادی که بخشی از تحقیق حاضر توسط این روش می باشد، با استفاده از کتب، مجلات،آمار نامه ها، طرح های پژوهشی و پایان نامه ها، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده و در قسمتهای مختلف این تحقیق بکار رفته است.

1-10- جامعة آماری و تعداد نمونه

جهت کسب اطلاعات بیشتر، به بررسی موضوع تحقیق در قسمتی از بافت فرسوده منطقه 3 و 4 شهر اصفهان پرداخته شده است. اما بطور کلی موضوع این پایان نامه در تمام بافت فرسوده شهر اصفهان قابل تعمیم می باشد.

1-11- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای ترسیم نقشه ها از نرم افزار AutoCAD، Arc GIS استفاده خواهد شد.

1-12- تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی

از آنجا که بسیاری از واژه ها و اصطلاحات معانی گوناگونی دارد، محقق در کاربرد واژه ها و اصطلاحات ناگزیر به تعریف آنهاست. زیرا ممکن است در بعضی موارد واژه یا اصطلاح ویژه ای مفهومی را به خواننده عرضه کند که اصولا" مورد نظر محقق نباشد، یا احتمالا" واژه یا اصطلاح خاصی برای خواننده بیگانه باشد. بنابراین محقق موظف است، این واژه ها و اصطلاحات را در تحقیق خود هم به لحاظ نظری و هم از حیث عملی تعریف کند( نادری و سیف نراقی، 1381 : 73). ضرورت تعریف مفاهیم نه تنها برای خواننده، بلکه برای خود محقق نیز ضروری می نماید. زیرا ممکن است خود محقق نیز با بعضی از اصطلاحات آشنایی کافی نداشته و حتی در استفاده از اصطلاحات تخصصی به بیراهه کشانده شود.

دراین فصل به معرفی بعضی از اصطلاحات مرتبط با بافتهای فرسوده که درتحقیق حاضر ممکن است بکار برده شود، پرداخته می شود.

1-12-1- اثربخشی^[1]

اثربخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهدکه تاچه میزان از تلاشهای انجام شده، نتایج موردانتظار حاصل شده است (کاظمی وابطحی،1379: 10-9).

این واژه کاربری زیادی در تعریف و اندازه گیری بهره‌وری دارد.

1-12-2- مقررات^[2]

مجموعه ای پیچیده ای از قوانین حقوقی، قوانین جزایی و فنی است که بموجب قانون باید اجرا شود. مقررات در واقع همان طرحهای مرجع و تبلور قوانین کشور هستند که در سلسله مراتبی دقیق با همدیگر قرار می گیرند. دستورالعملها و شرح خدمات پس از تدوین به صورت قواعد جدیدی اعمال می گردد ( حسینی،1385: 49).

1-12-3- ضوابط و مقررات شهرسازی^[3]

منظور از ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری مجموعه قواعدی است که در زمینه تعیین انواع کاربری در حوزه های مسکونی، تجاری، خدماتی و معابر شهری، تعیین انواع سرانه ها و نیازهای شهری، پیش بینی تراکم های جمعیتی و ساختمانی، ضرایب اشغال و نحوه استقرار بنا در یک قطعه، دسترسی مناسب (سلسله مراتبی از سطوح محلی، ناحیه ای، منطقه ای و شهری) تناسب طول و عرض یک قطعه، تدوین حداقل نصاب تفکیک برای انواع کاربریها، نما و سیمای شهری... وضع می گردد ( حسینی،1385: 49).

اهداف مطرح شده در قوانین و مقررات شهرسازی و معماری عبارتند از:

الف ) بهبود کیفیت زندگی یکایک شهروندان از طریق تامین نیازمندیهای عمومی و اساسی جامعه.

ب ) مشارکت فعال مردم در فرایند شهرسازی

ج ) نهادینه کردن اجرای قوانین و حراست از آنها توسط شهروندان( حسینی، 1385 : 30).

1-12-4- طرح تفصیلی^[4]

ماده 3 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و وظایف آن مصوب 1353 بیان می دارد :" طرح تفصیلی عبارت از طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر، نحوه استفاده از زمین های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، و اولویت های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می گردد.

کمیسیون ماده 5، برای تصویب طرح تفصیلی شهرناگزیر است علاوه بر رعایت ضوابط کلی طرح جامع شهر، به قوانین مصوب مجلس نیز توجه نموده و در مقام تصویب ضوابط مربوطه از حدود قوانین خارج نگردد"(کامیار، 1385 :55).

به دنبال طرح جامع و به منظور انجام برنامه های اجرایی تصویب شده طرح تفصیلی تهیه می گردد. طرح تفصیلی در حقیقت تنظیم برنامه ای مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنها است.

وظیفه تصویب و تغییرات طرحهای تفصیلی درهراستان (به استثنای تهران) برعهده کمیسیونی مرکب از استاندار،رییس سازمان مسکن و شهرسازی، مدیر کل میراث فرهنگی، رییس سازمان کشاورزی (که سمت نمایندگی وزارتخانه های تابعه خود را بر عهده خواهند داشت)، رییس شورای شهری که تهیه طرح تفصیلی آن در دستور کار قرار دارد، می باشد.

1-12-5- بافت فرسوده شهری^[5]

بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساختهای شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی واقتصادی نازلی برخوردارند. این بافتها به دلیل فقر ساکنین ومالکین آنها امکان نوسازی خودبخودی را نداشته و نیز سرمایه گذراران انگیزه‌ای جهت سرمایه گذاری در آن را ندارند.

فرسودگی در بافت و عناصر آن یا به سبب قدمت و یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری بافت بوجود می آید. پیامد فرسودگی بافت کاهش و یا فقدان شرایط سکونتی و ایمنی، نابسامانی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و تاسیساتی می باشد.

واژه بافت فرسوده از نیمه اول دهه 80 با شوک تکان دهنده و ویران کننده زلزله بم و با پشتوانه های برگرفته از دهه 70 ( توجه به درون شهر) و حمایتهای نظری متخصصان رشته های شهرسازی به ابزار دیدگاهی و ایدئولوژیک تبدیل شد و مدیریت شهری که پیش از این تجربه های عملگرای فعالیت در خارج از محدوده و اقدام در خارج از ضوابط و مقررات طرح های جامع و تفصیلی را تجربه کرده بود، مجددا" بیرون از چارچوب طرح های یکپارچه شهری به جستجوی درمانهای موقتی پرداخت (ذبیحی،1388 : 13-14).

به طور کلی ابعاد گوناگون فرسودگی در رابطه با طرحهای یکپارچه سازی اراضی را می توان به انواع فرسودگی کالبدی یا سازه ای بافت و بناهای آن، فرسودگی کارکردی، فرسودگی ذهنی، فرسودگی مکانی، فرسودگی مالی و فرسودگی نسبی یا اقتصادی تقسیم نمود.

1-12-6- ضوابط ارتفاع

ضوابط ارتفاعی شامل گروهی از ضوابط شهرسازی می باشد که حداقل و حداکثر تعداد طبقات و درنتیجه ارتفاع مجاز ساختمانها در بلوک شهری را مشخص می نمایند. ضوابط مذکور می تواند ناشی از رعایت 40 درصد طول پلاک شمالی و یا محدودیتهای ارتفاعی و یا رعایت تراکم ساختمانی و جمعیتی منطقه باشد.

1-12-7- ضوابط سایه اندازی

نخستین مرحله بسیار مهم در طراحی ساختمان، مطالعه سایت است. یعنی طراحی فضای باز بین ساختمان ها با اجتناب از سایه اندازی به منظور تثبیت شرایط میکرواقلیمی در اطراف ساختماناست. انطباق و همسویی طرح با میکرواقلیم می تواند شرایط آسایش داخلی و میزبان نیاز گرمایشی و سرمایشی ساختمان را بهبود بخشد. با توجه به این دلایل، طرح های تفصیلی شهر اصفهان ضوابط سایه اندازی را مود توجه قرار داده است. طبق این ضوابط، با توجه به نحوه تابش خورشید در شهر اصفهان، رعایت حریم سایه‌اندازی در احداث بنا در قطعات مالکیت الزامی است. بدین معنی که ارتفاع بنای واقع در جنوب یک قطعه مالکیت نبایستی از حداقل فاصله آن از بر مجاز ساختمان قطعه مالکیت واقع در شمال آن تجاوز نماید. در ضوابط طرح های تفصیلی حریم سایه اندازی " فضائی است فرضی که بین سطح زمین و سطح با زاویه 32 درجه از پائین ترین نقطه برمجاز ساختمان به سمت جنوب قرار می گیرد( اداره کل مسکن و شهرسازی استان اصفهان، 1372 :4 ). " ( رجوع به شکل شماره 1-1 )

^[1]Effectiveness

^[2]Regulations

^[3]Urban Development regulations

[4]Detailed plan

[5]Urban old textures