نقش خاندان بابویه در گسترش تشیع در ایران

چکیده

آغاز شیعه­گری را اگرچه می­توان از بعداز رحلت رسول الله دانست،اما از بعداز این تاریخ حوادثی بوجود آمد که روند وتوسعه شیعه­گری را کند و یا تسریع نمود.به نظر می‌رسد،عواملی مانند حکومتهای متمایل به مذهب تشیع ویا مخالف احقاق حق ائمه بر این روند بی تاثیر نبوده است.ازقرن چهارم هجری به عنوان قرنی که حکومت شیعه گستر آل بویه در ایران و عراق حکومت خود را بسط داد،یاد می‌گردد.این مطلب از این حیث با اهمیت است که در نشر وگسترش تشیع در ایران بسیار تاثیر داشته است.دوعامل اعتقاد به غیبت امام زمان وروی کار آمدن دولت شیعه آل بویه در ایران و عراق دست به دست هم داد تا وضعیتی به وجود آید تا گسترش تشیع در ایران روند سریع و بهتری داشته باشد.

یکی از مهمترین این عوامل حضور خاندان ها و حکام عالم پرور شیعه بود که باعث رشد و ترویج اعتقادات مذهبی شیعه در سطح جامعه گردید این امر به نوبه خود به افزایش روند تعداد عالمان شیعه کمک نمود.

از مشهورترین و فعالترین این خاندانها می‌توان به خاندان آل بابویه اشاره نمود.خاندانی که اولین شخصیت عالم وعالم پرورآنان علی بن بابویه پدر شیخ صدوق وآخرین آنها شیخ منتجب الدین رازی است.شیخ صدوق به عنوان شهیر ترین شخصیت این خاندان نقش فعالتری را نسبت به دیگر اعضای خاندان خود در تعیین جهت فکری تشیع را داشت. نوشتن کتب مختلف شیعه از جمله کتاب من لا یحضره الفقیه از کتب اربعه شیعه همچنین برگزاری جلسات درس و همچنین شرکت در مناظرات و مباحثات علمی‌و فقهی که از طرف رکن الدوله پادشاه آل بویه ترتیب داده می‌شد، همه وهمه از اقدامات ارزنده شیخ صدوق است که در راستای گسترش تشیع در ایران انجام میداد.

بارزترین وجهه علمی‌شیخ صدوق که وی را ازدیگر عالمان هم عصرش متمایز می‌کند استناد به آیات قرآن و روایات است که این خصوصیت فقهی، را در دیگر عالمان معاصر وی همانند عالمان خاندان نوبختی نمی‌توان یافت.در این رساله هم به معرفی بیشتر اعضای دانشمند این خاندان و هم به این جنبه از ویژگیی علمی‌شخصیت فکری شیخ صدوق پرداخته شده واینکه عقاید کلامی وی توانسته درگسترش تشیع در ایران نقش داشته باشد.

کلید واژگان :آل بابَوَیه، شیخ صدوق،خاندانهای شیعی،شیعیان قم،شیعه در قرن چهارم.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول : جو عمومی درقرن چهارم

1- 1 اوضاع سیاسی، اجتماعی، فرهنگی جهان اسلام درقرن چهارم (مقارن حیات شیخ صدوق)................ 1

1-2 تشکیل دولت شیعه آل بویه ...................................................................................................................... 1

1-3 تأثیرحکومت آل بویه برجامعه ی ایران و اسلام ...................................................................................... 5

1-4 عصرغیبت امام (ع)..................................................................................................................................... 8

1-5 موقعیت اجتماعی شیعه ............................................................................................................................. 11

1-6 نهضت فرهنگی شیعه ................................................................................................................................. 13

1-7 وضع عالمان شیعه دردوران آل بویه ......................................................................................................... 14

1-8 شهرهای شیعه نشین ................................................................................................................................. 15

1-9 مکتب قم و مکتب بغداد.............................................................................................................................. 19

1-10 دولت فاطمی درمغرب و مصر................................................................................................................... 20

1-11فعالیتهای دیگر فرق مذهبی درقرن چهارم ............................................................................................. 21

1-11-1حنابله ................................................................................................................................................... 21

1-11-2 معتزله .................................................................................................................................................. 24

فصل دوم : معرفی خاندان بابویه

2-1 خاندان بابویه ............................................................................................................................................... 27

2-2 علی ابن بابویه قمی (صدوق اول)............................................................................................................... 28

2-3 حسین بن علی ابن بابویه قمی ................................................................................................................. 38

2-4 شیخ منتخب الدین .................................................................................................................................... 43

2-5 تعدادی از مشهورترین خاندان بابویه ......................................................................................................... 49

فصل سوم : مناظرات شیخ صدوق

3-1 شیخ صدوق و مناظرات با رکن الدوله ...................................................................................................... 52

3-2 معرفی محمد ابن بابویه قمی(شیخ صدوق )............................................................................................. 53

3-3 استادان و سفرهای شیخ صدوق.................................................................................................................. 54

3-4 سخنان بزرگان درمورد شیخ صدوق............................................................................................................ 57

عنوان صفحه

3-5 آثارشیخ صدوق ........................................................................................................................................... 59

3-6 شاگردان شیخ صدوق................................................................................................................................... 62

3-7 اعتقاد به امام زمان از دیدگاه شیخ صدوق.................................................................................................. 64

3-8 معرفی رکن الدوله ....................................................................................................................................... 70

3-9 حضور شیخ صدوق در ری و مناظرات با رکن الدوله دیلمی .................................................................... 70

3-9-1 دعوت به ری .......................................................................................................................................... 70

3-10 مناظرت شیخ صدوق درحضوررکن الدوله.............................................................................................. 71

3-10- 1 مناظره اول........................................................................................................................................... 71

3-10-2 مناظره دوم .......................................................................................................................................... 78

3-11 مکاتبات رکن الدوله با شیخ صدوق......................................................................................................... 79

3-12 بررسی مناظرات ....................................................................................................................................... 80

3-12-1 تعداد سوالها و طراح آنها .................................................................................................................... 80

3-12-2 محتوای سوالهای مطرح شده ............................................................................................................. 80

3-12-3 تأییدها و تشویقهای رکن الدوله ........................................................................................................ 81

3-12-4- هدف از مناظرات ............................................................................................................................... 82

نتیجه .................................................................................................................................................................... 84

منابع و مأخذ ........................................................................................................................................................ 86

مقدمه

یکی از عمده ترین مسائلی که محققان تاریخ اسلام به آن می‌پردازند توجه به تفاوتهای مذهبی در ایران بعد ازاسلام می‌باشد.رواج واندیشه ی مذهبی تشیع،یکی از مهم ترین نمود وتجلی این تفاوتهای مذهبی است.این مساله به نوبه خود ناشی از عوامل مختلفی می‌تواند باشد.یکی از این عوامل تلاش وجهدی است که عالمان مختلف از خاندانهای گوناگون شیعی در این را ه انجام می‌دادند. نوشتن کتب مختلف شیعی وجانبداری از اهل بیت،وجود خاندانهای شیعی نظیر آل نوبخت وآل ترکه در این سرزمین همواره مورد توجه محققین بوده است.

یکی از معروفترین خاندانهای شیعی درایران، خاندان آل بابویه است که درقم، مهد گسترش تشیع مستقر بودند.این خاندان بزرگ که بیشتر از دیگر خاندانهای ایرانی علمای نامور پرورش داده است و یکی از بزرگترین دانشمندان شیعی بنام شیخ صدوق نیز ازاین خاندان برخاست، در درجه بالایی از اهمیت برخورداراست. حضور شیخ صدوق بعنوان رهبر علمی‌مذهبی شیعیان در ری وهمچنین پدرش علی بن بابویه قمی‌از علمای مشهور شیعی، اهمیت این خاندان را در متمایل کردن ایران به سمت تشیع بیشتر و بهتر جلوه گر می‌سازد.این تحقیق برآن است تا به نقش وخدماتی که علمای این خاندان برای رشد و گسترش تشیع در قم،مرکز ایران بعنوان یکی از مهم ترین پایگاه های نشر وتوسعه تشیع انجام دادند بپردازد.

درارتباط با خاندانهای بزرگ شیعه در ایران تا کنون تحقیقات مفصلی صورت گرفته است،که در این میان خاندان آل بابویه نیز به عنوان یکی از بزرگترین آنها بی نصیب نمانده است.اما بیشترین این آثار،درواقع تاکید اصلی خود را بر شیخ صدوق،بعنوان شخصیتی شناخته شده درمیان این خاندان قرار داده اند. درمورد پیشینه تحقیق از جمله کتابهایی که که در ارتباط با شخصیت شیخ صدوق نوشته شده است، می‌توان به کتاب" فقیه ری"، نوشته حسن موسوی خراسانی می‌توان اشاره نمود،که درقسمت معرفی منابع تحقیقاتی به آن اشاره شده است. درواقع تاکید اصلی نگارنده در جهت نمایاندن وظیفه شیخ صدوق بعنوان رهبر شیعی ری بوده است، نه تمام اعضای خاندان بابویه. همچنین مقالات متعددی در این زمینه به رشته تحریر درآمده است، که ازجمله آنها می‌توان به" شرح حال سه تن از معارف بزرگ شیعه: شیخ صدوق، کلینی وطبرسی" تالیف حبیب الله مظلومی‌ اشاره نمود که هدف آن فقط شناسایی و معرفی شیخ صدوق و دوتن دیگر از علمای شیعی می‌باشد.از مزایای این مقاله آن است که شخصیت و آثار شیخ صدوق نسبتاً خوب به خواننده معرفی شده است،اما نویسنده به شخصیت علمی‌پدر ودیگر اعضای خاندان شیخ صدوق توجهی ننموده است.

اما درارتباط با کلیه اعضای این خاندان کتاب فهرست آل بابویه و علماءالبحرین تالیف سلیمان ماخوذی منتشر شده است. این کتب اگرچه ازدسته معدود کتابهایی هستندکه به معرفی نسبی تک تک اشخاص علمی‌خاندان آل بابویه پرداخته است،اما صرف نظر ازعربی بودن کتاب وترجمه نشدن آن،این نقص را هم دارد که ازاشاره کردن به وظیفه ونقش این علما درارتباط باگسترش وپیشبرد تشیع درایران غافل مانده ودربسیاری موارد فقط وفقط ازاین علما نام برده،بدون اینکه حتی نامی‌ازآثارشان برده باشد.

" دائره المعارف تشیع "، "دانشنامه جهان اسلام" و"دائره المعارف بزرگ اسلامی"،نیز هرکدام تقریباً جسته گریخته به معرفی خاندان آل بابویه،وتوضیح درمورد تعدادی چند از علمای این خاندان پرداخته است،اما همانطور که می‌دانیم این ازویژگیها و خصوصیات دائره المعارفهاست که به تجزیه و تحلیل مسائل نمی‌پردازدو صرفا ََشمه ای کلی ازاطلاعات را دراختیار خوانندگان قرار می‌دهد.

در این میان جای بررسی نقش کلی این خاندان به خصوص نقش شیخ صدوق در پیشرفت تشیع در ایران،خالی به نظر می‌رسد.اگرچه همانطور که گفته شد در ارتباط با شخصیت و آثارواقدامات شیخ صدوق نکات خوب وارزنده ای ارائه شده است، اما نباید از تلاش واقدامات سایر اعضای این خانواده که در مرکز ایران انجام داده اند و تا حد زیادی از آن غفلت شده است بی توجه گذر کرد.دراین پژوهش تلاش گردیده است که تاحد مقدور این نقص برطرف گردد.

لازم است ابتداهداف وسپس فرضیاتی وسوالاتی که در این راستا دغدغه این تحقیق بوده است مطرح گردد:

اهدافی که این تحقیق دنبال می‌کند عبارتند از:

1- تبیین حوادث مرتبط با مسائل مربوط به شیعیان در قرن چهارم

2. معرفی برجسته ترین افراد خاندان بابویه.

3. بررسی روابط میان افراد این خاندان با برخی از افراد صاحب نام معاصر.

4.تبیین نقش شیخ صدوق درمباحث کلامی‌دوره آل بویه هجری.

به پرسش های زیر نیز سعی شده پاسخ داده شود :

1.عوامل فرهنگی تا چه میزان بر گسترش تشیع در ایران تاثیر گذار بوده است؟

2.در خاندان بابویه به جز شیخ صدوق و پدرش چه کسانی شخصیت های علمی‌وفرهنگی داشته اند؟

3. اقدامات کلامی‌شیخ صدوق تا چه میزان درگسترش تشیع درایران نقش داشته است؟

4. را بطه ی شیخ صدوق با دیگر علما ودانشمندان هم عصر خود چگونه بوده است؟

فرضیاتی که درجهت اثبات آنها تلاش گردید عبارتند از:

1. خاندان بابویه یکی از ارکان مهم در گسترش تشیع در ایران تلقی می‌گردد.

2. در میان اعضای این خاندان، فقط شیخ صدوق دارای بالاترین مرتبه ی علمی‌است.

معرفی منابع

اگرچه منابع اصلی در پیشبرد این تحقیق بسیار کمک نمود اما ترجمه نشدن بسیاری از کتب و عربی بودن صرف آنها از جمله مشکلات این دسته از منابع بود. عمده منابع استفاده شده یا از کتب رجال بوده یا از کتب فهرست. همچنین از کتاب مجالس المومنین و ریاض العلماء و حیاض الفضلاء نیز به وفور استفاده شد. این دو کتاب اخیر اگرچه جزء منابع دست اول محسوب نمی‌گردد، اما قدرت انتقال مطالب آنها را می‌توان همردیف کتب اصلی انگاشت.

منابع اصلی

ریاض العلما و حیاض الفضلاء

نویسنده کتاب ریاض العلماء و حیاض الفضلاء میرزا عبدالله افندی است از مولفان قرن دوازدهم ومتوفی 1130ق است. مولف به جمع آوری آثار مولفان شیعه و سنی و سپس به معرفی آثار آنان پرداخته است. ریاض العلماء بهترین و سودمندترین اثر قرن دوازدهم هجرى است که در حالات و بیوگرافى دانشمندان و علما از سری کتب رجال و تراجم نگارش یافته.اگرچه که کتاب فصل بندی منظم وخاصی ندارد،اما ارزش کتاب ریاض العلماء دراین است که مولف آن پایه کار را روى تحقیق و تتبع گذشته و تنها به نقل گفته هاى بیوگرافی نویسان اکتفا نمى کند.کتاب ریاض العلماء دردو بخش تالیف شده: بخش اول در حالات علماى خاصه که شیعه باشند. و بخش دوم در حالات علماى عامه که اهل تسنن باشند.این کتاب در شش مجلد و به ترتیب حروف از حرف الف تا یاء مى باشد. یکی از معایب این کتاب اینست که مطالب مولف گاهى بقدرى درهم است که حتى خواندن آنها بسیار مشکل است. شاید این موضوع بخاطر شدت احتیاط وحتی وسوسه نویسنده باشد و پیداست که روى هر کلمه حساب دقیق مى کرده و نمى توانسته تنها نقل مطالب خود را قانع سازد. در حاشیه بسیارى ازنامها و نقلها نوشته است: باید ملاحظه شود و در بیشتر جاها لفظ[ اقول] را نوشته تا هنگام ترتیب کتاب دراین موارد دقت مجددى بعمل آورد و تجدید نظر نماید.متاسفانه کتاب بصورت پیش نویس باقى ماند و مولف نتوانست آن را پاک نویس کند و تا پس از 1130 که مولف در گذشته تتبع و وسوسه در تحقیق فرصت تنظیم نهائى را بوى نداد. دراین رساله از مجلدات گوناگون این کتاب بهره برده شد.

مجالس المومنین

کتاب دیگر کتاب مجالس المومنین است. این کتاب اثر قاضی نورالله شوشتری (م1019)است مولف سعی نموده در این کتاب به معنای واقعی کلمه یک دائره المعارف از تشیع و به خصوص تاریخ آن با تقسیم بندی فصلی راترتیب دهد.این کتاب با آنکه اسلوب نگارش آن کمی‌کهنه وقدیمی‌بود،اما اثری پرمطلب و سودمند می‌باشد. او علاقه شدیدی به گسترش و نفوذ مذهب تشیّع داشت. وی این کتاب را، که مشتمل بر دوجلددر دوازده مجلس است، درباره علما، خلفا، شعرا، ادبا و نویسندگان شیعه و شهرها و کشورهای شیعه نشین به رشته تحریر درآورد تا گوشهای از عظمت و گسترش مذهب را به نمایش بگذارد; زیرا وی مشاهده میکرد که مخالفان شیعه به آنان طعنه میزنند و میگویند: مذهب تشیّع در ابتدای ظهور دولت صفویه به وجود آمده است. مجالس المؤمنین بر همین اساس تألیف شد، هرچند به عقیده برخی، همچون عالم فاضل، میرزا عبداللّه افندی اصفهانی، صاحب ریاض العلما، مرحوم قاضی نوراللّه شوشتری در این کار راه افراط و تفریط پیموده.اما این اظهار نظر از اعتبار و ارزش کتاب چیزی کم نمی‌کند.استفاده از این کتاب در رساله حاضر بیشتر از جلد اول کتاب و بخصوص مجلس پنجم آن در ذکر علما ومفسرین و متکلمان و محدثان بوده.در فصل آخر این رساله ودر قسمت مربوط به مناظرات شیخ صدوق در مورد احقاق حق حضرت علی(ع)ودیگر ائمه از این مجلس به وفور استفاده شد.

از دیگر کتب استفاده شده در این رساله کتب رجال هستند که به معرفی رجال وعلمای مشهور ونامی‌پرداخته اند.نمونه بارز این سری کتب،کتاب رجال شیخ طوسی و همچنین رجال النجاشی می‌باشد.

الرجال

کتاب الأبواب معروف به رجال شیخ طوسی اثری از شیخ طوسی، از عالمان شیعه در قرن ۵ هجری می‌باشد. رجال شیخ طوسی نزد دانشمندان شیعه دارای اعتبار ویژه‏ای است. این کتاب از اصول پنج گانه اولیه علم رجال است. تاریخ تألیف این کتاب در اواخر عمر شیخ طوسی بوده و شیخ مطالب این کتاب را از منابع متعدد و اصول فراوانی که در اختیار داشته جمع آوری نموده‌است. پس از او منابع مذکور از بین رفته و تنها راه دستیابی به مطالب منابع اولیه همین اصول رجال است.در این کتاب ابتدا نام و کنیه و لقب و نسبت افراد آمده و در بعضی موارد رابطه او با معصوم نیز ذکر شده‌است. طبقه راویان و برخی تاریخ‌ها و توثیقات و تصنیفات نیز به مناسبت ذکر شده. در این کتاب کمتر توجهی به مذهب یا جرح و تعدیل افراد شده و در اکثر موارد تنها نام افراد ذکر شده و هیچ توضیح اضافه‏ای برای آنها نیامده‌است. البته از امام کاظم به بعد این سری نکات بیشتر ذکر شده‌است.درجای جای این رساله از مطالب کتاب مذکور مخصوصا از عالمان معاصر با شیخ صدوق یا دیگر اعضای خاندان بابویه به نحو مقتضی استفاده گردیده است.

رجال النجاشی

مولف کتاب رجال النجاشی ابوالحسن احمد بن علی بن احمد بن عباس بن محمد بن عبدالله بن ابراهیم بن محمد بن عبدالله بن نجاشی (م450ق). این کتاب حاوی اسامی‌مصنفات شیعه امامیه است. مؤلف در این اثر، به ذکر مصنفات و بحثی اجمالی راجع به کنیه، القاب، انساب محل سکونت و مقام آنان می‌پردازد. به علاوه، آنچه را از مدح و ذم در باره آنان گفته شده است، مطرح می‌کند.

رجال النجاشی از گرانبهاترین آثار شیعی در فن علم رجال است که در بین چهار کتاب اصلی علم رجال درخشندگی خاصی نظیر درخشندگی کتاب کافی در بین کتب حدیثی دارد. کتاب نامبرده حاوی نام 1270تن از محدثان و علمای شیعی است و در بیشتر موارد سلسله سند از نجاشی تا راوی و شخصیتی که به معرفی وی و آثار او پرداخته ذکر شده است. نجاشی این کتاب را در دو جزء تهیه و تنظیم کرده و به همان ترتیبی که خود صورت داده است بارها منتشر شده است.این کتاب در زمینه نام بسیاری از اساتید و شاگردان شیخ صدوق و پدرش علی بن بابویه به رساله بسیار کمک نمود.

کتاب الغیبه

یکی دیگر از کتب بسیار استفاده شده درجای جای این تحقیق کتاب الغیبه شیخ طوسی است. کتاب « الغیبَة » تألیف « شیخ الطّائفه ابی محمّد بن الحسن طوسی » (متوفّی ۴۶۰ هجری قمری) است. « شیخ طوسی » در این کتاب معتبرترین استدلالات، هم از نظر روایتی و هم از لحاظ کلامی‌را در توجیه غیبت کبری امام دوازدهم به کار می‌برد و با استفاده از احادیث واستدلال عقلی ثابت می‌کند که امام دوازدهم حضرت مهدی است که باید در پرده غیبت به سر برد. «شیخ طوسی» اطّلاعات تاریخی موثّقی را در مورد فعّالیتهای مخفی چهار نائب خاصّ امام دوازدهم به نقل از کتاب مفقود شده‌ای تحت عنوان «الاخبار الوکلاء الاربعه» نوشته «احمد بن نوح بصری» ارائه می‌دهد.استنادات بسیاری از روایات در متن این رساله از کتاب مذکور نقل شده.

الفهرست ابن ندیم

تاریخ تألیف الفهرست ابن ندیم چنانکه در موارد متعدد بدان تصریح شده سال 377قاست گرچه پیش از تألیف الفهرست ابن ندیم، آثاری معدود و مختصرباعنوان فهرست تألیف شده بوده، ولی شیوۀ تدوین آن آثار با روش ابن ندیم بسیارمتفاوت است، به طوری که می‌توان الفهرست را یگانه کتاب شناسی عمومی‌4 سدۀ نخستیناسلامی‌و حتی مدتها بعد از آن به شمار آورد. الفهرست شامل ده مقاله وهر مقاله شامل چندین فن است: 1. کتب مقدسمسلمانان، یهودیان و مسیحیان، البته با عنایت بیشتری به علوم قرآنی، همراه مقدمه ایدر باب خط و زبانهای ملل مختلف؛ 2. نحو و لغت؛ 3. تاریخ، انساب و موضوعات وابستۀ بهآن؛ 4. شعر و شاعران؛ 5. علم کلام و متکلمان؛ 6. فقه، حدیث، فقها و محدثان؛ 7. فلسفه و علوم قدیم؛ 8. افسانه، سحر و جادو و...؛ 9. مذاهب و ادیان غیرالهی؛ 10. کیمیا.

ابن ندیم، گرچه در مقدمه کتاب وعده داده استکه تنها از مؤلفان و آثار آنان یاد کند، اما در موارد بسیاری از دانشمندانی نامبرده که صاحب تألیف نبوده اند. وی به نقل آنچه پیشینیان ذکر کرده بودند، چندانرغبتی نداشته است وعموما مطالب ذکر شده برای اولین بار آمده است.که این امر از محاسن کتاب محسوب می‌گردد.از فصول مختلف این کتاب در قسمتهای مختلف این کتاب بهره برده شده بویژه در فصولی که به معرفی آثار علما ودانشمندان خاندان بابویه سخن به میان آمده.

الفهرست شیخ طوسی

کتاب الفهرست دیگر،الفهرست‏ نوشته شیخ طوسی، از بزرگان شیعه در قرن پنجم هجری. این کتاب به بیان اسامی‌مصنفین شیعه و کتابهایی که در عالم تشیع نوشته شده و سند شیخ طوسی به آنها می‌باشد.این کتاب در ردیف مهمترین منابع برای شناخت اعتبار راویان شیعه و از عمده‏ترین منابع است. هدف اصلی از تألیف کتاب معرفی مؤلفین شیعه و کتب آنها است، بنابر این راویانی که کتابی ننوشته‏اند نامشان در این کتاب نیامده‌است. در عین حال، در این کتاب بعضی از مؤلفین شیعه ذکر نشده‏اند.شیخ، فهرست کتب اصحاب امامیه را نوشته‌است، بنابراین صِرف آمدن نام یک نفر در این کتاب، دلیل بر شیعه بودن اوست مگر آنجا که تصریح به خلاف شده باشد. کتاب «الفهرست» دارای ترتیب و نظم امروزی نبوده ودر سال ۱۰۰۵ هجری به ترتیب الفبایی کامل در آمده که به نظر می‌رسد چاپ حاضر نیز بر اساس این ترتیب است.

مقایسه محتوایی شعر ژاله قائم مقامی و سیمین بهبهانی

فهرست مطالب

 عنوان صفحه

مقدمه...................1

1. تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق..............2

1-1. پرسشهای اصلی...................2

2. فرضیه ها.................................3

3. ضرورت انجام تحقیق......................4

4. هدفها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق..................4

فصل اول ( کلیات )............................................5

شرایط اجتماعی ، سیاسی ، و فرهنگی دوران دو شاعر.................6

1. دوران انقلاب مشروطه..............................6

1-1. نگاهی به عوامل دخیل در پیروزی انقلاب مشروطه...............7

1-2. برجسته ترین ویژگیهای و مؤلفهای ساختاری شعرهای سیاسی اجتماعی مشروطه.......8

2. مشروطه تا سقوط رضاخان ................................8

3. به حکومت رسیدن محمدرضا پهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332 .....................9

3-1.رخدادهای ادبی وفرهنگی این دوره(به حکومت رسیدن محمدرضاپهلوی تا کودتای 28 مرداد 1332)9

4. کودتا 28مرداد تا انقلاب اسلامی در 1357.....................10

4-1. رخدادهای ادبی – فرهنگی این دوره (کودتا 32 مرداد تا انقلاب 1357)......................11

5. انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی میان ایران و عراق ......................................................11

5-1. برخی وقایع مهم در این دوره (انقلاب 1357 تا پایان جنگ تحمیلی)...........................12

6. دوران سازندگی پس از جنگ تحمیلی.......................................................................................12

6-1. دو شاخة مجزا در فضای پس از جنگ....................................................................................13

فصل دوم ( ژاله قائم مقامی)...............................................................................................................15

مختصری از زندگی نامة ژاله قائم مقامی..........................................................................................16

1. توجه به ائمه اطهار...........................................................................................................................17

2. عشق....................................................................................................................................................19

3. محبت به فرزندان.............................................................................................................................22

4. تحصیل و تعلیم و تربیت.................................................................................................................24

5. انتقاد از شرایط زنان.........................................................................................................................25

6. سخن گفتن با اشیاء بی زبان.........................................................................................................28

7. مرگ عزیزان......................................................................................................................................32

8. چند زنی.............................................................................................................................................38

9. طلاق...................................................................................................................................................36

10. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان.........................................................................................38

11. انتقاد از بخت و اقبال....................................................................................................................41

12. مرد....................................................................................................................................................44

13. زن.....................................................................................................................................................47

14. ازدواج...............................................................................................................................................51

فصل سوم (سیمین بهبهانی)..............................................................................................................54

مختصری از زندگی نامة سیمین بهبهانی.........................................................................................55

1. توجه به ائمه اطهار...........................................................................................................................56

2. عشق....................................................................................................................................................59

3. محبت به فرزندان.............................................................................................................................62

4. تحصیل و تعلیم و تربیت.................................................................................................................64

5. انتقاد از شرایط زنان.........................................................................................................................66

6. سخن گفتن با اشیاء بی زبان.........................................................................................................69

7. مرگ عزیزان......................................................................................................................................73

8. چند زنی.............................................................................................................................................77

9. طلاق...................................................................................................................................................79

10. آزادی خواهی و پیگیری حقوق زنان.........................................................................................81

11. انتقاد از بخت و اقبال....................................................................................................................84

12. مرد....................................................................................................................................................86

13. زن.....................................................................................................................................................90

14. ازدواج...............................................................................................................................................93

15. موضوعات دیگر..............................................................................................................................95

فصل چهارم ( تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر)...........................................................................97

1. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع توجه به ائمه اطهار............................................98

2. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع عشق....................................................................99

3. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع محبت به فرزندان...........................................101

4. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع تحصیل وتعلیم و تربیت................................103

5. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از شرایط زنان......................................105

6. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع سخن گفتن با اشیاءبی زبان.........................107

7. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرگ عزیزان....................................................110

8. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع چند زنی...........................................................112

9. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع طلاق.................................................................113

10. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع آزادی خواهی وپی گیری حقوق زنان.....115

11. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع انتقاد از بخت و اقبال..................................117

12. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع مرد..................................................................118

13. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع زن...................................................................120

14. تفسیر و مقایسه ی شعر دو شاعر با موضوع ازدواج.............................................................123

15. مقایسه ی دو شاعر به لحاظ گستردگی موضوع..................................................................125

فصل پنجم (نتایج )............................................................................................................................126

نتایج این تألیف ..................................................................................................................................127

کتابنامه.................................................................................................................................................130

مقدمه

1. تعریف مسأله و بیان سؤالهای اصلی تحقیق

شعردورهی معاصربه جهت ساختاری ومحتوایی، اهمیت ویژهای داشته وازسوی دیگرحضورزنان شاعروصاحب سبک واهل فکردرعرصةشعر وادب فارسی معاصرازمباحث مهم ادبی ،تربیتی وفرهنگی محسوب میشود ، وبدونه شک ،نگاه خاص زنان جامعه به مباحث مهم اجتماعی وادبی ،ازاهمیت خاصی برخوردارمی باشد. ازاین جهت به دلیل جایگاه مهم ادبی ژالهقائم مقامی وبازتاب مضامین مهم اجتماعی درشعراو وهمچنین جایگاه ادبی سیمین بهبهانی و حضورپررنگ مضامین فرهنگی واجتماعی ،درشعرایشان باعث اثرگذاری این دوشاعر در جریان های شعری می باشد، برای مثال تأثیر سیمین در شعر معاصر و به ویژه قالب غزل به اندازه ای است که او را ((نیمای غزل)) نامیده اند بنابراینتحلیل محتوایی اشعار آنها به ویژه به صورت مقایسهای لازم و ضروری می نماید ، و در این تألیف به دنبال این مسأله خواهیم بود .

1-1. پرسشهای اصلی

الف. مهمترین ویژگیهای شعری ژاله قائم مقامی چیست ،و چه مضامین مهمی در شعر اوبازتاب یافته است ؟

ب. مهمترین ویژگیهایشعری سیمین بهبهانی چیست ، و چه مضامینمهمی در شعراوبازتاب یافته است؟

ج. محتوای اشعاراین دوچه شباهتهایی دارند؟

د. محتوای اشعاراین دوچه تفاوتهایی دارند؟

2. فرضیه ها

الف. به دلیل اینکه درزمان ژاله قائم مقامی زنهنوز جایگاه واقعی خود رادر جامعه نیافته بود ژاله ازطریق تمثیل و گفتگوومناظره سعی کرده مضامین مهم اجتماعی وبویژه محرومیت زنان جامعه خود را به خوبی در شعر خود بیان کند.

ب. سیمین بهبهانی در اشعاری توانسته هم جنبه های ادبی را درشعر بازتاب دهد وهم مضامین مهم روزگارخود وازجمله مباحث زنان ،جنگ تحمیلی وسایر موضوعات مهم را به شکل هنری بااحساس و عواطف تند زنانه ومادرانه بازتاب دهد.

پ. شباهتهای این دوشاعر دربازتاب مضامین اجتماعی ،مضامین مربوط به زنان ونیز عواطف تند زنانه است وهر دوشاعر اجتماعی محسوب می شوند.

ت. اگر چه این دوشاعر دارای شباهتهای فراوانی هستند ولی به دلیل تفاوت دردوره زندگی وشرایط حاکم ،در نوع مضامین ،تفاوتهایی دارند. برای مثالژاله قائم مقامی ازنظرقالببیشتر سنتی است ولی سیمین بهبهانی از قالبهای نو نیز بهره برده است و نگاه اوبه مضامین اجتماعی امروزی تر است .

3. ضرورت انجام تحقیق

علی رغم اهمیتی که این دو شاعر در شعر معاصر داشته اند چندان مورد توجه محققان قرار نگرفته اند ، برای بیان اهمیت این دو شاعر همین بس که سیمین را ((نیمای غزل)) نامیده اند و ژاله را نخستین زنی که اشعارش کاملاً رنگ و بوی زنانگی دارد . به دلیل همین جایگاه خاص ادبی و تأثیرات اجتماعی و فرهنگی که ( به واسطه ی موضوعاتی که در اشعار خود به کار گرفتهاند ) بر مخاطبان و شاعران به جای گذاشته اند بررسی و مقایسه ی شعر دو شاعر ضروری می نماید .

4. هدف ها و کاربردهای مورد انتظار از انجام تحقیق

هدف ازانجام این پژوهش ایجاد شناختی جامع تر و گسترده تر نسبت به ژاله قائم مقامی و سیمین بهبهانی ومقایسه ی محتوایی آنان می باشدتا با استفاده از نتایج این تألیف مخاطبان را با دیدگاهها و تفکرات این دو شاعر بیشتر آشنا کنیم .

بدیهی است که از نتایج پایان نامه در تدوین کتب درسی و آموزش به شاعران جوان تر ، و نیز کاربرد رسانه ای می توان سود جست .

فصلاول

کلیات

شرایط اجتمای، سیاسی و فرهنگی دوران دو شاعر

دورهی مورد بحث ما ، سال 1262 ش (تولد ژاله قائم مقامی ) تا به امروز را در بر می گیرد که در این مدت اتفاقات اجتماعی و سیاسی و فرهنگی مهمی روی می دهد .

ژاله (( زمانی که دوازده ساله بود ناصرالدین شاه به جرم فسادها و خیانت هایش به دست میرزا رضا کرمانی به قتل رسید (1313ق) بیست و سه ساله بود که فرمان مشروطیت را مظفرالدین شاه در شرایط بحرانی امضا کرد (1324ق) و6 ماه پس از آن درگذشت . در بیست و شش سالگی ژاله ، محمد علی شاه قاجار به سبب خودکامگی و مخالفت با مشروطه عزل شد (1327ق) . او شاهد دورۀ هفده ساله پادشاهی نابسامان احمد شاه (1327-1344ق) ، مخالفت مستقیم روس و انگلیس ، جنگ جهانی اول (1332ق/ اوت 1914 میلادی ) ، دوره شانزده ساله شاهی رضا شاه پهلوی و اقتدار فردی او (1304- 1320شمسی ) و پنج سال ازآغاز دوره پادشاهی شبه مدرن فرزند او ، محمد رضا شاه بود . بدین ترتیب در فاصله 63 سال زندگی ژاله ، 6 پادشاه روی کار آمدند . ))[1]

سیمین نیز در دوران حیات خود شاهد وقایع مهمی بوده است ، از جمله پادشاهی رضا شاه پهلوی و فرزندش محمدرضا شاه ، جنگ جهانی دوم، کودتای 28 مرداد 1332 ،حوادث قبل و بعد انقلاب اسلامی ، جنگ تحمیلی هشت ساله میان ایران و عراق ، پیشرفتهای چشم گیر سالهای اخیر جهان و ایران و... .

اما اگر بخواهیم دوران این دو شاعر را به دورههای کوتاه تر تقسیم و به صورت عمیق تر به این دورها بپردازیم ، چند دوره را می توان نام برد :

1. دوران انقلاب مشروطه

(( در دوران معاصر تحول اجتماعی مهمی که می توانست تفکر و در نتیجه سبک را تغییر دهد انقلاب مشروطه بود ، انقلاب مشروطیت یکی از مهمترین عوامل تغییرات اجتماعی و سیاسی و مخصوصا فرهنگی در تاریخ ایران است و از این رو مهمترین تغییر سبکی را در پی داشت که سبک نو در شعر و نثر باشد ، به این معنی که یکسره ادبیات –هم به لحاظ فکری و هم به لحاظ صوری به دو بخش کهن و نو تقسیم شد. هیچگاه بین سبکهای ادبی پیش تا این حد اختلاف نبوده است.))[2]

در دوران مشروطیت ((به لحاظ فکر، این عقیده که شعرفقط باید به مطالب خاصی از قبیل عشق و عرفان مدح و هجو بپردازد از میان می رود و مخصوصاً توجه به مسائل اجتماعی و سیاسی و مسائل روز در شعر باب می شود . توجه به ایران باستان ، آزادی نسوان ، تنفر از دیکتاتوری ، شور تجدد و تجدید حیات از موضوعات رایج شعر این دوره است . ))[3]

(( از همان آغاز مشروطیت وضع زنان ایران همیشه مورد توجه و اعتراض روشنفکران ایران بود ، و در این کوششها ، شعرا و نویسندگان درصف اول قرار داشتند . لاهوتی ، ایرج ، عشقی ، پروین ، کمالی ، بهار ، شهریار و دیگران هر یک اشعار زیبا و فراوانی را به مساله زن وقف و همگی با موهومات و خرافات و تعصباتی که بر دوش زنان سنگینی می کرد مبارزه و جهاد نموده اند .))[4]

1-1. نگاهی به عوامل دخیل در پیروزی انقلاب مشروطه[5]

الف. تأسیس چاپخانه: با تجهیز ایران به صنعت چاپ زمینه برای تأسیس روزنامه ها و در نتیجه نوشتن و انتشار مقالات نیز مهیا شد .

ب. مطبوعات

پ. اعزام محصل به فرنگ

ت. تأسیس مدارس جدید : از عوامل دیگر تحول فکری و فرهنگی که جزو مقدمات پیروزی انقلاب مشروطیت تواند بود، تأسیس مدارس جدید است . نخستین و مهمترین این مدارس ، دارالفنون ، به همت والای میرزا تقی خان امیر کبیر... بنا شد.

ج. روشنفکران : مراد از اصطلاح (( روشنفکر )) در این مبحث ، اعم از روحانی ، غیر روحانی نویسنده و خطیب است.

1-2. برجسته ترین ویژگیها و مؤلفهای ساختاری شعرهای سیاسی – اجتماعی مشروطه[6] :

الف. عدول نسبی از بیان ادیبانه و اشرافی شعر درباری و قدمایی و گرایش به بیانی ساده ، صریح ، مردم پسند ، سرشار از واژگان ، اصطلاحات و تعبیرات فرنگی و روزنامه ای .

ب. پرهیز نسبی از توصیف گری های سنتی و تصویر سازیهای ذهنی و پیچیده و طبعاً گرایش به توصیفات واقعه گرا ، ساده و عینی از چشم اندازهای زنده و تپنده روزگار .

ج. رویکرد به عواطف و اندیشه های تند و تپشناک اجتماعی ، سیاسی ، ملی و میهنی

د. تجدد سنت مابانه در زمینة فرمها و قالبهای شعری

2. مشروطه تا سقوط رضاخان

(( دوره هفت سالۀ از درگیر شدن جنگ جهانی تا پیدایش سلسله پهلوی ، دوره بیداری شاعران بود در این دوره غالب کسانی که دارای موهبت شاعری بودند از تقلید گذشتگان حتی المقدور احتراز کرده وکوشیدند مضمونی جدید در قالب شعری قدیم وارد کنند))[7]

(( با انقراض سلسله قاجاریه و تاسیس حکومت پهلوی (1304 ش) ، جنبش مشروطیت از نا و نفس افتاد و رفته رفته آن همه جوش و خروش آزادی ، جای خود را به سکوت و سکون استبداد سپرد.

انسداد سیاسی – اجتماعی سالهای سلطه رضا شاه (1304 تا 1320 ) ، از سویی منجر به خاموشی شعر و شاعران خروشان مشروطیت و از دیگر سو باعث ظهور جریانهای منحط و مرتجع شعری شد. انجمنهای ادبی کهنه گرا با سردمداری ناظمان مقلد ، فعال شدند و در قوالب قدمایی قصیده و قطعه و منظومه و ... به ساخت و ساز نظمهایی سست و سخیف پرداختند.

اختناق و انسداد سیاسی ، از سوی دیگر ، محققان و ادبا و فضلا را به سمت تحقیقات و تتبعات ادبی و تاریخی بی خطر خنثی کشاند . ))[8]

[1]- روح انگیز کراچی ،عالمتاج،قائم مقامی ،چاپ اول ،شیراز ، داستان سراء ،1383، ص2

[2] سیروس شمیسا ، سبک شناسی شعر،چاب اول از ویرایش دوم، تهران ، میترا ، 1383 ، ص327 .

[3]همان،ص 329 .

[4]یحیی، آرین پور، ازنیما تاروزگارما ،چاپ هشتم ،تهران ،زوار ،1376،ج3 ، صفحه 10 .

[5]هرمز رحیمیان. ادوار نثر فارسی( از مشروطیت تا انقلاب اسلامی) ،چاپ سوم ، تهران ،سمت،1384، ص3 .

[6]محمد رضا روزبه ، شعرنوفارسی (شرح ،تحلیل ،تفسیر)، چاپ اول ،تهران، حروفیه ،1383 ،ص79-80 .

[7]-یحیی، آرین پور.ازصبا تانیما،چاپ هفت ،تهران، زورا،1375،ج2، ص 435

[8]-محمد رضا روزبه ، شعرنوفارسی (شرح ،تحلیل ،تفسیر) ، ص85-87

بررسی نقش ویژگی های ژئومورفیک در مکانیابی مناطق بهینه به منظور احداث مجتمع های مسکونی (نمونه موردی شهر شاهرود)93

چکیده

بحث مکانیابی مجتمع های مسکونی در حال حاضر از موضوعات بسیار مهم و تاثیر گذار در بحث کاربری اراضی شهری می باشد و از آنجایی که امروزه مراکز شهری از تجهیزات عمرانی بسیار پیچیده ای برخوردارند و ساختمان ها ابعاد وسیعی به خود گرفته اند و شهرها وسعت قابل توجهی یافته اند اهمیت ژئومورفولوژی شهری وقتی آشکار می شود که خسارات وارده زیاد و خارج از تحمل انسان باشد. از این رو باید قبل از ایجاد ساختمان های مطمئن و مقاوم، در مکان گزینی شهرها و انتخاب محل مناسب برای توسعه ساختمان ها مطالعات و پژوهش دقیقی صورت گیرد برخی از پدیده های ژئومورفولوژیکی نه تنها به عنوان عوامل مخرب و بازدارنده در استقرار و توسعه شهرها محسوب نمی شوند، بلکه اگر برنامه ریزان شهری آگاهی کامل از نوع و کاربرد همه جانبه ژئومورفولوژیکی این پدیده ها داشته باشند، آن ها را به عاملی مثبت در استقرار و توسعه شهرها تبدیل خواهند به علاوه برنامه ریزی های زیر بنایی شهر به دور از تاثیرات شرایط توپوگرافی نبوده و نیست زیرا توپوگرافی محل و جهت گیری ناهمواریها در مسائلی نظیر ساخت ساز شهری و یا در جابجایی جمیعت شهری نقش انکار ناپذیری دارد در این پژوهش یا استفاده از روش تحلیلی و میدانی با استفاده از آزمون مقایسه میانگین بین دو نمونه (T-Test) میانگین پدیده های ژئومورفیک و مکانیابی متأثر از از خدمات سازمان های مربوطه در هنگام صدور مجوز از دیدگاه کارشناسان مورد مقایسه قرار گرفته و از آنجائیکه بین میانگین دو نمونه به لحاظ آماری اختلاف معنی داری وجود دارد این تفاوت بیان می کند که عدم توجه به شاخص های ژئومورفیک توسط سازمان های متولی در هنگام صدور مجوز به دلیل اختلاف معنادار از شاخص استاندارد تاثیرمعناداری در روند مکانیابی مجتمع های مسکونی موفق عمل نکرده است.

واژگان کلیدی: شهر شاهرود، مکانیابی، مجتمع های مسکونی، ژئومورفیک

فهرست مطالب

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1-بیان مساله. 3

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق.. 3

1-3- اهداف تحقیق.. 3

1-3-1-اهداف کلی.. 3

1-3-1-اهداف جزئی.. 3

1-4- سوال تحقیق.. 3

1-5-فرضیه :3

1-6-تعریف اصطلاحات و واژه ها3

1-7- مروری بر ادبیات تحقیق.. 3

1-8-روش شناسی تحقیق.. 3

1-9- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:3

فصل دوم:مبانی نظری تحقیق

2-1-شهر. 3

2-2-مادر شهر (Metropolis) و کلان شهر (Megalapolis)3

2-3-مکانیابی.. 3

2-4-هدفهای مسائل مکانیابی.. 3

2-4-1-هدف های کششی.. 3

2-4-2-هدفهای فشاری.. 3

2-4-3-هدفهای متعادل.. 3

2-4-4-اشتباه های متداول در مکان یابی.. 3

2-5- معیارهای بهینه در مکان یابی کاربری های شهری.. 3

2-5-1- سازگاری.. 3

2-5-2- آسایش.... 3

2-5-3- کارآیی.. 3

2-5-4- مطلوبیت... 3

2-5-6-سلامتی.. 3

2-6- تئوری های رایج در مکان یابی مجتمع های بزرگ مسکونی.. 3

2-6-1- تئوری سیستمی.. 3

2-6-2- تئوری مکان مرکزی.. 3

2-6-3-تئوری جاذبه یا تئوری ویلیام رایلی.. 3

2-7- مدل های رایج در مکان یابی کاربریی ها3

2-7-1-فرایند تحلیل سلسله مراتب AHP.. 3

2-7-2-سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)3

2-7-3- سیستم اطلاعات جغرافیایی ، قابلیت و کاربرد آن.. 3

2-8-سیستم ژئومورفیک... 3

2-9-مطالعات ژئومورفیک... 3

2-10-پاسخ پیچیده و آستانه ها3

2-11-مقیاس ژئومورفیک... 3

2-11-1- مقیاس زمانی.. 3

2-11-1-1-زمان چرخه ای.. 3

2-11-1-2-زمان درجه بندی شده3

2-11-1-3-زمان یکنواخت... 3

2-12-مقیاسهایمکانی ( فضایی )3

2-13-سیستم های ژئومورفیک... 3

2-13-1-سیستم یخچالی.. 3

2-13-1-1-فرآیندهای سیستم فرسایش یخچالی.. 3

2-13-2-لندفرم های سیستم فرسایش یخچالی.. 3

2-13-3- سیستم بادی.. 3

2-13-4-اشکال و فرایند سیستم بادی.. 3

2-13-5- سیستم رودخانه ای.. 3

2-14-ویژگی های سیستم رودخانه ای از لحاظ انرژی.. 3

2-15- سیستم دامنه ای.. 3

2-15-1-فرآیند ها یا حرکات دامنه ای ; جابجایی مواد بر روی دامنه. 3

2-16- سیستم ساحلی.. 3

فصل سوم:شناخت محدوده مورد مطالعه

3-1-تقسیمات سیاسی.. 3

3-2- موقعیت جغرافیایی:3

3-3- خصوصیات اقلیمی.. 3

3-3-1- عوامل اقلیمی.. 3

3-3-2- اقلیم،انسان ومنطقه آسایش.... 3

3-3-3- دما3

3-3-5- باد و فشار هوا3

3-4-پوشش گیاهی.. 3

3-4-2-مراتع. 3

3-5- زمین‌شناسی.. 3

3-6-وضعیت خاک... 3

3-7-منابع آب و خاک... 3

3-7-1-منابع آب.. 3

3-7-1-1-منابع آب شرب.. 3

3-7-2-2- منابع آب کشاورزی.. 3

3-8-بهره برداری از منابع آب زیرزمینی.. 3

3-8-1- مصارف آب زیرزمینی.. 3

3-9-پوشش برق روستایی.. 3

3-10- تأسیسات دفع فاضلاب.. 3

فصل چهارم:بررسی شاخص های اصلی در مکان یابی مجتمع های مسکونی

4-1- روش تحقیق :3

4-2- نوع و نحوه گردآوری داده ها :3

4-3- تعداد نمونه ها و نحوه نمونه گیری :3

4-4- روش تجزیه و تحلیل داده ها :3

4-5-مراحل انجام یک آزمون فرض آماری.. 3

4-6- جامعه آماری.. 3

4-7-اهمیت مطالعات ژئومورفیک... 3

4-8- واحدهای ناهمواری و انواع شهرها3

4-9- شهرهای کوهستانی.. 3

4-10- شهرهای پایکوهی.. 3

4-11- شهرهای جلگه و دشت... 3

4-12- شهر های ساحلی.. 3

4-13-شهرهای دره ای.. 3

4-14- شهرهای مستقر در فرورفتگی ها3

4-15-یافته های توصیفی.. 3

4-15-1- یافته های توصیفی:3

4-15-1- 1-گروه کارشناسان :3

4-15-1-1-1- توزیع جغرافیایی :3

4-15-1- 1 -2- ساختار سنی :3

4-15-1-1-3- پست سازمانی :3

4-15-1-1-4- سابقه خدمت در سازمان :3

4-15-1-1-5-مدرک تحصیلی :3

4-15-1-1-6- حقوق و مزایا :3

4-15-1-1- 7-تعداد کارشناسان بومی ادارات مربوطه :3

4-15-1-1-8- استقرار کارشناسان بر اساس نوع تخصص :3

4-15-1-1-9- درجه خبرگی :3

4-16-2 – گروه بهره برداران ساختمانی :3

4-16-2-1- سابقه فعالیت در امر ساختمانی :3

4-16-2-2- میزان تحصیلات :3

4-16-2-3- سن :3

4-17-بخش سوم پرسش نامه. 3

4-17-1-آیا در هنگام شروع ساخت و ساز مجتمع های مسکونی در شروع کار از سازمان های مربوطه در هنگام صدور جواز نقشه پهنه بندی خطر زلزله محل ساخت ارائه می شود؟3

4-17-2-آیا پدیده هایی همچون، حرکات دامنه ای (لغزش، ریزش، خزش) به عنوان عوامل بازدارنده در ساخت و ساز مجتمع های مسکونی در طول دوره فعالیت شما عمل کرده است.3

4-17-3-آیا در ساخت مجتمع های مسکونی در قسمت شمالی شهر شاهرود با توجه به نزدیکی به محدوده خط گسل الزامات مربوط به رعایت حدود خط گسل در مکان یابی مورد توجه قرار می گیرد؟3

4-17-4-آیا مسیل ها چه از نوع فصلی و از نوع دائمی در قسمت های شمالی شهر شاهرود به عنوان یک عامل مهم و بازدارنده در مکان یابی مجتمع های مسکونی نقش ایفا نموده اند؟3

4-17-5- آیا دامنه های شمالی منطقه مورد مطالعه به عنوان منطقه مهم در مکانیابی مناطق مستعد جهت ساخت و ساز مجتمع های مسکونی می باشد؟3

4-18-کارشناسان ادارات و سازمان های دخیل در مکانیابی مجتمع های مسکونی.. 3

فصل پنجم:آزمون فرضیات، نتیجه گیری و پیشنهادات

5-1-مقدمه. 3

5-2- آزمون فرضیات.. 3

5-2-1- آزمون فرضیه اول.. 3

5-2-2- آزمون فرضیه دوم:3

5-2-2-1- تبیین رابطه بین پدیده های ژئومورفیک و توسعه بهینه مناطق مسکونی.. 3

5-3-نتیجه گیری و پیشنهادات.. 3

فهرست جداول

جدول2-1-نظم و ترتیب زمانی در رده بندی شکل های زمین.. 3

جدول 2-2- انواع حرکات دامنه ای بر حسب سرعت و حجم. 3

جدول 3-1 - تقسیمات سیاسی شهرستان شاهرود در سال 1390. 3

جدول 3-2- حدود آسایش ا نسان در سرعت های مختلف باد. 3

جدول 3-3- میانگین روزانه دمای هوا در ایستگاههای هواشناسی ناحیه میامی.. 3

جدول 3-4- روند تغییرات شاخص های و حداقل مطلق دما در ایستگاههای شاخص ناحیه شاهرود. 3

جدول 3-5- توزیع بارندگی ماهانه و فصلی در ایستگاه هواشناسی شهرستان شاهرود. 3

جدول3-6-میزان بهره برداری ازمنابع آب زیرزمینی در ناحیه شاهرود به تفکیک نوع منبع و شهرستان سال 81-1380. 3

جدول 3-7-تعداد منابع و میزان بهره برداری ازآبهای زیرزمینی ناحیه به تفکیک نوع منبع و شهرستان.. 3

جدول 3-8-مشخصات پستهای 63 کیلو ولتی بهره برداری شده تاپایان سال 1381. 3

جدول 3-9-تعداد مشترکین برق به تفکیک شهرستان های ناحیه در سال 1381. 3

جدول 3-10-فروش انرژی برق به تفکیک شهرستانهای ناحیه در سال 1381. 3

جدول 4-1-شاخص های کاربردی در مکان یابی مجتمع های مسکونی.. 3

جدول 4-2- توزیع اداری گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-2- توزیع سنی گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-3- توزیع پست سازمانی گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-4- توزیع سابقه خدمت در سازمان گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-5-توزیع مدارک تحصیلی گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-6- توزیع حقوق و مزایای گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-7- توزیع افراد بومی و غیر بومی گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-8- توزیع داشتن تخصص گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-9-: توزیع خبرگی گروه نمونه (کارشناسان)3

جدول 4-10-توزیع سابقه فعالیت در امر ساخت مجتمع های مسکونی گروه نمونه (بهره برداران)3

جدول 4-11- توزیع میزان تحصیلات در گروه نمونه (بهره برداران)3

جدول 4-12- توزیع سن در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول 4-13- توزیع فروانی در مورد اطلاعات زمین لرزه ایی منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول 4-14- توزیع فروانی در مورد پدیده هایی همچون حرکات دامنه ای در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول 4-15- توزیع فروانی در مورد رعایت خط گسل و حریم آن در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول 4-16-توزیع فروانی در مورد مسیل های شمال شهر به عنوان عامل مهم در مکان یابی مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول 4-17- توزیع فروانی در دامنه های شمالی شهر شاهرود به عنوان مکان مناسب جهت توسعه مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

جدول شماره4-18-اهمیت پدیده های ژئومورفیک در مکان یابی مجتمع های مسکونی و اهمیت نمود آن قبل و بعد از ساخت 3

جدول 5-1- نتایج مقایسه میانگین پدیده های ژئومورفیک و مکانیابی بر اساس آزمون t وابسته. 3

جدول2-5-رابطه بین پدیده های ژئومورفیک و توسعه مناطق بهینه مسکونی.. 3

فهرست نمودار

نمودار 3-1- هایترگرام ایسگاه محدوده مورد مطالعه در سال 1392. 3

نمودار 3-2- هایترگرام ایسگاه محدوده مورد مطالعه در سال 1392. 3

نمودار 3-3- میانگین روزانه دمای هوا در ایستگاههای هواشناسی شاهرود. 3

نمودار 3-4- روند تغییرات شاخص های و حداقل مطلق دما در ایستگاههای شاخص شاهرود. 3

نمودار 3-5- توزیع بارندگی ماهانه و فصلی در ایستگاه هواشناسی شهرستان شاهرود. 3

نمودار3-6--جهت و سرعت بادها ایستگاه شاهرود(گلباد 20 ساله)3

نمودار4-1-بررسی دیدگاه های کارشناسان و بهره بردارن در طیف لیکرت.. 3

نمودار 4-2- توزیع اداری گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-3- درصد اداری گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-4-توزیع سنی گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-5- توزیع پست سازمانی گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-6- توزیع سابقه خدمت در سازمان گروه نمونه(کارشناسان)3

نمودار 4-11- توزیع داشتن تخصص گروه نمونه (کارشناسان)3

4-12- درصد توزیع داشتن تخصص گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-13-توزیع خبرگی گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار 4-14- درصد توزیع خبرگی گروه نمونه (کارشناسان)3

نمودار4-15- توزیع سابقه فعالیت در امر ساخت مجتمع های مسکونی گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار4-16-:درصد توزیع سابقه فعالیت در امر ساخت مجتمع های مسکونی گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-17- توزیع میزان تحصیلات در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-18- توزیع سن در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-19-درصد توزیع سن در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-20-: توزیع فروانی در مورد اطلاعات زمین لرزه ایی منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-21- درصد توزیع فروانی در مورد اطلاعات زمین لرزه ایی منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-22- توزیع فروانی در مورد پدیده هایی همچون حرکات دامنه ای در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-23-درصد توزیع فروانی در مورد پدیده هایی همچون حرکات دامنه ای در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-24- توزیع فروانی در مورد رعایت خط گسل و حریم آن در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-25-درصد توزیع فروانی در مورد رعایت خط گسل و حریم آن در منطقه مورد مطالعه در گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-26- توزیع فروانی در مورد مسیل های شمال شهر به عنوان عامل مهم در مکان یابی مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-27- درصد توزیع فروانی در مورد مسیل های شمال شهر به عنوان عامل مهم در مکان یابی مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-28- توزیع فروانی در دامنه های شمالی شهر شاهرود به عنوان مکان مناسب جهت توسعه مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

نمودار 4-29-درصد توزیع فروانی در دامنه های شمالی شهر شاهرود به عنوان مکان مناسب جهت توسعه مجتمع های مسکونی در منطقه مورد مطالعه گروه نمونه (بهره برداران ساختمانی)3

فهرست نقشه ها

نقشه شماره 3-1- موقعیت شهر شاهرود در مقیاس استانی، شهرستان، شهر. 3

نقشه شماره3-2- خطوط ارتفاعی و توپوگرافی محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-3- نقشه هم اقلیم محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-4- نقشه هم دما محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-5- نقشه هم بارش محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-6- نقشه هم تبخیر محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-7- نقشه پوشش گیاهی محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-8- نقشه زمین شناسی محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-9-گسلهای محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-10-پهنه بندی خطر زلزله در محدوده مورد مطالعه. 3

نقشه شماره3-11- نقشه شبکه های هیدرولوژی محدوده مورد مطالعه. 3

فصل اول:کلیات تحقیق

مقدمه

امروزه برای رسیدن به توسعه پایدار شهری یکی از موارد بیار مهمی که باید همواره مورد توجه قرار داد بحث آینده نگری در مباحث توسعه شهری و ساخت ساز های شهری می باشد و چگونگی توجه به مناطق حساس و پر خظر از جمله الزامات مربوط به بحث توسعه پایدار شهری می باشد در کشور های جهان سوم از جمله ایران مهاجرت های بی رویه روستایی و رشد لجام گسیخته این مجموعه در شهرهای میانی سبب شده است تا سیر ساخت ساز رشد بسیار زیادی را در پیش بگیرد و ضوابط ساخت ساز شهری بدون توجه به عوامل زمین ساختی صورت گرفته و در عین این مباحث ملموس توسعه مسکونی در نقاطی که با خطر بالا در بحث شرایط زمین ساختی رخ داده است به مرحله اجرا و بهره برداری برسد اگر این عوامل زمین ساختی به عنوان محدوده های خطر و در یک کلیت به عنوان پهنه های خطر به سازمان های مربوط ابلاغ نشود و جلوگیری از ساخت و ساز های مخرب از نوع زمین ساختی به عمل نیاید در آینده نه چندان دور ضریات جبران ناپذیری بر پیکره شهرها از جمله شهرهای میانی وارد خواهد ساخت بر همین اساس باید الزامات مربوط به ساخت و ساز در روند کلی باید در یک نقشه پهنه بندی خطر با تاکید بر عوامل ژئومورفیک ارائه شده و هنگام ساخت و ساز باید با توجه به این نقشه جواز ساخت صادر شود از این رو باید در بحث برنامه ریزی و ساخت مجتمع های مسکونی دقت بسیار زیادی به بحث مکانیابی شود از این رو باید تمامی آیتم ها در مکانیابی ارائه شود تا یک دور نمایی خوب را تصویر نماید و در توسعه پایدار ساخت و ساز و در نهایت توسعه پایدار شهری نقش مهم را ایفا نماید.

1-1-بیان مساله

مساله تعیین مکان مناسب زندگی برای تصمیم گیران حوضه شهری یکی از مسائل مهم در برنامه ریزی کلان و استراتژی های آینده شهرها محسوب می گردد(زارعی، 2،1390) از آنجایی که امروزه مراکز شهری از تجهیزات عمرانی بسیار پیچیده ای برخوردارند و ساختمان ها ابعاد وسیعی به خود گرفته اند و شهرها وسعت قابل توجهی یافته اند و این که در حاشیه اکثر شهرها تاسیسات صنعتی و کارخانجات متعددی به عنوان پدیده ای ضروری توسعه یافته اند. بنابراین، کوچک ترین مسامحه و اشتباه در شرایط کنونی ممکن است خسارات جبران ناپذیری را به بار آورد(زمردیان،6،1383) اهمیت ژئومورفولوژی شهری وقتی آشکار می شود که خسارات وارده زیاد و خارج از تحمل انسان باشد. سیل اگر در گذشته خانه ای ساده و کپری را خراب می نمود، اثاث بسیار مختصری و ساده زندگی انسان ها را خراب می کرد اما امروزه به لحاظ گستردگی شهرها و پیچیدگی زندگی مدرن و توسعه تاسیسات شهری .. خسارات جبران ناپذیری را به بار می آورد از این رو باید قبل از ایجاد ساختمان های مطمئن و مقاوم، در مکان گزینی شهرها و انتخاب محل مناسب برای توسعه ساختمان ها مطالعات و پژوهش دقیقی صورت گیرد.(نادر صفت،191،1379) مطالعه فضای فیزیکی از مهم ترین وظایف برنامه ریزان شهری است و باید قبل از هر مطالعه دیگری صورت گیرد زیرا برنامه ریزی بعدی بر مبنای این مطالعه انجام می شوددر مطالعه فیزیکی شهرها باید شرایط ژئومورفولوژیکی، آ ب و هوایی، هیدرولوژیکی، زمین شناسی، مطالعات لرزه خیزی، فرونشست ها و ریزش ها توجخ و ارتباط و تاثیر متقابل این پدیدها بر یکدیگر بررسی شود(رجایی،276،1373) البته باید توجه داشت که برخی از پدیده های ژئومورفولوژیکی نه تنها به عنوان عوامل مخرب و بازدارنده در استقرار و توسعه شهرها محسوب نمی شوند، بلکه اگر برنامه ریزان شهری آگاهی کامل از نوع و کاربرد همه جانبه ژئومورفولوژیکی این پدیده ها داشته باشند، آن ها را به عاملی مثبت در استقرار و توسعه شهرها تبدیل خواهندساخت و استفاده بهینه و معقول از آنها به عمل خواهند آورد. به طور کلی ژئو مورفیک و توپوگرافیک یک مکان جغرافیایی نه تنها در پراکندگی و یا تجمع فعالیت های انسانی موثر است، بلکه در نهایت یکی از عوامل موثر در شکل و سیمای فیزیکی ساخت های فضایی نیز به شمار می آید. به علاوه برنامه ریزی های زیر بنایی شهر به دور از تاثیرات شرایط توپوگرافی نبوده و نیست زیرا توپوگرافی محل و جهت گیری ناهمواریها در مسائلی نظیر ساخت ساز شهری و یا در جابجایی جمیعت شهری نقش انکار ناپذیری دارد(زمردیان، 7،1383) بعد از جنگ جهانی دوم، در اغلب موضوعات جغرافیای طبیعی، از جمله شاخه ژئومورفولوژی و نقش آن در مکان گزینی و توسعه شهرها و سایر سکونت گاههای انسانی، مطالعات زیادی صورت گرفت و روش های نوین و نگرش های پیشرفته ای اعمال گردید که کارایی این علم را هر چه بیشتر بالا برد و آن را در ردیف علوم آکادمیک و کاربردی مطرح ساخت در حال حاضر انگلستان از نظر کاربرد ژئومورفولوژی، در بسیاری از زمینه ها از جمله کاربرد ژئومورفولوژی در طرح های توسعه شهری، به پیشرفت های زیادی نائل آمد و اعتبار این شاخه از جغرافیا روز به روز افزایش پیدا کرده است(رجایی،1382،23) علی رغم اهمیتی که مطالعات ژئومورفولوژیکی در برنامه ریزی توسعه شهری دارد، بررسی ها نشان می دهد برنامه ریزان شهری در ایران، کم تر به این موضوع پرداخته اند و یا در قالب مطالعات زمین شناسی به صورت کلیشه ای از این مبحث عبور کرده اند اما در سال های اخیر به دنبال فعالیت فرآیند ژئومورفولوژیکی در محدوده سکونت گاههای انسانی که به منطور جلوگیری از واردآمدن خسارات ناشی از این فرآیند ها صورت گرفته، نوید آن را دارد که در طرح های توسعه شهری به مطالعات ژئومورفولوژیکی توجه بیشتری صورت بگیرد(نجفی،1388،4) شهر شاهرود از جمله شهرهای کویری ایران است که پدیده های ژئومورفولوژیکی در آن بعضا توسعه شهری را با مشکلات بسیار زیادی مواجه کرده است و نادیده گرفتن عوامل ژئومورفولوژیکی در محدوده شهری مسکلات بسیار زیادی را در بحث سرمایه گذاری و مکان یابی نادرست مجتمع های مسکونی به وجود آورده است و در فرآیند این تحقیق سعی بر آن خواهیم داشت که عوامل مهم ژئومورفولوژیکی در مکان یابی مناطق بهینه به منطور احداث مجتمع های مسکونی را شناسایی کنیم.

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق

اگر واژه ژئوموفولوژی اساس مطالعات شهری را از پروفسور رامشت استاد ژئومورفولوژی ایران پذیرا باشیم اهمیت و ضرورت انجام چنین تحقیقی بیش از پیش برایمان آشکار خواهد شد بر همین اساس در این نوع مطالعات سعی خواهد شد به ضرورت این علم توجه بسیارزیادی شود به طوری که عدم توجه به مطالعات ژئومورفولوژیکی در هر مرحله از توسعه شهری و ساخت ساز ضربات و خسارات مالی بسیار زیادی به همراه خواهد داشت بر همین اساس سعی شده است در مطالعات مربوط به مکان یابی به منظور احداث مجتمع های مسکونی شهر شاهرود ابتدا پدید های ژئومورفیک شناسایی شده و نقش آن را در مکانیابی و با استفاده از روش های مختلف و مرسوم در ادبیات برنامه ریزی ژئومورفولوژی به کار بگیریم از سوی دیگر با شناسایی این پدیدها می توان با این سیاست که ویژگی های ژئومورفیک همیشه ناسازگار با سیاست های توسعه شهری نیستند در صدد سازگاری و استفاده از توان های آنها در راستا توسعه شهری گام موثر بر داریم به طور خلاصه اهمیت و ضرورت این تحقیق در دو شماره زیر خلاصه می شود.

1- شناسایی پدیده های ژئومورفیک و توجه به آنها در مکانیابی مجتمع های مسکونی و توسعه شهری.

2- استفاده از پتانسیل ها و فرصت های پدیده های ژئومورفیک در راستا سیاست ها و اهداف توسعه شهری.

1-3- اهداف تحقیق

1-3-1-اهداف کلی

- بررسی ویژگی های ژئومورفیک در مکانیابی مناطق بهینه به منظور احداث مجتمع های مسکونی

1-3-1-اهداف جزئی

1-شناسایی مشکلات ناشی عدم برنامه ریزی در این حیطه، توسط سازمان های مربوط

2-نبود الگو تطبیقی برای مطالعات پدیده های ژئومورفیک در راستا توسعه شهری

3-نبود الزامات در ساخت و ساز با توجه به مطالعات پدیده های ژئومورفیک

4-نقش و اهمیت مطالعات ژئومورفیک در مکان یابی مجتمع های مسکونی

5- رسیدن به یک الویت بندی پدیده های ژئومورفیک در شهر شاهرود

1-4- سوال تحقیق

1-آیا پدیده های ژئومورفیک در مکان یابی مجتمع های مسکونی می تواند نقش موثری را ایفا نماید؟

2- آیا مطالعات پدیده های ژئومورفیک در توسعه مناطق بهینه مسکونی در منطقه مورد مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار است؟

1-5-فرضیه :

1-به نظر می رسد پدیده های ژئومورفیک در مکان یابی مجتمع های مسکونی می تواند نقش موثری را ایفا نماید.

2-به نظر می رسد برخی پدیده های ژئومورفیک در توسعه مناطق بهینه مسکونی در منطقه مورد مطالعه از اهمیت بالایی برخوردار است

1-6-تعریف اصطلاحات و واژه ها

v مفهوم شهر

شهر یکی از قالب های فیزیکی روابط اجتماعی(اقتصادی- سیاسی) جامعه است و تغییر اتی که در روند شهرنشینی رخ می دهد تابعی است از تغییراتی که در زندگی اجتماعی، اقتصادی، و سیاسی جامعه صورت می پذیرد.(شریعت زاده، 13،1374)

شهر از نظرجمعیت:به مکانی که دارای حداقل جمعیت مشخص شده باشد.در بیشتر کشورها این ملاک برای شهر قرار داده می شود.(پور احمد، 138،1384)

v ژئومورفولوژیک

اشکالی هستند که نمود انها بیشتر به صورت بیرونی می باشد و تاثیرات آنها بسته به نوع فعالتشان بسیار متغیر است به طوری که یک فعالیت ژئومورفیک می تواند خسارات بیشتر از زلزله را بر پیکره مصنوع شهرها وارد سازد(رجایی،34،1389)

v تعریف شهر بر اساس نگرش سیستمی

سیستم شهری، عبارت است از مجموعه عناصر با زیر سیستم هایی که بین آنها شبکه هایی از روابط متقابل جریان داشته و هدف آنها تحقق گونه ای از زندگی اجتماعی برای انسان ها است. به عبارت دیگر، شهر متشکل از یک سری فعالیت های انسانی است که به وسیله جریانات مردم، کالا، انرژی و اطلاعات در یک چارچوب کالبدی به همدیگر مرتبط می شوند.بنابراین با در نظر گرفتن سیستم شهری به عنوان یک کل با یک سیستم کل به هم مربوط می شوند(دانشپور، 3،1379)

1-7- مروری بر ادبیات تحقیق

مارکوز در سال 2008 تاریخ فرسایش خاک و رسوبگذاری های آبرفتی را در حوضه کوچکی از اروپا مرکزی و در ارتباط با فعالیت های بشر مورد مطالعه قرار داد و گودی(1993) نفوذ بشر را در ژئومورفولوژی بررسی نمود.

دکتر حسین نگارش استادیار گروه جغرافیا دانشگاه سیستان و بلوچستان در مقاله ای به عنوان کاربرد ژئومورفولوژی در مکان گزینی شهرها و پیامد های آن که در سال 1389 در مجله پژوهش های جغرافیایی دانشگاه تهران به چاپ رسید.کاربرد ژئومورفولوژی را در مکان گزینی، پراکندگی، حوزه نفوذ، توسعه فیزیکی، مورفولوژی شهری و امثال آن اثر قاطعی دارند و گاه به عنوان یک عامل مثبت و زمانی به عنوان عامل منفی و بازدارنده عمل می کنند در هنگام احداث شهرها باید به دینامسیم محیط طبیعی مثل سیل، زلزله، باد، گسل... توجه کافی مبذول داشت وگرنه شهر در آینده دچار مشکل خواهد شد.

طیبه احمدی، محمدی علی زنگنه اسدی، محمد حسین رامشت، اکبر مقصودی در مقاله ای تحت عنوان محدودیت ها و قابلیت های فرآیندهای ژئومورفیک در توسعه و برنامه ریزی شهر خرم آباد بوده است که در مجله مطالعات جغرافیایی مناطق خشک سال سوم، شماره یازدهم، بهار سال 1392صص-34-19 به چاپ رسید. ویژگی های ژئومورفیک یک مکان جغرافیایی نه تنها در پراکندگی و یا تجمع فعالیت های انسانی موثر است، بلکه در نهایت یکی از عوامل موثر در شکل و سیمای فیزیکی ساخت های فضایی نیز به شمار می آید به علاوه برنامه ریزی های زیربنایی شهر به دور از تاثیرات شرایط توپوگرافی نبوده ونیست. زیرا، توپوگرافی محل و جهت گیری ناهمواری ها در مسائلی نظیر ساخت ساز شهری و یا در ارگانیسم جابه جایی جمیعت شهر و غیره نقش انکارناپذیری دارد.

عادلی و همکاران برای بررسی ژئومورفولوژی در انتخاب محل دفن زباله، از نقشه های دیجیتالی و سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) استفاده نمودند.که مناسبترین مکان برای دفن زباله با کمترین تهدیدات زیست محیطی، اجتماعی، اقتصادی با استفاده از روش های نامبرده در جنوب شرقی بناب،7 کیلومتری ملکان در جنوب استان آذربایجان شرقی انتخاب و پیشنهاد شد.

کاظمی و همکاران در بررسی از قسمت شمالی شهر شاهرود در طرح پژوهشی که به کارفرمایی استانداری استان سمنان به مرحله انجام رسید، طی آن مطالعات بسیار گسترده ایی در بحث مکان یابی و گسترش محدوده قانونی شهر به مرحله انجام و پژوهش رسید که در نهایت الگو های توسعه به اولویت شرح گسترش از غرب، شرق، شمال و جنوب ارائه شده است.

محمدی و فیض در بررسی عناصر دامنه ای از جمله خزش لغزش و ریزش در مطالعات گسترده از رودسر به کارفرمایی اداره بنیاد مسکن انقلاب اسلامی استان گیلان انجام شد از این عوامل به عنوان عامل های منفی در بخش مکانیابی در سطح روستا های رودسر یاد کرد ه اند.و ایجاد دیوار های حائل و گسترش فضای سبز را در این محدوده پیشنهاد نمو ده اند.

کارل مکنی یکی از پژوهشگران مربوط به علم ژئومورفولوژی می باشد که در بررسی های به عمل آمده از شهر های کشور استرالیا به این نتیجه رسید که اصلی ترین عوامل در حوزه مکانیابی لغزش و ریزش می باشد که توجه به این موارد را از الزامات بسیار مهم بر شمرد.

پریسن هانری از ژئومورفولوژی به عنوان علم مکانیابی یاد می کند و عوامل آن را در بحث مکانیابی بسیار مهم بر میشمرد که از مهمترین آنها مخروط افکنه، مسیل ها و خزش را یاد می کند

1-8-روش شناسی تحقیق

به منظور دستیابی به اهداف تحقیق لازم است روشی برای ارزیابی پیشنهاد شده، سپس صحت و کارایی آن سنجیده شود به گونه ای که بتوان آن را در موارد مشابه نیز به کار گرفت. روش تحقیق حاضر پیمایشی و از انواع مطالعات توسعه ای و کاربردی می باشد مراحل انجام پژوهش حاضر به شرح زیر است

مرحله اول پژوهش، یعنی تدوین روش ارزیابی و کلیات مرتبط با بحث تحقیق، بحثی نظری است که لازمه موفقیت در آن، مطالعه تحلیلی و انتقادی متون تخصصی مربوط است لذا در این تحقیق روش اکتشافی استفاده می شود. طبق تعریف، در روش تحقیق اکتشافی، پژوهشگر با موضوع، مساله یا مفهوم جدیدی درگیر می شود که درباره آن شناخت کمی وجود دارد، لذا ایده پژوهش را نمی توان به خوبی تنظیم کرد.

در مرحله دوم از این تحقیق از نتایج به دست آمده از روش اکتشافی در بخش مطالعات نظری در قالب نمونه موردی در سطح شهر شاهرود به بررسی پدیده های ژئومورفیک در مکان یابی واحد های مسکونی به صورت پژوهش میدانی و با استفاده از نقشه مورد بررسی قرار می گیرد.

در بخش سوم

در این پژوهش نمونه گیری انجام می شود و این نمونه گیری از طریف تصادفی با استفاده از جدول مورگان و حجم نمونه منطقه مورد مطالعه انجام شده است نمونه گیری انواع مختلفی دارد در این تحقیق برای انتخاب نمونه از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای استفاده شده است. این طرح نمونه برداری که بیشترین کارآیی را دارد در مواقعی که اطلاعات مختلف درباره طبقه های متفاوت جامعه آماری که پارامتر های مختلف دارند ، لازم باشد انتخاب خوبی است لازم به ذکر است که از آنجائیکه احتمال می رفت که پرسشنامه های ارسالی به دلایلی ناقص تکمیل شده و در نتیجه ناچار شویم که آنها را حذف کنیم در جهت افزایش میزان دقت و اطمینان ، حجم نمونه ها با مشخص کردن یک درجۀ دقت مطلوب با توصیه استاد محترم راهنما به 293 نمونه افزایش و برآورد گردید.

از جمله آزمونهای مورد استفاده ، آزمون ضریب همبستگی اسپیرمن بین متغیرهای مختلف می باشد که بر اساس آن با توجه به خطای مورد نظر معنی داری همبستگی بین متغیرها به آماری مورد بررسی قرار می گیرد. از این آزمون برای محاسبه همبستگی بین متغیرهای رتبه ای استفاده می گردد.

1-9- روش‌ها و ابزار تجزیه و تحلیل داده‏ها:

بررسی های میدانی وضیعت ژئومورفولوژیکی استقرار سکونتگاه شهر شاهرود در مورد پیشینه پدید های مربوط به پدیده ای مورفولوژیکی مرحله اصلی این تحقیق بشمار می آید. اطلاعات حاصل از مطالعات میدانی با داده ها و نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی و عکس های هوایی منطقه و همچنین جایگاه زمین ساختی منطقه و سابقه لرزه خیزی آن مطابقت داده شده است.

 فصل دوم:مبانی نظری تحقیق

2-1-شهر

شهر به عبارت ساده یک واحد اجتماعی –سیاسیویکواحدفعالیتی فیزیکی و جمعیتی است و یا بصورت کامل تر شهر مجموعه ای از ترکیب عوامل طبیعی اجتماعی ساخته شده توسط انسان است که در آن جمعیت ساکن متمرکز شده است.در نگرش های جهانی تمایز سکونتگاه های شهری از سایر سکونتگاه ها بر ابعاد اکولوژیک شامل تراکم بالای جمعیت ، وسعت بزرگ و اشغال ساکنان شهری در بخش دوم و سوم (صنعت ، خدمات ) و در حال حاضر بخش چهارم شامل بانکداری ، هتل داری و... و همچنین بر ویژگی های اجتمایی و فرهنگی سکونتگاه های شهری ، سکونتگاه های رو ستایی تاکید میگردد.(زیاری،1374،ص77)

2-2-مادر شهر (Metropolis) و کلان شهر (Megalapolis)

مادر شهر ، شهری است که از نظر مرکزیت دولتی و فعالیت های اقتصادی یا فرهنگی بر دیگر سکونتگاه ها برتری دارد و حداقل500000 هزار نفر جمعیت داشته و این جمعیت در فاصله زمانی 45 دقیقه تا مرکز شهر زندگی می کنندو وسیله پیمودن این فاصله در دسترس اکثریت است.

در نظریه مکان مرکزی ، مادر شهر به مکانی گفته می شود که حداقل دارای یک میلیون نفر جمعیت باشد و در سلسله مراتب شهری بتواند به صورت مرکز کنترل اقتصاد جدید در آید و بر ناحیه ای دارای پنج نفر تا سی میلیون نفر جمعیت مسلط شود.

کلانشهر : شامل یک ناحیه شهری است که از چند هسته و متروپل تشکیل گردیده. ناحیه ای که در آن روستاها و شهرکهای یک مادر شهر در نتیجه توسعه وسایل ارتباطی و افزایش سرعت وسایل نقلیه ، با حومه ها و شهرکهای مادر شهری دیگر پیوند میابند و از پیوند آنها یک بافت زنجیری از مادر شهر هها و شهر ها به صورت وسیع ترین شکل شهری تشکیل می شود که در اصطلاح به آن کلان شهر می گویند (شکویی، حسین،1384،ص44)

2-3-مکانیابی

مکانیابی از ابتدای استقرار انسان در زمین جهت دستیابی به منابع بهتر غذا و یافتن محل کمین در شکار و جنگ،ایجاد سرپناه و محل کار صورت گرفته است.انتخاب مکان مناسب برای یک فعالیتدر.......یکی از تصمیمات پایدار برای انجام یک طرح گسترده است که نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاه های مختلف میباشد.در مکانیابی نیاز به اطلاعات زیادی داریم و حجم بزرگی از اطلاعات جزئی برای معرفی مکانهای مختلف باید جمع آوری،ترکیب و تجزیه و تحلیل شوند تا ارزیابی صحیحی از عواملی که ممکن است در انتخاب تاثیر داشته باشند صورت پذیرد.بنابراین در مقیاس شهر مکانیابی فعالیتی است که قابلیت ها و توانایی های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب و کافی و ارتباط آن با سایر کاربری های شهر برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری ها ی خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد(اقبالی،1386،ص36)

مکانیابی تاثیر فراوانی در کاهش هزینه های ایجاد و راه اندازی فعالیت های مختلف دارد.به همین دلیل یکی از مراحل مهم و اثرگذار پروژه های اجرایی به شمار می رود.از سوی دیگراهمیت مکانیابی به عنوان مرحله ای تعیین کننده بخش عمده اعظمی از هزینه های احداث و سایر برنامه ریزی های اقتصادی پروژه ها را مورد توحه مدیران و تصمیم گیرنده گان نیز قرار داده است.که نتیجه آن استفاده از روشهای مختلف تصمیم گیری برای مکانیابی به روش علمی بعد از پیشرفت ریاضیات و ظهور رایانه های رایج گشته است و در چند سال اخیر کاربردهای بسیاری در کشورهای اروپایی و آمریکایی داشته است(دهقانیان،1385،ص26)

2-4-هدفهای مسائل مکانیابی

مسائل مکانیابی،هدفهای مختلفی در بر دارند.هدفها در شناسایی و اولویت بندی معیارهای تصمیم گیری در یک مسله مکانیابی و زیر معیار های آنها اهمیت و نقش مهمی دارند.در یک تقسیم بندی(درینزر 1995)،هدفهای مسائل مکانیابی با رویکرد برنامه ریزی ریاضی و بر حسب انواع تابع هدف،به سه دسته تقسیم شده اند:

2-4-1-هدف های کششی

این هدفها به نزدیکی هر جه بیشتر محل استقرار کاربری ها به استفاده کنندگان از این فضا ها و کمتر کردن مسافت دارند و شامل قدیمی ترین مسائل مکان یابی میشوند.در واقع مسائلی که تابع هدف آنها به صورت کمینه سازی است هدف های کشش دارند.

2-4-2-هدفهای فشاری

این هدف ها مسائل مکان یابی مراکز نامطلوب را در بر می گیرند و از اواخر دهه1970بوجود آمده اند.هدف در این مسائل،حداکثر کردن فاصله مراکز جدید از مراکز موجود است.مدل های که بر ای این نوع هدفها ارائه شدند بعد ها به مدل های مکان یابی مضر معروف شدند.مثال برای این هدف ها یافتن مکان مناسب برای دفن زباله که در آن،یکی از هدفها بیشینه کردن فاصله این مکان،از مناطق مسکونی است.(جعفری،1378،ص56)

2-4-3-هدفهای متعادل

هدفهای هستند که تلاش در متعدل ساختن مسافت بین کاربری ها واستفاده کننده گان از این فضاها دارند.این هدفها پیوسته ترین نوع هدفها هستند و هدف اصلی آنها دستیابی به برابری است.این هدفها بیشتر در تصمیم گیری های عمومی کاربرد دارند؛جایی که هدف برقراری عدالت بین افراد است.مانند متعادل کردن حجم کاری مراکز پلیس که سبب متعادل شدن ارائه خدمات به متقاضیان می شود.(پور ابراهیم گل کلایه ،فرقانی،1387،ص56)

2-4-4-اشتباه های متداول در مکان یابی

اشتباه در تعیین محل ضررهای جبران ناپذیری به دنبال خواهد داشت.عموما اشتباه در تعیین محل،هنگامی پیش می آیدکه تعریف درستی از آنچه از ما خواسته میشود در دست نباشد. ولی اشتباه های دیگری نیز وجود دارد که مدیران زیرک نیز دچار آن میشوند. برخی از این نوع اشتباه ها برای توجه بیشتر مدیران،محققان و افراد کلیدی و تصمیم گیری در مسائل مکان یابی به این شرح بیان می شوند:

-فقدان بازرسی و شرح دقیق عوامل ونیازمندی ها

- چشم پوشی از بعضی شرایط مورد نیاز و بررسی ناقص نیازمندی های طرح

- مقاومت مدیران اجرایی در انتقال به محل جدید

- توجه بیش از اندازه به هزینه های زمین و در نتیجه انتخاب زمین های ارزان یا رایگان

- بی توجهی به هزینه های حمل و نقل و عدم برآورد درست آن

- پا فشاری در منابع آنی و کوتاه مدت و بی توجهی به آینده

- عوامل محیطی از جمله فشارهای سیاسی

- خطا در به کار گیری روش ها و تکنیک های تصمیم گیری مکان یابی

- عدم اولویت(وزن دهی)متناسب با معیار های تصمیم گیری

- بی توجهی به تغییر و تحولات آینده(تهدید ها،فرصت ها،رشد تقاضا،به هم خوردن توازن مناطق و..)

-در نظر نگرفتن تغییرات سازمانی لازمه مکان یابی(پور ابراهیم گل کلایه ،فرقانی،1387،ص1)

2-5- معیارهای بهینه در مکان یابی کاربری های شهری

2-5-1- سازگاری

کاربری های که در حوزه نفوذ یکدیگر قرار می گیر ند باید از نظر سنخیت و همخوانی فعالیت با یکدیگر منطبق بوده و باعث مزاحمت و مانع انجام فعالیت یکدیگر نگردند(بحرینی،حسین.1377،ص19)

منظور از مولفه سازگاری،قرارگیری کاربری های سازگار در کنار یکدیگر و برعکس جداسازی کاربری های ناسازگار از یکدیگر است.مثلا کاربری هایی از قبیل دود،بو، صدا، شلوغی، آلودگی صوتی، کشتارگاه باید از کاربری مسکونی، آموزشی، بهداشتی، مذهبی ،فرهنگی فاصله داشته باشد.

در مقابل فعالیت های که مکمل یکدیگرند در کنار هم جایابی می شوند.کاربری های خدماتی با ترتیب اولویت همجواری نیز مشخص می شوندبرای نمونه در ضوابط مربوط به کاربری مسکونی ،کاربری های خدماتی، گذران اوقات فراغت و کاربری تفریحی مثل پارک، بهداشتی درمانی،آموزشی تجاری به ترتیب از اولویت همجواری برخوردارند.پورمحمدی،23،1384)

2-5-2- آسایش

دو مولفه فاصله و زمان مهمترین مولفه ها در مکان یابی کار بری ها هستند.این دو عامل واحد اندازه گیری اسایش محسوب میگردند،جرا که بر اثر تامین آنها سهولت دسترسی به خدمات شهری که یکی از اهداف مهم برنامه ریزی شهری است میسر می شود.

2-5-3- کارآیی

الگوی قیمت زمین شهری در مکان یابی و کارایی کاربری ها نقش مهم و اساسی دارد.هرکاربری از لحاظ اقتصادی و سرمایه گذاری تابعی از قیمت زمین و هزینه های متصور بر ان است که براساس شیوه تحلیل سودمندی هزینه تعیین می شود.(زیاری،1381،ص33)

2-5-4- مطلوبیت

منظور از مطلوبیت یعنی حفظ عوامل طبعیی، چشم اندازها،فضاهای باز،فضا های سبز،شبکه معابر،فضا های مسکونی است.در مطلوبیت شبکه راه ها،جهات بایستی طوری مکان یابی شود که عابران پیاده و سواره بیشترین لذت و دلپذیری را از مناظر شهری،حومه شهری و پیرامون شهری داشته باشند.

2-5-6-سلامتی

منظور از شهر سالم،رعایت همه کاربری ها با توجه به تراکم و سرانه مطلوب و رعایت استانداردها و معیار های سرانه است.اعمال ضوابط محیطی و بهداشتی مناسب برای کاهش آلودگی حاصل از کاربری های مختلف و رعایت استانداردهای بهداشتی برای تامین سلامتی محیط زیست انسانی یکی از اهداف مکان یابی کاربری هاست.امروزه با قرار دادن لایه های دو جداره از خطرات آلودگی صدا،واحد های مسکونی را در امان نگه می دارند.(پورمحمدی،1386ص76)یعنی امنیت و عوامل امنیتی به عنوان یکی از مولفه های مهم در تعیین مکان کاربری های شهری است.هدف از این کار به طور کلی حفاظت شهر در مقابل خطر های احتمالی است. مثال در این مورد خطر بلایای طبیعی مانند سیل زلزله طوفان و آتشفشان و غیر طبیعی مانند همجواری منطقه صنعتی با منطقه مسکونی که با اصل سازگاری مغایرت دارد و سایر مواردی که به نحوی ضریب ایمنی و امنیتی شهر را تضعیف میکنند.(پورمحمدی،1386ص76)

2-6- تئوری های رایج در مکان یابی مجتمع های بزرگ مسکونی

2-6-1- تئوری سیستمی

شهر به عنوان یک پدیده در حال تغییر با چنان سرعتی در حال تغییر و دگرگونی می باشد که دیگر برنامه ریزی رایج و معمولی نمی تواند پاسخگوی این تغییرات باشد.سازگاری با چنین تغییرات سریعی نیازمند برنامه ریزی جدید با شهر و مدیریت شهری می باشد.از آنجایی که فعالیت های انسانی در بستر شهر پراکنده هستند نحوه آرایش فضایی آنان باید به نحوی باشد که ضمن ایجاد کارایی مطلوب برای شهروندان،کمترین اثر نامطلوب را بر محیط زیست بر جای گذارد با این وصف محیط یک شهر را می توان به عنوان سیستمی فرض کرد که از زیر سیستم های متعددی تشکیل گردیده و روابط متقابل بین آنها در جریان می باشد(دهقانیان،1385،ص33)

وظیفه هر برنامه ریز شهری آن است که نسبت به شهر و مسائل شهری نگرش سیستمی و همه جانبه داشته باشد.هر یک از خصوصیات سیستم یعنی تاثیر هر جزء بر رفتار کلی،وابستگی رفتار اجزا و تاثیر انها در کل و عدم استقلال اجزا را می توان در سیستم های شهری مورد توجه قرار دادودر این سیستم عناصر شهری اجزای ان را تشکیل می دهند.کارکرد هر یک از عناصر شهری بر کاربر کلی شهر تاثیر دارد و نحوه عملکرد و کارایی هر یک از اجزا به یکدیگر مرتبط و وابسته است.در اوایل دهه 1950این تفکر در برنامه ریزی حمل و نقل شهری اثر گذاشت و از ان پس به جای مطالعه هر یک از مسائل ترافیکی به طور جداگانه تفکر سیستمی یعنی دید و نگرش کل گرایانه و تمام اجزا را مورد توجه قرار داد. بر اساس همین دیدگاه برنامه ریزان قادر به تحلیل و ارزیابی کاربری های شهری در وضع موجود بوده و میزان انطباق و سازگاری هر یک از کاربری ها را در ارتباط با سایر کاربری ها و فعالیت ها می سنجد.با عنایت چنین فرایندی برنامه ریز توانست در جهت ارائه تصمیمات مناسب تر در انتخاب مکان بهینه کار بری ها در سطح شهر و در انطباق با همجواری ها را اتخاذ کند و از سنخیت و عدم سنخیت یک کاربری با کاربری های دیگر که در مجاورت ان قرارگرفته اند آگاهی یابد. این دیدگاه در حال حاضر در قالب مدل های مختلف همچون ساختار فضایی شهر،مدل توسعه شهری،مدل کاربری زمین و مدل فعالیت و مدل مکان یابی کاربری زمین ارائه گردیده و حل مسائل شهری سهم قابل توجهی دارد(دستجردی ،1379،ص98)

2-6-2- تئوری مکان مرکزی

تئوری مکان مرکزی به دنبال عوامل موثر در مکان گزینی خدمات سکونتگاه های شهری است.این تئوری یکی از علمی ترین ساخت سکونتگاه ها و جایگزینی خدمات شهری می باشد که والتر کریستالر جغرافیدان المانی به اقتباس از ایده های فن تونن،ژرژ کهل و الفرد وبر می باشد.به طور کلی اصولی که مکان مرکزی بر ان استوار است را می توان در چند اصل خلاصه کرد(مختاری،1385،ص89)

الگوی بخشی فعلیت های انسان در فضا سه گوشه ای است که فاصله مکانی در نتیجه فضا و مکان با مسافت ها در نظام گیری فعالیت های انسانی نقش سازنده ای را بر عهده دارد(شعاع دسترسی)

جمعیت به گونه ای در درون یک دشت یکنواخت توزیع شده اندکه در ان به طور یکسان حمل و نقل به همه جهان به آسانی امکانپذیر است و همه از درامد یکسانی برخوردارندو مصرف کنندگان به کالاها و خدمات حداقل مسافت را طی میکنند. (مختاری،1385،ص89)

توزیع فعالیت های انسانی از اصول سلسله مراتبی وتسلسل برخوردار می باشند.بنابراین تعدادی از مکانها مرکزی دارای کارکردهای بیشتری هستند که در سطح بالاتر نظام سلسله مراتب مرکزی قرار دارند.در حالیکه مکان های نیز وجود دارند که در سطوح پایین سلسله مراتب قرار دارند. (مختاری،1385،ص90)

2-6-3-تئوری جاذبه یا تئوری ویلیام رایلی

الگوی ریاضی که پیش بینی کننده کنش متقابل بین دو مکان است وتابعی از اندازه و فاصله جداکننده بین دو مکان می باشد و بر پایه قانون نیوتن است. در این الگوجاذبه رابطه مستقیمی با اندازه جمعیت ومکان و رابطه عکس با مجذور فاصله دارد.

اغلب روش های مورد استفاده در رابطه با مکان گزینی تاکید خاصی روی هزینه های مرتبط با حمل و نقل داشته که خود وابستگی بسیار زیادی به مسئله فاصله دارد به همین دلیل عامل فاصله از جمله اساسی ترین عوامل در مباحث مکان یابی و برنامه ریزی محسوب میشود.در تمام تئوری ها بر روی سه عامل جمعیت، شعاع دسترسی، و سلسله مراتب در انتظام بخشی به منظور خدمات رسانی اسان تر به ساکنان عنایت داشته اند. (دهقانیان،1385،ص44)

مثلا ایجاد یک کودکستان و مهد کودک با واحد های تجاری خرد روزانه در کوی و مسجد و مدرسه ابتدایی در محله و مدرسه راهنمایی و مراکزبهداشتی در برزن و دبیرستان،درمانگاه و دندانپزشک در ناحیه و... نمونه ای از سلسله مراتب عناصر تشکیل دهنده می باشد(دهقانیان،1385،ص43)

2-7- مدل های رایج در مکان یابی کاربریی ها

2-7-1-فرایند تحلیل سلسله مراتب AHP

در ارزیابی هر موضوع ما نیاز به معیار های اندازه گیری با شاخص داریم انتخاب شاخص های مناسب امکان می دهد که مقایسه درستی بین جایگزین ها و التر ناتیو ها به عمل آوریم.اما وقتی که چند یا چندین شاخص برای ارزیابی در نظر گرفته می شود، کار ارزیابی پیچیده میشود و پیچیدگی کتر زمتنی بالا میگیرد که معیارهای چند یا چندین گانه با هم در تضاد و از جنس های مختلف باشند.در این هنگام کار ارزیابی و مقایسه از حالت ساده تحلیلی ساده که ذهن قادر به انجام ان است خارج می شود و به یک ابزار تحلیلی قوی نیاز خواهد بود.یکی از ابزارهای قدرتمند برای چنین وضعیت های مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی با AHP است.این روش با تحلیل وضعیت موجود کاربری ها به انتخاب مکان بهینه در شهر یا ناحیه می پردازد(مختاری،1385،ص21)

روش کار به این صورت است که به منظور تعیین مکان بهینه یک فعالیت چند موقعیت یا چند معیار مورد ارزیابی قرار میگیرد و سپس مناسب ترین موقعیت با توجه به معیارهای انتخابی امتیاز کسب میکند که برای استقرار یک فعالیت مورد استفاده قرار میگیرد روال کار در مدلAHP به صورت زیر است:

مرحله اول) وزن دهی به سنجه ها:

در این مرحله به هر یک از سنجه های انتخابی وزنی داده می شود.

مرجله دوم ): وزن دادن به جایگزین ها:

سنجه ها در یک ماتریس قرار گرفته و به صورت زوجی مورد سنجش قرار میگیرد و وزن هر یک از انها در مقایسه با دیگری معلوم می شود سپس تمام سنجه ها با استفاده از روش نرمال کردن وزن می شوند.

مرحله سوم) ترکیب وزن ها:

در این مرحله با در دست داشتن وزن سنجه ها و امتیاز الترناتیو ها به وزن ترکیبی هر یک از سایت ها از طریق حاصل ضرب وزن سنجه ها با امتیاز الترناتیوها به دست می آید و سایت ها به ترتیب وزنی که به دست می اورند سطح بندی می شوند.

مرحله چهارم ) آزمایش سازگاری:

این مرحله تعیین سازگار ی ها می باشد که در نظر تحلیلگروجود دارد(مختاری،1385،ص21)

2- مدل تحلیل در فرایند GIS:

انتخاب مکان مناسب خدمات شهری نیاز به اطلاعات جزئی شهری در سطوح وسیع و همچنین عوامل مختلف طبیعی از قبیل اب و هوا،زلزله خیزی،بافت زمین و توپوگرافی و مسائل انسانی مثل راه های ارتباطی و دسترسی و مجاورت و جمع آوری،ترکیب و آنالیز آنها دارد که انجام چنین عملیاتی با استفاده از نرم افزارهای GIS عملی گشته و این نرم افزار علاوه بر سنجش تاثیرات عوامل مختلف بر روی هم و همچنین بر روی کاربری های خدمات شهری قادر به تحلیل موفقیت کاربری ها نسبت به شعاع دسترسی و آستانه های جمعیتی (عوامل مورد توجه در تئوری مکان مرکزی کریستالر...) می باشد.(دهقانیان،1385،ص39)

2-7-2-سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS)

بی گمان ظهور رایانه در عرصه حیات بشری تاثیر شگرفی بر فعالیت های آدمی گذاشته و امکان جمع اوری،ذخیره سازی،بازیابی، آزمایش و پردازش اطلاعات مکانی را به عنوان ابزاری جهت تصمیم گیری و برنامه ریزی فراهم اورده است.

پیش از بهره گیری از فن آوری رایانه اطلاعات جغرافیایی به روش سنتی در قالب اسناد و نقشه های کاغذی تهیه و نگهداری می شدند.بکارگیری این روش نه تنهامستلزم صرف زمان و هزینه قابل ملاحظه بود بلکه امکان تحلیل و برسی داده ها و حصول نتایج مورد نظر را همواره با دشواری مواجه ساخت. از آغاز دهه 1960سیستم اطلاعات جغرافیایی برای تهیه، نگهداری،تحلیل و نمایش نقشه ها و اطلاعات در نهاد های دولتی معرفی شد و توجه برنامه ریزان شهری،مهندسان،پردازش کنندگان اطلاعات،مدیران اجرایی و سیاست گزاران را به خود جلب نمود. سیستم اطلاعات جغرافیایی آخریت دستاورد پیشرفت فن اوری در زمینه مهندسی نرم افزار است و به مجموعه ویژه رایانه ای اطلاق می شود که قابلیت برقراری ارتباط بین اطلاعات حرفی عددی را داشته باشد به عبارتی برای ثبت اطلاعات در GIS عوارض فیزیکی به شکل نقطه،خط و سطوح از روی نقشه و اطلاعات توصیفی به صورت عددی و حرفی در داخل جدول مشخص می شوند(روابط عمومی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران،1380،ص1)

در واقع GIS مجموعه سازمان یافته ای از سخت افزار و نرم افزار کامپیوتری اطلاعات جغرافیایی و افراد متخصص است که به منطور کسب،ذخیره،به هنگام سازی،پردازش،تحلیل و ارائه و نمایش کلیه شکل های اطلاعات جغرافیایی،طراحی و ایجاد شده است بطوری که در این سیستم امکانات ذخیره، سامان دهی،بازیابی اطلاعات نقشه ای(گرافیکی،انجام عملیات فضایی و تحلیل مکانی عوارض جغرافیایی و روابط میان این عوارض وجود دارد. این سیستم باید قادر باشد تا اطلاعات مزبور را در زمینه های گوناگون و از منابع مختلف جمع اوری میگردد به هم دیگر مرتبط ساخته و انها را مورد تجزیه و تحلیل قرار دهد.سیستم اطلاعات جغرافیایی میبایستی همچنین قابلیت ارائه این اطلاعات را بر روی صفحه رایانه داشته باشد به گونه ای که بتوان اطلاعات مربوط به هر نقطه را در یک جدول مشاهده کرده و در صورت لزوم انها را مورد تجزیه و تحلیل قرار داد(نیک فوم،1379،ص10)

2-7-3- سیستم اطلاعات جغرافیایی ، قابلیت و کاربرد آن

سیستم اطلاعات جغرافیایی میتواند کاربردهای گوناگونی در امور شهر سازی،عمران،حمل و نقل و ترافیک،درآمد و نوسازی ، بهداشت ، مدیریت املاک ، پست وبرق و ... داشته باشد.با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی طیف وسیعی از اطلاعات کلان شامل اطلاعات شهری ، منطقه ای یا محله ای به همراه جزئی ترین اطلاعات در حد بلوک و حتی ملک افراد ثبت ارزیابی و ارائه می شوند(روابط عمومی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران،1379،ص10)

این سیستم ابزاری قدرتمند برای کار با داده های مکانی می باشد.در سیستمgis یک نقشه واقعی تبدیل به یک نقشه رقمی (دیجیتالیزه) می شود.لذا از نظر فیزیکی حجم کمتری را نسبت به روش های سنتی(مانند نقشه های کاغذی)اشغال می کند.ویژگی بارز و با ارزشی که سیستم اطلاعات جغرافیایی را از دیگر سیستم های اطلاعاتی جدا می سازد،توانایی به کار گیری توام داده های مکانی (Spatial data) و توصیفی(Non Spatial data) است.

با استفاده از توانایی های کامپیوتر مقادیر بسیار عظیمی از داده ها را می توان با سرعت زیاد و هزینه نسبتا کم نگه داری و بازیابی نمود. در این سیستم امکان ورود انواع داده ها و اطلاعات در شکل ها و قالب های متفاوت وجود دارد مانند متن ها ، نقسه ها، تصاویر ماهواره ای و هوای، فیلم و... امکان انجام آنالیز پیچیده با مجموعه داده های مختلف مکانی،غیر مکانی بصورت توام مهمترین قابلیت gis می باشدکه نمی توان آن را با روش های دیگر مثل روش های آنالوگ انجام داد. سیستم اطلاعات جغرافیایی معمولا سیستم های تصویر متعددی را پشتیبانی میکنند و برنامه هایی برای تبدیل یک سیستم دیگر داردند.قدرت پردازش gis ما را قادر می سازد تا داده های جغرافیایی را به صورت کیفی تحلیل نماییم(روابط عمومی مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران،1379،ص11)

تجزیه و تحلیل پیچیده می تواند تا رسیدن به یک جواب مطلوب پالایش شوندهمراهی ما با روش های سنتی بسیار گران و غیر ممکن بوده است. به هنگام نبودن نقشه ها در gis با سهولت و سرعت بسیار قابل توجهی صورت می پذیرد. از سوی دیگر ارائه خروجی های مختلف از لحاظ کیفیت، دقت، سهولت و تنوع از قابلیت های دیگر این سیستم می باشد که این خروجی ها به صورت نقشه ها،جدول و نمودار ها از مقادیر بصورت کاغذی یا به صورت نمایشی صفحه مانیتور ارائه گردند.

سیستم اطلاعات جغرافیایی در مطالعات مربوط به مکان یابی کاربری اراضی شهری کارایی گسترده ای دارد. این سیستم در زمینه مدیریت کاربری اراضی شهری کمک میکند تا در سریع ترین زمان ممکن مکان های مناسب جهت کاربری های مورد نیاز در سطح شهر پیدا شده و به معنای عام نقشه مکان یابی بهینه کاربری های شهری را به شهرسازان ارائه می دهد(نیک فوم،1379،ص3)

چهار قابلیت اساسی سیستم اطلاعات جغرافیایی،ورود داده ها،مدیریت داده ها،پردازش و تجزیه داده ها و ارائه خروجی های مناسب روش سود مندی است که امکان درک ارتباطات فضایی بین عوارض نقشه را فراهم میسازد. سطح تحلیل در gis شامل سه مرحله جمع آوری اطلاعات،تجزیه و تحلیل اطلاعات براساس محاسبات آماری و ریاضی و در نهایت مدل سازی و پیش بینی روند تغیرات پدیده ها و پیشنهاد اقدامات لازم می باشد(همان منبع،1379،ص45)

شاهکار برجسته gisدر امور شهرسازی و برنامه ریزی شهری توانایی ترکیب داده ها و بر روی گزینه های مختلف تصمیم گیری با نمایش سناریو های متفاوت حاصله از نتایج تصمیم گیری با استفاده از شبیه سازی می باشد.این قابلیت منجر به دخالت و مشارکت شهروندان در امور برنامه ریزی شهری گشته است.این قابلیت نتایج و پیامدهای مثبت و منفی هر کدام از گزینه های تصمیم گیری علاوه بر نمایش تصویری گزارشات متنی را بصورت ساده و قابل فهم برای عموم مردم را امکان پذیر می سازد.در زیر به مراحل مرفی جهان واقعی در محیطgis اشاره می کنیم(دهقانیان،1385،ص3)

در ابتدا باید یک تصویر ویک دید و درک از جهان واقعی پیدا شود.به عبارت دیگر این که ما از مجموعه اطلاعات واقعی چه می خواهیم که به آن مدل جهان واقعی یاreal world mod گفته می شود.

ایجاد data model: مدل داده یا مدل جهان واقعی یا real world model را برای data base قابل درک و فهم می نماید،یا به عبارت ساده تر در این مرحله تعیین میگردد که عارضه با چه مشخصات،دقت ومقیاسی باشد تا قابل درک و فهم برای data base مدل گردد.

انتخاب data base : که با توجه به این عوامل صورت میگیرد:

الف) ایجاد و جمع آوری اطلاعات و کنترل آنها

ب)ساختار دهی اطلاعات.

ج)دخیره سازی اطلاعات

- به هنگام کردن و تبدیل فرمت اطلاعات.

- مدیریت داده ها.

-پردازش داده ها.

- بازیابی و نمایش.

- تجزیه و تحلیل و ترکیب اطلاعات.

Gis از داده های موجود در data base استفاده می کند. داده ها شامل موقعیتattribute و ارتباط بین عوارض می باشد به عنوان سیمای تقریبی از جهان واقعی در data base قرار می گیرند(دهقانیان،1385،ص3)

2-8-سیستم ژئومورفیک

عبارت است از ساختمانی با اثر متقابل فرآیندها و شکل های زمین که به طور مجزا یا مشترک عمل کرده و مجموعه ای از واحدهای شکلی زمین را ایجاد می کنند(خیام،1379،ص34)

مثال : یک حوضه زهکشی همراه باقله های بهم مرتبط ( خطوطتقسیم آب،تپههاوشبکهزهکشیومجراهایاصلیآبرفتی ) کهحفظچنینسیستمیبهمقدار ورودیمواد،بهسیستمجابجاییآن داخل سیستموخروجمواد از داخلسیستمبستگیدارد.واگرمااینسیستمرابه 3 بخشتقسیم کنیم بخش بالایی آن محل اولیه ی پیرایش مواد رسوبی است ، منطقه ی 2 محل عبور یا حول مواد است و منطقه 3 حوضهی رسوبییامنطقهی ته نشست مواداست.(افتخاری،1387،ص7)

2-9-مطالعات ژئومورفیک

مطالعات ژئومورفیک طیف وسیعی از دو نگرش اساسی را در بر می گیرد.

1 –مطالعات تاریخی که میکوشد براساس نشانه های فرسایشی و رسوبی در سطح زمین به توالی حوادث تاریخی زمین پی ببرد مانند فعالیت های زمین ساختی ، سطح دریا و اوضاع اقلیمی .

2 –مطالعات تجربی درزمینه فرآیندهای متداول معاصروبررسی رفتارموادتشکیل دهنده زمین که به طورمستقیم قابل مشاهده اندوژئومورفولوژیستها را در شناخت ثبات و تغییر شکل های زمین یاری می دهند.(محمودی،1387،ص23)

2-10-پاسخ پیچیده و آستانه ها

دو مفهوم دیگر ژئومورفیک که در فهم بیشتر و بهتر ماهیت تکامل و چشم انداز خشکی موثرند عبارتند از "پاسخ پیچیده " و " آستانه ها " ی ژئومورفیک .(بازیار،1375،ص23)

ارتباط پیچیده بین بخش های مختلف سیستم های ژئومورفیک ( برای مثال بین آبراهه های اصلی آبرفتی ، شبکه جریان فرعی ، شیب های پای کوه ، عناصر دامنه های اصلی کناره ی دره ، راس های دره و خطوط تقسیم آب ) ایجاب می کند که تغییر اعمال شده ی بیرونی َ، با گذشت زمان های طولانی در تمام سیستم به صورتی پیچیده پخش شود . چه بسا هر بخش برای رسیدن به تعادل تازه ی خود تغییرات زیادی را متحمل شود . این مطلب بدین معناست که کنش های هر سیستم نا مشخص است ، به حدی که همیشه نمی توان در خصوص نتایج ناشی از محرک معین برای ایجاد تغییر ، طرحی واحد و فوری پیش بینی کرد. برای مثال ، وقتی که حوضه های آزمایشی کوچک زهکشی دوباره جوان می شوند ، این سیستم فقط به برش بستر پاسخ نمی دهد ، بلکه با ایجاد برش ، افزایش و تجدید شیارها به جستجوی تعادل جدید می پردازد . این کنش ، نمونه ای از پاسخ پیچیده سیستم است . پیچیدگی پاسخ به آستانه ها نیز مربوط می شود. حد آستانه نیز با علل " داخلی " یا "خارجی"ارتباط دارد. آستانه ممکن است ازعامل خارجی تاثیرپذیردبرای مثال،تغییرات شدیداقلیمی،پوشش گیاهی راازبین برده،زمین رادرمعرض فرسایش قرارمیدهدوشکل زمین راازآنچه قبلابود،کاملامتمایز می کند ، به طوری که حتی پس از بازگشت وضع اقلیمی به حالت اولیه ، زمین در بازیابی ناتوان است . تاثیر عامل داخلی بر آستانه زمانی است که رسوبات جمع شده در داخل سیستم رودخانه ای ( مثلا در دشت سیلابی یا بر روی دامنه ها ) در شیب های تند آستانه ای به حالت عدم تعادل درآیند و پدیده های فرسایشی را افزایش دهند.(خیام،1379،ص137)

هنگامی که اثر متغیرهای خارجی ، همچون ناهمواری حاصل از پدیده ایزوستازی ، با تاثیرات پاسخ پیچیده و آستانه های ژئومورفیک جمع شود ، بدیهی است که برهنه سازی پوشش گیاهی –دستکم درمراحل نخستین چرخه ی ژئومورفیک– بر خلاف آنچه در چرخه ی دیویس فرض شده ، فرآیندی ساده و پیشرونده نخواهد بود ، بلکه شامل پدیده هایی فرسایشی خواهد بود که تحت تاثیر مراحل آرامش نسبی از هم جدا شده و سلسله وقایع پیچیده ای را به وجود آورده است. بیشتر این پیچیدگی ، ناشی از تاخیر انتشار این تاثیرات در سطح زمین است. مثلا تغییرات آبراهه ها که نزدیک دهانه ی حوضه زهکشی در پی برش اتفاق می افتد پاسخی به اوضاع حاکم بر آن زمان و مکان است ، در حالی که این آبراهه ممکن است برای تغییرات ناشی از این برش که در بخش بالایی سیستم رودخانه ای اعمال شده است آمادگی نداشته باشد . بنابراین هنگامی که پاسخ بخش بالایی ظاهر می شود حفر در بخش پایینی با رسوبگذاری همراه است.(باقری،1387،ص90)

2-11-مقیاس ژئومورفیک

مکان و زمان ، قالب هایی انفعالی نیستند که حوادث در چهارچوب آنها اتفاق بیافتد ، بلکه از خود واکنش نشان می دهند و خود را بر پدیده ها تحمیل می کنند . این روند ما را مجبورمیکندتاعوامل تاثیروتاثروتغییرات متقابل رابه منظورایجادحالت تعادل براساس آنها ( زمان ومکان )‌انتخاب کنیم.(بلادپس،1384،ص89)

2-11-1- مقیاس زمانی

سه مقیاس زمانی برای تفسیرهای ژئومورفیک جالب توجه است.

2-11-1-1-زمان چرخه ای

زمان بندی های طولانی زمین شناختی را در برمی گیرد که با مقیاس میلیون ها سال سنجیده می شود و برای بررسی منطقه های وسیع با تغییرات آرام و تجمعی مناسب است . متغیرهای اصلی ومستقل کنترل کنندهی شکلهای چرخهای زمین عبارتنداز : زمان،ناهمواری اولی یااختلاف ارتفاع کلیبین بخش های مرتفع و پست که بر اثر حرکات زمین ، فعالیت های آتشفشانی یا تغییرات سطح دریا پدید آمده است و بر شیب زمین و به دنبال آن ، بر میزان تخریب در بخش پایینی جریان اثر می گذارد. زمین شناسی یا جنس سنگ و ساختمان زمین و اقلیم که بر مقدار آب جاری در سطح زمین و نوع پوشش گیاهی و جز این موثر است.از سوی دیگر ، روشن است که نوع پوشش گیاهی و تراکم آن ، ناهمواری موجود در زمان معین ، دبی رودخانه و رواناب دامنه و میزان تخلیه رسوب در واحد سطح ، شکل شبکه زهکشی ( مثلا تراکم خطوط زهکشی در هر کیلومتر مربع ) ، شکل دامنه های فرسایشی تپه و مقدار کل تخلیه آب و رسوب از یک منطقه وسیع ، متغیرهای وابسته هستند.(دونکامپ،1370،ص78)

2-11-1-2-زمان درجه بندی شده

این مقیاس برای گستره های زمانی کوتاهتر کاربرد دارد که در خلال آن ، مناطق کوچکتر مانند دامنه ی تپه ها و شاخه های رود ،‌به تعادلی یکنواخت می رسند . این مجموعه بر اثر پس خورند منفی باعث نوساناتی در پیرامون موقعیت متوسط شکل یا میزان جابجایی می شود که به فرایندهای محرک آنها ارتباط دارد. این حالت تعادل ، متغیرهای زمان و ناهمواری اولیه ( متغیرهای کنترلی ) را بی اثر می کند ، متغیرهای زمین شناسی و اقلیم –کهپوششگیاهی ، ناهمواری های موجود و مقدار تخلیه ی آب و رسوب در واحد سطح سبب پیوند آنها به هم شده است –متغیرهایمستقلهستندوشکلشبکهزهکشی،شکلدامنهیتپهومقدارکلتخلیه یآبورسوببهصورتمتغیرهایوابستهباقیمیمانند . اینتغییراتدرعملکردمتغیرهابرگستره زمانی کوتاهی اشاره دارد که در خلال آن ، متغیرهایی مانند پوشش گیاهی ، ناهمواری موجود و مقدار متوسط تخلیه ی آب و رسوب در واحد سطح را می توان ثابت در نظر گرفت . در این زمان کوتاه ، اثر این متغیرها در شکل موجود شبکه های زهکشی ، شیب تپه ها و مقدار کل تخلیه ی منطقه ای آب و رسوب تقسیم شده که تغییرات آنها به صورت نوسانهایی در پیرامون مقادیر ثابت میانگین بروز می کند.(جعفری،1387،ص56)

تاثیر دین زرتشتی بر دیدگاه شاهنامه درباره خداوند

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده1

مقدمه2

1. فصل اول: کلیات .4

1-1. بیان مسئله5

1-2. اهمیت تحقیق5

1-3. اهداف تحقیق5

1-4. پرسش های تحقیق...6

1-5. فرضیه تحقیق6

1-6. روش کار (پژوهش)6

1-7. پیشینه تحقیق ...7

2. فصل دوم: پیشینه تحقیق8

2-1.معرفی فردوسی9

2-1-1.............................. زندگی شخصی ...9

2-1-2.زندگی اجتماعی12

2-1-3.آثـار فردوسی20

2-2. معرفی زرتشت…. 24

2-2-1. زندگی شخصی24

2-2-2. زندگی اجتماعی29

2-2-3. از تولد تا رسالت زرتشت33

2-2-4. زمان ظهور زرتشت37

2-3. تفاوت ها و شباهت های دین زرشت با دین اسلام...41

2-4. مفهوم موعود در دین زرتشت42

2-5. سوشیانت در متون زرتشتی پس از اوستا48

2-6. جایگاه ویژه اهورامزدا در تفکر زرتشت51

3. فصل سوم: روش تحقیق........... ....................................................................................................58

3-1. ابزار گردآوری59

3-2. شیوه گردآوری اطلاعات59

3-3. شیوه تجزیه و تحلیل داده ها59

4. فصل چهارم: یافته های تحقیق............................................................................. ......................60

4-1.نوع خداشناسی در شاهنامه .....................................................................................................61

4-1-1.توحیدشناسی در شاهنامه ...........................................................................................61

4-1-2.توحیدشناسی در دین زرتشت......................................................................................78

4-2. تطبیق خداشناسی شاهنامه با دین زرتشت .......................................................................81

4-2-1.شناخت خداوند .............................................................................................................81

4-2-2.عرفان 83

4-2-3.یگانگی خداوند 86

4-2-4.توانایی خداوند 90

4-2-5.بندگی و ستایش خداوند 91

4-2-6.مناجات 94

4-2-7.خرد 97

4-2-8.مرگ و رستاخیز99

4-2-9.تأثیر کتاب آسمانی 102

4-2-10.رفتار نیک 108

4-2-11.خواب 110

4-2-12.شکرگزاری 111

4-2-13........................................................................ .دادگری 112

4-2-14.قضا و قدر 114

4-2-15.اسطوره 115

4-2-16.اهورامزدا و خدای یگانه 115

4-2-17.ظهور منجی 117

4-2-18.اهریمن و شیطان 118

5. فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادها....120

5-1. نتیجه گیری121

5-2. پیشنهادها .................................................................................................................................126

5-3. محدودیت ها ............................................................................................................................127

منابع و مآخذ....128

 چکیده :

خداجویی و خداشناسی یکی از خواسته ها و نیاز های اصلی بشر است. فردوسی شاعری یکتاپرست است و سراسر شاهنامه سرشار از نام و یاد خداست در واقع تمام تار و پود شاهنامه متأثر از بینشی توحیدی است و این نتیجه تاثیر مستقیم عقاید فکری و مذهبی فردوسی در شاهنامه است . فردوسی اشعار خود را با حمد خدا آغاز نموده و این روش پسندیده را در همه ی باب ها و فصول دیگر نیز تکرار کرده است خدا شناسی در توحید یکی از محورهای اساسی شاهنامه است . کسی که شاهنامه را با دید تحقیقی می خواند ناخود اگاه در ذهنش یک محور فکری که دارای وحدت کلی و یکپارچگی است تداعی می شود این محور فکری همان قوای اهریمنی و نیروهای یزدانی و خیر است . درگیری این دو مبدأ خیر و شر که متاثر از آیین باستانی ایران قدیم است در شاهنامه به صورت یک جریان فکری دنباله دار ادامه دارد و در هر بخش سنبل ها و نمودهای خاصی به خود میگیرد .

 واژه های کلیدی : ایزد ، خداشناسی ، یکتا شناسی ، خیر و شر ، ایران باستان .

 مقدمه:

تاریخ و فرهنگ هر قوم شناسنامه ملی آن قوم را تشکیل می دهد.تکنولوژی بدون فرهنگ انسان را به ماشین تبدیل می کند. بی شک علت سرگردانی بسیاری ، همین دور بودن از فرهنگ و ناآگاهی از ویژگی های ملی است. فرهنگ سرچشمه عشق به زیبایی، دوستی، راستی و نیکی است و آنجا که هنر و فرهنگ نباشد، بشر در خطر تباهی و زوال است.

فرهنگ و ادب سرزمین کهنسال ایران یکی از غنی ترین و گسترده ترین فرهنگ هادر جهان است، سابقه این فرهنگ بارور و نامدار، چنان که از لا به لای "یشت ها" به چشم می خورد ، به دوران زندگی مشترک هند و ایران می پیوندد. از جهت برخورداری از دین و عرفان و فلسفه ، ایران کشوری است که نخستین دین یکتاپرستی (توحیدی)را با همه ارزش های عالی و اصول اخلاقی و مبانی عقلی آن به جهانیان پیشکش کرد.

ایران سرزمین آیین ها و دین های بزرگی از جمله آیین های زرتشت ، میترا، مانی، مزدک ، و شیعه نیز هست. پیدایش اشو زرتشت و پذیرش پیام او در ایران ، رویدادی بزرگ بود.

کشور ما از جهت شعر و ادبیات نیز غنی است و شهرت جهانگیر دارد.اشعار خداوندگاران سخن پارسی چون فردوسی ، سعدی، حافظ، و صدها شاعر نامدار دیگر، همه جا دل ها را به هیجان می آورد و اندیشه ها را به اعلی مرتبه کمال می رسانند و به ما را در انجام وظیفه انسانی خود الهام می بخشد.

ایرانیان گروهی از آریایی ها هستند که پس از مهاجرت به بخش های بلند سرزمین های واقع در جنوب دریای مازندران ، این سرزمین ها را ایران نام نهادند، که طبق نوشته های باستانی چون اوستا به معنی سرزمین آریایی ها است.

قبل از مهاجرت ، اجتماع اقوام آریایی هند و ایرانی به سه طبقه تقسیم شده بودند:

1- روحانیون

2- جنگ جویان

3- کشاورزان

این طبقه بندی اجتماعی در پرستش مذهبی نیز رعایت می شده؛ یعنی هر یک از آن طبقات اجتماعی، خدایان ویژه خود را داشته اند. یکی از این خدایان "مهر " نام دارد. مهر را در قدیم ترین دست نوشته ها ی ایران باستان یعنی اوستا، و در هندوستان در "ودا" می یابیم.

آیین مهر یکی از کهن ترین دین های جهان است و از جمله دین های راز آمیز به شمار می رود.

آیین مهر بر ادبیات هزار ساله فارسی چه نظم و چه نثر تأثیر فراوان نهاده است. تأثیر این آیین باستان تنها در شاهنامه فردوسی ، گرشاسب نامه ، قابوس نامه و سیاست نامه خلاصه نمی شود، بلکه می توان گفت ادبیات فارسی همیشه با نشان و علامت ایران باستان آراسته شده است.

 1-1. بیان مسأله:

ایرانیان همواره مردمی خداشناس بوده‌اند. ایران فرهنگ بسیاری از کشورها را در بر می‌گیرد که شاهنامه در آنها بخشی از میراث فرهنگی شان است. از سوی دیگر ریشه هر جنگی در اختلاف نهفته است. یافتن ریشه‌های مشترک به کاهش اختلاف و در پی آن گسترش آرامش و دوستی خواهد انجامید. از آنجا که سراینده شاهنامه، حکیم توس، در کودکی فرهنگ را از موبدان زرتشتی آموخته، به نظر می‌رسد که دین زرتشتی بر دیدگاه شاهنامه در باره خداوند اثر گذاشته باشد. بنا بر شاهنامه، فردوسی مسلمانی شیعه بوده، از این رو به نظر می‌رسد که سراینده شاهنامه تفاوت چندانی در خداشناسی این دو دین ندیده باشد. نگارنده بر آن است که با بررسی خداشناسی شاهنامه، تاثیر دین زرتشتی بر دیدگاه شاهنامه در این باره را بررسی نماید.

 1-2. اهمیت تحقیق:

بحث خداشناسی در شاهنامه و دین زرتشت از جمله مباحث مهم در میان تمامی جوامع ادبی واساطیر گذشته بشر بوده که بیانگر اهمیت این موضوع درسرنوشت نهایی انسان است. در این پژوهش سعی برآن شده تا با یک شیوه مطالعاتی تطبیقی- تحلیلی، خداشناسی را در شاهنامه و دین زرتشت با تأکید برمسائلی چون: یکتاپرستی، عرفان، مرگ و رستاخیز و ... مورد بررسی قرار گیرد .

 1-3. اهداف تحقیق:

1- دانایی رمز جلوگیری از جنگ و گسترش آشتی و دوستی میان مردم است.

2- یافتن ریشه‌های مشترک به همگرایی مردم و کشورها خواهد انجامید.

3- شاهنامه میراث فرهنگی مشترک کشورهای ایرانی است.

4- شناخت بن‌مایه، اندازه و نوع خداشناسی شاهنامه.

 1-4. پرسش های تحقیق:

1- دیدگاه شاهنامه در مورد خداشناسی چیست؟

2- دیدگاه شاهنامه در مورد خیر و شر چیست؟

3- دیدگاه گاتها در مورد خیر و شر چیست؟

 1-5. فرضیه تحقیق:

خداشناسی زرتشتی بر خداشناسی شاهنامه اثر گذاشته است.

 1-6. روش کار تحقیق:

روش توصیفی است هدف از انجام روش توصیفی، توصیف واقعی و منظم خصوصیات یک موضوع است به عبارتی دیگر محقق در این گونه تحقیقات سعی می کند تا آنچه هست را بدون هیچ گونه دخالت گزارش دهد و نتایج عینی از موقعیت بگیرد. تحقیق توصیفی آنچه را که هست توصیف و تفسیر میکند. نخست شاهنامه بررسی و همه بیت‌هایی که موضوع خداشناسی در آنها هست، گردآوری و دسته بندی خواهند شد. کوشش خواهد شد که دیدگاه شاهنامه در باره خدا از درون این بیت‌ها شناخته شود. پس از آن خداشناسی زرتشتی در منابع دینی زرتشتی با همکاری یک نفر موبد پژوهشگر و نویسنده زرتشتی که مورد تایید انجمن زرتشتیان کرمان است، بررسی خواهد شد. منابع زرتشتیان به ترتیب گات‌ها (کتاب آسمانی ایشان)، اوستا (کتاب مقدس ایشان)، پند نامه موبدان و کتاب‌هایی چون دینکرد و مینوی خرد است. در پایان هماهنگی یا ناهماهنگی این دو دیدگاه نشان داده خواهد شد.

بررسی و گاه نگاری تپه جعفرآباد A و B و C (ارسنجان)WORD

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده1

فصل اول:کلیات

1-2- اهداف برجسته تحقیق. 5

1-3- پیشینه پژوهش... 5

1-4- پرسش ها5

1-5- فرضیه ها5

1-6- روش انجام تحقیق. 6

1-7- موقعیت جغرافیایی ارسنجان. 6

1-7-1- چینه شناسی.. 7

1-7-2- پوشش گیاهی.. 8

1-7-3- جغرافیای تاریخی ارسنجان. 8

1-7-4-جمعیت ونیروی انسانی.. 10

1-7-5- وضعیت اقتصادی.. 10

1-7-6- بررسی منابع آب.. 10

فصل دوم:شناسایی برخی از محوطه های پیش از تاریخ ارسنجان

2-1- رحیم آباد.13

2-2- اشگفت امیرقلی.. 13

2-3- پناهگاه قلاتخوار. 14

2-4- اشکفت تلمبه مالکی.. 14

2-5- پناهگاه صخره ای کمال آباد15

2-6- غارصفرآباد15

2-7- غارکشمشی.. 16

2-8- پناهگاه پیرقوچ. 16

فصل سوم:بررسی باستان شناسی تپه جعفرآباد

3-1- اهداف بررسی.. 18

3-2- روش بررسی.. 18

3-3- نمونه برداری.. 19

3-4- تپهجعفرآبادa. 19

3-5- تپه bجعفر‌‌آباد19

3-6- تپه c. 20

3-7- دادهها20

3-9- نمونه های سنگی.. 21

3-10- سفال تپه های جعفرآباد21

3-11- مشخصات فنی سفالها22

3-11-1- نوع ساخت.. 22

3-11-2- کیفیت ساخت.. 22

3-11-3- رنگ سفال. 22

3-11-4- فرم. 23

3-11-5- تزئین.. 23

3-11-6- ریخت شناسی سفال. 24

3-11-7- دست ساخته های سنگی تپه ها24

فصل چهارم:گاهنگاری و سفال

4-1- فارس عتیق. 26

4-1-1- فارس عتیق1. 26

4-1-2- فارس عتیق2. 26

4-2- فارس قدیم. 27

4-3- فارس میانه. 27

4-4- فارس جدید. 27

4-4-1- آغاز بانش: (لپویی)27

فصل پنجم:دست ساخته های سنگی

5-1- اهمیت سنگ دردوران پارینه سنگی.. 34

5-1-1- نوسنگی.. 34

5-1-2- معرفی دست افزارهای سنگی مورد بررسی.. 35

5-1-3- دست ساخته های مورد بررسی ما از نوع :37

فصل ششم:برآیند سخن

پیـوست ها44

منابع و مآخذ. 88

چکیده:

یافته­های (دانسته های اطلاعات) ما از دوره نوسنگی دشت ارسنجان بسیار اندک است. بررسی هایی که تاکنون در این منطقه با حوزه توسط آقایان ایکیدا واندنبرگ و سامنر انجام شده ببنظرمی رسدروشمند نبوده و اهداف خاصی را به دنبال نداشته است، تنها در دوره پارینه سنگی ،انسان شناسی موردتوجه قرارگرفته که توسط پژوهشکده باستان شناسی ایران و دانشگاه تسوکوبای ژاپن پژوهش­هایی در حال انجام است. با توجه به عدم بررسی روشمند محوطه­ای در این منطقه اساس این پژوهش بر این مهم قرار گرفت.

تپه­ی جعفرآباد که در انتهای جنوب شرقی سلسله کوه های زاگرس واقع شده است. مورد بررسی مقدماتی واقع گردید و ثبت آثار توسط میراث فارس در سال 1385 انجام شده که بیانگر اهمیت این محوطه از دوره نوسنگی تا صدر اسلام است. مطالعه آثار گردآوری شده نشان می دهد که این حوزه در دوره پیش از تاریخ دارای جایگاه فرهنگی خاصی درسرزمین فارس داشته است و ارتباط بسیار نزدیکی با محوطه های همزمان در دشت مرودشت برقرار کرده است و نقش گذرگاه ارتباطی در حوزه های فرهنگی فلات مرکزی و جنوب غربی ایران مخصوصاً دشت شوشان ایفا نموده است. بنابراین برای هرچه بهتر شناخت اهمیت تپه هایی جعفرآباد منوط به انجام گمانه زنی، لایه نگاری و کاوش های باستان شناسی آینده است که و مطالعه روابط فرهنگی و تأثیر و تأثر این منطقه با دیگر نقاط با انجام بررسی های هدفمند و منظم میسر خواهد شد.

 واژگان کلیدی: بررسی باستان شناختی/ دوران پیش از تاریخ یا نوسنگی دشت دشت ارسنجان، تپه جعفرآباد

مقدمه:

شهرستان ارسنجان بین عرض جغرافیایی 40 29 تا 55 29 درجه شمالی و طول جغرافیایی 10 53 تا 35 53 درجه شرقی واقع گردیده این شهرستان درشرق استان فارس قرارداردو از شرق به شهرستان بوانات از شمال و غرب به شهرستان مرودشت و از جنوب به شهرستانهای نیریز و شیراز محدود می شود. شهرستان ارسنجان قبلاً یکی از بخش های شهرستان مرودشت بوده و در سال 1377 به شهرستان تبدیل شد. این شهرستان دارای یک بخش و 3 دهستان است و شامل 120 آبادی (78 آبادی مسکونی دائمی، 2 آبادی مسکونی موسمی، 25 آبادی خالی از سکنه دائمی، 15 آبادی خالی از سکنه موسمی) و یک شهر (شهر ارسنجان) است.

پژوهش هایی که دراین دشت توسط لوئی واندنبرگ(1342 م)، سامنر(1330). و یکیدا(1357) انجام شده نشان دهنده ارتباط فرهنگی بسیار گسترده بین محوطه های هم دوره در این منطقه است.

روستای جعفرآباد حوزه مورد بررسی نگارنده نیز یکی از آبادی های ارسنجان است.که دارای تپه های متعددی که بررسی آنها اساس پژوهش پیش رواست؛

تپه های جعفرآباد به دلیل تنوع سفال های نوسنگی در سطح محوطه و همچنین تشابه گونه، فرم و طرح های سفالها با نمونه های هم زمان خود در تل باکون.شغا،تیموران و......وگونه های مختلف دست ساخته های سنگی برای درک بهترارتباط فرهنگی جهت بررسی انتخاب گردید.

این پژوهش در شش فصل به شرح زیر نگاشته شده است:

فصل اول کلیات و موقیت جغرافیایی و اقلیمی دشت ارسنجان

فصل دوم به شناسایی محوطه های پیش از تاریخ دشت ارسنجان می پردازد.

فصل سوم به بررسی باستان شناختی تپه جعفر a,b,c اختصاص دارد .

فصل چهارم معرفی سفال

فصل پنجم معرفی دست ساخته های سنگی

فصل ششم به برآیند سخن اختصاص دارد.

 فصل اول

کلیات

1-1- بیان مسئله

باتوجه به همجواری دشت ارسنجان با دشت های مرودشت وپاسارگاد و وجود اثار پیش از تاریخی در این مناطق دشت ارسنجان نیز ازاین لحاظ بسیارغنی بنظرمی رسدچنانکه اشگفت ها و غار هاو تپه وتپه های پیش از تاریخی در نزدیکی تل جعفراباد وجود دارد، مطالعه تل های مذکور میتواند روشنگر ویزگی های فرهنگی منطقه در دوران های مورد نظر باشد.

اهمیت وضرورت انجام تحقیق وجنبه های نوآوری آن، مهمترین مساله ایی است که دراین پژوهش به آن پرداخته می شود مطالعه داده های پیش از تاریخی تل جعفرآباد a.b.cد شامل سفال وابزارسنگی به منظور ارائه الگویی از داده های سفالی و ابزار سنگی منطقه بنیانی برای مطالعات جامع تر بعدی است با توجه به اینکه در منطقه تل جعفراباد بجز ثبت اثر هنوز بررسی جامع باستانشناسی انجام نشده، ضرورت دارد که اثار احتمالی دوران های مختلف ان نیز در مطالعات اینده مد نظر قرارگیرد

بررسی این تپه ها با اهداف زیر انجام خواهدشد

1-شناخت و طبقه بندی سفال تپه ها براساس شکل،رنگ،تزیینات وتکنیک ساخت

2-توصیف وطبقه بندی ابزارسنگی تپه ها

3-طراحی سفالهای شاخص دوره های مختلف تپه ها

4-مقایسه سفال های این تپه ها با مناطق همجوار و همدوره جهت گاهنگاری آنها که می تواند در شناخت و ارتباط فرهنگی انها نیز موثرباشد.

5 -شناخت و شناساندن اهمیت این تپه ها به ساکنین ضروری می نماید زیرا فعالیتهای کشاورزی تادامنه تپه گسترش یافته و چوپانان و موتورسواران از این تپه ها که شاخصه های مهمی از دوران نوسنگی است جهت راه میانبر استفاده قرار می کنند و همچنین سطح تپه ها، محل تخلیه زباله های خانگی روستایی است و بدین ترتیب دیر زمانی نخواهد گذشت که تپه های مذکور به طور کلی منهدم خواهند شد.

1-2- اهداف برجسته تحقیق

1-فراهم نمودن زمینه گاهنگاری تل جعفراباد برای منطقه با استفاده از داده های فرهنگی همچون سفال و ابزارسنگی

2-شناسایی و معرفی سفال و ابزارسنگی به منظوردرک هرچه بهترتحولات فرهنگی منطقه در دوره های مختلف پیش ازتاریخ

3-مطالعه روابط فرهنگی با دیگر نقاط فارس

1-3- پیشینه پژوهش

بجز بررسی کلی منطقه ارسنجان توسط ایکیدا 1357وواندنبرگ و سامنرثبت اثر توسط میراث فارس در سال 1385 تاکنون هیچ بررسی باستان شناسی در این تپه ها انجام نگرفته و کیفیت استقرارهای این تپه ها تا حدودزیادی ناشناخته است.

1-4- پرسش ها

1- آیا سفال ها و دست ساخته های سنگی تپه های جعفرآبادازنظر گونه شناسی و فن آوری قابل مقایسه بادیگر محوطه های همجواراست یابومی خود منطقه است.

2-سنت سفالگری ودست ساخته های سنگی این منطقه ازجه الگویی پیروی می کند

3- آیا اکولوزیک در استقرار و بوجود امدن فرهنگ های پیش از تاریخ در تل جعفرآباد نقش تعیین کننده داشته است و یا واقع شدن بر سر راههایی ارتباطی و جغرافیای منطقه در شکل بخشیدن به استقرارهای پیش از تاریخ موثربوده است

1-5- فرضیه ها

1-در دوره های مختلف پیش ازتاریخی این منطقه احتمالا دارای اهمیت فراوانی بوده است

2-سنت سفالگری جعفرآباد، به دلیل واقع شدن در نزدیکی تپه­های شاخص پیش از تاریخ جلگه مرودشت، احتمالا از برخی جنبه ها متاثر از آنها است.

3-مطالعه سفال و دست ساخته های سنگی تپه های جعفرآباد می تواند توالی گاهنگاری محوطه های مورد بررسی را روشن سازد

1-6- روش انجام تحقیق

تحقیق حاضر مبنی بر اطلاعات حاصل از بررسی روشمند است که بصورت جمع آوری انواع یافته های باستان شناختی/اساسا سفال و دست ساخته های سنگی/حاصل از پژوهشهای میدانی استواراست.

برخی از اطلاعات مورد نیاز دراین تحقیق به روش کتابخانه ای و ازمنابع و داده های بدست امده از کاوش های باستان شناسی در محوطه ها ومنطقه وبررسی های باستان شناختی مناطق هم دوره استان فارس فراهم شده است.

1-7- موقعیت جغرافیایی ارسنجان

شهرستان ارسنجان بین عرض جغرافیایی 40 29 تا 55 29 درجه شمالی و طول جغرافیایی 10 53 تا 35 53 درجه شرقی در منطقه زاگرس مرتفع قراردارد ارسنجان با ارتفاع متوسط1600متر از سطح دریا واقع شده است و همانندار تفاعات از روند عمومی زاگرس تبعیت نموده و در جهت شمال غربی به جنوب شرقی امتداد یافته و شامل تاقدیسهای میان مله، سنگ سیاه، سیاه و دالنشین است. از نظرزمین شناسی سازندهای مشاهده شده دراین شهرستان شامل سازند بختیاری، آسماری، جهرم، افیولیت، گروه بنگستان، گروه خامی، نی ریز و رادیو لارتیها می گردد که متعلق به دوران دوم تا چهارم زمین شناسی است . رسوبات دشت ارسنجان نیز از نوع پریمان بوده و از پیوستن رسوبات مخروطه افکنه ها و رسوبات مخروطه افکنه ها و رسوبات ناشی از سیلابها حاصل شده است. این رسوبات در قسمتهای جنوب غرب شهرستان بصورت رسوبات دریاچه ای مشاهده می گردد. محور چین خوردگی در شهرستان ارسنجان از روند عمومی زاگرس (شمال غربی – جنوب شرقی) تبعیت نموده و در بعضی از قسمتها نیز گسله های موجود در داخل محدوده شهرستان باعث تغییراتی در این روند گردیده اند. علاوه بر درز و شکستگیهای که در ارتفاعات شهرستان ارسنجان مشاهده می گردد این شهرستان از سمت جنوب به ادامه گسل سروستان محدود شده و در سمت جنوب شرق آن گسل بختگان قرار دارد. (طرح هادی ارسنجان-90)

شهرستان ارسنجان فاقد رودخانه دائمی بوده و در خط القعر آن مسیل های واقع شده است که عبارت است از از مسیل تنگ اشکن، مسیل کوه چنار، مسیل کوه سیاه و مسیل جنگل، این مسیل ها در مواقع پرباران آبدهی زیادی دارند و در بعضی مواقع باعث جریان سیلاب در داخل دشت می شوند. در سال 71 مطالعاتی توسط استانداری فارس در خصوص کنترل و هدایت سیلاب انجام شد و با اجرا شدن قسمتی از پیشنهادهای طرح تاثیرات مخرب سیلاب کمتر گردید. ضخامت آبرفت نیز در این دشت از دامنه ها به سمت مرکز دشت و از شمال غربی به طرف جنوب شرقی افزوده می گردد و بطور متوسط ضخامت آبرفت در مرکز دشت 170 متر و در دامنه و حواشی ارتفاعات 35 متر است . سنگ کف دشت نیز احتمالااز نوع رادیو لاریتها و کنگلومرا است. ضمناً در بعضی قسمتهای دشت ضخامت آبرفت از 170 تا 350 متر متغیر است.(همان)

آبهای زیرزمینی نیز بدلیل سازندهای آهکی در ارتفاعات و درز و شکستگیهای موجود در آنها که منابع خوبی جهت تغذیه سفره های آب زیرزمینی هستند از وضعیت مناسبی برخودار است و دسترسی به آبها بیشتر از طریق چاه های عمیق و نیمه عمیق امکان پذیر است، در حال حاضر 308 چاه عمیق، 2077 چاه نیمه عمیق، 29 رشته قنات و13 چشمه عمده وجود دارد. از لحاظ کیفیت نیز در حواشی دشت ومخروطه افکنه­ها کیفیت آب مناسب و در مرکز دشت از کیفیت آبهای زیر زمینی کاسته می­گردد، جهت جریان آبهای زیر زمینی نیز شمال غربی به جنوب شرقی است.

از لحاظ تکنونیک و لرزه خیزی نیز بر مبنای نقشه­های موجود بزرگترین زلزله بوقوع پیوسته در این محدوده بین 5 تا 6 ریشتر و در محدوده­ای با خرابی متوسط قرار دارد، گسل­های آباده، بوانات ، ده بید ، رانده اصلی زاگرس و گسل­های روانده شمال باختر، نیریز و گسل راستگرد بختگان از جمله گسل­های عمده نزدیک به محدوده مذکور است. بادام کوهی، بنه، کیکم، ارزن، گون، آبنوس، جاروب و نوا پوشش گیاهی این شهرستان راتشکیل می دهد که در ارتفاعات و دامنه­های آنها مشاهده می­گردد جمع کل بارندگی نیز سالانه بین 250 تا 300 میلی متر است.(همان)

 1-7-1- چینه شناسی

در استان فارس سنگهای مربوط به دورانهای پرکامبرین[1]، اینفراکامبرین[2]، پالئوزوئیک[3]، هروزوئیک[4] و سنوزوئیک[5] مشاهده شده و مورد مطالعه قرار گرفته است. منطقه مطالعاتی که در این گزارش در برگیرنده شهرستانهای ارسنجان، اقلید، سوریان است. تحت عنوان سازند ارسنجان قدیمی ترین رسوبات پالئوزوئیک را در خود دارد. بنابراین مطالعه تفصیلی تر دوران پالئوزوئیک که به طور عمده نقشه چهار گوش ارسنجان را شامل می­شود ضرورت دارد (همان).

 1-7-2- پوشش گیاهی

پوشش گیاهی و زندگی جانوری در شاخه جغرافیای زیستی مورد مطالعه قرار می­گیرد ، جغرافیای زیستی در واقع «مطالعه علمی پراکندگی انواع گیاهان و جانوران سطح زمین با توجه به شرایط جغرافیایی حاکم بر آنها است و به دو رشته فرعی جغرافیای گیاهی وجانوری قابل تقسیم است».

مساحت جنگلهای طبیعی شهرستان 1،33 هزار هکتار است که 5،1 درصد مساحت جنگلهای طبیعی استان را تشکیل داده است وسعت مراتع این شهرستان با 8،65 هزار هکتار حدود یک درصد مراتع استان را بخود اختصاص داده است.

از لحاظ پوشش گیاهی و بر اساس مطالعات طرح ناحیه مرکز پوشش گیاهی روستای جعفرآباد شامل گیاهانی نظیرگون، ارژن، مورد آغاجی است. پراکنش این گونه­های گیاهی عمدتاً در ناحیه مرکزی بوده و زمین­های این منطقه جزء مراتع مشجر محسوب می­شود. علیرغم چرای زیاد دام به علت ییلاقی بودن منطقه، استعداد مناسب این تیپ سبب شده است که این محدوده از پوشش مرتعی مناسبی برخوردار باشد.(طرح هادی ارسنجان)

1-7-3- جغرافیای تاریخی ارسنجان

به نقل از آثارالعجم: «بلوک ارسنجان بلوکی است میانه شرق و شمال شیراز محدود و از جانب شرق به آباده طشک، از سمت شمال به بلوک کمبین، از سمت غرب به نواحی مرودشت و از جانب جنوبه به بلوک کربال، درازای آن از نجف آباد تا قصبه ارسنجان پنج فرسخ و پهنای آن از فلات خار تا جلودر سه فرسخ ، هوای بلوک از سردی مایل به اعتدال است. باغستان خوبی دارد کوهستان و صحرایی مرغوب جویش پر از صنوبر، کوهش پر از سمن، راغش پر از بنفشه­ها و باغش پر از بهار، انار وانجیر را نیکو پروارند در فارس انار ارسنجان در لطافت و چاشنی ضرب ا لمثل است. شکارش آهو، بز، پازن، قوچ، میش کوهی، کبک، تیهو و کبوتر است. آبش از کاریز و چشمه شیرخان، زراعت آن گندم، جو، پنبه، شلتوک و کنجد وخشخاش است وقصبه این بلوک را ارسنجان گویند.»

به نقل از فارسنامه ناصری:

«ارسنجان قصبه ایست در طرف شرقی شیراز بمسافت هیجده فرسنگ تقریباً دور از آن مشتمل بر متوابعی چند و آن سرزمین سرد سیر است آبش از چشمه سارها و قنوات حاصلش غله و برنج و میوه جات خاصه انارش در غایت خوبی و نهایت مطلوبی است. ربّی که از انار آنجا سازند منحصر است در فارس و در خود قصبه تخمیناً هشتصد درب خانه است. مساجد بزرگ و باصفا دارد و مدرسه ی باشکوه و زیبا که در زمان شاه سلطان حسین صفوی بنا نهاده شده برپاست قبرستانی بسیار وسیع با روح و دلگشا در میان باغستانش واقع شده که همواره دو جدول آب در آن جاری است و در آن قبرستان لوح مزاری که خیلی بزرگ است نام طهماسب بر آن نقش است و میگویند این شخص شاهی بوده که شش ماه در آنجا سلطنت نموده ولی معلوم نشد که از چه سلسله و در چه زمان بوده است بالجمله اوقاتی دارد که ارسنجان شدم نیابت آنجا بجناب میرزا محمد جعفر خلف ارجمند مرحوم میرزا زین العابدین بود که ابا عن جد ازارکان شیراز بوده و میباشند محاسبات و بنچه کسبه شیراز بدین خانواده جلیله تعلق داشته و مرحوم مذکور همواره معزز می زیسته. جناب میرزا محمد جعفر مذکور متخلص بایقان در خصائل ستوده و فضائل محموده لوای شهرت افراشته و صحبت اهل کمال را آنی فرونگذاشته و شعر را نیگو میگوید دوره از منطق و بیان و عروض و قوامی نزد فقیر دیده آثاری که در ارسنجان و توابع آن است از جمله شکفت ضحاکست مایل بطرف جنوب قصبه به مسافت دو فرسنگ و نیم میگویند فریدون چون ضحاک را دستگیر ساخت قبل از آنکه او را در کوه دماوند حبس نماید چندی هم در اینجا محبوسش داشت.»

برخی نیز نام قدیم ارسنجان را ایرجستان می دانند و می گویند:

ایرج پسر منوچهر در ارسنجان فرمانروایی کرده است اما آنچه انکار ناپذیر است آثار تاریخی است که در این منطقه وجود دارد. بناهای تاریخی به یادگار مانده از دوران گذشته گویای عظمت تاریخی این شهر است. اشیاء و سفالهای پیش از تاریخی بدست آمده از تل تیموران که هم اکنون در موزه نگهداری می شود، ایوان قدمگاه (آرامگاه نیمه تمام چاشتخوار) که ریشه در دوران هخامنشیان دارد گواهی دیگری براهمیت این مکان در دوران گذشته می باشد. از دیگر آثار این شهرستان که می توان بدان اشاره کرد : بند و بست، ویرانه های دیواری که دور تا دور ارسنجان را احاطه کرده است و سد گمبان ، سدی ساخته شده از ساروج و خاک و سنگ که برای هدایت آب به زمینهای مزرعی ساخته شده است و قصر منوچهر و قلاتخوار (که ظاهرا باید قلاتخوار قهرمان شاهنامه باشد که در حوالی شهر استخر ساخته شده است) و حمامهای قدیمی و آسیابهای آبی و مسجد جامع و مدرسه سعیدیه رانام برد ودرکتاب سخن سرایان فارس تالیف محمد حسین آدمیت و بستان السیاحه تالیف شیخ زین العابدین صوفی و کوهها و بناهای تاریخی و آثار طبیعی آن آمده است.(گزارش ثبتی میراث فارس)

درکتاب جام ارسنجان نیز همین نفل قول ها تکرارشده و قدمت این دشت پارینه سنگی را از زمان هخامنشیان نفل کرده اند.

در کتاب گفتار دوم نیز به همین منوال.در ص 1251، تعداد بلوک را مشتمل بر 25 قریه آباد نقل میکند.

در کتاب جغرافیا و اسامی شهرها و دهات کشور، ج3، ص355، تعداد توابع43 ده است.

در گزارشی منابع طبیعی شهرستان ارسنجان چنین آورده شده است: این شهرستان دارای 120 پارچه آبادی است که 80 پارچه آبادی مسکونی و 40 پارچه آبادی مسکونی و 40 پارچه خالی از سکنه می باشد و قدمت سکونت در آن را حداقل به دوره هخامنشیان نقل کرده اند.

 1-7-4-جمعیت ونیروی انسانی

جمعیت شهرستان ارسنجان بر مبنای آخرین سرشماری نفوس و مسکن در سال 75 برابر 37011 نفر است. که از این تعداد 8،39 درصد در نقاط شهری (شهر ارسنجان) و 2،60 درصد در نقاط روستائی ساکن هستند.

بعد خانوار در این شهرستان معادل 3،5 نفر (در نقاط شهری 4،5 و در نقاط روستائی 2،5 نفر) و نسبت جنسی 6،102 نفر است. این رقم در نقاط شهری شهرستان معادل 2،104 و در نقاط روستائی ان برابر 5،101 نفر برآورد شده است.(همان)

 1-7-5- وضعیت اقتصادی

اقتصاد شهرستان ارسنجان بر مبنای کشاورزی، خدمات و صنعت استوار می­باشد. بطور کل 4،34 درصد از شاغلین در بخش کشاورزی ،17،34 درصد در بخش خدمات و4،29 درصد در گروه صنعت ساخت، ساختمان و آب و برق و گاز به فعالیت مشغول می­باشد. برمبنای آمار ارائه شده در آمار نامه سال 77 استان فارس سطح زیر کشت برخی از محصولات سالانه و دائمی این شهرستان معادل 18891 هکتار می­باشد که از این مقدار ی3،90 درصد به محصولات سالانه (17063 هکتار) و 7،9 درصد (1828هکتار) به محصولات دائمی اختصاص دارد.(همان)

 1-7-6- بررسی منابع آب

آب شرب روستای جعفرآباداز طریق یک حلقه چاه از روستایی به نام سرآباد تأمین می­شود به این صورت که آب ابتدا به منبعی در 3 کیلومتری روستا پمپاژ شده و سپس با لوله هایی با میزان آبدهی 4 اینچ به خانه­ها میرسد.

از نظر میزان آبدهی و تغییرات تقریبی آن در طی دهه­های اخیر باید خاطر نشان کرد که بدلیل خشکسالیهای متعدد در سالهای اخیر تعدادی از چاهها رو به خشک شدن هستند که کشاورزان مجبور به کف شکنی چاه­ها و استفاده از چاههای همسایه استفاده می­کنند.

شیب کلی معابر، تابع توپوگرافی خاص روستا بوده و تقریباً در جهت خاصی می­باشد روستای جعفرآباد به طور کلی دارای شیب شمال به جنوب است. تمامی آبهای سطحی در معابر به سمت جنوب شرقی روستا حرکت می­کنند. آبهای دفع شده از آب باران در معابر جاری شده و به سمت جنوب جریان می­یابند و در نهایت به سمت اراضی کشاورزی واقع در جنوب شرق روستا سرازیر می­شوند. (همان)

[1] - پرکامبرین نخستین ائون(Eon)زمین‎شناسى است و از نظر تاریخ کرة زمین، پیش از دورة کامبرین قرار دارد.