بررسی توان¬های محیطی جهت توسعه اکوتوریسم بر مبنای توسعه پایدار؛ مطالعه موردی شرق استان هرمزگان

چکیده :

صنعت توریسم اکنون به عنوان صنعتی پویا با ویژگی های نوسعه مدارانه خود،بخش مهمی‌از فعالیتهای تولیدی را در جهان پیشرفته و رو به رشد به خود اختصاص داده است. رشد این صنعت در هر کشور، نیاز به استراتژی مناسب و برنامه ریزی و مدیریت بالنده دارد. هدف این پژوهش که در شرق استان هرمزگان انجام می‌شود شناخت قابلیت ها و ظرفت های اکوتوریسمی‌این منطقه،تعیین مکان های مناسب برای توسعه پایدار و توسعه اکوتوریسم با استفاده از مدل AHP و مدل مخدوم است.از روش AHP پس از تعریف معیارهایی که ترکیبی از معیارهای کمی‌و کیفی است،ابتدا نقشه های منابع لایه های اطلاعاتی را در نرم افزار GIS طبقه بندی و وزن دهی می‌شود و پس از تبیین مبانی نظری و تعریف معیارهای اصلی و موثر در انتخاب و توسعه فعالیت های گردشگری، آمار و اطلاعات مورد نیازاز طریق بررسیهای میدانی جمع آوری خواهد شد.

یافته های تحقیق از بررسی توانایی های این مناطق در زمینه صنعت نوپای گردشگری،حاکی از این واقعیت است که این شهرستانها به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی خود و واقع شدن در کنار آبهای آزاد و همجواری با کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس و دریای عمان،داشتن آب و هوای مطبوع و دلپذیر در فصل پاییز و زمستان و بهره برداری از مناظر چشم نواز طبیعی و تاریخی،ظرفیت تبدیل شدن به یکی از قطبهای بزرگ گردشگری در جنوب شرقی کشور را دارا است.

مانع اساسی وضعیت بزرگ در راه رسیدن به این هدف به تعدد تصمیم گیران و مسائل مدیریتی و ضعف در زیر ساخت ها باز می‌گردد. راهکارهای این پژوهش در بهینه سازی وضع موجود و ساماندهی صنعت گردشگری در این شهرستان می‌باشد.

واژگان کلیدی :

توسعه اکوتوریسم،مدل AHP،مدل مخدوم،توسعه پایدار،شرق استان هرمزگان

فهرستمطالب

عنوان صفحه

فصل اول.. 1

کلیات تحقیق.. 1

1-1مقدمه .. 2

1-2انگیزه انتخاب موضوع .. 3

1-3تعریف مساله و بیان سوال های اصلی تحقیق .. 3

1-4پیشینه تحقیق.. 6

1-5 فرضیه های تحقیق .. 9

1-6 هدف های اساسی تحقیق .. 9

1-7 اهمیت و ضرورت انجام تحقیق .. 10

1-8 روش انجام تحقیق.. 10

1-9 روش و ابزار گردآوری اطلاعات .. 11

1-10 ساختار پایان نامه.. 11

فصل دوم.. 13

مبانی نظری.. 13

1-2مقدمه .. 14

2-2 تعریف توریسم و توریست .. 16

2-3مسافرت و جهانگردی.. 17

2-4انواع گردشگری .. 18

2- 5 اکوتوریسم.. 21

2-6 پیشینه اکوتوریسم .. 21

2-7 تعاریف و مصادیق اکوتوریسم .. 22

2-8 گردشگری در جهان.. 24

2-9- گردشگری در ایران.. 25

2-10 انواع جاذبه های گردشگری :.. 26

2-11 اثرات گردشگری :.. 27

1-2-11 اثرات فرهنگی – اجتماعی گردشگری :.. 27

2-2-11 اثرات اقتصادی گردشگری :.. 27

3-2-11 اثرات زیست محیطی گردشگری :.. 28

2-12 توریسم و اکوتوریسم در آیینه آمار :.. 28

2-13 اکوتوریسم و توسعه.. 30

1-2 -13 زمینه های اقتصادی توسعه اکوتوریسم :.. 32

2-2- 13 زمینه های اجتماعی توسعه اکوتوریسم :.. 33

2-14 راهکار توسعه اکوتوریسم :.. 33

2-15 توسعه پایدار.. 34

1-2-15 تعاریف و مفاهیم :.. 34

2-2- 15 توسعه پایدار و گردشگری پایدار :.. 36

3-2 -15 رویکردهای حاکم بر توسعه پایدار :.. 37

2-16 معرفی منطقه مورد مطالعه.. 38

2-17 موقعیت جغرافیایی شهرستان جاسک.. 38

2-18 وضعیت جوی شهرستان جاسک.. 39

2-19 ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان جاسک.. 42

2-20 رودخانه های شهرستان جاسک.. 44

2-21 جغرافیای جانوری شهرستان جاسک.. 45

2-22 جغرافیای گیاهی شهرستان جاسک.. 45

2-23 موقعیت جغرافیایی شهرستان بشاگرد.. 47

2-24 وضعیت جوی شهرستان بشاگرد.. 48

2-25 ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان بشاگرد.. 49

2-26 جغرافیای جانوری شهرستان بشاگرد.. 50

2-27 جغرافیای گیاهی شهرستان بشاگرد.. 50

2-28 موقعیت جغرافیایی شهرستان سیریک.. 51

2-29 وضعیت جوی شهرستان سیریک.. 52

2-30 ناهمواری‌ها و عوارض طبیعی شهرستان سیریک.. 52

2-31 جغرافیای جانوری شهرستان سیریک.. 53

2-32 جغرافیای گیاهی شهرستان سیریک.. 53

2-33 جمعیت و نیروی انسانی.. 54

2-33-1 تغییرات و رشد جمعیت استان (1390-1345).. 54

2-33-2 تغییرات جمعیت و متوسط رشد سالانه آن به تفکیک شهرستانها مورد مطالعه 90-1385. 55

2-34 تراکم نسبی جمعیت.. 56

2-34-1تراکم نسبی جمعیت استان.. 56

2-34-2 تراکم نسبی جمعیت درشهرستانهای مورد مطالعه :.. 57

2-35 معرفی برخی از جاذبه های گردشگری شرق استان هرمزگان.. 58

2-35-1 خور آذینی.. 58

2-35-1- 1 پوشش گیاهی خور آذینی.. 59

2-35-1- 2 حیات وحش خور آذینی.. 59

2-35-2 آبشار پشتگر بشاگرد.. 59

2-35-3 گلفشانهای جاسک.. 60

2-35-4 منطقهحفاظتشدهجگینوگابریک.. 60

2-35-5 ساحل دریای جاسک.. 61

2-35-5-1 کپو وسراهکون(kappo).. 61

2-35-5-2 تومپ خلفان.. 61

2-35-5-3 صیدگاه های تفریحی.. 61

2-35-5-4 صید گاه های ساحل غربی.. 62

2-35-5-5 صیدگاه های ساحل شرقی.. 62

2-35-5-6- سرزمین های زیرآب و صخره های مرجانی جاسک.. 62

2-35-6 جنگل های حرا.. 63

2-35-6-1 حرا خورلوران.. 63

2-35-6-2 حراء پوراف (mudvolcano).. 63

2-35-6-3- جنگل دریائی خلاصی.. 63

2-35-6-4 حراء پهنو(pahnu).. 63

فصل سوم.. 65

روش تحقیق.. 65

3-1 روش تحقیق.. 66

3-2- روشها و ابزار گرد آوری اطلاعات.. 66

3-2-1- روش کتابخانهای.. 66

3-2-2- روش میدانی.. 66

3-2-3 روش پرسشنامه:.. 67

3-3- چارچوب مفهومی‌فرایند تحلیل سلسله مراتبی AHP. 67

3-3-1- مراحل تجزیه و تحلیل سلسله مراتبی.. 67

فصل چهارم.. 70

تجزیه و تحلیل.. 70

مقدمه.. 71

4-1-ویژگی های فردی پاسخگویان.. 71

4-1-1- توزیع پاسخگویان بر اساس جنس.. 71

4-1-2- توزیع پاسخگویان بر حسب سن.. 72

4-1-3- توزیع پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات.. 73

4-2 شغل پاسخگویان.. 74

4-3- محل اقامت گردشگران.. 75

4-4- فصل سفر گردشگران.. 76

موانع توسعه طبیعت گردی.. 77

4-6- مجاورت با خلیج فارس و جذب گردشگر.. 78

جاذبه اکوتوریستی و افزایش درآمد.. 79

4-7- انگیزه اصلی گردشگران به این منطقه.. 80

4-9- راهکار افزایش ورود گردشگر.. 81

4-10- مهمترین شهرستان از لحاظ جذب گردشگری.. 82

4-11- بررسی تأثیر برخی مولفه ها در گسترش طبیعت گردی شرق استان هرمزگان 83

4-12- بررسی پتانسیل ها و توانایی های موجود در شرق استان هرمزگان جهت توسعه و گسترش اکوتوریسم.. 84

4-13- چارچوب مفهومی‌فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP. 85

4-13-1- تعیین ضریب اهمیت معیارها.. 86

4-13-2-تبیینضرایباهمیتمناطقمنتخب.. 88

4-13-2-1- حجم تقاضا.. 88

4-13-2-2- ارزش بصری.. 90

4-13-2-3- تعدادجاذبه گردشگری.. 91

4-13-2-4- دسترسی آسان.. 93

4-13-2-5- فضایقابلتوسعه.. 94

4-13-2-6- نزدیکیبهکانونهایگردشگرفرست.. 96

4-13-3- تعیین امتیاز نهایی( اولویت) گزینه ها.. 97

4-14-نتیجه گیری.. 99

فصل پنجم.. 100

نتیجه گیری و پیشنهادات.. 100

مقدمه.. 101

5-1- فرضیات تحقیق.. 101

5-1-1- فرضیه اول.. 101

5-1-2- فرضیه دوم.. 102

5-1-3- فرضیه سوم.. 102

5-2- نتیجه گیری.. 104

5-3- پیشنهادات.. 105

منابع و ماخذ.. 106

پیوست ها.. 112

 فهرستاشکال

عنوان صفحه

شکل 1 : مسافر و دیدار کننده.. 15

شکل 2 : توسعه پایدار.. 35

شکل شماره 3 : گردشگری پایدار و توسعه پایدار.. 37

نقشه4 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه.. 38

نقشه 5 تقسیمات سیاسی شهرستان جاسک.. 39

نقشه 6 منحنی هم تبخیر منطقه مورد مطالعه.. 40

نقشه 7 منحنی هم باران منطقه مورد مطالعه.. 41

نقشه 8 طبقه بندی اقلیمی‌منطقه مورد مطالعه.. 42

نقشه 9 طبقه بندی خاک منطقه مورد مطالعه.. 43

نقشه 10 رودخانه های منطقه مورد مطالعه.. 45

نقشه 11 پوشش گیاهی منطقه مورد مطالعه.. 47

نقشه 12 تقسیمات سیاسی شهرستان بشاگرد.. 48

نقشه 13 تقسیمات سیاسی شهرستان سیریک.. 52

نقشه 14 پراکندگی جمعیت، در منطقه مورد مطالعه.. 58

 فهرستجداول

عنوان صفحه

جدول 2-1- ده کشور نخست جهان از نظر تعداد گرشگر ورودی در سالهای 2006 و 2007، منبع WTO.. 29

جدول2-2 - اسامی‌و مشخصات رودخانه‌های منطقه مورد مطالعه به تفکیک شهرستان محل عبور.. 44

جدول 2-3- مساحت عرصه‌های جنگلی منطقه مورد مطالعه 1388 (واحد: هکتار).. 46

جدول2-3- مساحت عرصه های جنگلی پارکهای جنگلی طبیعی.. 51

جدول 2-4-.. 54

جدول 3-4- جمعیت و متوسط رشد سالانه به تفکیک شهرستان در سالهای 1385 و 1390.. 55

جدول 3-5- میزان تراکم جمعیت به تفکیک شهرستان های منطقه مورد مطالعه سال1390.. 57

جدول 3-1- مقایسه گزینه ها نسبت به معیار “مهارتهای مدیریتی“ 69

جدول 4-1- توزیع جنس.. 71

جدول4-2 توزیع پاسخگویان بر اساس سن.. 72

جدول4-3 توزیع پاسخگویان برحسب سطح تحصیلات.. 73

جدول 4-4- شغل پاسخگویان محدوده مورد مطالعه.. 74

جدول4-5 محل اقامت گردشگران.. 75

جدول4-6 فصل سفر گردشگران به شهرهای شرق استان.. 76

جدول4-7 موانع توسعه طبیعت گردی.. 77

جدول4-8 اثرات مجاورت با خلیج فارس و جذب گردشگر.. 78

جدول4-9 جاذبه های اکوتوریستی و افزایش درآمد.. 79

جدول4-10 انگیزه اصلی گردشگران برای مسافرت به شهرهای شرق استان 80

جدول4-11 راهکار افزایش ورود گردشگر.. 81

جدول4-12 مهمترین شهرستان، از لحاظ جذب اکوتوریسم.. 82

جدول4-13 تأثیر برخی مولفه ها در گسترش طبیعت گردی در شرق استان هرمزگان.. 84

جدول4-14 بررسی پتانسیل ها و توانایی های موجود در شرق استان هرمزگان جهت توسعه اکوتوریسم.. 85

جدول 4-15- جدولمعیارهایارزیابیمناطقگردشگری.. 86

جدول 4-16- کمیتی ساعتی برای مقایسه دودویی معیارها.. 87

جدول4-17-تعیینضرایباهمیتمعیارهایمنتخببرایانتخابمنطقههایبرتر 88

جدول 4-18- ضریب اهمیت منطقه ها بر اساس معیار حجم تقاضا.. 89

جدول4-19-ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیار ارزش بصری.. 90

جدول4-20-ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارتعداد جاذبه گردشگری.. 92

جدول4-21- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیاردسترسی آسان.. 93

جدول4-22-ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارفضای قابل توسعه.. 95

جدول4-23- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارنزدیکی به کانونهای مهاجر فرست.. 96

جدول4-24-مجموعامتیازهاینهاییمناطقبااحتسابضریباهمیتمعیارها 98

 فهرستنمودار

عنوان صفحه

تصویر 1 : مسافر و دیدار کننده. 15

نمودار شماره3- 1-روند تغییرات افزایش جمعیت استان را از سال 1345 تا 1390 نمایان می‌سازد.. 55

نمودار 3-2- تراکم نسبی جمعیت استان هرمزگان طی دوره 1365-1390. 56

نمودار 4-1 توزیع پاسخگویان بر اساس جنس. 72

نمودار4-2 توزیع پاسخگویان بر اساس سن. 73

نمودار4-3 توزیع سرپرست خانوار برحسب سطح تحصیلات. 74

نمودار 4-4- شغل پاسخگویان محدوده مورد مطالعه. 75

نمودار4-5- محل اقامت گردشگران. 76

نمودار4-6- فصل سفر گردشگران به شهرهای شرق استان. 77

نمودار4-7- موانع توسعه طبیعت گردی. 78

جدول4-8 اثرات مجاورت با خلیج فارس و جذب گردشگر. 78

نمودار4-8- اثرات مجاورت با خلیج فارس و جذب گردشگر. 79

نمودار4-9- جاذبه های اکوتوریستی و افزایش درآمد. 80

نمودار4-10- انگیزه اصلی گردشگران برای مسافرت به شهرهای شرق استان 81

نمودار4-11- راهکار افزایش ورود گردشگر. 82

نمودار4-12- مهمترین شهرستان از لحاظ جذب اکوتوریسم. 83

نمودار4-13- ضریب اهمیت منطقه ها بر اساس معیار حجم تقاضا. 89

نمودار4-14-ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیار ارزش بصری. 91

نمودار4-15- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارتعداد جاذبه گردشگری 92

نمودار4- 16- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیاردسترسی آسان. 94

نمودار4-17- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارفضای قابل توسعه. 95

نمودار4-18- ضریباهمیتمنطقههابراساسمعیارنزدیکی به کانونهای مهاجر فرست. 97

نمودار4-19- مجموعامتیازهاینهاییمناطقبااحتسابضریباهمیتمعیارها 98

نمودار 5-1- امتیاز نهایی مکانهای گردشگری شرق استان هرمزگان 102

نمودار 5-2- راهکارهای افزایش توریست در شرق استان هرمزگان. 103

فصل اول

کلیات تحقیق

مقدمه :

گردشگری از عوامل اصلی توسعه پایدار در سطوح اقتصادی،اجتماعی،فرهنگی و زیست محیطی است (پاپلی و همکاران،1385) و ابعاد مختلف سیاسی،اقتصادی، فرهنگی، هنری و..... زندگی انسان را در سراسر کره زمین تحت تاثیر خود قرار داده و موجب تغییر و تحولاتی در آنها شده است.

گردشگری بزرگترین و پر رونق ترین صنعت جهان است و انتظار می‌رود که در قرن بیست و یکم این صنعت پیشتاز بوده و سیر صعودی آن ادامه یابد(هالوجنکینز،11،1388) در طی 60 سال اخیر،گردشگری از رشد پیوسته ای برخوردار بوده است، به طوری که یکی از بخش های اقتصادی با سرعت بالا در جهان تبدیل شده است.(طیبی،67،1387) بنابر آمار بانک جهانی، در سال 2000 تعداد گردشگران در سر تا سر جهان بالغ بر 701 میلیون نفر بوده و از این جریان گردشگری مبلغی حدود 475 میلیارد دلار به طور مستقیم وارد چرخه اقتصادی جهان شده است.( World Bank, 2002 )

اکوتوریسم گرایش نسبتا تازه در صنعت گردشگری است. محیط طبیعی، معیشت و شیوه های زیست سنتی، چشم اندازها و مناظر زیبای طبیعت،هدف های اصلی و جاذبه های گردشگر پذیر این نوع از گردشگری هستند.به منظور پایداری و توسعه این صنعت،حفاظت از محیط زیست و پاسداری از فرهنگ سنتی در اولویت قرار دارد. اکوتوریست ها که با انگیزه های خاص خود به نواحی طبیعی و بکر کره زمین مسافرت می‌کنند تجارب سودمندی به دست خواهند آورد.(اکبری و قرخلو،1389)

سازمان ملل متحد تصمیم گرفت که سال 2002 میلادی را به عنوان سال بین المللی اکوتوریسم اعلام کند و کمیسیون توسعه پایدار این سازمان (UNEP) و سازمان جهانی گردشگری را موظف به انجام فعالیت هایی در این سال ساخت. هدف از این کار، مرور مجدد تجربیات گذشته در زمینه بوم گردشگری، تشخیص و ترویج انواع اکوتوریسم که در آن ها از اکوسیستمهای در معرض خطر حفاظت می‌شود، تقسیم فوائد حاصل از فعالیت ها با جوامع محلی و احترام به فرهنگ های بومی‌است.(لانزا،320، 2003)

گردشگری طبیعی مسئولانه می‌توانند در تعامل تنگاتنگ با جوامع محلی منجر به پایداری منابع طبیعی و ایجاد معیشت پایدار شود. گردشگری به طور عام و طبیعت گردی به طور خاص می‌تواند با برنامه ریزی درست سودآوری مناسب برای جوامع محلی و حفاظت از منابع طبیعی را تضمین کند و رشد اقتصادی را با روند حفاظت از منابع طبیعی به ویژه در کشورهای در حال توسعه پیوند زد.(سیمین تولایی،1386)

توسعه پایدار پیش نیاز گردشگری پایدار است چرا که توسعه غیر پایدار می‌تواند کیفیت محصولات گردشگری و خدمات مربوطه را تحت الشعاع قرار دهد.(تولایی،1386)

شناسایی و معرفی جاذبه های طبیعی و آثار تاریخی و یادمان های باستانی و فرهنگی ایران از اقدامات موثری است که می‌تواند در توسعه طبیعت گردی و کسب درآمد بیشتر مفید و موثر باشد. این پژوهش بر آن است با شناخت و معرفی جاذبه ها و قابلیت های طبیعی شرق استان هرمزگان گامی‌ارزنده در توسعه این صنعت برداشته که بر مبنای توسعه پایدار است و افق های تازه و امید بخش را در توسعه این شهرستانها به ارمغان آورد. شناسایی و معرفی توان های محیطی در شهرستان های جاسک،سیریک و بشاگرد به عنوان مناطق مستعد طبیعت گردی و توسعه اکوتوریسم بر رشد و توسعه این شهرستان ها که بر مبنای توسعه پایدار است می‌تواند به توسعه اقتصادی، اجتماعی و... در این شهرستان ها کمک نماید.

با توجه به اهمیت مطالعات گردشگری و طبیعت گردی و کاربردی بودن این گونه مطالعات، تحقیق حاضر در قالب پایان نامه کارشناسی ارشد با عنوان ((بررسی توان های محیطی جهت توسعه اکوتوریسم بر مبنای توسعه پایدار، مطالعه موردی : شرق استان هرمزگان))