ارزیابی توانها وقابلیت های عناصر بافت قدیمی در توسعه صنعت گردشگری 90

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: کلیات تحقیق

چکیده................................................................................................................................................... 1

پیشگفتار............................................................................................................................................... 2

مقدمه.................................................................................................................................................... 3

1-1- طرح مسئله............................................................................................................................. 6

2-1- اهداف تحقیق......................................................................................................................... 11

3-1-سؤالات اصلی تحقیق............................................................................................................. 13

4-1- فرضیات تحقیق..................................................................................................................... 13

5-1- پیشینه تحقیق....................................................................................................................... 13

5-1-1-مجموعه مقالت(پیشینه تحقیق)..................................................................... 15

6-1- روش تحقیق........................................................................................................................... 16

فصل دوم: مبانی نظری تحقیق

1-2-تعریف و مفهوم گردشگری................................................................................................... 19

2-2-توریست..................................................................................................................................... 19

3-2-تعریف لغوی بافت فرسوده و قدیمی................................................................................. 19

4-2-مفهوم بافت قدیم شهری...................................................................................................... 20

5-2-تعریف انواع بافت.................................................................................................................... 20

6-2-نظریه های گردشگری در ایران و جهان........................................................................... 21

7-2-نگرش ها و دیدگاهها در موردبافت قدیم.......................................................................... 22

7-2-1-نگرش موزه ای................................................................................................................... 22

7-2-2-نگرش سلولی...................................................................................................................... 23

7-2-3-نگرش ارگانیستی(ارگانیکی)........................................................................................... 24

8-2- مکاتب و نظریات در مورد بافت قدیم.............................................................................. 25

8-2-1-نظریه اوژن ویوله سودو.................................................................................................... 25

8-2-2-نظریه جان راسکین.......................................................................................................... 25

8-2-3-نظریه محافظه کاران......................................................................................................... 25

8-2-4-نظریه رادیکال..................................................................................................................... 26

8-2-5-نظریه عقلانی...................................................................................................................... 26

9-2-صنعت گردشگری در جهان................................................................................................. 26

10-2-اولویت های گردشگری و گردشگرها در ایران.............................................................. 27

11-2-تجارب جهانی در مورد بافت قدیم.................................................................................. 28

11-2-1-کشور ایتالیا...................................................................................................................... 29

12-2-تجارب ایرانی در مورد بافت قدیم................................................................................... 29

12-2-1-بافت یزد........................................................................................................................... 29

12-2-12-تجربه منطقه 12 تهران............................................................................................ 29

13-2-جایگاه ایران در گردشگری جهانی.................................................................................. 30

14-2-بافت قدیمی شهرهای ایران.............................................................................................. 30

15-2-توسعه درون شهری............................................................................................................ 31

16-2-انواع گردشگری.................................................................................................................... 31

17-2-جاذبه های گردشگری........................................................................................................ 32

18-2 گردشگری و توسعه پایدار.................................................................................................. 32

19-2-موانع اجتماعی و خدماتی،اجرایی در بخش گردشگری............................................ 34

20-2-تأثیرات اقتصادی-اجتماعی توریسم(توریسم و ایجاد اشتغال)................................ 34

21-2-شهرهای خشک ایران و قابلیت های توریستی آن..................................................... 35

22-2-نومونه ای از عناصر مشخص و اصلی شهر در دوره ایرانی-اسلامی....................... 35

22-2-1-مسجد................................................................................................................................ 35

22-2-2-بازار.................................................................................................................................... 37

22-2-3-ارگ و بارو........................................................................................................................ 38

22-2-4-کاروانسراها....................................................................................................................... 39

22-2-5-محله ها............................................................................................................................. 40

22-2-6-آب انبارها......................................................................................................................... 40

23-2-بررسی جایگاه بافت تاریخی در سازمان فضایی و ساختار کالبدی شهر امروز.... 41

24-2-شناخت عناصر، ومحوطه های با ارزش تاریخی-فرهنگی،کالبدی-مذهبی........... 42

25-2-تدقیق اهداف کلی ساماندهی و مداخله در بافت قدیم............................................. 43

26-2-نقاط­ضعف و راهکارهای احیاء بافت قدیم..................................................................... 45

27-2-روش های مرمت شهری.................................................................................................... 45

28-2-نقاط ضعف............................................................................................................................. 46

29-2-راهکارها جهت تجدید حیات و باز زنده سازی............................................................ 46

30-2-گردشگری شهری و آثار آن بر سیما و فضای شهری................................................ 47

31-2-ضمانت توسعه پایدار گردشگری شهری با حفاظت بافت های قدیمی.................. 50

32-2-بافت قدیمی فرهنگ نامه آموختنی یا واژگان دور ریختنی..................................... 53

33-2-اجزا و عناصر شهری بافت قدیمی.................................................................................. 54

33-2-1-چگونگی تغییر و تحولات بافت قدیم....................................................................... 57

34-2-مدلSWOT ..................................................................................................................... 59

فصل سوم: منطقه مورد مطالعه

1-مطالعات جغرافیایی شهر سمنان.............................................................................................. 63

1-3-موقع جغرافیایی شهرستان سمنان.................................................................................... 63

2-3-موقع جغرافیایی شهر سمنان.............................................................................................. 65

3-3-زمین شناسی منطقه مورد مطالعه..................................................................................... 65

3-3-1-گسل ها................................................................................................................................ 66

3-3-1-1-گسل سمنان................................................................................................................. 66

3-3-2-ناهمواری ها......................................................................................................................... 66

3-3-2-1-عوارض زمین................................................................................................................ 66

3-3-2-2-شیب............................................................................................................................... 66

3-3-3-توپوگرافی............................................................................................................................ 67

4-3- مطالعات اقلیمی..................................................................................................................... 67

5-3-بررسی پارامترهای اقلیم شناسی در شهر سمنان.......................................................... 67

5-3-1-دما......................................................................................................................................... 68

5-3-2-یخبندان............................................................................................................................... 68

5-3-3-میزان بارندگی.................................................................................................................... 69

5-3-4-رطوبت نسبی...................................................................................................................... 70

5-3-5-وضعیت باد.......................................................................................................................... 72

5-3-5-1-گلباد سمنان.................................................................................................................. 72

6-3-طبقه بندی اقلیمی................................................................................................................. 73

7-3-پوشش گیاهی.......................................................................................................................... 74

8-3-منابع آب................................................................................................................................... 74

8-3-1-منابع آب زیرزمینی.......................................................................................................... 74

8-3-1-1-قنات................................................................................................................................ 74

8-3-1-2-چاه................................................................................................................................... 75

8-3-1-3-چشمه............................................................................................................................. 75

8-3-2-منابع آب سطحی.............................................................................................................. 75

9-3-معادن......................................................................................................................................... 76

2-ویژگی های انسانی منطقه مورد مطالعه................................................................................. 76

10-3-تغییرات و تحولات جمعیتی در شهرستان و شهر سمنان....................................... 76

11-3-بررسی ساختار سنی جمعیت شهر سمنان.................................................................. 77

11-3-1-بعد هرم سنی................................................................................................................. 78

12-3-ترکیب جمعیت در بافت قدیم......................................................................................... 79

12-3-1-ترکیب سنی و جنسی بافت قدیم شهر سمنان.................................................... 80

13-3-ساختمان جنسی جمعیت................................................................................................. 80

14-3-بررسی تعداد و بعد خانوار در شهر سمنان................................................................... 81

15-3-ویژگی های کیفی جمعیت............................................................................................... 81

15-3-1-زادو ولد............................................................................................................................. 81

15-3-2-مرگ و میر....................................................................................................................... 81

15-3-3-مهاجرت............................................................................................................................ 81

15-3-4-ازدواج و طلاق................................................................................................................ 82

16-3-نظام استقرار ساکنین بافت قدیم شهر سمنان............................................................ 82

16-3-1-روند جابجایی جمعیت درون شهری در بافت قدیم............................................. 82

17-3-تحولات جمعیتی................................................................................................................. 83

3-ویژگی انسانی منطقه مورد مطالعه.......................................................................................... 84

18-3-بررسی­وضعیت درصد اشتغال در بخشهای مختلف اقتصادی.................................. 84

19-3-ساختار اقتصادی سمنان.................................................................................................... 85

20-3-نسبت جمعیت فعال و بیکاران شهر سمنان................................................................ 86

21-3-ویژگی بخش های اقتصادی.............................................................................................. 87

21-3-1-کشاورزی.......................................................................................................................... 87

21-3-2-صنعت و معدن............................................................................................................... 89

21-3-3-خدمات.............................................................................................................................. 89

22-3-گردشگری در شهر سمنان................................................................................................ 90

22-3-1-تعداد جهانگردان خارجی استفاده کننده از هتل ها در استان سمنان........... 90

23-3-بررسی میزان و انواع مشاغل دربافت قدیمی سمنان................................................. 91

23-3-1-بررسی مشاغل و اصناف قدیمی در بازار سمنان................................................... 93

24-3-وجه تسمیه شهر سمنان................................................................................................... 94

25-3-شناخت و تحلیل ساختار کالبدی بافت قدیم در برابرجدید(شهر سمنان).......... 96

26-3-جاذبه های تاریخی و فرهنگی شهر سمنان.................................................................. 97

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها

مقدمه.............................................................................................................................................. 103

1-4-معرفی داده ها................................................................................................................... 103

2-4-پیدایش شهر سمنان........................................................................................................ 103

2-4-تعیین محدوده بافت بافت قدیمی شهر سمنان....................................................... 105

3-4-شناخت و معرفی ساختار بافت قدیمی شهر سمنان.............................................. 105

4-4-شناخت عناصر،فضاها و محوطه های با ارزش­تاریخی-فرهنگی،کالبدی ومذهبی................... 109

4-4-1-ارزشمندی بناها بر اساسفرهنگی و اجتماعی...................................................... 110

4-4-2-ارزشمندی بناها به دلیل دارا بودن جنبه هایی از مهارتهای ویژه در ساخت بنا................ 110

4-4-3-ارزشمندی بنا به دلیل تعلقات آیینی و نمادین و ارتباط با آداب و سنن ملی و مذهبی... 110

4-4-4-ارزشمندی بناهای قدیمی به دلیل قابلیت استفاده از آن برای عملکرد امروزی................. 110

5-4-عناصر ارزشمند بافت قدیمی از نظر باستان شناسی و علمی.............................. 111

5-4-1-قلعه ها........................................................................................................................... 111

5-4-2-برج.................................................................................................................................. 114

5-4-3-آتشگاه............................................................................................................................ 115

5-4-4-کاروانسراها و رباط­ها................................................................................................... 115

5-4-5-تیمچه ها....................................................................................................................... 117

5-4-6-دارالحکومه.................................................................................................................... 118

5-4-7-ارگ................................................................................................................................. 118

5-4-8-مساجد........................................................................................................................... 120

5-4-9-مدارس قدیمی............................................................................................................. 125

5-4-10-امامزاده و بقاع متبرکه............................................................................................ 125

5-4-11-آرامگاه­ها و معابر....................................................................................................... 134

5-4-12-بازارها.......................................................................................................................... 137

5-4-13-حمام­ها........................................................................................................................ 142

5-4-14-آب انبارها................................................................................................................... 145

5-4-15-آسیاب های آبی....................................................................................................... 150

5-4-16-میادین و راسته های شهر سمنان....................................................................... 150

5-4-17-معابر بافت قدیم....................................................................................................... 151

5-4-18-محله ها....................................................................................................................... 153

5-4-19-نمونه ای از خانه های قدیمی............................................................................... 153

5-4-19-1-خانه های قدیمی فامیلی.................................................................................. 153

5-4-19-2-خانه قدیمی دکتر معتمد................................................................................. 154

5-4-19-3-خانه قدیمی رنجبران........................................................................................ 154

5-4-19-4-خانه قدیمی کلانتر............................................................................................ 155

5-4-19-5-خانه قدیمی تدین.............................................................................................. 155

6-4-گذرهای محله ای.............................................................................................................. 155

7-4-شکل توده ساختمانی خانه های قدیمی..................................................................... 158

8-4-بررسی چگونگی پراکنش مکان های با ارزش در ساختار کالبدی شهر دیروز وامروز.............. 160

9-4-محیط طبیعی و آثار آن بر کالبد بافت قدیمی........................................................ 163

9-4-1-محیط طبیعی و مصالح ساختمانی بافت قدیم................................................... 164

9-4-2-محیط طبیعی و شبکه معابر بافت قدیم.............................................................. 164

10-4-بررسی نقش و عملکرد اقتصادی،اجتماعی و فرهنگی بافت قدیم در ارتباط با شهر............. 165

10-4-1-بررسی نقش اقتصادی بافت قدیم....................................................................... 165

10-4-2-بررسی نقش اجتماعی-فرهنگی بافت قدیم..................................................... 165

11-4-چرخه احیاء و بهسازی بافت قدیمی سمنان......................................................... 166

12-4-میزان تأسیسات و تجهیزات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم.............. 167

13-4- تعداد بازدید کنندگان از موزه حمام پهنه(حمام حضرت)................................ 169

2-تجزیه و تحلیل یافته ها........................................................................................................ 169

14-4-بررسی اثرات گردشگری عناصر بافت قدیم........................................................... 169

14-4-1- بررسی اثرات اقتصادی گردشگری عناصر بافت قدیم.................................. 169

14-4-2- بررسی اثرات اجتماعی،فرهنگی و مذهبی پتانسیل های گردشگری عناصر بافت قدیم. 171

15-4-تحلیل با استفاده از SWOT ................................................................................. 173

15-4-1-عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده................................ 173

15-4-2- عوامل خارجی مؤثر بر گردشگری در بافت مطالعه شده............................ 174

16-4-تحلیل نقاط قوت،ضعف، فرصت ها و تهدیدها....................................................... 183

17-4-اولویت بندی نهایی....................................................................................................... 187

فصل پنجم: آزمون فرضیات،پیشنهادات و نتیجه گیری

1-5- آزمون فرضیات ...................................................................................................................... 193

2-5-تنگناها ومشکلات..................................................................................................................... 195

3-5- پیشنهادات.............................................................................................................................. 196

نتیجه گیری...................................................................................................................................... 200

فهرست جداول

عنوان صفحه

فصل دوم

1-2- کانون ها و قطبهای عمده توریستی جهان..................................................................... 27

2-2-اولویت های گردشگری در ایران......................................................................................... 27

3-2-اولویت گردشگران در ایران.................................................................................................. 28

4-2-انواع مکان های گردشگری................................................................................................... 28

5-2-اثارت مثبت و منفی فرهنگی و اجتماعی گردشگری................................................... 35

فصل سوم

1-3- تقسیمات سیاسی شهرستان سمنان سال 1387....................................................... 63

2-3-مشخصات ایستگاه شهر سمنان........................................................................................... 67

3-3-میزان دمای شهر سمنان در طولانی مدت(2005-1965)...................................... 68

4-3-میانگین و آستانه های بارندگی ماهانه سمنان در طولانی مدت(2005-1965)69

5-3-میزان رطوبت سمنان(2005-1965)............................................................................. 70

6-3-ساعات آفتابی در شهر سمنان سال 1387.................................................................... 71

7-3-طبقه بندی اقلیمهای مختلف در طبقه بندی دمارتن................................................... 73

8-3-تعداد و میزان تخلیه سالانه قناتهای دشت سمنان در سال 53الی72................... 75

9-3-تغییرات جمعیت شهرستان و شهر سمنان طی سالهای 85-1335...................... 76

10-3-جمعیت به تفکیک گروههای عمده سنی شهر سمنان85-1375....................... 77

11-3-گروههای سنی پنج ساله شهر سمنان سال 1385.................................................. 78

12-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور و شهرستان در سال 1385گروه سنی به درصد 78

13-3-روند تغییرات جمعیتی بافت قدیمی در مقایسه با کل شهر در فاصله سالهای75-1365 79

14-3-درصد ترکیب سنی جمعیت کشور،استان و شهرستان و شهر سمنان در سال138580

15-3-تعداد و بعد خانوار شهر سمنان طی 1385-1365................................................ 81

16-3-وضعیت مهاجران شهرستان سمنان طی دهه 1385-1365............................... 82

17-3-مقایسه تحولات جمعیت شهرستان سمنان طی سالهای1385-1345............. 84

18-3-تعداد شاغلین بر حسب گروههای فعالیت اقتصادی1385-1355..................... 85

19-3-ترکیب جمعیت فعال و غیر فعال شهر سمنان در سال 1385............................. 86

20-3-سطح زیر کشت اراضی کشاورزی شهرستان سمنان و مقایسه آن با استان در سال 1386-1385.....87

21-3-سطح زیر کشت تولید زراعت سالانه شهرستان سمنان و مقایسه با سال 1385 87

22-3-سطح زیر کشت و میزان تولید و عملکرد محصولات دائمی استان و شهرستان سمنان سال85 88

23-3-مقایسه سطح زیر کشت،میزان تولید محصولات دائمی شهرستان سمنان با استان در سال8588

24-3-تعداد بهره برداری انواع دام سمنان و شهرستان در سال1385........................... 89

25-3-وضعیت ناحیه شهرک صنعتی سمنان در سال 1388........................................... 89

26-3-تعداد پروانه های ساختمانی صادر شده برای احداث بنا بر حسب نوع استفاده در نقاط شهری سمنان......100

27-3-تعداد گردشگران خارجی در طی سالهای 1387-1380...................................... 90

28-3-ویژگی های مشاغل رایج در بازار سمنان سال 1387.............................................. 91

29-3-وضع موجود کاربری های بافت قدیم به درصد........................................................... 93

30-3-منابع و پتانسیل های موجود گردشگری شهر سمنان............................................... 98

فصل چهارم

1-4-میزان تأسیسات و امکانات رفاهی موجود در بافت قدیم سال1388...................... 168

2-4-تعداد بازدیدکنندگان در موزه حمام پهنه(حمام حضرت)........................................... 169

3-4-تعداد فعالان و غیرفعالان شهر سمنان در سال 1385............................................... 170

4-4-ماتریس عوامل داخلی مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیم..................................... 174

5-4-ماتریس عوامل مؤثر بر گردشگری عناصر بافت قدیمی................................................ 180

6-4-عوامل اصلی تأثیرگذار بر توریسم بافت قدیم عناصر و اجزا فرصتها،تهدیدها در توسعه توریسم از دیدگاه دو گروه مشارکت کنندگان.............................................................................................................................. 183

7-4-اولویت بندی نهایی عوامل مؤثر(نقاط قوت،ضعف)......................................................... 187

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

فصل دوم

1-2- عوامل مؤثر در ساختار گردشگری.................................................................................... 22

فصل سوم

1-3- بارندگی طولانی مدت شهر سمنان(2005-1965م)............................................... 70

2-3-وضعیت رطوبت نسبی ایستگاه سمنان(2005-1965م).......................................... 71

3-3-ساعات آفتابی ماهیانه شهر سمنان سال 1387............................................................ 71

4-3-گلباد شهر سمنان در سال 1387..................................................................................... 72

5-3-تغییرات جمعیتی شهر سمنان طی سالهای 1385-1335..................................... 76

6-3-درصد شهرنشینی شهرستان سمنان در سال 1385................................................... 77

7-3-درصد جمعیت به تفکیک گروههای سنی سال 1385-1375............................... 77

8-3-هرم سنی در سال 1385.................................................................................................... 79

9-3-تعداد شاغلان شهر سمنان به تفکیک بخشهای اقتصادی در سال 1385............. 84

10-3-نسبت درصد اشتغال شاغلان در بخشهای مختلف اقتصادی 1385.................... 85

فهرست اشکال

عنوان صفحه

فصل اول

1-1- گونه شناسی گردشگری شهری........................................................................................ 9

فصل دوم

1-2-ابعاد گردشگری........................................................................................................................ 22

2-2-عناصر تشکیل دهنده گردشگری........................................................................................ 33

3-2-ماتریسSWOT و نحوه تعیین استراتژی...................................................................... 60

4-2-ارزیابی درونی و بیرونی مدلSWOT ........................................................................... 60

5-2-شمای برنامه ریزی استراتژیک با استفاده از SWOT .............................................. 61

فصل چهارم

1-4-نمودار چرخه احیاء و بازسازی بافت قدیمی.................................................................... 167

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

فصل سوم

1-3-نقشه موقعیت شهرستان سمنان در استان....................................................................... 64

2-3-نقشه وجه تسمیه شهر سمنان در سال 1334............................................................. 95

فصل چهارم

1-4-نقشه ناحیه بندی شهر سمنان............................................................................................ 104

2-4-نقشه شهر سمنان ومحدوده بافت قدیم در شهر سمنان.............................................. 107

3-4- نقشه موقع عناصر موجود در بافت قدیم(شهر سمنان).............................................. 157

4-4-نقشه محدوده پراکنش با ارزش بافت قدیم شهر سمنان و بازار(ستون فقرات)..... 163

فهرست عکسها

عنوان صفحه

فصل دوم

1-2-نمونه ای از مرمت یکی از عناصر بافت قدیمی در نیاسر............................................. 37

2-2-نمونه ای از استفاده کاروانسرا جهت جذب گردشگر.................................................... 39

3-2-استفاده از حمام کرناسیون به عنوان موزه مردم شناسی(دزفول)جهت جذب گردشگر................. 40

4-2-نمونه ای از ساباط های محلی در نیاسر............................................................................ 42

5-2-مرمت مقبره حاج کمال در نیاسر....................................................................................... 46

6-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر به منظور جذب گردشگر........................... 47

7-2-احیاء آتشکده زرتشتیان در نیاسر...................................................................................... 47

8-2-نمونه ای از مرمت آسیاب آبی در نیاسر........................................................................... 48

9-2-نمونه ای از بهسازی خانه قدیمی در نیاسر...................................................................... 49

فصل چهارم

1-4-نماهایی از بافت قدیم شهر سمنان..................................................................................... 111

2-4-نمایی از دز چرمنه.................................................................................................................. 112

3-4-نمایی از قلعه شرقی پاچنار.................................................................................................. 112

4-4- نمایی از قلعه غربی پاچنار.................................................................................................. 112

5-4- نماهایی ازداخل و خارج برج چهل دختر........................................................................ 114

6-4- نمایی از محل خراب شده آتشگاه سمنان...................................................................... 115

7-4-نماهایی از سر در و داخل کاروانسرای ناسار(نیمه مخروب و در حال مرمت)......... 117

8-4-نمایی از تیمچه سلطانی........................................................................................................ 117

9-4-نمایی از دارلحکومه سمنان(خانه کلانتر).......................................................................... 118

10-4-نمایی قدیمی و جدید دروازه ارگ سمنان و قسمت های مختلف آن................... 120

11-4-تصویر جدید از قسمت وضوخانه و سقف آن و تصویر قدیمی از مسجد امام سمنان.................. 122

12-4-نمایی از مسجد جامع شهر سمنان................................................................................. 123

13-4-نمایی از منار سلجوقی........................................................................................................ 124

14-4-نمایی از مسجد جامع زاوغان........................................................................................... 125

15-4-نمایی از امامزاده یحیی...................................................................................................... 127

16-4-نمایی از امامزاده علی بن جعفر....................................................................................... 128

17-4نمایی از امامزاده اشرف........................................................................................................ 129

18-4-نمایی از بقاع متبرکه علویان............................................................................................. 130

19-4-نمایی از سردرهای بقعه متبرکه پیر علمدار................................................................. 132

20-4-نمایی از بقعه متبرکه سید مرسلین............................................................................... 133

21-4-نمایی از آرامگاه پیرنجم الدین......................................................................................... 135

22-4-نمایی از آرامگاه حکیم الهی............................................................................................. 136

23-4-نمایی از جایگاه قدیمی مقبره طوطی(هیئت حضرت ابوالفضل فعلی).................. 137

24-4-نمایی از بازار عمومی و بازار مرده های سمنان............................................................ 139

25-4-نمایی از بازار شمالی سمنان............................................................................................. 140

26-4-نمایی از بازار جنوبی سمنان............................................................................................. 141

27-4-نمایی از بازار جلوخان سمنان.......................................................................................... 141

28-4-نمایی از حمام حضرت....................................................................................................... 143

29-4-نمایی سر در حمام نخست................................................................................................ 144

30-4- نمایی سر در حمام ناجی................................................................................................. 145

31-4-نمایی از قسمت های مختلف یک آب انبار................................................................... 146

32-4-نمایی از آب انبار ناسار....................................................................................................... 147

33-4-نمایی از آب انبار کارخانه.................................................................................................. 147

34-4-نمایی از آب انبار توکلی..................................................................................................... 148

35-4-نمایی از آب انبار پاچنار..................................................................................................... 149

36-4-نمایی از آسیاب آبی............................................................................................................ 150

37-4-نمایی از میدان شریعتی(تیرانداز سابق)........................................................................ 151

38-4-نمایی از سر در و ایوان از خانه قدیمی فامیلی............................................................ 154

39-4-نمایی از خانه قدیمی فامیلی(در حال تخریب)............................................................ 154

40-4-نمایی از خانه قدیمی دکتر معتمد(قبل و بعد از تخریب)........................................ 154

41-4-نمایی از خانه قدیمی کلانتر............................................................................................. 155

42-4-نمایی از خانه قدیمی تدین............................................................................................... 155

43-4-نمایی از معابر و ساباط محله های قدیمی..................................................................... 156

44-4-نمونه ای از سقف های گنبدی منازل قدیمی شهر سمنان...................................... 159

45-4-نمایی از ایوان خانه های قدیمی...................................................................................... 159

46-4-نمایی از دالان های خانه های قدیمی............................................................................ 160

47-4-نمایی از هشتی خانه های قدیمی................................................................................... 160

چکیده:

همانطور که می دانیم با افزایش چشمگیر جمعیت و توسعه مدرن و صنعتی شدن شهرها، مشکلات افراد بیشتر، که در کنار این مشکلات مسئله فراغت افراد مطرح شد با توجه به کمبود امکانات فراغتی در جامعه ما باعث شد دست اندرکاران و برنامه ریزان شهری را به فکر انداخت تا به منظور غلبه بر این مشکل راهکارهایی را ارئه کنند که یکی از این راهکارها برای غلبه بر چنین مشکلاتی،استفاده از منابع فراوان و غنی بود که باعث جذب گردشگر شود تا بتواند حضوری فعالانه داشته و در رقابت با کشورهای دیگر در این عرصه سهمی شایسته و درخور داشته باشند.

البته کشور ایران با توجه به پیشینه تاریخی گرانبها و موقعیت جغرافیایی خود دارای ظرفیتهای فرهنگی و تاریخی زیادی برای رسیدن به توسعه در زمینه گردشگری می باشد. که برای رسیدن به این اهداف نیاز به تأمین زیرساختهای مناسب، مدیریت بهینه و همکاری دستگاههای ذیربط می باشد تا جامعه ایران بتواند با توجه به ضعف هایی که در این زمینه ها دارد موفق بشود.

بنابراین نباید این مسائل را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم. از بعد اقتصادی، گردشگری به عنوان یکی از عوامل بهبود و رشد اقتصادی است. زیرا با فراهم کردن زیرساخت ها در این زمینه باعث ایجاد اشتغال، درآمدزایی، ارزش افزوده منابع محیط می شود. که گردشگری نه تنها از لحاظ اقتصادی بلکه از لحاظ ارائه خدمات و همچنین از بعد فرهنگی تأثیرات بسیار مهمی دارد. زیرا باعث اثبات ارزشهای فرهنگی جوامع، معرفی ارزشهای بومی منطقه و گشودن جوامع بر روی مردم جوامع خارجی و توسعه ظرفیتهای مناطق
می شود که به همین دلیل است که نباید مقوله گردشگری را از برنامه ریزی شهری جدا بدانیم.

بافت قدیمی نیز به عنوان یکی از قطبهای گردشگری در شهر سمنان نیازمند توجه و امکان نظر بیشتر بوده تا در گردشگری به نحو مطلوب ایفای نقش نمایند.

که در این راستا فرضیات تحقیق به شرح ذیل تنظیم شده است:

الف) به نظر می رسد شناخت ظرفیتهای توریستی عناصر و اجزای فرهنگی بافت قدیم(تبلیغات کارا)
می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه داشته باشد.

ج) به نظر می رسد سرمایه گذاری مناسب (در راستای تأسیسات وتجهیزات زیربنایی) ­می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری شهر سمنان ایفا نماید.

در این پژوهش سعی شده تا در کنار مطالعات کتابخانه ای و برداشت های میدانی و استفاده از آمار و اطلاعات سازمان های مختلف و همچنین مقالات و تحقیقات مختلف و در نهایت تجزیه و تحلیل با استفاه از مدلSWOT دیدگاه جامع تری نسبت به مقوله گردشگری کسب گردد. که در این موضوع با توجه به تجزیه و تحلیل اطلاعات و آگاهی از مشکلات راهکارهایی جهت بر طرف کردن آنها ارائه شده که هر چند برنامه و راهکار به تنهایی نمی تواند باعث حل فوری مشکلات باشد.

اما با توجه به برنامه ریزی در این مقوله به خصوص تفکیک نکردن آن از موضوع برنامه ریزی شهری می توان گاهی در جهت کم کردن مشکلات در این زمینه برداشت.

پیشگفتار:

ایران مهد تمدن، سمنان دردانه­ی سرزمین­اش ، یادگار پاک ایران را به رسم عشق به گیتی امروز برای فردای سبزش پیش کش
می کند.این بار هنر با ناقوس الهی­اش تندیس مهربانی گوشه ای از تمدن ایران زمین را از پنجره های کویرش همراه انقلاب تشعشع آفتاب مهر به چهار سوی جهان روانه کرده و کلامش را مزین به تصویر ساخته است. در پهنای چشمان خلقت سمنان، رهنمون با طلوع سپیده دم در جستجوی ناشناخته های سرزمین مهرپرستی رهسپار می شویم تا در این وادی نگاه ره به شفق کشیم و سبکباری
نغمه های عاشقانه"بافت قدیمی- تاریخی " است را از ابتدا به منتهای وجود بشریت سوق دهیم.آنجا که گر شنیدن گم نکنی پژواک ندایی آسمانی از سرزمین بیابانی اش،بلوغ آدمی به هستی بار می دهدکه منادی آزادی انسان در اعصار تاریخ است.

مردمان این تمدن یعنی "سمنان"

آیین اندیشیدن و گفتمان را در هویت ملی،عاریت از مظهر پرستش یکتایی دارند که امروز به دنبال مکشوف ساختن فرهنگ انسانی دیالوگ از انسان فرهنگی روان می گردند تا تولد انسان از آدم را در پرتو استمداد به معماری فرهنگ مردمانی نیک سرشت به نظاره نشینند. در این ره مدنیت در فضایی که بشردوستی آدمی متجلی می شود، هدیه ای از امروز برای فردای دین مجال خواهد شد. به راستی اگر نبود در ژرفای خلوص، تجسم عینی و کالبدی فرهنگ سمنان انگیزه اش دیگر خواهی به منصه ظهور نمی نشست و ار تباط
تک نمایه های انسان در جریان مهر و الفت وزیدن تا رسیدن به نقطه تکامل چرخه استوار، هستی نمایان نمی گشت.

در این راستا بر آن شدیم تا از دریچه فرهنگ سمنان گفت و شنودی بر اساس منطق چشم، این راوی بی نیاز از معنا، طراحی نمائیم تا مدار را بر گفتمان و فهمیدن قرار دهد و موجب گسترش دامنه دانایی ما شود و چهره زیبای خود را که نسبتی با دیالوگ شکاکان ندارد به روندگان طریقتی بنمایاند که سالکان آن دست در دست سایر انسانها و هم گام و همراه دیگر آدمیان، فرهنگ را می پیماند.

مخلص کلام این که ؛

در این مجال از فراسوی سرزمین خداجویان و خداپرستان دریچه ای به سوی گوشه ای از میراثی ناشناخته و رمزهای ناگفته از سرزمینی به قدمت تاریخ گشوده ایم تا مقوله پاسداشت اسرار ناگشوده کهن شهر ایران یعنی سمنان در سکوت ممتدش مصفای خانه حضرت دوست شدن را به سرافرازی اش شاهد گیریم و خوشه های تقدس باور مردمانش را برای جهان مصور کنیم.

مقدمه:

گردشگری امروزه به یکی از مهمترین منابع در اقتصاد کشورها تبدیل شده است که اکنون نسبت به سایر بخشهای اقتصادی رشد بیشتری داشته است. که نه تنها از لحاظ اقتصادی باعث ایجاد اشتغال و درآمد و . . . شده بلکه باعث آشنایی با فرهنگ ها، مبارزه با بیکاری، مفاسد اجتماعی و افزایش رفاه جامعه شده است. به طوری که در زمینه اقتصادی و اجتماعی آنقدر دارای اهمیت می باشد. که اقتصاد دانان به این صنعت ((صادرات نامرئی)) می گویند.( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)

اهمیت گردشگری در عصر حاضر بیش از همه وابسته به چرخه اقتصادی آن می باشد که قابلیت بالایی در زمینه پویایی اقتصاد محلی و بین المللی دار می باشد به گون های که مصرف گردشگری، سرمایه گذاری دولتی و خصوصی و همچنین صادرات در صنعت گردشگری درسال 2004 شهری معادل 9/5 درصد در حدود 5/5 تریلیون دلار داشته است. (گلی،1387، سایت­آفتاب)

که گردشگری برای کشورهایی که در زمینه تولید و صادرات در سطح جهانی موفقیتی نداشته اند می تواند یکی از صنایع مهم محسوب شود. هرچند ایران در جایگاه گردشگری جهان موفقیت چندانی نداشته، اما دارای منابع غنی در زمینه گردشگری می باشد. با توجه به گزارش خبرگزاری میراث فرهنگی رتبه ایران درگردشگری جهانی در سال 1388 از بین 183 کشور 137 می باشد، این رتبه تأیید می کند کشور ایران در این زمینه رشد چندانی نداشته است. تحقیقات نشان داده است کشورهایی که سلطه دولت را از فعالیتها و عرصه گردشگری کاهش داده اند، با تقاضای زیادی در این صنعت مواجه شده اند که بدون مشارکت بخش خصوصی و حمایت دولت و عواملی دیگر از جمله برقراری امنیت جانی ، مالی گردشگران خارجی و ایجاد زیرساختها و امکانات رفاهی مطلوب در این زمینه و تبلیغات منظم و هماهنگ ((مدرن)) و . . . توسعه گردشگری امکان پذیر نیست. در ایران صنعت گردشگری نیازمند برنامه ریزی کلان و بلند مدت، استاندارد سازی و همچنین استفاده از تجارت جهانی در بومی سازی خدمات و سرویسهای صنعت گردشگری می تواند کمک شایانی به فعالان این عرصه کند. (گلی،1387، سایت­آفتاب)

که ایران در این زمینه باید تلاش کند زیرا نه تنها باعث توسعه اقتصادی و تولید درآمد می شود بلکه باعث ایجاد زیرساختهای مناسب و غنی شدن فرهنگ جامعه و حفظ محیط به دلیل بیداری مردم و آگاهی آنها نسبت به ارزش میراث منطقه خود شده و آگاهی و اطلاعات مردم نیز در این زمینه افزایش می یابد. که از میان کشورهایی که بیشترین موفقیت را در جذب گردشگر داشته، کشور سوئیس بوده که با استفاده از ظرفیتها و توانهای بالفعل و بالقوه خود توانسته موقعیت برتری را در این زمینه داشته باشد. (گلی،1387، سایت­آفتاب)

بنابراین صنعت گردشگری با این که بعد از صنعت نفت واتومبیل سازی در رتبه سوم در میان صنایع جهان است اما باز هم مهمترین صنعت می باشد. زیرا نفت حاصل فرآیند طبیعی است و مانند صنعت ماشین سازی زوال پذیر می باشد و نمی توان با استفاده از آنها آینده روشن را ترسیم نمود اما صنعت گردشگری صنعتی است پایدار و هر چه جامعه پیشرفت کند، و رو به زندگی ماشینی آورد این صنعت اهمیت خود را بیشتر نمایان می کند. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)

در جریان گردشگری شهرهایی مورد توجه گردشگران قرار می گیرند که چند جاذبه یا لااقل یکی از آنها را همچون وجود زیارتگاه، آثار علمی، فرهنگی و تاریخی، امکانات تفریحی و اقامت، تسهیلات ارتباطی و وجود بازارهای متنوع و خرید و فروش دارا باشند.با این وجود جریان گردشگری شهری را نمی توا تنها در وجود جاذبه ها خلاصه نمود. به گونه ای که گردشگری به عنوان یک محصول حاصل درهم تنیدگی عوامل مختلفی می باشد که هر یک در جریان گرشگری تأثیرات بسزایی دارند.علاوه بر آن شناخت گردشگری نیز در زمینه گردشگری شهری دارای اهمیت است. شناخت گردشگری در رابطه با ماهیت و الگوی فضامندی آن کمک می کند تا در تطبیق پذیری ،جریان گردشگری با مکانمندی محلی روندی رو به توسعه درونزا بپیماید در حالی که تنها در نظر گرفتن سودآوری گردشگری بدون شناخت می تواند چالش های بسیاری را برای ساکنان محلی شکل دهد. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری،)

پس همانطور که گفتیم نتیجه می گیریم که ایران نیز با توجه به پتانسیل های مناسب و با سابقه تمدنی چند هزار ساله و جاذبه های تاریخی مانند تخت سلیمان، تخت جمشید، ارگ بم، سلطانیه ، نقش جهان، گنبد سلطانیه، چغازنبیل، پاسارگاد، بیستون، و . . . که توسط کنوانسیون میراث جهانی به ثبت رسیده و همچنین اماکن مذهبی،گردشگران خارجی و داخلی زیادی را جذب کرده است. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)

که همه اینها همانطور که در مطالب پیشین گفته شد با مدیریتی بهینه و همکاری دستگاههای ذیربط با یک برنامه ریزی کلان و بلند مدت به همراه ایجاد خدمات و زیرساختهایی نظیر جاده های مناسب، برق، شبکه و تسهیلات حمل ونقل، تلفن ، هتل و امکانات رفاهی مطلوب و. . . می تواند نتایج مثبتی در این زمینه داشته باشد.

فصل اول

کلیات تحقیق

1-1 طرح مسئله:

گردشگری معادل فارسی و کاملاً دقیق واژه tourism در زبان های انگلیسی، فرانسه و آلمانی است که به صورت مصطلح در زبان فارسی به صورت جهانگردی ترجمه شده است.ریشه این واژه از اصلاح tomus یونانی و لاتین گرفته شده است.که از یونان به اسپانیا و سپس به فرانسه و انگلیس وارد شده است، که یکی ازمعانی آن گردش کردن یا گشتن است که به صورت اسم مصدرtourism یا گردشگری درآمده است.این اصطلاح توریست(tourist) که در اکثر زبان های زنده دنیا این واژه در تلفظ مفهومی مشترک دارد از قرن نوزدهم معمول شده است که در گذشته اشراف زادگان فرانسه می بایست برای تکمیل تحصیلات وکسب تجربه های لازم زندگی اقدام به مسافرت می نمودند که این جوانان در آن زمان توریست نامیده می شدند.و بعدها این اصطلاح در فرانسه برای کسانی به کار میرفت که برای سرگرمی، وقت گذرانی و گردش به فرانسه سفر می کردند.کم کم توریت به زبان های دیگر هم وارد شد و از آن واژه توریست به وجود آمد. از همان زمان توریست و توریسم به بعضی از مسافرتها و مسافرینی گفته می شد که هدف آنها استراحت و گردشگری و سرگرمی و آشنایی با مردم بود و نه کسب درآمد و اشتغال به کار. www.hamshahrionline.ir))

گردشگری در هر دوره با اهداف متفاوتی انجام می شد که متناسب با آن دوره بود برای مثال در بعضی دوره­ها به منظور آشنایی با شیوه حکومت و زندگی مردم بوده است. گردشگری در زمان های مختلف به یک مفهوم بوده اما نامهای متفاوتی از آن داشته اند برای نمونه: "گردشگری مجموعه پدیده ها و ارتباطات ناشی از کنش متقابل میان گردشگران سرمایه، دولتها و جوامع مدزبان، دانشگاهها و سازمان های غیردولتی،سه فرآیند جذب، حمل ونقل وپذیرایی و کنترل گردشگران و دیگر بازدیدکنندگان است.(پاپلی یزدی،سقایی، 1385؛ص12)

البته باید گفته شود که گردشگری حتی در زمان های قدیم هم وجود داشته اما به صورت کلمه گردشگری به کار نمی رفته است. همانطور که می دانیم در گذشته افراد معدودی از اوقات فراغت لذت می بردند که حال به صورت مذهبی بوده که بیشتر به صورت زائران مکان­های مذهبی بودند و حتی در زمان پادشاهان مسافرتها به منظور آشنایی پادشاه با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود. در زمان های مختلف این مسافرتها برای مثال در زمان قرون وسطی یا پیش از میلاد مسیح و یا انقلاب صنعتی تا به امروز گردشگری با اهداف مختلفی انجام می شده که حال به صورت گردشگری از آن یاد می شد.(کاظمی، 1385، ص7)

اما واژه گردشگری توسط افراد و سازمان های مختلف تعریف شده است که شامل:

" گردشگری عبارت است از فعالیت افرادی که برای استراحت و کار و دیگر دلایل به خارج از محیط سکونت معمول خویش سفر کرده و حداکثر برای یک سال متوالی در آن جا اقامت می کنند."
( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)

و اما "گردشگری داخلی(یا بومی): اشخاص مقیم یک کشور که حداکثر برای مدت دوازده ماه به محلی در کشور خودشان که خارج از محیط معمول زندگی خودشان می باشد سفر کنند و هدف اصلی آن ها از این سفر انجام کاری نیست که سرانجامش دریافت مزد از کشور مورد بازدید باشد. ( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)

گردشگری به طور کلی به علت خصلت میان رشته ای خود قابلیت نگرش های متفاوتی را دارد که همین خصلت باعث ارائه تعاریف زیادی از آن شده است. در تعاریف اولیه بیشتر به بعد فاصله تأکید کرده اند بر مبنای فاصله ای که از محل مسکونی داشته اند طبقه بندی شده است. مثلاً کمیسیون ملی گردشگری آمریکا فاصله 50 مایل را در نظر گرفته بود که شامل سفرها به جز سفر برای کار می شود چون این تعریف دارای خصلت کمیت اقتصادی و آماری بوده، مورد قبول واقع شد اما جنبه های دیگر گردشگری مثل عرضه را در نظر نگرفته بود و فقط به جنبه تقاضا توجه کرده بود و از این رو گردشگری به تعاریف دیگر احتیاج پیدامی کند. که بعضی از این ابعاد مختلف شامل ابعاد جغرافیایی،اجتماعی و ... را شامل می شود.
( سقایی،اکتبر2009،سایت مطالعات گردشگری)

کلمه توریست و توریسم برای اولین بار به صورت رسمی در سال 1937 توسط اتحادیه ملل استفاده شدند ولی صنعت توریسم بسیار قدیمی تر از آن است.این کلمه زمانی استفاده می شد که فردی به مدت 24 ساعت از شهر خود به خارج از کشور مسافرت می نمود این کلمه همچنین شامل مسافرت های داخل کشور می شد و حتی می توان معنی آن را به سفرهای روزانه نیز بسط داد. جرج سوم پادشاه بریتانیای صغیر به عنوان اولین توریست شناخته می شود، که هر گاه بیمار می شد تعطیلاتش را در سواحل شهر ویمورث می گذراند. (سایت جاذبه های گردشگری، 1385،وبلاگ پشتیبانی مؤسسه گردشگری شیوار کوهستان)

قدیمی ترین شکل رایج گردشگری در اروپا توسط اشراف شاهزاده های جوان به نقاط مختلف و برای آشنایی با شیوه های مختلف حکومت و زندگی مردم بود. (کاظمی، 1385، ص 8)

پیش از میلاد مسیح که فنیقی ها برای تجارت از طریق دریا و زمین برای عرضه محصولات خود به دور دست سفر می کردند و یا در قرون وسطی که بیشتر سفرها از طریق بازرگانان به همین صورت بود. اما از سده چهارده تا هفده با کسب دانش و تجربه بوده و از آن زمان دانشگاههایی چون آکسفورد، کمبریج، کمک هزینه مسافرت دانشجویان را می پرداختند. (کاظمی، 1385، ص 14)

اولین بار مطالعات در زمینه جهانگردی و گردشگری در آمریکا توسط افرادی چون مک موری ،استفن جونز، و رابرت برون انجام شد که با مطالعاتش در نواحی، خود روند جدیدی از بررسی در این موضوع را آغاز کردند و اما بعدها در سال 1942 اقتصاددانان سوئیسی نیز محور مطالعات و تحقیقات خود را در این موضوع قرار دادند و اما افرادی که گردشگر بوده اند و هدف آنها اکتشاف بود را نیز می توانیم نام ببریم. از جمله آنان افرادی مانند ماژلان، کریستف کلمب، واسکودوگاما و مانند ابن بطوطه و ابن جبیل و ابن خفلان که نخستین گزارش مکتوب از روسیه از او بود و یا خوارزمی که کتاب صوره الارض را از خود به جای گذاشته است و یا کتاب سلسله التواریخ ابوذر سیرافی را نیز می توان نام برد.(رضوانی، 1381، ص 28)

اما در انقلاب صنعتی بیشتر گردشها به صورت دسته جمعی بود و بیشتر کارگران ساده کشاورزی مناطق روستایی برای کار در کارخانه رهسپار شهرها می شدند که مردم با درآمد متوسط هنوز امکان کمی برای سفر داشتند.(رضوانی ، 1381، ص 18)

گردشگری در ایران به صورت ویژه از قرن هفدهم اوج دوران حکومت صفویان به عنوان یک کشور جذاب نظر بسیاری از گردشگران اروپایی را به خود جلب کرد. که عنوان سرآغاز سفر افراد خارجی به ایران بود که نوشته­های پیش از اسلام هم که پیش از سفر بعضی از یونانیان و رومیان به ایران است نیز حکایت چنین چیزی را دارد.(رضوانی، 1381، ص 20)

در زمان رضاشاه هم با اعزام دانشجویان ایرانی به غرب و گسترش ارتباطات سیاسی و تجاری و همچنین احداث هتل­هایی به سبک اروپایی در نقاط مختلف کشور ایران در آستانه تبدیل شدن به یکی از نقاط جذاب گردشگری قرار گرفت و سفرنامه­هایی از سفر اروپاییان به ایران نوشته شده از جمله سفرنامه بنیامین تودلای اهل اسپانیا و یا سیاحانی مانند سفرنامه پیتر دلاواله که از اصفهان دیدن کرده بودو شوالیه شارون کریس که از مبلغان واقعی گردشگری در این سرزمین برای گردشگری دنیا بوده اند نیز دیده می شود.(رضوانی، 1381، صص 189و190)

امروزه گردشگری به عنوان یک صنعت اثرات مثبتی دارد که این اثرات شامل ابعادهای مختلف اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... است که از لحاظ اقتصادی به حدی قابل ملاحظه است که حدوداً مخارج 7 درصد از سرمایه های جهان را دربر می گیرد و همچنین باعث کاهش بزهکاری و ایجاد اشتغال و کشف متقابل فرهنگها می شود. صنعت توریسم از دو جهت دارای اهمیت است:

الف)موجب آشنایی مردم با دیگر فرهنگها، نژادها و اقوام و سرزمین ها و گویش ها و غیره را فراهم می نماید.

ب)از نظر اقتصادی یکی از منابع درآمدزا و ارز محسوب می­شود.

(هنرپرور،1389 ، www.business_iran.persianblog.ir )

امروزه جنبه اقتصادی این صنعت بیشتر مورد توجه می باشد. در سال 2008 بر اساس برآوردی که انجام شده کشورهایی که دارای بیشترین آمار توریست در دنیا بوده اند شامل فرانسه با 80 میلیون گردشگر خارجی بوده که موفقترین کشور در بین 10 کشور برتر دنیا فرانسه رتبه اول را به خود اختصاص داده است و آمریکا با 58 میلیون گردشگر خارجی و اسپانیا و چین و ایتالیا هرکدام به ترتیب 57 و 53 و 43 میلیون نفر رتبه سوم تاپنجم را از لحاظ گردشگری به خود اختصاص داده اند. که در این رتبه بندی انگلستان رتبه ششم را دارد. مثلاً ربعی از گردشگران فرانسه برای دیدن شهر پاریس به این کشور سفر می کنند. یا گردشگران اسپانیایی بیشتر برای دیدن سواحل جنوبی آن می روند. در آمد کشور ایتالیا در سال 2008 برابر بودجه سال 1388 ایران بوده و آلمانی­ها در این سال دو برابر بودجه سال 1388ایران هزینه توریسم کرده­اند.
(هنرپرور،1389 ، www.business_iran.persianblog.ir )

یکی از بزرگترین و متنوع ترین منابع در دنیای امروز صنعت گردشگری بوده و در بسیاری از کشورها به عنوان منبع اصلی درآمد ملی محسوب می گردد. در این راستا کشور ما ایران با وجود جاذبه های طبیعی و تاریخی توانسته در این صنعت به موفقیت هایی دست یابد . امروزه اقتصاددانان به دلایل تأثیر فزاینده صنعت گردشگری در توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورها از آن به عنوان صادرات نامرئی نام می برند.
(خیرالدین ،1386، ص8)

شکل 1-1 گونه شناسی گردشگری شهری:

مأخذ: سقایی،مافی،گلی، 1388،صص30

بر اساس پیش بینی­های به عمل آمده درآمدی که از سهم توریسم تا سال 2014 عاید کشورهای جهانی می شود بالغ به 736 میلیارد در سال خواهد بود. گذشته از نتایج مالی مترتب بر صنعت گردشگری، این صنعت در بسیاری از نقاط موجب غنی شدن فرهنگ و بیداری مردم نسبت به پاسداشت میراث فرهنگی و افزایش اطلاعات و آگاهی اجتماعی می­شود. در میان کشورهای مختلف جهان که تلاش های وسیعی را در زمینه توسعه صنعت گردشگری و جذب توریسم انجام داده­اند کشور سوئیس یکی از این دسته از کشورهاست­که در این زمینه موفقیت های چشمگیری را به دست آورده است.(گلی، 1388،سایت صنعت توریسم )

بر اساس آمار رسمی اعلام شده از سوی پلیس مهاجرت و اتباع خارجی ناجا در سال 1388 تعداد 2272575 گردشگر از طریق مرزهای زمینی و هوایی و دریایی وارد کشور شدند که 71 درصد گردشگران خارجی از طریق مرز جاده ای و 27 درصد از طریق هوایی و 7/0 دهم درصد از طریق مرز دریایی و 1/0 دهم درصد از طریق مرز ریلی وارد کشور شده اند. کشور ایران با توجه به پیشینه تاریخی گرانبها و موقعیت جغرافیایی و عوامل دیگر از این دست توانایی قرارگیری در جایگاه مناسب نقاط پرجاذبه گردشگری در سطح آسیا و بین المللی را داراست. اما با این توصیف با وجود در اختیار داشتن جاذبه های قابل توجه از جایگاه مناسبی در بازار گردشگری برخوردار نیست. که در این میان ایران از سال 1383 تا به حال رشد و افزایش چندانی در رابطه با گردشگری نداشته است که در سال 1388 در بین 183 کشور رتبه 137 را داشته است.
(www.hamshahrionline.ir)

بررسی مقایسه ای گردشگران داخلی و خارجی صنعت گردشگری کشور ایران بیانگر اهمیت این صنعت در توسعه اقتصاد داخلی آن است به طوری که بر اساس آمار منتشره از سوی سازمان گردشگری نسبت گردشگران داخلی به خارجی، نسبت 10 به 1 می باشد. (نوبخت­، پیروز ، 1387، صص 10)

در ایران نیز به واسطه وجود بناهای متعدد تاریخی پتانسیل­های فراوانی برای جذب گردشگران خارجی وجود دارد، دستیابی به این مهم بدون ایجاد زیرساختهای لازم و فراهم نمودن تسهیلات لازم برای جذب گردشگران از طریق اجرای برنامه­های کوتاه­مدت، میان­مدت و بلند مدت توسط متولیان گردشگری و جهانگردی امکان پذیر نخواهد بود. . .(گلی، 1388،سایت صنعت توریسم )

بافت قدیمی ، آن بخش از شهر است که چندین اثر ارزشمند تاریخی- هنری یا باستان شناختی در آن جای گرفته و بیانگر حادثه یا رویدادی مهم و تاریخی است و ساختار و پیکربندی آن به گونه ای است که تاریخ شهرسازی و معماری آن را بیان می­کند. بافت قدیمی شهر بافتی است که دارای حیات و روح شهری است و زندگی در آن جریان دارد. (روزنامه مستقل صبح ایران ،1386، آفرینش سنندج)

انسان از زمانی که پا به عرصه وجود گذاشته تمام تلاش خود را در جهت رفع نیازمندیهای خود و غلبه بر موانع سرراه خود کرده است و تاکنون هم موفق شده که برخی مواهب را به دست آورد که نتیجه آن منجر به پیدایش فرهنگ و تمدن شده است.که بافت قدیمی و تاریخی قادرند این خصلت را به تصویر کشند و آن را در قالب بناها و اجزاء و عناصر بافت قدیمی و تاریخی نشان دهند. اما این بافت ها دارای مشکلات عدیده ای همچون مشکلات رفاهی-عمرانی-اجتماعی اشاره کرد. اما برخی کارشناسان راه مقابله با این مشکلات را با تغییر و تحول در این بافت ارائه داده اند و اما برخی دیگر به علت اهمیت فرهنگی و تاریخی این بخش با هرگونه تغییر مخالفند. اما در خصوص گردشگری در این قسمت از شهر یعنی بافت قدیمی-تاریخی باید گفته شود که ضمن آنکه اطلاع رسانی دقیق از وجود جاذبه های متعدد تاریخی کشورمان در سطح بین المللی می تواند در جذب گردشگر و به طور کلی توسعه صنعت توریسم کمک شایانی نماید. یکی از مهمترین استانهای کشور که با داشتن بناهای متعدد ارزشمند تاریخی می تواند به عنوان یکی از نقاط مهم گردشگری محسوب شود، استان سمنان به ویژه شهرسمنان است. (دهقان نژاد، 1389،سایت­مؤسسه فرهنگی و هنری راسخون)

استان سمنان یکی از استان های کشور ایران است. مساحت این استان برابر 97491 کیلومتر مربع که 5/9 درصد مساحت کل کشور است. این استان از جانب شمال به استان های خراسان شمالی-گلستان و مازندران و از جنوب به استانهای یزدو اصفهان و از مشرق به استانهای خراسان رضوی و از مغرب به استانهای تهران و قم محدود است. مرکز این استان شهرسمنان است، این شهر از جنوب به رشته کوه البرز و شمال دشت کویر در راه تهران به خراسان قرار گرفته است. این شهر علاوه بر زیباییهای طبیعی با سابقه تاریخی چند هزار ساله به دلیل واقع شدن در گذر حوادث ناشی از لشکرکشی ها و مهاجرتهای بین شرق و غرب و مهمتر از همه داشتن تاریخ تمدن دیرینه دارای آثار باستانی متعددی از جمله گرمابه­ها، مساجد، کاروانسراها،
آب­انبارها، دروازه­ها، قلعه­ها، برجها، آسیابها، خانه­های تاریخی و ... می­باشد.بیشتر آثار و ابنیه تاریخی این شهر در محدوده بافت قدیمی که در مرکز و جنوب این شهر قرار دارد مشاهده می گردد. (احمدپناهی،1388،سایت ویکی پدیا)

بافت قدیمی شهر سمنان به مانند بافت دوره اسلامی سه عنصر اصلی مسجد و بازار و محله در کنار هم قرار داده است و اگر امروزه منتقدانی از بافت و اسلوب شهری آن زمان ایراد می گیرند، به دلیل آن است که طراحی و بافت آن زمان مقتضای شرایط زمانی و مکانی آن روزگار بوده است. به نظر می رسد این عناصر می تواند در جذب گردشگر نقش مؤثری ایفا می کند . اما این سؤال پیش می آید که آیا اقدامات لازم در این زمینه انجام شده است یا خیر؟ و یا چگونه می توان این شهر و بافت قدیم آن را به عنوان هدف گردشگری تبدیل کرده و در زمینه گردشگری موفق عمل کرد؟ اینها سؤالاتی است که به ذهن می آید که البته به نظر می رسد در صورت برنامه ریزی و تکمیل زیرساختها و به همراه نگاهی به گردشگری بهسازی ارزشهای بالقوه این بافت و عناصر آن می توان این شهر را به یکی از مناطق جذاب و جزء هدف گردشگری قرار داد که نیاز به یک برنامه ریزی بلند مدت و کلان است و استفاده از تجارب در این زمینه می تواند کمک شایانی به فعالان این عرصه کند. که موفقیت نه تنها در این زمینه را رقم زده بلکه حتی باعث کم شدن بیکاری و ایجاد اشتغال و بیداری مردم و مسئولین شده و توجه آنها را به این امر مهم جلب کرده و تلاش آنها را برای برطرف کردن مشکلات دراین زمینه هر چه بیشتر بر می انگیزد.

2-1 اهداف تحقیق:

همانطور که می دانیم امروزه صنعت گردشگری یکی از متنوع ترین و پرسودترین صنعت در بین صنایع
می باشد. می توان در گردشگری با صرف هزینه معمول بهره وری پرسود دائمی را از آن انتظار داشت، به همین دلیل است ­که این صنعت به عنوان سرمایه­ای ارزشمند به حساب می­آید.( www.gamegamonline.ir)

بر اساس آمارهایی که توسط سازمان جهانی جهانگردی ارائه شده در بین سالهای 1950 تا 2005 گردشگری بین­المللی شاهد رشد فزاینده ای شد و حجم اقتصادی آن از 2/1 میلیارد دلار آمریکا به بیش از 622 میلیارد دلار افزایش یافت و همچنین گردشگری در سال 2007 توانسته است 10/3 درصد از تولید ناخالص ملی جهان را به خود اختصاص دهد. در همان سال وضعیت ایجاد اشتغال در این صنعت با حدود 234 میلیون شغل به بیش از 2/8 درصد از کل شاغلان به کار در سطح جهان ارتقاء یافت. اهمیت اقتصادی صنعت گردشگری و سفر همچنان با افزایش وسیع تعداد مسافران از 25 میلیون نفر در فاصله سالهای 1950به 783 میلیون نفر در سال 2006 با میانگین رشد سالانه آن بالغ بر 5/6 درصد افزایش یافت. (گلی،1387،سایت آفتاب)

در سال 2008 کشورهایی که دارای بیشترین آمار گردشگر بوده­اند فرانسه و آمریکا و اسپانیا بوده­اند که هرکدام با 80 و 58 و 57 میلیون گردشگر خارجی بوده­اند. برای مثال در سال 2008 درآمد کشور ایتالیا از گردشگری دقیقاً برابر بودجه سال 1388 ایران بوده است و آلمانی­ها در این سال دو برابر بودجه ایران در سال 88 هزینه توریسم کرده اند.(هنرپرور،1389 ، www.business_iran.persianblog.ir )

بر اساس مطالعات W.T.O نیز پیش بینی می شود تعداد گردشگران تا سال 2010 به یک میلیارد نفر برسد و تا سال 2014 درآمد صنعت توریسم بالغ بر 736 میلیارد باشد این در حالی است که گفته می شود ایران به لحاظ جاذبه های گردشگری در میان 10 کشور برتر جهان قرار دارد. (گلی،1388،سایت صنعت توریسم)

در سال 1386 ایران در میان 178 کشور رتبه 35 و در سال 1388 در میان 183 کشور رتبه 137 را کسب کرده است. بر اساس مقایسه آمارها در طی سالهای 1386 تا 1388 در ایران نشان می­دهد که سهم گردشگران ورودی از طریق مبادی زمینی جاده­ای نسبت به کل گردشگران ورودی از 6/58 درصد در سال 1386 به 2/71 درصد در سال 1388 افزایش یافته که این امر روند صعودی گردشگران خارجی به کشور از طریق مرزهای جاده ای را نشان می­دهد که این نشانگر این است که در ایران صنعت گردشگری نیاز به نگاه تحول­گرایانه در نظام دولتی و خصوصی و خلاقانه به صنعت گردشگری دارد. (گلی،1387،سایت آفتاب)

کشور ایران با توجه به داشتن پتانسیل­های مناسب گردشگری و داشتن سابقه تاریخی خود می­تواند سطح وسیعی از نیازها و توقعات توریستها را تأمین کرده و توریست با هر هدفی که به این کشور سفر کند، می­تواند هدف مورد نظر را پیدا کند و با توجه به این که بهترین راه شناخت برای هر سرزمین و مردم آن فقط از طریق ارتباط مستقیم امکان­پذیر است و یکی از خصایص مردم ایران مهمان­نوازی و روی خوش است، بنابراین با کمی آشنایی می­توان با تمامی جنبه های زندگی ایرانیان از جمله طرز تفکر، معیشت، آداب و رسوم و... به راحتی آشنا شد. جاذبه­های توریستی در ایران شامل سه بخش طبیعی، فرهنگی، مذهبی می باشد.(رضوانی، 1381، صص 216 و217)

که ایران با توجه به تمدن کهن و قرار گرفتن در مسیر جاده ابریشم و ارتباط بین دنیای شرق و غرب به عنوان یکی از قطبهای مهم تمدن بشری در جهان مطرح است.که فرهنگ تاریخی با فرهنگ اسلامی در ایران عجین شده اند که نه تنها بر اهمیت آنها افزوده شده بلکه حس کنجکاوی توریستها و محققین را افزایش داده است که شهرهای قدیمی ایران با بافت سنتی و آثار و ابنیه تاریخی خود و آداب و رسوم کهن ، از
جاذبه های تاریخی و فرهنگی این کشور هستند که شناخت و حفاظت و معرفی آنها به جهانیان باعث رونق صنعت گردشگری و اعتلای فرهنگی جامعه ایران خواهد شد.(رضوانی، 1381، صص 216 و217)

هدف از این مطالعات یافتن مشکلات و ارائه راه حل های مطلوب برای رفع و تعدیل در این زمینه می باشد.
و اینکه بافت قدیمی و عناصر آن دارای چه هویتی بوده، قابلیت های این بافت برای توسعه گردشگری چیست؟ تا با شناخت مشکلات در این زمینه با ارائه راهکارهای منطقی مشکلات را حل نموده، البته نباید انتظار داشت راه حل های مختلف فوری مشکلات را حل کنند. باید گزینه های مختلف را بررسی و آزمایش کرده و سپس آنها را بر حسب اهمیت طبقه بندی نموده و آنها را به ترتیب اجرا کرد که حتی طبق آن آینده را هم در این زمینه پیش بینی و در راستای موفقیت هر چه بیشتر گام برداشته شود که هدف ما در این پژوهش شامل:

* اهداف اصلی:

الف)تحلیل و ارزیابی وضعیت عناصرو اجزای بافت قدیمی شهر سمنان از لحاظ موقعیت ها و امکانات و محدودیتها و در خصوص فراهم کردن زمینه ای برای شناخت هر چه بیشتر این بافت و ارائه راهکاری جهت توسعه گردشگری در این زمینه.

ب)بهینه سازی عناصر بافت قدیمی ، جهت ایجاد آنها به عناصری جذاب و توسعه گردشگری در شهر سمنان با برنامه ریزی و تکمیل زیرساخت ها برای ایجاد تأسیسات گرشگری مناسب.

* اهداف فرعی:

الف)با عنایت به این که قسمتی از شهر سمنان دارای بافت قدیمی می باشد و دارای عناصری از جمله
(حمام ها- آب انبارها-بازارها و بازارچه ها-تکایا-مساجد-محله ها-کاروانسراها و...) می باشد.

شناخت ابعاد این بافت، قابلیتها و راه کارهای بهره برداری و نارسائیها و محدودیتهای آن ضروری به نظر می رسد.

3-1 سوألات اصلی تحقیق:

1) آیا عناصر بافت قدیمی می تواند نقش مؤثری در جذب گدشگر و سرمایه گردشگری تاثیر داشته باشد ؟

2) تا چه اندازه شناخت کافی از ظرفیتهای توریستی و معرفی و تبلیغات کارا از بافت قدیمی شهر سمنان در جهت توسعه گردشگری این شهر نقش موثری دارد ؟

3) آیا سرمایه گذاری کافی در زمینه توسعه گردشگری (بافت قدیمی شهر سمنان ) شده است ؟

4) آیا شهر سمنان دارای تاسیسات زیر بنایی مناسب جهت جذب گردشگری را دارد؟

5) آیا تبلیغات و اطلاع رسانی لازم از طریق چاپ بروشور و ایجاد پایگاه اینترنتی در زمینه گردشگری بافت قدیمی شهر سمنان انجام شده است ؟

6) آیا مرکزی برای معرفی فرهنگ بومی بافت قدیمی شهر سمنان وجود دارد ؟

7)آیا اقداماتی در جهت تقویت بخش خصوصی و ارائه تسهیلات ویژه به آنان برای سرمایه گذاری در زیر ساخت های گردشگری انجام شده است ؟

4-1 فرضیات تحقیق:

فرضیه عبارت است از تصور، حدس منطقی یا احتمالی درباره نتایج تحقیق ، نقش فرضیه، واضح و مشخص کردن هر چه بیشتر مسأله تحقیق است. فرضیه ها به محقق کمک می نماید تا از بین طرق فراوان رسیدن به مقصد تنها چند مورد را که بیش از همه نزدیکتر به مقصد به نظر می رسد را انتخاب و تسهیل
اصولی ترین راهها و محتمل ترین جهت­ها را برای رسیدن به هدف برگزینند.(حافظ نیا، 1383،ص111)

با توجه به این که فرضیه یکی از مراحل بسیار مهم در هر پژوهشی به شمار می آید و باعث می شود یک پژوهش سمت و سو یا جهت به خود بگیرد به همین دلیل سعی کرده ایم با توجه به شناخت مناسب از موضوع و همچنین منطقه مورد مطالعه و با استفاده از اطلاعات سازمان ها و مراکز مختلف و همچنین بازدیدهای میدانی و مطالعات کتابخانه ای به تدوین فرضیاتی بپردازیم که نتایج آن به شرح زیر می باشد:

الف) به نظر می رسد شناخت ظرفیتهای توریستی عناصر و اجزای فرهنگی بافت قدیم(تبلیغات کارا) ­
می­تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری منطقه مورد مطالعه داشته باشد.

ج) به نظر می رسد سرمایه گذاری مناسب (در راستای تأسیسات و تجهیزات زیربنایی) ­می تواند نقش مؤثری در توسعه گردشگری شهر سمنان ایفا نماید.

5-1پیشینه تحقیق:

محققین و جهانگردان ارو پایی و غیر اسلامی که به ایران سفر کرده و کسانی که در این زمینه کار کرده اند از جمله :

*پیتر دلاواله؛ سیاح ایتالیایی که در عصر صفوی به ایران آمده و از اصفهان دیدن کرده است که سفر نامه ایشان راجع به اصفهان بوده است.

*پیرلوتی سیاح فرانسوی و سفرنامه تحت عنوان" به سوی اصفهان" را به جای گذاشته است.

*انگلبرت کمپفر؛ سیاح آلمانی که سفرنامه وی حاوی اطلاعات ارزنده جغرافیای ایران است.

*سن موریس که راهنمای سفر به فرانسه را نوشته است.

*جرج کلارک شهرساز معروف جهان که به ایران سفر کرده و از اصفهان دیدن کرده است، سفرنامه خود را نوشته است.

*یاقوت حموی؛ مؤلف کتاب "معجم البلدان" در جغرافیا که به ایران سفر کرده و سفرنامه خود را نوشته است.

*ابودلف؛ جهانگرد عرب که از آثار تاریخی اصفهان یا اثرات او در میان قبایل ترک آسیای مرکزی، چین و هند است و یا سفر نامه ناصرخسرو نیز می توان نام برد.

* Deswell R (1997) Tourism :How Effective Management makes Different Butterworth and Heinemann

* Weaver David and Laura. Lawton (2001) Tourism Management Wiley (2002) Tourism management (ode) Wiley second Edition)

* Skinner ,Malcolm et. Al. (1991). Dictionary of Geography Fitzroy Dearborn.

* کی چاک وای(1377)، تاریخچه سیر و سفر در ایران، تهران مرکز تحقیقات و مطالعات ایرانگردی و جهانگردی.

*کتاب آثار تاریخی سمنان،تألیف محمد علی مخلصی،کتاب قدیمی تاریخ انتشارات و ناشر ندارد.

*شکوئی حسین، مقدمه ای بر جغرافیای جهانگردی، دانشگاه تبریز سال 1354.

*کتاب تاریخ قومس، تألیف عبدالرفیع حقیقت، چاپ کاویان، بهمن سال 1362.

* فرید یداله، جغرافیاو شهرشناسی، دانشگاه تبریز، سال 1368.

*رهنمایی محمدتقی،جغرافیای اوقات فراغت و جهانگردی،پکی لپی، گروه جغرافیای دانشگاه تهران، سال 1369.

*رضوانی، علی اصغر، برنامه ریزی و صنعت توریسم در ایران، مجموعه مقالات سمینار ایرانگردی و جهانگردی، توسعه، معاونت سیاحتی و زیارتی فرهنگ و ارشاد اسلامی سال 1373.

*فلامکی، م؛باز زنده سازی بناها و شهرهای تاریخی،انتشارات دانشگاه تهران، سال 1380.

*فرزین، دکتر محمدرضا،اقتصاد گردشگری،شرکت چاپ و نشر بازرگانی وابسته به مؤسسه مطالعات و پژوهشهای بازرگانی، سال 1383.

*مدیریت گردشگری،کاظمی،مهدی، انتشارات سمت، سال 1385.

*دکتر رضوانی ،علی اصغر،(جغرافیا و صنعت توریسم)،انتشارات پیام نور، سال 1385.