تحلیل ژئوپلیتیک جنوب شرقی ایران با تاکید بر مهاجرت اتباع خارجی

جدول 2-1: میزان وابستگی ژئوپلیتیک ایران 28

جدول 3-1: شاخص بعد خانوار به تفکیک کل کشور 63

جدول 3-2: جمیت بر حسب جنس و گروه سنی63

جدول 3-3: مساحت استان بر حسب وضعیت اراضی66

جدول 3-4: برخی شاخص های اقتصادی اجتماعی . 68

جدول 4-1: تعداد عملیات خرابکارانه و تروریستی 76

جدول4-2 : منابع چالش زا و مهمترین دلایل اهمیت ایران و افغانستان 80

جدول 4-3: استان های دارای بیشترین تعداد خارجی 82

جدول 4-4: بازگشت مهاجران افغانی از ایران به کشور خود طی سالهای 2010-200296

فهرست نمودارها و تصاویر

نمودار: 3-1: حداقل و حاکثر دما در شهرستانهای استان سیستان و بلوچستان .......................................................................69

نمودار 4-1: بیشترین اتباع افغانی موجود به تفکیک استانهای کشور....................................................................................83

نمودار 4-2: بیشترین اتباع عراقی موجود به تفکیک استانهای کشور....................................................................................83

نمودار 4-3: بیشترین اتباع پاکستانی موجود به تفکیک استانهای کشور...............................................................................83

نمودار 4-4: عوامل خارجی دخیل در ناامنی جنوب شرق ایران..........................................................................................88

تصویر 5-1: تصاویری از مهاجران غیر قانونی...........................................................................................................110-109

چکیده:

ورود غیر قانونی اتباع بیگانه از مرزهای شرقی به شهرهای مختلف کشورمان به خصوص اتباع افغانی و پاکستانی از دیرباز بعنوان یکی از معضلات جامعه ایرانی مطرح بوده و این مسئله در طول سال های گذشته از منظر آسیب های اجتماعی همچون تکدی گری، زاغه نشینی و بزهکاری از سوی صاحب نظران و کارشناسان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی ایران در منطقه ای از جهان واقع شده که مدام در سیطره قدرت های بزرگ جهانی قرار داشته است و مرزهای این کشور به شدت متأثر از این مناسبات جهانی بوده است. ناهمگونی های مرزهای کشور در ابعاد مختلف به گونه ای است که کمتر منطقه ای از مرز در برابر نوع خاصی از پدیده های مختلف ناامنی و ناهنجاری قرار گرفته است .

منطقه سیستان و بلوچستان 1100 کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و 300 کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد و به دلیل قرار گرفتن در موقعیت راهبردی و ترانزیتی از اهمیت فراوان برخوردار است لذا

این تحقیق در صدد است تا ضمن پرداختن به اهمیت ژئوپولیتیک ایران و منطقه جنوب شرق کشور به بررسی مسائل فرهنگی ،اجتماعی و امنیتی به وجود آمده در نتیجه ورود غیر قانونی اتباع خارجی در کشور و بررسی پدیده های مختلف ناامنی و ناهنجاری و انواع گوناگون تهدیدات خارجی و داخلیبپردازد .

با توجه به اهمیت مطالب و به روز بودن آنها و ملاحظات مرتبط با متغیرها و گزاره های دخیل در روند تحقیق و ابعاد گسترده مسائل امنیتی- سیاسی میان ایران ، افغانستان و پاکستان از چهارچوب روش توصیفی استفاده شده است.

واژگان کلیدی : مرز، ژئوپلیتک ، اتباع خارجی ، تهدیدات

مقدمه

مرزهای سیاسی کشور مهمترین عامل تشخیص و جدایی یک واحد متشکل سیاسی از واحدهای دیگر است. در درون همین خطوط مرزی است که وحدت یک مجموعه سیاسی به نام کشور شکل می گیرد. مرز مؤلفه ای از هویت دولت مدرن است که امروزه مورد توجه دولتهای جدید قرار گرفته است، در نظامهای سیاسی قدیم مسائل مرزی منحصر به سر حدات و حل آنها سهل و سریع بوده است. لیکن امروزه چالشهای مرزی به واحدهای سیاسی اطلاق می گردد و حل و فصل آنها چندان ساده نیست. علت این پیچیدگی را می توان در کارکردهای مرز جستجو نمود. کارشناسان و متخصصان ژئوپلتیک در خصوص نقش و کارکردهای مرز نظرات متفاوت و تکمیل کننده ای ارائه کرده اند. تحدید حدود منطقه ای اعمال قدرت حکومت، اثبات حقوقی یا فیزیکی یک دولت بر یک قلمرو خاص، ایجاد حد نهایی کنترل و حاکمیت هر دولت بر قلمرو و مردم خود ،از جمله کارکردهایی هستند که به مرز نسبت داده شده و مؤید این مطلب است که مرز حائز نقش و کارکردهای متفاوت در مقوله های سیاسی ،اجتماعی و نظامی است .

قتصادی،سیاسی،فرهنگیونظامی خوددرنظرمیگیرد.این حقیقت غیر قابل انکار است که کشور ایران در طی تاریخ با تغییر در مرزهای سیاسی یا قدرتمند شده و یا دچار ضعف و انحطاط گردیده است.

خصوصاً اینکه جمهوری اسلامی ایران در منطقه ای از جهان واقع شده که مدام در سیطره قدرت های بزرگ جهانی قرار داشته است و مرزهای این کشور به شدت متأثر از این مناسبات جهانی بوده است. ناهمگونی های مرزهای کشور در ابعاد مختلف به گونه ای است که کمتر منطقه ای از مرز در برابر نوع خاصی از پدیده های مختلف ناامنی و ناهنجاری قرار گرفته است و انواع گوناگون تهدیدات خارجی و داخلی نیز به شکلی این ناهنجاری ها را تحت تأثیر قرار داده و بعضاً در مقاطعی به آن دامن زده اند.

فصــل اول

(کلیات تحقیق)

1-1-بیان مسئله

کشورهای واقع در یک حوزه ی جغرافیایی به حکم مؤلفه هایی همچون جغرافیا،تاریخ، اقتصادوفرهنگ برهمدیگرتاثیرمیگذارند و از هم تاثیرمیپذیرند. نگاه عمیق به تحولات جمهوری اسلامی ایران وافغانستان نشان میدهدکه این دوکشوربه علت همسایگی،مسایل تاریخی،فرهنگی، زبانی و دینی از یکدیگر متأثر می شوند. به عنوان مثال جنگ داخلی در افغانستان به بی ثباتی در مرزهای ایران و ورود مهاجرین افغان به ایران انجامید. در همین حال، وقوع انقلاب اسلامی در ایران آثار اولیه خود را بر افغانستان به نمایش گذاشت و لذا ایران به یکی ازحامیان نیروهای جهادی در افغانستان تبدیل شد. اشغال افغانستان به وسیله شوروی، رقابت شرق و غرب در این کشور، جنگ و جهاد داخلی، کشتار شیعیان و آواره شدن میلیون ها نفر، مواد مخدر، مسئله هیرمند و . . . از جمله مسائلی هستند که ایران از آنها تأثیر پذیرفته و دربعضی مواقع برای تأمین امنیت و منافع خود به ناچار درگیر تحولات ومسائل افغانستان شده است. علاوه برموارد فوق، ظهور و سقوط طالبان تحت تأثیرآمریکا و تحولات افغانستان پس از 11 سپتامبر 2001، باعث اهمیت بیشترتحولات این کشور در ارتباط با امنیت ملی ایران شده است.

محیط استراتژیک ایران چنان است که افغانستان به یکی از مهم‌ترین حلقه‌های این محیط تبدیل شده است. امروزه عدم وجودصلح وامنیت درافغانستان،وجودسیاستهای اشغالگرانه آمریکاو خصوصاً سیاستهای پنهان برخی کشورها به منظور انتقال مواد مخدر و باندهای قاچاق اسلحه و گروههای خرابکارانه به ایران مواردی است که همواره ایجاد ثبات امنیتی منطقه را به مخاطره افکنده است.مهمترین منابع تنش زای سیاسی- امنیتی در روابط ایران و افغانستان را می توان در مؤلفه های فعالیت اشرار و قاچاقچیان مواد مخدر در داخل و آنسوی مرزها،فعالیت گروه های تروریستی که اقدامات منفی سیاسی و ضد امنیتی مرتکب می شوند،حضور مهاجرین افغان و تبعات ناشی از این حضور،قاچاق و جرائم خشن، جستجو کرد.با حمله آمریکا به افغانستان و اشغال نظامی آن کشور‏، مناطق پیرامونی ایران تغییراتی را پذیرا شد و حوزه نفوذ سنتی ایران را محدود و در تنگنای شدید قرار داد. حضور آمریکا درافغانستان و در پاکستان (به طور غیرمستقیم و بر مبنای همکاری) موجب کاهش قدرت مانور ایران در افغانستان و گسترش حوزه ژئوپلیتیکی آمریکا شد. اتمی شدن پاکستان و ظهور یک قدرت هسته‌ای در همسایگی ایران و همکاری استراتژیک این کشور با آمریکا در منطقه به ویژه در افغانستان و اختلال در شکل‌گیری روابط راهبردی ایران، روسیه، چین و هند و معرفی افغانستان به عنوان یک رقیب ژئوپلیتیکی برای ایران از جمله مؤلفه‌های بسیار مهمی است که میزان آسیب‌پذیری ایران را در این حوزه ژئوپلیتیکی بطور فزاینده‌ای بالا برده است(یونسیان، 1380: 57).با توجه به این مطالب می‌توان ادعا کرد که بخش قابل توجهی از مؤلفه‌های تأثیرگذاردر تأمین امنیت داخلی کشور به نوعی متأثر از متغیرهای خارج از مرزهای سرزمینی است لذا هر گونه آسیب‌پذیری در روابط کشور با همسایگان زمینه نقصان در امنیت داخلی و امنیت ملی را فراهم می‌نماید.

1-2-اهمیت و ضرورت انجام تحقیق

ورود غیر قانونی اتباع بیگانه از مرزهای شرقی به شهرهای مختلف کشورمان به خصوص اتباع افغانی و پاکستانی از دیرباز بعنوان یکی از معضلات جامعه ایرانی مطرح بوده و این مسئله در طول سال های گذشته از منظر آسیب های اجتماعی همچون تکدی گری، زاغه نشینی و بزهکاری از سوی صاحب نظران و کارشناسان مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است.

بسیاری از اتباع همسایگان شرقی کشورمان به دلائل مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی از جمله وقوع جنگ، خشکسالی، سیل در طول سال های گذشته به ایران رفت و آمد داشته و در برخی از مناطق کشور به خصوص مناطق شرقی، جنوب شرق و همچنین پایتخت حضوری پر رنگ و در سایر مناطق ایران نیز کم و بیش حضور دارند.
جمهوری اسلامی ایران نیز در طول سالیان گذشته همواره با فراهم آوردن امکانات اقامت و اشتغال قانونی اتباع افغانی و پاکستانی نسبت به تحقق و رعایت حقوق بین الملل اسلامی و حق همسایگی پایبند بوده است.
اما جدای از بهره مندی بسیاری از کارفرمایان، صاحبان صنایع و مشاغل مختلف کشورمان از نیروی کار ارزان مهاجرین همسایگان شرقی به خصوص افاغنه، این مهاجرت های غیرقانونی و افسارگسیخته هزینه های اقتصادی و اجتماعی فراوانی را به جامعه ایرانی تحمیل کرده است.جدول شماره 1 نشان می دهد که 1392 کیلومتر مرز مشترک ما با دو کشور شرقی می تواند مهم باشد . تمام آنچه که در این زمینه بیان شد نشان از ضرورت یافتن این امر که بایستی چاره ایی را برای حل و یا حتی المقدور کاهش اثرات مخرب این پدیده در کشور اندیشید را اثبات می کند .

جدول شماره 1- 1: طول مرزهای ایران

ردیف	نام	کیلومتر
1	مرزهای آبی	2700
2	عراق	1609
3	ترکمنستان	1204
4	پاکستان	978
5	افغانستان	954
6	آذربایجان	767
7	ترکیه	486
8	ارمنستان	40

ماخذ: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح

1-3- اهداف تحقیق

- بررسی به وجود آمدن مسائل فرهنگی ،اجتماعی و امنیتی در نتیجه ورود غیر قانونی اتباع خارجی در کشور

- پدیده های مختلف ناامنی و ناهنجاری به وجود آمده و انواع گوناگون تهدیدات خارجی و داخلی

- بررسی مهمترین منابع تنش زای سیاسی- امنیتی در روابط بین ایران و افغانستان

1-4 – سوال تحقیق:

1-4-1- مهمترین سوال مورد بررسی که دلیل انجام این پژوهش بوده عبارت است از :

آیا ورود اتباع خارجی از سمت مرزهای جنوب شرق ایران از لحاظ جغرافیای سیاسی تاثیری بر روابط

بین دو کشور و نیز مسائل منطقه ایی گذاشته است؟

1-5-فرضیه های تحقیق

1-5-1- فرضیه های تحقیق به شرح زیر اند:

الف) به وجود آمدن قوانین سخت مهاجر پذیری در ایران می تواند موجب کاهش ورود اتباع خارجی به کشور شود .

ب ) ایجاد صلح و امنیت در داخل افغانستان و نیز به وجود آمدن حکومتی قدرتمند و با ثبات سیاسی و اقتصادی موجب کاهش مهاجران می شود .

1-6- محدوده مورد مطالعه

استان سیستان و بلوچستان با وسعتی حدود 181785 کیلومتر مربع پهناورترین استان کشور می باشد که در جنوب خاوری ایران واقع است و بیش از 11 درصد وسعت کشور را در بر میگیرد . این استان با قرار گرفتن در بین 25 درجه و 3 دقیقه تا 31 درجه و 27 دقیقه عرض شمالی از خط استوا و 58 درجه و 50 دقیقه تا 63 درجه و 21 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ ، از نظر جمعیتی از کم تراکم ترین استان های کشور است . این استان از دو منطقه سیستان و بلوچستان تشکیل می شود و از شمال به استان خراسان جنوبی و کشور افغانستان ، از شرق به کشورهای پاکستان و افغانستان ، از جنوب به دریای عمان و از مغرب به استانهای کرمان و هرمزگان محدود می شود . سیستان و بلوچستان 1100 کیلومتر مرز با کشورهای پاکستان و افغانستان و 300 کیلومتر مرز آبی با دریای عمان دارد و به دلیل قرار گرفتن در موقعیت راهبردی و ترانزیتی از اهمیت فراوان برخوردار است . مرزهای سیاسی امروزی در بخش جنوب شرقی و شرقی ایران بیشتر در دوران سلطنت پادشاهان قاجار شکل گرفته اند .

نقشه شماره 1- 1: نمایی کلی ازمرز مشترک با همسایگان در چهار جهت جغرافیایی

نقشه شماره 1-2: تقسیمات سیاسی شهرستان های استان در جوار دو کشور همسایه

1-7- بهره وران

با توجه به عنوان پایان نامه سازمان ها و ارگانهایی که می توانند از این تحقیق بهره گیرند عبارتند از:

نیروی انتظامی، فرمانداری، وزارت امور خارجه.

1-8- مشکلات تحقیق

- دور بودن محقق از منطقه مورد بررسی و به روز نبوده اطلاعات کتابخانه ایی در این زمینه

- نبود تصاویر و اطلاعات دقیق و به روز از محل ورود اتباع غیر قانونی از مرزهای شرقی و جنوب شرقی

1-9-- مفاهیم و واژگان پژوهش

1-9-1 - ژئوپلیتیک

- مجتهدزاده ، ژئوپلیتیک را مطالعه اثر گذاری عوامل جغرافیایی بر تصمیم گیری های سیاسی صاحبان قدرت می داند ،به عبارتی مطالعه روابط همکاری یا رقابتی میان قدرت ها را بر اساس امکاناتی که محیط جغرافیایی در اختیار هر یک می گذارد یا امکاناتی که هر یک از قدرت ها در رقابت با دیگری می توانند از محیط دریافت کنند می داند. (مجتهدزاده، 1381، 5)

- دکتر دره میر حیدر جدید ترین تعریفی که از ژئوپلیتیک ارائه کرده است بدین شرح است: «ژئوپلیتیک شیوة قرائت و نگارش سیاست بین الملل توسط صاحبان قدرت و اندیشه و تأثیر آنها بر تصمیم گیری های سیاسی در سطح ملی و منطقه ای است» (میر حیدر، 1377: 22).

- جفری پارکرژئوپلیتیک را ارزیابی فضایی روابط بین الملل تعریف می کند (Karabulut, 2005: 29). ژنرال فرانسوی، پیرگالوا، نویسندة اثری با عنوان ژئوپلیتیک راههای رسیدن به قدرت، منتشر در سال 1990، ژئوپلیتیک را چنین تعریف می کند: ژئوپلیتیک یعنی مطالعة نحوة ارتباط بین هدایت سیاسی یک قدرت با برد بین المللی و چهارچوب جغرافیایی عملکرد آن.» (عزتی، 1379: 5).

1-9-2- امنیت

امنیت برای یک کشور عبارت است از داشتن یا بدست آوردن اطمینان نسبت به سلامت «موجودیت» و «مالکیت» نسبت به موقعیت و نسبت به آن چه زیر چتر «منافع ملی» قرار می گیرد. (مجتهدزاده، 1381، 124).

1-9-3-مهاجرت

مهاجرت عبارت‌است از جابه‌جایی مردم از مکانی به مکانی دیگر برای کار یا زندگی. مردم معمولاً به دلیل دور شدن از شرایط یا عوامل نامساعد دورکننده‌ای مانند فقر، کمبود غذا، بلایای طبیعی، جنگ، بیکاری و کمبود امنیت مهاجرت می‌کنند. دلیل دوم می‌تواند شرایط و عوامل مساعد جذب کننده مانند امکانات بهداشتی بیشتر، آموزش بهتر، درآمد بیشتر و مسکن بهتر در مقصد مهاجرت باشد.

1-9-4- مرز طبیعی

مرزها را می توان بر حسب درجه تطابق شان با عوارض طبیعی به دو گروه تقسیم کرد: یکی استفاده از عوارض طبیعی و دوم اینکه استفاده از ابزار ساختگی و مصنوعی مانند پرچین، ستون و سیم خاردار مشخص می شوند. مرزهایی که با استفاده از عوارض طبیعی تعیین می شوند، اصطلاحاً به مرزهای طبیعی موسومند و از قدیم استفاده از این گونه خطوط مرزی، میان کشورها مرسوم بوده است. دلیل اصلی گزینش عوارض طبیعی به عنوان مرز این بود که کار تعیین حدود و علامت گذاری آسان تر انجام می شد.استفاده از عوارض طبیعی در تعیین مرزها برای آسان شدن کار و بر اثر تصمیم دولت ها صورت می گیرد. نقش خطوط مرزی، جدا کردن قلمرو دو دولت مجاور و کنترل ارتباط میان ملت هاست. (کشوردوست، 1389، 23)

1-9-5- مرز سیاسی

مرزبه معنای مانع وحائل است مرزسیاسی نیزهمانطورکه ازنامش پیداست قلمروسیاسی یک حاکمیت ویادولت رامعین میکند،مرز منطبق بر قوانین خاص است ودر برابر انتقال کالا انسان ، و حتی افکار مانع ایجادمیکند، مرزسیاسی در واقع حد نهایی وحاشیه بیرونی ناحیه سیاسی که یک حکومت ویانهاد فروانروا می توانددرآن اعمال اراده سیاسی کند رابصورت رسمی مشخص میکند مرزسیاسی ناحیه تماس د و دولت ویا حکومت سیاسی همجوار است که هرکدام درمرزسیاسی خوداعمال اراده سیاسی رسمی کرده ومی توانند یکدیگر راخنثی کنند.(مجتهدزاده، 1381، 23)

نقشه شماره 1-3: نمایی از تصاویر ماهواره ایی بین مرزایران ، پاکستان و افغانستان

فصــل دوم

(مبانی نظری تحقیق)

2-1-پیشینه تحقیق :

کلیه مطالعاتی )مطالعاتقبلی (که توسط دیگران درباره موضوع انجام گرفته است را اصطلاحاً ادبیات تحقیق می نامند. مطالعه ادبیات تحقیق موجب تدوین چارچوب فکری یا تحلیلی شده و از طریق آن مسأله برای محقق محدود می شود و از دوباره کاری جلوگیری می گردد لذا بر اساس بررسی‌های صورت گرفته در کتب، مقالات ، مجلات و پایان نامه و رسالات نگارش یافته در مقاطع تحصیلات تکمیلی که در ایران تدوین شده می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

- دکتر هادی اعظمی، دکتر محمدجواد رنجکش ، سعید جمال (مقاله1392) بیان داشته اند که ،در عنصر سرزمین یکی از مقولات مهم، مناطق مرزی آن سرزمین است که دولت ها اغلب به این مهم توجه دارند و سرمایه گذاری هایی را جهت حفظ و تقویت حدود و ثغور خود می نمایند. به طور کلی در خصوص چالش های ایران و افغانستان در مرزهای شرقی معتقدند که افغانستان تا آینده ای نامعلوم هم چنان در شمار کشورهای بی ثبات و چالش خیز جهان باقی خواهد ماند. و در واقع تا زمان روی کار آمدن دولتی میانه رو، متمرکز و مورد پذیرش تمامی قبایل شمالی و جنوبی، این کشور صادر کننده انواع چالش و معضلات امنیتی و سیاسی به ایران و دیگر همسایگان خود خواهند بود.

- آرزو غلامی گنجه (مقاله 1393 ماهنامه عصر امروز) او بیان می دارد که در برخی کشورها با توجه به جمعیت و وضعیت عمومی اقتصادی و گاهی سیاسی قوانین بعضاً سخت گیرانه یا برابر با دیگر شهروندان آن کشور وضع می‌شود. در ایران اما شرایط مهاجرانی که وارد کشور می‌شوند و عمدتاً از کشور افغانستان و عراق هستند متفاوت است و سیاست‌های متغیر اعمال می‌شود.بر اساس آمار هم‌اکنون حدود 1 میلیون شهروند افغان به‌صورت قانونی و تقریباً 2 میلیون افغان به شکل غیر‌قانونی در کشور زندگی می‌کنند. علت مهاجرت افغان‌ها برکسی پوشیده نیست. نبود امنیت، شرایط بد اقتصادی، نبود کار، جنگ داخلی و عدم امیدواری به آینده و پیشرفت در این کشور بیشترین دلیل مهاجرت را تشکیل می‌دهد. درواقع این افراد به امید زندگی بهتر و تامین رفاه با دشواری بسیار از مرزها عبور کرده و به کشورهای اروپایی و آسیایی مهاجرت می‌کنند. دلایل مهاجرت هم برای آن‌ها چنان قوی و موجه است که در این راه گاهی جان شان را از دست می‌دهند بی شک همگی نگاهی انسان دوستانه به حقوق ایرانیان در کشورهای دیگر داریم و به آن از دید حقوق بشری نگاه می کنیم و باور داریم که تن و روح انسان با هر تابعیتی شریف است.

- هادی اعظمی ، سید هادی زرقانی ، علی اکبر دبیری ( پژوهشنامه ایرانی سیاست بین الملل ، سال اول، 1391) به تحلیل اولویت های منطقه ای و دیدگاههای ژئوپلیتیک در شکل دهی به سازمان منطقه ای پرداخته اند . در این پژوهش با استفاده از ساختار فضایی نظریه سیستم ژئوپلیتیک جهانی ، به بررسی جایگاه کشورهای سازمان همکاری شانگهای و نیز ایران در قلمرو ژئواستراتژیک و مناطق ژئوپلیتک پرداخته شده است .حیات سیاسی – امنیتی ، اقتصادی و فرهنگی و در یک کلام وابستگی ژئوپلیتیک ایران به خاور میانه و خلیج فارس بیش از سایر مناطق است . از آنجائیکه منطقه گرایی به معنای بذل توجه ویژه به یک منطقه جغرافیایی مشخص است که به نظر می رسد بهترین مکان برای تحقق منافع و ایده آلهای کشورهای آن می باشد ،لذا ایران نیز در پیوستن به سازمانهای منطقه ایی باید به هویت جغرافیایی و ژئوپلیتیک خود توجه کند.

2-2-مفاهیم و تعاریف

2-2-1- منطقهومنطقهگرایی

تعاریفمختلفیکهازمنطقهوجودداردبراساسمحوریتیکیازموضوعاتجغرافیا،تاریخو فرهنگمشترک،همکاریسامانیافتهاقتصادی،فرهنگی،سیاسیوامنیتییاامکانشکلگیرییک جامعهمدنیمطرحشدهاندفرهنگاستراتژی،منطقهراسرزمین چندکشورمیداندکهبهعلتپیوندجغرافیایییامنافعمشترکبهیکدیگرمرتبطشدهاند(محمدنژاد ونوروزی، 1378 ،ص( 243 کانتوریواشپیگلمنطقهراحوزهایازکرهخاکیمیدانندکهدر برگیرندهشماریازکشورهاینزدیکبههمازنظرجغرافیاییاستبهگونهایکهآنکشورهادر اصطلاحمنطقه .(Cantori and Spiegel ,1970,4) سیاستخارجیخودروابطمتقابلبرقرارسازنددرجغرافیایسیاسیبهگونهتصادفیاستفادهنمیشود.

منطقهیکفضایجغرافیاییرامیگویندکهاز یکسلسلهپدیدههایمشابهوعواملپیونددهندهاجزایمحیط،همازنظرفیزیکیوهمازدیدمحیط .( انسانی،برخوردارباشد)مجتهدزاده، 1379 ،ص 42 )است. مرادازایناصطلاحدرادبیاتروابط« رژیونالیسم» منطقهگراییمعادلکلمهلاتین ،بینالمللتشکیلاتواجتماعاتیاستکهمرکبازدست کمسهواحدسیاسیباشند.

اصطلاحمزبورهنگامیکاربردداردکهدولتهایواقعدریکمنطقهجغرافیاییکهدارای علایقمشترکهستندازطریقسازمانهایمنطقهایبایکدیگرهمکاریهاینظامی،سیاسیواقتصادی داشتهباشند.بهعبارتدیگرمنطقه گراییعبارتاستازایجادتحولدر یکمنطقهمشخص،ازپراکندگیوچنددستگیبههمگونشدنوهمگرایی،آنهمدریکرشتهاز زمینههاکهمهمترینآنهافرهنگ،امنیت،سیاستهایاقتصادیورژیمهایسیاسیاست. سطح درواقعمنطقهگرایی .(Yalem, 1969, p184). شرطلازماستاماکافینیست« همسانی» مشخصیاز بهمعنایبذلتوجهویژهبهیکمنطقهجغرافیاییمشخصاستکهبهنظرمیرسدبهترینمکانبرای . تحققمنافعوایدهآلهایکشورهایمربوطمیباشد(سیمبر، 1387 ،ص 114)

2-2-2- هویتژئوپلیتیک

منظورازهویتژئوپلیتیکایناستکهیککشوربهچهسیستممنطقهایتعلقدارد. درواقع ویژگیهایجغرافیایی،سیاسی–امنیتی،تاریخی،فرهنگیواقتصادییککشورومیزانوابستگیبه یکمنطقه،هویتجغرافیاییوژئوپلیتیکآنرامشخصمیکند. تعریفهویتژئوپلیتیک،یکیاز موضوعاتمهمسیاستوحکومتاست. درطولدهههایگذشتهحکومتهایمختلفازهویت ژئوپلیتیکبرایحفظقدرتومشروعیتخودنزدملتهاودرروابطباقدرتهایبزرگاستفاده کردهاند. بهعنواننمونه،پاکستانهموارهدرتعیینهویتژئوپلیتیکخوددچارگرفتاریبودهاستو درحالیکهملتپاکستان،نخبگانفرهنگیوروشنفکرانآنبانگاهتوسعهایسعیدراتصال پاکستانبههویتفرهنگی-سیاسیآسیایجنوبیوانرژیوتوسعهاقتصادیداشتهاند،نخبگاناجرایی وحکومتهایپاکستانسعیدارندخودرابههویتخاورمیانهایوجهاناسلاممتصلکنند..( Haqqani, 2004, pp. 92-91)

2-2-3- نظریهسیستمژئوپلیتیکجهانی

نظریهسیستمژئوپلیتیکجهانی جدیدتریننظریهژئوپلیتیکاستکهتوسطسائلبیکوهن ارانهشدهاست. کوهندرقالباینسیستمالگویتوزیعقدرت،روابطقدرتبیناجزاءسیستم،سطح بندیسیستموساختارفضائیسیستمراتوضیحمیدهد)حافظنیا، 1385 ،ص( 240. براساساین است« قارهای» وزمینه« دریایی» نظریه،دوزمینهاصلیجغرافیاییفیزیکی-انسانیکهشاملزمینه حوزههاییرابرایتوسعهساختارهایژئوپلیتیکمتمایزارائهمی دهند. تمدنها،فرهنگهاونهادهای سیاسیکهدراینزمینههاتکاملیافته اند،بهطوراساسیدراقتصادها،فرهنگ ها،سنتهایانسانیو دیدگاههایژئوپلیتیکمتفاوتند. درسلسلهمراتبفضاییساختارجهانیکوهن،حوزهژئواستراتژیک بالاترینسطحبهشمارمیرود. اینحوزههابخشهاییازجهاناستکهبرایدارابودن خصوصیاتو کارکردهایتاثیرگذاردرسطحجهانیبهاندازهکافیبزرگبودهودرخدمتنیازهایاستراتژیک قدرتها،کشورهاومناطقمهمهستند.

مهمترینعاملمتمایزکنندهیکحوزه،درجهشکلگیریآن توسطشرایطبعددریایییابعدقاره ایاست. درجهانکنونی،سهحوزهژئواستراتژیکتکامل یافتهاند: حوزهدریاییتجارتمحورآتلانتیکوپاسفیک،هارتلنداوراسیاییروسیهقارهایوحوزه. دومینسطحازساختارفضائیسیستم - قارهای–دریاییآسیایشرقی)کوهن، 1387 ،صص(84- 85 ژئوپلیتیکجهانشاملمناطقژئوپلیتیکمیباشد. اینمناطقژئوپلیتیکاکثراًزیربخشهاییاز حوزههایژئواستراتژیکدریاییوقارهایهستند،بهشکلیکهقلمروژئواستراتژیکدریاییشامل ششمنطقهژئوپلیتیکاروپا،آمریکایشمالی،آمریکایجنوبی،حوزهکارائیب،حوزهآسیایساحلی (ژاپن،استرالیا،کره( وآفریقایجنوبصحرااستوقلمروژئواستراتژیکقارهایشاملدومنطقه .(Cohen, 1994, p.34) ژئوپلیتیکهارتلند)روسیه( وآسیایشرقی)چینومغولستان( میباشد.

درساختارفضائینظریهسیستمژئوپلیتیکجهانیحوزههاومناطقدیگرینیزوجوددارندکه عبارتنداز:

الف: کمربندهایشکننده