تأثیر تداخل زمینه¬ای فزاینده نظام¬دار بر یادگیری برنامه حرکتی تعمیم یافته در افراد کم توان ذهنی

فهرست مطالب

عنوان	صفحه
چکیده فارسی ..	ب
اظهارنامه ..	ت
تقدیم .	ث
قدردانی و تشکر ...	ج
فهرست مطالب ...	ح
فهرست جداول ....	ذ
فهرست نمودارها ..	ر
فصل اول: طرح تحقیق	1
مقدمه ......	2
بیان مسأله ......	6
ضرورت و اهمیت تحقیق ..	10
اهداف تحقیق ..	11
فرضیه­های تحقیق ..............................................................................................................................................................................	12
قلمرو تحقیق .......................................................................................................................................................................................	12
محدودیت­های تحقیق .......................................................................................................................................................................	12
تعریف واژه ها ......................................................................................................................................................................................	13
فصل دوم: ادبیات تحقیق	17
مقدمه ....................................................................................................................................................................................................	18
مبانی نظری تحقیق ...........................................................................................................................................................................	18
یادگیری حرکتی .................................................................................................................................................................................	18
نظریه های کنترل حرکتی ...............................................................................................................................................................	19
وجوه جوهری ......................................................................................................................................................................................	20
پارامترهای برنامه حرکتی تعمیم­یافته ............................................................................................................................................	20
یادگیری حرکتی از دیدگاه نظریه طرحواره ..................................................................................................................................	21
طرحواره یادآوری ................................................................................................................................................................................	22
طرحواره بازشناسی .............................................................................................................................................................................	22
سازماندهی تمرین ..............................................................................................................................................................................	23
تغییرپذیری تمرین ............................................................................................................................................................................	25
تداخل زمینه­ای ...................................................................................................................................................................................	28
فرضیه پردازش معنی­دارتر و متمایزتر ............................................................................................................................................	29
فرضیه فراموشی و بازسازی مجدد ..................................................................................................................................................	30
فرضیه بازداری پس­گستر .................................................................................................................................................................	31
عوامل مؤثر بر اثر تداخل زمینه­ای ..................................................................................................................................................	33
ویژگی­های روانشناختی کودکان عقب مانده ذهنی ....................................................................................................................	40
نقص در رشد شناختی ......................................................................................................................................................................	40
محدودیت­های یادگیری ....................................................................................................................................................................	41
پیشینه تحقیق ....................................................................................................................................................................................	41
تحقیقات داخل کشور ........................................................................................................................................................................	41
تحقیقات خارج کشور ........................................................................................................................................................................	42
جمع­بندی تحقیقات انجام شده ......................................................................................................................................................	55
فصل سوم: روش تحقیق	57
مقدمه ....................................................................................................................................................................................................	58
روش تحقیق ........................................................................................................................................................................................	58
جامعه آماری .......................................................................................................................................................................................	58
نمونه آماری و شیوه نمونه­گیری .....................................................................................................................................................	58
متغیرهای تحقیق ...............................................................................................................................................................................	59
ابزار و روش جمع­آوری اطلاعات ......................................................................................................................................................	60
روش اجرای تحقیق ............................................................................................................................................................................	60
آزمون انتقال و یادداری ....................................................................................................................................................................	62
امتیازدهی .............................................................................................................................................................................................	63
روش آماری ..........................................................................................................................................................................................	63
فصل چهارم: یافته­های تحقیق	65
مقدمه ...................................................................................................................................................................................................	66
اطلاعات توصیفی ...............................................................................................................................................................................	66
آزمون فرضیه­ها ...................................................................................................................................................................................	68
فرضیه اول ............................................................................................................................................................................................	68
فرضیه دوم ..........................................................................................................................................................................................	71
فرضیه سوم .........................................................................................................................................................................................	72
فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری	74
مقدمه ...................................................................................................................................................................................................	75
خلاصه تحقیق ....................................................................................................................................................................................	75
یافته­های تحقیق .................................................................................................................................................................................	76
بحث و تفسیر نتایج ...........................................................................................................................................................................	76
مرحله یادداری ...................................................................................................................................................................................	77
مرحله انتقال ......................................................................................................................................................................................	79
نتیجه­گیری کلی ...............................................................................................................................................................................	80
پیشنهادات برخاسته از تحقیق .......................................................................................................................................................	81
پیشنهادات کاربردی .........................................................................................................................................................................	81
پیشنهادات پژوهشی .........................................................................................................................................................................	81
فهرست منابع	83
منابع ......................................................................................................................................................................................................	84
چکیده انگلیسی ..................................................................................................................................................................................	88

فهرست جداول

عنوان	صفحه
جدول 1-3: مراحل اجرای تحقیق .................................................................................................................................................	62
جدول 2-3: آزمون انتقال و یادداری ..............................................................................................................................................	63
جدول 1-4: توزیع سن و قد آزمودنی ها ........................................................................................................................................	66
جدول 2-4: آماره های توصیفی امتیاز پاس بسکتبال در مراحل مختلف .............................................................................	67
جدول 3-4: نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در مرحله پیش آزمون .........................................................................	68
جدول 4-4: نتایج آزمون تحلیل واریانس عاملی برای مقایسه عملکرد گروه ها در مرحله اکتساب ..................................	69
جدول 5-4: نتایج امار توصیفی سه گروه تمرینی در طول 9 جلسه تمرین ...........................................................................	70
جدول6-4: نتایج آزمون تحلیل واریانس یک طرفه در مرحله یادداری ...................................................................................	71
جدول 7-4: نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه عملکرد گروه ها در مرحله یادداری .................................................	71
جدول 8-4: نتایج آزمون تحلیل واریانس در مرحله انتقال ........................................................................................................	72
جدول 9-4: نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه عملکرد گروه ها در مرحله انتقال .....................................................	73

فهرست نمودارها

عنوان	صفحه
نمودار 1-4: نمرات مربوط به سه گروه تمرینی در مرحله اکتساب .......................................................................................	69
نمودار 2-4: نمرات مربوط به سه گروه تمرینی در مرحله یادداری .....................................................................................	72
نمودار 3-4: نمرات مربوط به سه گروه تمرینی در مرحله اکتساب ....................................................................................	73

 مقدمه

انسان بدون توانایی حرف­زدن، نوشتن، خواندن و انجام مهارت­های پیچیده ورزشی، موجود نسبتاً ساده­ای دیده می­شود. بنابراین به دلیل اهمیتی که یادگیری در زندگی انسان دارد، محققانی که برای درک قوانین یادگیری تلاش می­کنند با سوالات مختلفی روبرو می­شوند که با روش­های معین علمی به دنبال یافتن پاسخ به این سوالات هستند. از این­رو هدف همه این علوم، یافتن روش­های بهتری در امر یادگیری انسان می­باشد.

علمورزش وتربیت بدنی حیطه­ای از علم است که تنها مخصوص یک قشر خاص از جامعه نمی­شود بلکه کودکان، نوجوانان و حتی سالمندان با این حیطه از علم در ارتباط هستند. ورزش و علوم ورزشی ابعاد مختلفی دارند از جمله بعد اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و غیره که هر بعد ورزش اهداف خاص خود را دارد و یادگیری مهارت­های ورزشی موضوعی است که در این ابعاد مشترک است و از هر بعد که به ورزش بنگریم با یادگیری مهارت حرکتی مواجه خواهیم شد، که امروز به شکل پدیده­ای فراگیر درآمده است. این واقعیت که ما می­توانیم دانش و مهارت جدیدی بیاموزیم، علاقه دانشمندان را به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن از تجربیات دیگران و طراحی برنامه­های آموزشی جلب کرده­است(اشمیت[1] ،1997).

سال­های زیادی است که دانشمندان و مربیان برای عوامل تعیین­کننده و اثرگذار بر اجرای مهارت­ها و حرکات ماهرانه تلاش می­کنند. کسانی که با آموزش مهارت­های حرکتی سروکار دارند، می­دانند که یادگیری این مهارت­ها بدون تمرین امکان­پذیر نیست. ارتقاء کارایی مردم به­طور عام و دانش­آموزان و ورزشکاران به­طور خاص در امر یادگیری مهارت­های حرکتی موردعلاقه مربیان و معلمین تربیت بدنی و علوم ورزشی می­باشد. از سوی دیگر برنامه­های فشرده در مدارس و پی­بردن به اهمیت هر چه بیشتر مهارت­های حرکتی در زندگی روزمره و متعاقب آن محدودیت­های زمانی، دانشمندان را به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بشتر از تمرین و طراحی برنامه­های آموزشی جلب کرده­است(عیدی علیجانی،1371).

دانشمندان رفتارحرکتی با احساس چنین نیازی پس از سال­ها تحقیق اقدام به ارائه نظریه­هایی نمودند که از جمله آنها نظریه حلقه بسته و به­دنبال آن نظریه طرحواره سرآغاز تحقیقات مبنی بر نظریه یادگیری حرکتی محسوب می­شوند (آدامز[2] 1973، اشمیت[3] 1975 ). یکی از ویژگی­های نظریه­های یادگیری حرکتی، تأکید آنها بر سودمندی تغییرپذیری تمرین[4] است. تغییرپذیری در این نظریه­ها، به تنوع ویژگی­های زمینه­ای گفته می­شود که شاگرد هنگام تمرین مهارت تجربه می­کند، برای مثال یکی از پیش­بینی­های کلیدی در نظریه طرحواره این است که اجرای موفقیت­آمیز یک مهارت، به مقدار تغییرپذیری تمرین بستگی دارد (اشمیت، 1975).

از آنجایی­که شاگرد هنگام تمرین نیازمند است که تغییرات را در ویژگی­های تنظیمی و غیرتنظیمی تجربه کند (جنتایل [5] 1972،1978)، یکی از عوامل تاثیرگذار بر یادگیری، مقدار تغییرپذیری در توالی تمرین است. از جهتی، این موضوع روشن است که بیشتر تحقیقات مربوط به تغییرپذیری تمرین به­منظور ارزیابی پیش­بینی­های معین نظریه طرحواره انجام شده­اند(اشمیت، 1975).

یکی از راه­های برنامه­ریزی تمرین متغیر، به­کار بردن پدیده­ای به­نام اثر تداخل زمینه­ای به­عنوان تداخل در عملکرد و یادگیری تعریف می­شود که از تمرین­کردن یک تکلیف در زمینه تکالیف دیگر به وجود می­آید(اشمیت و لی[6] 2005).

این مقدار از تداخل زمینه­ای روی یک پیوستار قرار دارد که در آن از تمرین مسدود به­عنوان تداخل کم و از تمرین تصادفی به­عنوان تداخل زیاد یاد شده­است (مگیل[7] 2007). در تمرین تصادفی ما با تداخل زیادی مواجه خواهیم شد که این تداخل بالا به اجرای ضعیف در مرحله اکتساب و اجرای قوی در مرحله یادداری و انتقال منجر خواهد شد، در­حالی­که در تمرین مسدود اجرای خوب در مرحله اکتساب و اجرای ضعیف در مرحله یادداری و انتقال خواهیم داشت (اشمیت[8]، 2005).

به­منظور تفسیر اثر تداخل زمینه­ای فرضیه­های مختلفی ارائه شده­است که از مهم­ترین آنها می­توان به فرضیه بسط[9]، بازسازی طرح عمل[10] و تداخل پس­گستر[11] اشاره کرد.طبق فرضیه بسط تداخل ایجاد شده در اثر تمرین تصادفی منجر به غنی­تر شدن بازنمایی می­شود، درحالی­که در شرایط مسدود رمزگذاری ضعیف­تر می­شود( لی[12]، 2005 ).

فرضیه بازسازی طرح عمل عبارت است از طراحی عمل یک تکلیف خاص از طریق تلاش­های مداخله­گر که در طی برنامه تمرین تصادفی فراموش می­شود و فرد مجبور است بازسازی مبسوط­تری برای ایجاد طرح عمل به منظور اجراهای بعدی بکار گیرد، ولی در برنامه­های مسدود این تکالیف فراموش نمی­شوند (لی، 2005 ).

فرضیه بازداری پس­گستر یعنی اثر مداخله­گر یک تکلیف بر تکلیفی که قبلاً آموخته شده­است این نظریه به جای سودمندی برنامه­های تمرین تصادفی به زیان­های برنامه مسدود تمرکز دارد. در جمع­بندی، تحقیقات بیشتری در زمینه برنامه­ریزی تمرین موردنیاز است (لی، 2005).

تکلیف حرکتی براساس تعریف تکلیف بر مبنای برنامه حرکتی تعمیم­یافته و پارامترآموزی نیز در مبحث تداخل زمینه­ای موردتوجه قرار گرفته­است. تداخل زمینه­ای در شرایطی­که برنامه حرکتی تعمیم­یافته تغییر نماید، مشاهده می­شود (مگیل و همکاران[13]، 1990 ).

محققان یافته­های متناقض را به ماهیت تکلیف نسبت می­دهند از این­رو تکالیفی که از برنامه حرکتی متفاوت استفاده می­کنند، نسبت به سایر تکالیف با تداخل زمینه­ای بیشتری مواجه می­شود و پردازش فعالانه­تری از مجری ایجاد می­شود. ولی این اثر در تکالیفی که از برنامه یکسان برخوردارند، کمتر مشاهده می­شود (مگیل و همکاران[14] 1990).

در سال­های اخیر تلاش برای روشن­شدن یک روش ایده­ال تمرین و استفاده از نتایج بالقوه آن با هدف کاهش اثر منفی آن در مقیاس وسیعی موردمطالعه قرار گرفته­است. درحالی­که باتوجه به تفاوت نوع تکلیف، سطح مهارت آزمودنی­ها، تعداد کوشش اکتساب و شرایط پیگیری و محدودشدن سنجش­ها در اثر مدت زمان طرح تحقیقاتی، به­ندرت می­توان یک نتیجه کلی در مورد آرایش تمرین به­دست آورد و بعضاً نتایج متضادی گزارش می­شود. مگیل و هال توضیحاتی ارائه دادند که برخی از یافته­های ضعیف در مورد اثر تداخل زمینه­ای را توجیه می­کرد، آنها دشواری تکلیف برای مبتدیان را اثر نتیجه­بخشی تداخل زمینه­ای می­دانستند. علاوه براین، آنها به این گفته اشاره داشتند که افراد مبتدی با انجام تمرینات قالبی و متعاقب آن ادامه تمرینات به­صورت تصادفی به یادگیری موثرتری در تکلیف دست می­یابند (مگیل و هال[15]، 1990). این یافته­ها در تحقیقات قبلی نیز مورد حمایت قرار گرفته­بود. سطوح بالایی از تداخل زمینه­ای برای یادگیرنده مبتدی که در اوایل تمرین قرار دارد، مشکلاتی در جهت یادگیری ایجاد خواهدکرد (گود و ویف[16] 1988، شیا و همکاران[17]، 1983). براین اساس، در تحقیقی که به بررسی روش­های تمرینی مسدود، تصادفی و فزاینده نظام­دار[18] بر اکتساب، یادداری و انتقال مهارت پرتاب توپ گلف پرداخته­شد، نتایج نشان­داد؛ آزمودنی­هایی که در طول تمرین به­صورت تدریجی تداخل زمینه­ای را بالا می­بردند(گروه فزاینده نظام­دار)، دارای اجرای بهتری در آزمون یادداری و انتقال نسبت به گروه­های تمرینی تصادفی و مسدود بودند( پورتر و مگیل[19]، 2007).

همان­گونه که ذکر شد یکی از آرایش­های تمرینی که به تازگی در ادبیات یادگیری حرکتی مورد بررسی واقع شده­است، تداخل زمینه­ای فزاینده نظام­دار می­باشد که به افزایش تدریجی تداخل زمینه­ای در طول تمرین اشاره دارد. باتوجه به این­که پژوهش­های کمی در این زمینه از آرایش تمرین صورت گرفته، در همین راستا محقق سعی دارد تا به بررسی این نوع تداخل زمینه­ای پرداخته و میزان اثربخشی این آرایش تمرینی را با آرایش­های تمرینی مسدود و تصادفی در یادگیری برنامه حرکتی در افراد کم­توان ذهنی مقایسه کند.

بیان مسأله

علوم ورزشی در پی گسترش وسیع خود در زمینه­های مختلف توانسته راهکارهای تازه­ای را برای پیشرفت عملکرد حرکتی ورزشکاران و دیگر افراد درگیر در یادگیری مهارت­های حرکتی مطرح نماید که به موجب آن امکان دستیابی به موفقیت آسانتر و سریعتر گردد. کسانی­که با آموزش مهارت­های حرکتی سروکار دارند، می­دانند که یادگیری مهارت بدون تمرین امکان­پذیر نیست ازسوی دیگر بسیاری از مربیان به­خاطر کمبود زمان ناچارند تا در یک جلسه تمرینی تعداد متعددی از مهارت­های حرکتی متفاوت را آموزش دهند. در این راستا علاقه­ی دانشمندان به شیوه­های یادگیری و عوامل مهم در سودبردن هرچه بیشتر از تمرین و طراحی برنامه­های آموزشی جلب شده­است. ازطرفی دیگر، طراحی برنامه­های آموزشی منجربه چالش­هایی در بین مربیان تمرین­دهنده، در امر آرایش تمرین (تغییرپذیری تمرین و تداخل زمینه­ای) گردیده­است. برای مربیان، فیزیوتراپ­ها، معلمین تربیت بدنی و کارفرمایان بسیار عادی است که محیط­های یادگیری را ایجاد کنند تا مهارت­های متعدد یاد گرفته شوند. هدف مربیان، درمانگران و معلمان تربیت بدنی در بسیاری از موقعیت­های واقعی تمرین، آموزش دادن بیش از یک مهارت در یک هفته و گاهی در یک جلسه تمرین است. هم­چنین از اهداف مربیان ایجاد یک محیط تمرینی است که یادگیری را در طول تمرین افزایش دهد تا به­صورت مطلوبی منجر به افزایش عملکرد در آزمون­های یادداری و انتقال بعدی شود. با این هدف متخصصان تصمیم می­گیرند که چطور بهترین برنامه­ریزی را برای یادگیری تکالیف فراهم کنند. با دستکاری ترتیب یا برنامه­ریزی کوشش­های تمرینی متخصصین به­طور مداوم، مقدار تداخل زمینه­ای که یادگیرنده با آن مواجه می­شود را تغییر می­دهند (مگیل و هال[20]، 1990).

[1].schmidt

[2] . Adamz

[3] . schmidt

[4]. practices varibility

[5]. Gentile

[6] . Lee

[7]. Magill

[8] . schmidt

[9] . Elaboraion hypothesis

[10]. Action plan reconstraction hypothesis

[11]. Retroactive inteference

[12] . Lee

[13] . Magill & et al.

[14] . Magill & et al.

[15] . Hall

[16] . Goods & wulf

[17]. Shea & et al.

[18].Sestematically increasing

[19].Porter & Magill

[20] . Magill & Hall