بررسی عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی در دانشجویان پسر دانشگاه علوم پزشکی گیلان سال 1389
|
چکیده: مقدمه:استعمال سیگار یکی از عوامل مهم تهدید کننده سلامتی افراد خصوصا جوانان می باشد .برای داشتن درک صحیح از رفتارهای غیر بهداشتی افراد جامعه (مانند استعمال سیگار) شناسایی عوامل موثر بر بروز اینگونه رفتارها ضروری است . با استفاده از الگوی باور بهداشتی و تعیین عوامل موثر بر استعمال سیگار به خوبی می توان برای پیشگیری از بروز این رفتار غیر بهداشتی برنامه ریزی نمود . هدف:هدف از انجام این مطالعه تعیین وضعیت استعمال سیگار و پیش بینی کننده های آن بر اساس الگوی باور بهداشتی در دانشجویان پسر دانشگاه پیام نورمی باشد . مواد و روش ها:در یک مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی 222 دانشجوی رشته های مختلف دانشگاه پیام نوربه شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده انتخاب و با کمک پرسشنامه مورد پرسش قرار گرفتند . با استفاده از آزمون آماری کای دو و رگرسیون لجستیک به تحلیل روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته شد و پیش بینی کننده های استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی تعیین شدند . نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که 23% از واحد های مورد پژوهش در زمان انجام پژوهش سیگاری بودند.36% دانشجویان سیگاری کنجکاوی را دلیل اولین استعمال سیگار خود ذکر کرده بودند .در رابطه با پیش بینی کننده های استعمال سیگار ، آزمون رگرسیون لجستیک نشان داد که سن(P=0.009 وB=0.12) ، تحصیلات مادر (بی سواد نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.012 وB=6.07 ، خواندن نوشتن / ابتدایی نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.016 وB=3.32 ،دانشگاهی نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.000 وB=4.62) و تعداد دوستان سیگاری(افراد دارای 2-1 نفر دوست سیگاری نسبت به افرادی که دوست سیگاری ندارد P=0.001 وB=2.81 و افراد دارای بیش از 3 نفر دوست سیگاری نسبت به افرادی که دوست سیگاری ندارد P=0.002 وB=1.21)پیش بینی کننده ترین عوامل موثر بر استعمال سیگار بودند . همچنین بر اساس الگوی باور بهداشتی پیش بینی کننده ترین ابعاد این الگو در زمینه استعمال سیگار بعد موانع درک شده (P=0.003 وB=0.78 و بعد منافع درک شده P=0.097 وB= - 0.47) بودند. نتیجه گیری: از آنجایی که یافته های پژوهش موید آن است که دو بعد موانع و منافع درک شده الگوی باور بهداشتی پیش بینی کنند ه های بهتری در رابطه با استعمال سیگار می باشند که به نظر می رسد در طراحی برنامه های آموزشی پیشگیری و ترک استعمال سیگار باید تاکید بیشتری بر این دوبعد داشته باشیم. کلید واژه ها: الگوی باور بهداشتی، استعمال سیگار ، دانشجویان پیام نور |
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات
1-1 زمینه پژوهش 1
1-2 اهداف پژوهش (هدف کلی و اهداف ویژه) 9
1-3 سؤالات پژوهش 9
1-4 تعاریف واژهها 10
1-5 پیشفرضهای پژوهش 11
1-6 محدودیتهای پژوهش 12
فصل دوم: زمینه و پیشینۀ تحقیق
2-1 چهارچوب پژوهش 13
2-2 مروری بر مطالعات انجام شده 24
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
3-1 نوع پژوهش 35
3-2 جامعه پژوهش 35
3-3 نمونههای پژوهش 35
3-4 مشخصات واحدهای مورد پژوهش 35
3-5 روش نمونهگیری و تعیین حجم نمونه 35
3-6 محیط پژوهش 36
3-7 ابزار و روش گردآوری اطلاعات 37
3-8 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار گردآوری اطلاعات 39
3-9 روش تجزیه و تحلیل دادهها 40
3-11 ملاحظات اخلاقی 41
فصل چهارم: نتایج تحقیق
4-1 یافتههای پژوهش 42
4-2 جداول 43
فصل پنجم: بحث و بررسی یافتهها
5-1 بحث و تفسیر نتایج پژوهش 81
5-2 نتیجهگیری نهایی 94
5-3 کاربرد یافتهها و پیشنهادات برای پژوهشهای بعدی 96
فهرست منابع 98
پیوستها
چکیده انگلیسی
فهرست جداول
عنوان صفحه
جداول شماره 4- 1 : تعیین مشخصه های فردی و اجتماعی واحدهای مورد پژوهش 43
جداول شماره 7- 5 : خصوصیات استعمال سیگار در میان واحدهای مورد پژوهش 47
جدول شماره 8 : توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب استعمال سیگاردر زمان انجام مطالعه 50
جداول شماره 12-9: توزیع واحدهای مورد پژوهش سیگاری بر حسب خصوصیات استعمال سیگار 51
جداول شماره 29-13: تعیین توزیع فراوانی استعمال سیگار در دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور 55
جداول شماره 33- 30: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب پاسخ به سئوالات سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی 72
جدول شماره 34: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب میزان مطلوبیت نمره سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی 76
جدول شماره 35 : مقایسه میانگین نمرات سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی در خصوص استعمال سیگاردر گروه دانشجویان سیگاری و غیر سیگاری 77
جداول شماره 38- 36 : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی بر اساس مدل لجستیک رگرسیون 78
فصل اول
بیان مسأله
سلامتی مفهوم وسیعی دارد و تعریف آن تحت تاثیر میزان آگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون جغرافیایی و فرهنگی قرار می گیرد، ضمن اینکه سلامتی یک روند پویاست و با گذشت زمان مفهوم آن تغییر خواهد کرد. قدیمی ترین تعریفی که از سلامتی شده است عبارتست از بیمار نبودن. پندر(1996)
می گوید" تمام افراد سالم به طور یکسان سالم نیستند ". این جمله نشان می دهد که مفهوم سلامتی مطلق نبوده و نسبی می باشد و هر فرد در مقایسه خود با شرایط قبلی اش و یا مقایسه خود با دیگران آنرا معنی
می کند و در زمانها و مکانهای مختلف ممکن است مفهوم آن متفاوت باشد(1). طبق آخرین تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی یک مساله چند بعدی است که سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی را
در بر می گیرد(2).
در چند دهه اخیر سلامتی به عنوان یک حق بشری و یک هدف اجتماعی بیان شده است(1). در این دیدگاه جدید سلامتی به عنوان یک حق اساسی برای انسان، یک بخش تلفیق یافته توسعه و پیشرفت و یک هدف اجتماعی جهانی در نظر گرفته شده است. باید یادآور شد که سلامتی جزء مسئولیتهای فردی، کشوری و بین المللی بوده و حفظ آن یک سرمایه گذاری عمده اجتماعی است و برای ارتقاء سلامت باید به تمام ابعاد و جوانب سلامتی فردی و سلامت کلی جامعه توجه کرد(3).
همانگونه که دامنه بسیار وسیعی از تعاریف مرتبط با سلامتی وجود دارد، تعیین کننده های فراوان و متنوعی هم بر سلامت افراد جامعه تاثیرگذارند که مهمترین آنها شامل وراثت، عوامل فردی، عوامل اجتماعی، عوامل محیطی، سبک زندگی افراد، نظام مراقبت بهداشتی و خدمات ارائه شده است. آمارها حاکی از آن است که 53 درصد از علل مرگ و میرها به سبک زندگی، 21 درصد به عوامل محیطی، 16 درصد به عامل ارث و10 درصد به سیستم ارائه خدمات بهداشتی درمانی مربوط می باشد(1).
امروزه متخصصان سلامت شیوه زندگی را یکی از مهمترین عوامل موثر بر سلامتی می دانند و اهمیت سبک زندگی مطلوب تاحدی است که امروزه شاخه جدیدی در پیام نور به نام " طب سبک زندگی" بوجود آمده که کاربرد آن در پیشگیری و کنترل بیماریهاست(1). باید گفت سبک زندگی ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی (نظیرعادات غذایی، تحرک و عدم تحرک، تفریحات سالم، اعتیاد به دخانیات و الکل، ارتباط با سایر افراد جامعه و...) بوده و خود تحت تاثیر عوامل متعددی همچون فرهنگ، نژاد،مذهب، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و... می باشد(4). سبک زندگی بسیاری از جنبه های زندگی ما را شامل شده و بر سلامت ما تاثیر می گذارد. سبک زندگی افراد در خانواده ها پایه ریزی شده و از طریق روابط متقابل افراد با والدین، دوستان، خواهر، برادر و افراد هم سن و سال آموخته می شود. از این رو سبک زندگی افراد با یکدیگر متفاوت بوده و تحت تاثیر عوامل فردی و اجتماعی است(5) .
برای آنکه بتوانیم برنامه ریزی مناسبی برای حفظ و ارتقاء سلامت افراد جامعه داشته و سبک زندگی مطلوب را ترویج دهیم، ابتدا باید عوامل خطر تهدید کننده سلامتی راشناسایی کنیم. بررسی های متعدد نشان داده است که مهمترین عوامل خطر تهدید کننده سلامتی عبارتند از: رژیم غذایی نامناسب، بی تحرکی، کمی فعالیت بدنی و مصرف سیگار. این عوامل از اصلی ترین علل بروز بیماریهای قلبی، هایپرتانسیون، چاقی، دیابت نوع2، استئوپروز، پوسیدگی دندانها، سکته های مغزی و تعدادی از سرطانها می باشند(6). کنترل عوامل خطر در سبک زندگی و عادات غیربهداشتی مانند تغذیه نامناسب، فقدان فعالیت ورزشی، استعمال سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر تقریبا سبب کاهش حدود 50 درصد از مرگهای زود هنگام می شود(7).
اگرچه سلامت و تندرستی مساله ای است که باید در میان تمام اقشار و گروههای سنی جامعه مورد توجه باشد، اما به دلیل نقش تعیین کننده جوانان به عنوان سرمایه های انسانی هر جامعه ای، تندرستی آنها باید در محور توجه باشد(1). جوانان به علت اینکه در معرض استرسها و فشارهای زیاد روحی بوده و غالبا در مورد آینده خود نگرانیهای بسیاری دارند، ممکن است در این مرحله از زندگی شیوه های سالم یا ناسالم سبک زندگی را برگزینند(4). این دوران به علت اینکه افراد اغلب عادات و رسوم زندگی و نگرشها را کسب می کنند، زمانی است که بیشترین تغییرات در فرد اتفاق می افتد. خطرپذیری بخشی از فرآیند رشد جوانان است اما به دلیل اینکه آگاهی کمی نسبت به پیامدهای خطر دارند با مشکلات زیادی مواجه
می شوند(8). گزارش سازمان جهانی بهداشت حاکی از آنست که 70 درصد مرگها بدنبال رفتارهایی رخ
می دهند که در نوجوانی رخ داده و قابل اصلاح بوده اند. بنابراین از آنجا که افراد جوان در عین با نشاط و فعال بودن ممکن است درک صحیحی از ارزش تندرستی نداشته باشند، لذا تمرکز بر نیازهای بهداشتی و سلامتی آنان این شانس را افزایش می دهد که بزرگسالان آینده یک روش زندگی سالم داشته باشند(9).
استعمال سیگار یکی از عوامل مهم تهدید کننده سلامتی افراد خصوصا جوانان بوده و یکی از اولویتهایبهداشتعمومیبرایکاهش شیوعمصرفسیگار،پیشگیریاز سیگاریشدنجواناناست .استدلال برای پیشگیریازمصرفسیگاردر جوانانبراینپایهاستکهاگرمصرف سیگاردردورانجوانیشروعنشود سیگاریشدنفرددر آینده احتمالکمتریدارد. به عبارتی دیگرهرقدر کشیدن سیگار در سنین پایین تر شروع شود احتمال ترک آن در بزرگسالی کمتر است.حتی تجربه نامکررمصرفسیگاردرجوانیخطر مصرفسیگاردربزرگسالیرابهطور چشمگیریافزایشمیدهد. بنابراین برایکاهششیوعمصرفسیگار متمرکز کردن اقدامات پیشگیریوکنترل دراینگروهسنیپرثمرخواهدبود(10).
سیگار نسبت به مواد مخدر ماده ای است که به آسانی در دسترس عموم قرار دارد و قبح اجتماعی آن نیز کم است. بنابر این مردم بویژه جوانان و نوجوانان به آسانی به استعمال سیگار روی می آورند و در اثر تداوم مصرف به آن معتاد می شوند. اعتیاد به سیگار علاوه بر عوارض جسمانی و روانی در فرد، سلامت جامعه را از نظر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز مورد تهدید قرار می دهد(11).
بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط مرکز پیشگیری و کنترل بیماریهای ایالات متحده مهمترین و قابل پیشگیری ترین علت مرگ در آمریکا مصرف سیگار می باشد. در این کشور سالانه 443000 نفر بر اثر استعمال سیگار گرفتار دام مرگ می شوند(12). اگر الگوهای کنونی استفاده از تنباکو در ایالات متحده ادامه یابد حدود 5 میلیون فرد زیر 18 سال در اثر بیماریهای ناشی از سیگار دچار مرگ زودرس می شوند(13).
آمارها حاکی از آنست که در حال حاضر در کل جهان حدود یک میلیارد و سیصد میلیون نفر سیگاری وجود دارد و برآورد می شود تا سال 2030 یک میلیارد نفر دیگر از بزرگسالان جوانتر شروع به کشیدن سیگار خواهند کرد. 47 درصد مردان و 12 درصد زنان در جهان سیگار می کشند. تا پایان قرن بیستم مصرف دخانیات حدود 62 میلیون نفر(52 میلیون مرد و10 میلیون زن) را در کشورهای توسعه یافته از بین برده است که حدود نیمی از این مرگها در سنین 35 تا 69 سالگی اتفاق افتاده است(14). بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، مصرف سیگار در مقایسه با ایدز 50 درصد بیشتر مرگ و میر را در برخواهد داشت و 10 درصد تمامی مرگ و میرها در جهان مرتبط با مصرف سیگار خواهد بود(15).
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی مصرف سیگار در کشورهای توسعه یافته 20 درصد مرگهای قابل پیشگیری را تشکیل می دهد و از سوی دیگر باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مختلف به خصوص بیماریهای قلبی عروقی، ریوی و بدخیمی ها و... می گردد. درعین حال روند سیگاری شدن در کشورهای پیشرفته رو به کاهش است به طوری که شیوع سیگار کشیدن در آمریکا از 4/36 درصد در سال 1997 به 3/22 درصد در سال 2004 رسیده است. بر عکس در کشور هندوستان 4 برابر و در گینه نو سه برابر افزایش یافته است (16). طبق آمار اعلام شده توسط وزارت بهداشت در سال 1380 شاخص مصرف سیگار در کل کشور در افراد بالای 15 سال 2/13 عدد سیگار است (در شهر 7/12 درصد و در روستا 9/11درصد) (14). رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت در سال 1390 عنوان نمود 21 درصد مردان و 1 درصد زنان به طور روزانه سیگار می کشند. سیگاریها سالانه 1740 میلیارد تومان صرف خرید و استعمال سیگار می کنند و سالانه 3 برابر همین مبلغ در کشور خرج درمان بیماریهای ناشی از مصرف و استنشاق سیگار
می شود(17). بر اساس طرح بررسی سلامت و بیماری در ایران توسط معاونت پژوهشی وزارت بهداشت که در سال 1380 صورت گرفته است، در گروه سنی 15 تا 69 سال تعداد افراد سیگاری 6/14 درصد از کل جمعیت کشور است و این تعداد در مردان بطور معناداری بیشتر است(2/27 درصد در مقابل4/3 درصد) (18).
به عقیده اغلب محققین کلید اکثر انحرافات اجتماعی دو چیز است: سیگار و الکل. ارتباط نزدیکی بین مصرف سیگار و انحرافات مختلف وجود دارد. در کسانی که سیگار می کشند احتمال مصرف الکل، برقراری روابط جنسی نامشروع، افت تحصیلی و مصرف مواد مخدر خیلی بیشتر است به نحوی که مصرف سیگار را دروازه این انحرافات می نامند. فقر نیز که سر منشاء اغلب انحرافات اجتماعی است توسط دخانیات تشدید می گردد، چرا که مصرف دخانیات منابع قلیل خانواده های فقیر را از غذا و سایر ضروریات زندگی به سویی دیگر معطوف می دارد(19). علت واحدی برای شروع سیگار در نوجوانان وجود ندارد، بلکه کشیدن سیگار رفتار پیچیده ای است که با عوامل روانی- اجتماعی، بیوشیمیایی و اقتصادی – سیاسی در ارتباط است(20). مطالعات متعددی به تعیین علل شروع و تداوم استعمال سیگار در میان گروههای مختلف جامعه پرداخته اند. در بسیاری از آنها مهمترین انگیزه مصرف سیگار در بین نوجوانان خودنمایی است زیرا با این عمل آنها می خواهند به دیگران نشان دهند که بزرگ شده اند و دوران کودکی را پشت سر گذاشته اند(21). سایر عوامل زمینه ساز عبارتند از: سیگاری بودن شخصیت های انتخاب شده به عنوان الگو، وجود فرد سیگاری در خانواده(بویژه پدر)، ارزان بودن و دسترسی راحت به سیگار، جنسیت(مذکر)، خریدن و روشن کردن سیگار برای والدین، سطح اجتماعی-اقتصادی والدین، دوستان سیگاری و تعارف سیگار که در این میان داشتن والدین و دوستان سیگاری و تعارف سیگار و تکرار این عمل مهم ترین عوامل در تداوم سیگار کشیدن است(22). جهت پیشگیری از مصرف سیگار باید توجهویژه ای به جواناننمود. جوانان بدلیل عوامل خطراجتماعی، جمعیتی، محیطی و فردی بیشتر در معرض استعمال سیگار هستند. عوامل خطر اجتماعی و جمعیتی مرتبط با استعمال سیگار شامل خانواده با وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین است. عوامل خطر محیطی شامل دسترسی و موجود بودن سیگار، مصرف سیگار توسط همکلاسی ها، خواهر و برادرها و بی توجهی والدین به این مساله می باشد. عوامل خطر فردی شامل کمبود اعتماد به نفس، وجود این عقیده که استعمال سیگار منفعت دارد و ناتوانی در رد کردن پیشنهاد استفاده از تنباکو می باشد(23).
در مقابل ازعوامل بازدارنده استعمال سیگار می توان به اعتقادات و پایبندی به دستورات و احکام مذهبی و انجام فرایض دینی(شرکت در نماز، مراسم مذهبی، مطالعات مذهبی، شرکت در گروهها و انجمنهای مذهبی) اشاره نمود(24).
برای داشتن درک صحیح از رفتارهای نامناسب بهداشتی افراد جامعه و جهت پیشگیری از نهادینه شدن سبک های نامناسب زندگی(مانند استعمال سیگار)ضروری است عوامل موثر بر بروز اینگونه رفتارها شناسایی شده و مداخلات بهداشتی مناسب توسط مراقبین بهداشتی انجام شوند(25). توصیه شده که در برنامه ریزی ها به منظور مطالعه و تغییر رفتار و انجام پژوهشهای کارآمد از الگوها و نظریه های مطالعه رفتار استفاده شود(26). الگوها و نظریه ها راهنمای فعالیتهای بهداشتی و ارتقاء سلامت هستند. نظریه ها
می توانند به پرسشهای برنامه ریزان در مورد اینکه چرا مردم رفتار مطلوب مورد نظر را ندارند و چگونه باید رفتارها را تغییر داد پاسخ دهند(27). الگوی باور بهداشتی[1] که یکی از پرکاربردترین مدلها در زمینه رفتارهای بهداشتی می باشد به عنوان یک مدل فردی مطالعه رفتار بهداشتی است که رابطه بین اعتقاد بهداشتی و رفتار بهداشتی را می سنجد و بر این فرضیه استوار است که رفتار پیشگیری کننده بر اساس اعتقاد شخص است. این الگو در دهه 1950 میلادی توسط گودفری هوکبام [2] و اروین روزن استاک [3]در آمریکا پایه ریزی(21) و سپس توسط بیکر و میمن [4]در سال 1974 برای بالا بردن کارایی آن اصلاح شد. این الگو یکی از اولین تئوریهایی است که منحصرا برای رفتارهای مربوط به سلامت بوجود آمد و درآغاز به عنوان یک شیوه ساختاری برای بیان و پیش بینی رفتار بهداشتی و پیش گیری کننده مطرح و توسعه پیدا کرد. الگوی باور بهداشتی در ابتدا به منظور توضیح دلایل عدم مشارکت افراد در برنامه های پیشگیری یا تشخیص بیماری مطرح گردید. سپس در این مدل تجدید نظر شد و انگیزه های بهداشت عمومی، پاسخ افراد به بیماری و رفتار در نقش بیمار و پذیرش رژیمهای درمانی را نیز در برگرفت و در طراحی و اجرای برنامه های آموزشی نیز بکار رفت. این مدل تئوریهای تصمیم گیری روانشناختی را (که در تلاش برای توضیح عمل در قالب یک موقعیت انتخابی هستند) به یک تصمیم شخصی در مورد رفتارهای بهداشتی جایگزین مرتبط می سازد. همچنین مداخلاتی را پیشنهاد می کند که احتمالا مشارکت افراد را در رفتارهای محافظت کننده سلامتی افزایش می دهد و می تواند چارچوبی موثر به منظور تدوین استراتژیها و برنامه های آموزش سلامت باشد. مدل اعتقاد بهداشتی اینطور فرض می کند که کنش وابسته به سلامت بستگی به وقوع همزمان سه دسته از عوامل دارد: 1- وجود انگیزش کافی (یا نگرانی بهداشتی) تا موجب برجسته سازی و قابل توجه نشان دادن مسائل بهداشتی گردد. 2- این باور که شخص نسبت به یک مسئله بهداشتی جدی یا در برابر پیامدهای آن ناخوشی یا اختلال، حساس(آسیب پذیر) می باشد که اغلب تهدید درک شده نامیده می شود. 3- این باور که پیگیری یک توصیه بهداشتی خاص، در کاهش تهدید درک شده و با یک هزینه قابل قبول از نظر ذهنی مفید خواهد بود. این الگو در پژوهشهای رفتاری، پیشگیری اولیه و پیشگیری ثانویه مورد استفاده قرار گرفته است. با این وجود این کاربردها را می توان در قالب سه دسته جای داد:
1) مدلسازی پژوهش رفتاری و ایجاد ابزار. 2) پیشگیری اولیه، یعنی هنگامی که الگوی باور بهداشتی برای آموزش بهداشت در مورد پیشگیری از بیماری یا برای حفاظت اختصاصی بر علیه بیماریها نظیر ایمن سازی بکار رفته است. 3) غربالگری بیماریها، پذیرش درمان و سایر وظایف مربوط به پیشگیری ثانویه. برخی از نمونه پژوهشهایی که در آنها از مدل الگوی باور بهداشتی استفاده شده است بدین قرارمی باشد: ایجاد مقیاس اعتقاد بهداشتی برای ایدز، ارتقاء استفاده از کلاه ایمنی، ابزار غربالگری سرطان پستان، ارتقاء رفتار تغذیه ای سالم، تعیین عوامل پیش بینی کننده رفتارهای بهداشتی در دانشجویان، استعمال دخانیات در دانشجویان، مدل سازی اجتماعی- روانشناختی برای افراد دیابتی، ترویج واکسیناسیون بر علیه هپاتیت، غربالگری سرطان دهانه رحم و غربالگری پوکی استخوان و سل(21و28). با استفاده از الگوی باور بهداشتی و تعیین عوامل موثر بر استعمال سیگار می توان به خوبی برای پیشگیری از بروز(پیشگیری اولیه) این رفتار نامناسب بهداشتی برنامه ریزی کرد(29). مفروضات اصلی این الگو عبارتند از تهدید درک شده [5] (که خود تحت تاثیر دو عامل حساسیت درک شده[6] و شدت درک شده [7] می باشد)، موانع درک شده[8]، منافع درک شده[9] و راهنماهای عمل[10]و خودکارآمدی[11]. براساس این مدل برای اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن سیگار، افراد باید نخست در برابر مسئله (ابتلا به سیگار کشیدن یا مواجهه با دود آن) احساس خطر نمایند(حساسیت درک شده) و سپس عمق این خطر و جدی بودن عوارض مختلف آن در ابعاد جسمی، اجتماعی، روانی و اقتصادی خود را درک کنند(شدت درک شده) و مفید و قابل اجرا بودن برنامه پیشگیری از کشیدن سیگار را باور نموده(منافع درک شده) و خود را قادر به غلبه بر عوامل بازدارنده از ترک سیگار بدانند(موانع درک شده) تا در نهایت به عملکرد پیش گیری کننده از کشیدن سیگار اقدام کنند(29). اگر چه برخی محققین بیان کرده اند که برای درک بهتر دلایل رفتارهای پیچیده مانند استعمال سیگار باید الگوی باور بهداشتی با الگوهای دیگری همچون تئوری عمل منطقی[12] ادغام شود، اما با این وجود الگوی باور بهداشتی بدلیل گنجاندن دو مقوله باورهای بهداشتی و فاکتورهای اجتماعی در درون خود می تواند یک مدل خوب برای پیش بینی رفتارهای مرتبط با استعمال سیگار باشد(25).
[1]health belief model
[2]Godfery Hochbaum
[3] Irwin Rosen stock
[4] Becker & Maiman
[5] perceived Threat
[6] perceived Susceptibility
[7]perceived Severity
[8]perceived Benefits
[9]perceived Barriers
[10]cues to action
[11]self efficacy
[12]Theory of reasoned action
بررسی عوامل پیش بینی کننده اضافه وزن و چاقی در کودکان بدو ورود به دبستان های شهر رشت سالWORD1391
|
چکیده: مقدمه: اضافه وزن وچاقی یکی از مشکلات مربوط به سلامتی است که شیوع آن درکشورهای توسعه یافته ودرحال توسعه رو به افزایش است وبه صورت یک معضل بهداشتی درآمده است. چاقی در دوران کودکی و نوجوانی به ویژه طی دهه دوم زندگی به عنوان یک پیش بینی کننده قوی چاقی بزرگسالی مطرح است. هدف: هدف از مطالعه حاضرتعیین عوامل پیش بینی کننده اضافه وزن وچاقی درکودکان بدو ورود به دبستانهای شهر رشت سال1391می باشد مواد و روشها:این پژوهش از نوع توصیفی –مقطعی است که بر روی 426 کودک سن 7-6 ساله انجام گردیده است که جهت ورود به مدارس ابتدایی شهر رشت در سال 1391 در طرح ملی سنجش سلامت کودکان بدو ورود به مدرسه به پایگاههای سنجش سلامت مراجعه کردند و به روش طبقه بندی واز دوناحیه شهر رشت انتخاب شدند. ابزار گردآوری داده ها٬ پرسشنامه محقق ساز جهت بررسی عوامل پیش بینی کننده اضافه وزن وچاقی و مشخصات دموگرافیک واحدهای مورد پژوهش و همچنین ترازو و متر جهت اندازه گیری شاخص توده بدنی می باشد. داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS=17 و با کمک آزمون تی مستقل و آنالیز واریانس و آزمون ضریب همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شد. یافته ها: نتایج نشان داد که 6/8 درصد کودکان پسر و 14 درصد کودکان دختر دارای اضافه وزن و 19 درصد کودکان پسر و 3/15 درصد کودکان دختر چاق می باشند.اضافه وزن و چاقی کودک با سابقه چاقی خانوادگی(001/0 P< )، نمایه توده بدنی مادر(025/0 P< )، میزان مصرف غذا در مقایسه با افراد همسن (001/0 P< ) و میزان ساعات فعالیت بدنی کودک (023/0 P< )ارتباط داشت. نتیجه گیری: چهار متغییر سابقه چاقی خانوادگی، نمایه توده بدنی مادر، نظر والدین در مورد خوردن کودک در مقایسه با همسالان وساعات فعالیت بدنی کودک بعنوان پیش بینی کننده های اضافه وزن وچاقی کودکان بدو ورود به مدرسه شناخته شدند. کلید واژه ها: اضافه وزن ،چاقی،عوامل پیش بینی کننده ،کودکان |
فهرست مطالب
عنوانصفحه
چکیده پژوهش ………………….....………….…..……………. 1
فصل اول:کلیات
1-1 مقدمه(زمینه پژوهش) …………………………….………………………………. 3
2-1 اهداف پژوهش …………………………………………….…………………….. 13
3-1 سوالات پژوهش ………………………………………………………………… 14
4-1 فرضیه های پژوهش ……………………………………………………………. 14
5-1 تعاریف واژه ها ………………………………………………………………… 15
6-1 محدودیت های پژوهش ………………………….……………………………….. 15
فصل دوم:زمینه و پیشینه پژوهش
1-2 چهارچوب پژوهش …………………………….………………………………… 17
2-2 مروری بر مطالعات انجام شده …………………….…………………………….. 60
فصل سوم:روش اجرا
1-3 نوع پژوهش …………………………….……………………………………… 83
2-3 جامعه پژوهش ………………………….……………………………………… 83
3-3 نمونه پژوهش …………………………….……………………………………. 83
4-3 مشخصات واحدهای مورد پژوهش …………….…………………………………. 83
5-3 روش نمونه گیری …………………………….………………………………… 84
6-3 محیط پژوهش ………………………………………………………………….. 86
7-3 ابزارگردآوری اطلاعات …………………………….….…….…………………….. 86
8-3 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار ……………………………….....…….…………. 89
9-3 روش تجزیه وتحلیل ………………………………………….…..………………. 90
10-3 ملاحظات اخلاقی ……………………………………..……..……..…………….. 93
فصل چهارم:نتایج تحقیق
1-4 یافته های پژوهش ………………………………..………….…………………… 95
2-4 جداول و نمودارها ………………………………………...…..…………………. 100
فصل پنجم: بحث و بررسی یافته ها
1-5 بحث وتفسیر نتایج پژوهش ………………………….………….……………….. 145
2-5 نتیجه گیری نهایی ………………………………………………….…………… 168
3-5 کاربرد یافته ها …………………………………………………….……………. 171
4-5 پیشنهادات برای پژوهش های بعدی …………………………………….………… 171
منابع و ماخذ
فهرست منابع ……………………………………………………….…….…………. 172
پیوست ها ……………………………………………………….…….…………… 179
چکیده انگلیسی …………………………………………………….….……………. 184
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول شماره (1):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر حسب جنس........................................................................................................................ 100
جدول شماره (2):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس وزن هنگام تولد ................................................................................................................. 101
جدول شماره (3):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر حسب تغذیه دوران شیرخوارگی ......................................................................................................................... 102
جدول شماره(4):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس سن شروع غذای کمکی ....................................................................................................................................... 103
جدول شماره(5):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس رتبه تولد ............................................................................................................................................................ 104
جدول شماره (6):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس تعداد فرزندان خانواده ............................................................................................................................ 105
جدول شماره (7):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس زندگی با پدر و مادر ...................................................................................................................................... 106
جدول شماره(8):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس سابقه بیماری مادر در دوران بارداری .................................................................................................. 107
جدول شماره (9):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس میزان BMI مادر ................................................................................................................................................... 108
جدول شماره (10):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس میزان BMI پدر ........................................................................................................................................... 109
جدول شماره (11):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس میزان تحصیلات مادر ................................................................................................................................ 110
جدول شماره (12):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس میزان تحصیلات پدر .................................................................................................................................. 111
جدول شماره (13):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس شغل مادر ............................................................................................................................................................. 112
جدول شماره (14):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس شغل پدر ............................................................................................................................................................ 113
جدول شماره (15):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس شاغل بودن والدین ................................................................................................................................... 114
جدول شماره (16):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس سابقه چاقی خانوادگی .............................................................................................................................. 115
جدول شماره (17):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس متوسط درآمد خانواده ................................................................................................................................ 116
جدول شماره (18):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس تعداد وعده های غذایی ............................................................................................................................. 117
جدول شماره (19):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس رفتن به رستوران ......................................................................................................................................... 118
جدول شماره (20):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس تعداد دفعات رفتن به رستوران در هفته .............................................................................................. 119
جدول شماره (21):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس خوردن غذا فقط در هنگام گرسنگی ................................................................................................................. 120
جدول شماره (22):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس خوردن غذای آماده ........................................................................................................................................ 121
جدول شماره (23):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس خوردن میان وعده ...................................................................................................................................... 122
جدول شماره (24):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس مصرف نوع میان وعده ............................................................................................................................... 123
جدول شماره (25):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس دفعات مصرف تنقلات .............................................................................................................................. 124
جدول شماره (26):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس مصرف غذاهای پرچرب .............................................................................................................................. 125
جدول شماره (27):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس مصرف صبحانه .......................................................................................................................................... 126
جدول شماره (28):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنیکودکان بر اساس دفعات مصرف صبحانه ............................................................................................................................. 127
جدول شماره (29):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس نظر والدین در مورد خوردن کودک در مقایسه با همسالان ......................................................................... 128
جدول شماره (30):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعات فعالیت بدنی در هفته .................................................................................................................... 129
جدول شماره (31):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس عضویت در باشگاه ورزشی ........................................................................................................................ 130
جدول شماره (32):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعات ورزش در باشگاه در هفته......................................................................................................... 131
جدول شماره (33):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس رفتن به مهدکودک یا پیش دبستانی.......................................................................................................... 132
جدول شماره (34):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس ورزش کردن در مهدکودک یا پیش دبستانی......................................................................................... 133
جدول شماره (35):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس دفعات ورزش در مهدکودک یا پیش دبستانی در هفته....................................................................... 134
جدول شماره (36):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس شدت ورزش یا بازی .............................................................................................................................. 135
جدول شماره (37):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعت به خواب رفتن در شب ........................................................................................................................ 136
جدول شماره (38):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان براساس بیدار شدن در طول شب .................................................................................................................................... 137
جدول شماره (39):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس دفعات بیدار شدن از خواب در طول شب ............................................................................................... 138
جدول شماره (40):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعات خواب کودک در شبانه روز....................................................................................................... 139
جدول شماره (41):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعات تماشای تلویزیون ........................................................................................................................... 140
جدول شماره (42):توزیع فراوانی وضعیت شاخص توده بدنی کودکان بر اساس ساعات بازیهای کامپیوتری...................................................................................................................... 141
جدول شماره (43):ضرایب رگرسیونی پیش بینی کننده های اضافه وزن وچاقی کودکان بر اساس مدل لجستیک رگرسیون................................................................................................ 143
زمینه پژوهش:
انسان محور توسعه است وسلامت انسان رمز توسعه محسوب می شود. همه ما میخواهیم سلامت باشیم اما بسیاری از ما نمیدانیم که سلامتی چیست و چگونه بدست می آید. انسانها تعاریف متفاوتی از سلامتی دارند، بعضی آن را به صورت منفی یعنی "نداشتن بیماری" و بعضی به صورت مثبت یعنی" بالاترین حد خوب بودن" تعریف می کنند تا جایی که دو نفر انسان سالم ممکن است درک متفاوتی از سلامتی خود داشته باشند. تعاریفی که انسانها از سلامتی دارند بر عملکرد آنها برای تامین ، حفظ وارتقاء سلامتی تاثیرمی گذارد(1).
عمومأ عوامل تعیین کننده سلامتی به سه دسته تقسیم می شوند که شامل ژنتیک ، محیط و سبک زندگی می باشند.این سه عامل تشکیل سه ضلعی را می دهند که دائما در حال تعاملند. اگر چه وضعیت سلامت فرد به صورت اولیه تحت تاثیر عوامل ژنتیکی قرار می گیرد اما دیده شده است که فاکتورهای محیط و سبک زندگی به طور قوی بر سلامت شخص اثر می گذارند ، به طوری که متخصصان بهداشتی امروزه سبک زندگی را یکی از مهمترین فاکتورهای موثر بر سلامتی می دانند(2).
یکی از مشکلات مربوط به سلامتی که ارتباط تنگاتنگی با شیوه زندگی دارد معضل چاقی در جامعه امروز می باشد امروزه افزایش وزن وچاقی روی سلامت بسیاری از افراد در جوامع مختلف تاثیر سوء گذاشته است. برخلاف گذشته که تصور می شد افراد چاق،افراد سالم وقوی هستند. امروزه ثابت شده است که این افراد نه تنها قوی نیستند بلکه بیشتر بیمار شده و عمر کوتاه تری دارند (4).
امروزه تعداد افراد چاق در حال افزایش است واین مشکل که درگذشته ای نه چندان دور مشکل کشورهای پیشرفته وصنعتی محسوب می شد هم اکنون در تمام نقاط جهان واز جمله در کشورهای در حال توسعه که معمولأ کمبودهای غذایی مشکل اصلی تغذیه ای است نیز در حال افزایش است. علاوه بر این کاهش سن ابتلاء به چاقی وشیوع آن درکودکان ونوجوانان نیز اهمیت زیادی دارد، زیرا چاقی در این سن تاثیر بیشتری بر سلامتی می گذارد در بسیاری از موارد ، چاقی دوران بزرگسالی از کودکی آغاز می شود و پیشگیری موثر به نحوه برخورد وکنترل چاقی در دوران کودکی بستگی دارد(4).
در واقع چاقی وضعیتی است که در آن ذخایر چربی در بدن افزایش یافته و به حدی برسد که به سلامت فرد آسیب برساند. همچنین طبق تعریف اضافه وزن[1] شرایطی است که در آن وزن فرد از مقدار استاندارد آن بر طبق قد تجاوز کند(19).
اما در مورد کودکان اضافه وزن وچاقی براساس منحنی های استاندارد نمایه توده بدنی ( [2] BMI) برای سن وجنس طبق مرجع مرکزپیشگیری وکنترل بیماریها(CDC[3]) وبر اساس حدود مرزی BMI بین صدک 85 تا 95 به عنوان اضافه وزن و صدک 95وبیشتر به عنوان چاق تعریف شده است(4).
چاقی در دوران کودکی و نوجوانی به ویژه طی دهه دوم زندگی به عنوان یک پیش بینی کننده قوی چاقی بزرگسالی مطرح است. شیوع چاقی در میان کودکان و نوجوانان در بسیاری از کشورهای جهان حتی در کشورهایی که در آنها سوء تغذیه ناشی از کمبود دریافت هنوز یک مشکل سلامت عمومی است ، در حال افزایش است(5).
بر این اساس بین چاقی دوران کودکی با افزایش احتمال چاقی دوران بزرگسالی ومشکلات جسمی ناشی از آن یک ارتباط تنگاتنگ وجود دارد، امروزه اضافه وزن وچاقی یک بیماری مزمن است که به صورت یک معضل بهداشتی درآمده است ویکی از جدی ترین چالش های سلامتی عمومی در قرن 21 می باشد(11).
در سال 2007 برآورد شده است که در سطح جهان حدود 22 میلیون کودک زیر 5 سال اضافه وزن داشتندوبیشتر از 75 درصد کودکان مبتلا به اضافه وزن وچاقی در کشورهای با درآمد کم ومتوسط زندگی می کنند. نه تنها میزان شیوع چاقی دوران کودکی چالش برانگیز است بلکه سرعت شیوع آن نیز افزایش یافته است (6).
شیوع چاقی در کودکان افزایش چشمگیری پیدا کرده است. داده های مربوط به سالهای 2010-2009 نشان می دهند که 15 درصداز کودکان آمریکایی2تا 19ساله دارای اضافه وزن هستند که این میزان در سال 2006 تقریبأ 13 درصد بوده است. بیشترین میزان شیوع چاقی در گروههایی دیده شده است که دارای بیشترین میزان اضافه وزن می باشند وهمچنین در گروههای قومی خاص نظیر سیاهپوستان آمریکایی که بیش از 30 درصد کودکان آنها اضافه وزن دارند(7).
درایالات متحده آمریکا متوسط شیوع اضافه وزن وچاقی در کودکان به ترتیب 22 درصد و11 درصد گزارش گردید.در حالی که در ایالت کارولینا آمریکا شیوع آنها به ترتیب 4/32 درصد و4/16 درصد بوده ،که درنژاد سیاه 54 درصد دختران و45 درصد پسران اضافه وزن یا چاقی داشته اند.براساس مطالعات انجام شده، شیوع اضافه وزن کودکان در اسپانیا وایتالیا 40 درصد،کانادا 3/25 درصد،یونان 22 درصد،ترکیه 6/10درصد،هند 10 درصد ،مالزی 3/16 درصد ،قطر 6/28 درصد وکویت 30 درصد گزارش گردید(8).
طبق آمار سازمان جهانی بهداشت،30%جمعیت خاورمیانه اضافه وزن دارند.امروزه اضافه وزن درکودکان به صورت اپیدمی درآمده ودر گروه سنی 12-6 سال،اضافه وزن در طول یک دهه اخیر به بیش از دو برابر رسیده است(9).
طبق مطالعات انجام شده شیوع چاقی درکل مدارس ایران 10-5 درصد می باشد برخی مطالعات انجام شده درایران نشان می دهد که شیوع چاقی دردهه اخیر رو به افزایش بوده است به طوری که در یک بررسی در دانش آموزان دختر در مقطع ابتدایی درشهرتهران،شیوع اضافه وزن وچاقی به ترتیب 3/13 درصد و7/7 درصد بود(8).
درسال 1389 یک مطالعه درشهر رشت نشان داد که شیوع اضافه وزن درمیان دختران وپسران مدارس ابتدایی به ترتیب 15درصد و5/11 درصد بود و شیوع چاقی 5 درصد در میان پسران و9/5 درصد در میان دختران مدارس ابتدایی می باشد(9).
یکی از راه های ساده برای تشخیص چاقی٬ اندازه گیری وزن وقد کودک ومقایسه با نمودارهای وزن و قد استاندارد می باشد . با استفاده از این نمودارها٬ وزن طبیعی یا عادی کودک را با توجه به قد و جثه او به دست می آورند. اگر کودکی سنگین تر از 95درصد از کودکان هم قد خود باشد٬ باید او را چاق به حساب آورد .چون وزن کودک ساده ترین ومهمترین شاخص رشد کودک محسوب می شود.وزن مناسب نه تنها نشان دهنده تغذیه صحیح کودک است ،بلکه نشان دهنده سلامت کودک نیز می باشد. درنمودار رشد کودک که در واقع نمودار رشد وتکامل جسمی کودک است ، اندازه گیری وزن فاکتور مهم تلقی می شود چرا که با اندازه گیری وزن وتعیین آن (افزایش وزن وچاقی ،ثابت بودن و کاهش وزن) درکودک در واقع امر پایش سلامت کودک انجام می شود(5).
تاکنون علت مشخصی در ایجاد چاقی انسان شناخته نشده است٬ و نمی توان علت خاصی را موجب ایجاد چاقی در انسان دانست. چاقی یک بیماری با علت مشخص نیست بلکه عوامل متعددی در ایجاد آن دخالت دارند. عوامل ژنتیک٬ ترشحات غدد داخلی٬ عوامل روحی روانی و فاکتورهای محیطی از جمله شیوه زندگی نقش مهمی در ایجاد چاقی دارند. ولی مهم ترین عامل چاقی عدم تعادل بین انرژی مصرفی و دریافتی است. چنانچه انرژی دریافتی که از سوخت مواد غذایی خورده شده بدست می آید یا انرژی مصرفی در بدن که با فعالیت ومتابولیسم مورد استفاده قرار می گیرد برابر باشد٬ تعادل انرژی ایجاد شده و وزن فرد ثابت می ماند٬ و چنانچه انرژی دریافتی کمتر از انرژی مصرفی باشد تعادل منفی ایجاد شده و وزن فرد کم می شود و اگر انرژی دریافتی بیشتر از انرژی مصرفی باشد فرد در تعادل مثبت قرار گرفته و چاق می شود (11).
طبق نظرمرکز تغذیه وبهداشت ملی آمریکادر سال 2006 افزایش آمار اضافه وزن در کودکان می تواند ناشی از عادات نامطلوب درسبک زندگی کودکان ونوجوانان باشد این عادات علاوه بر اینکه تهدیدی برای سلامتی این گروه سنی آسیب پذیر تلقی می شود ، کشورها را درمعرض خطر همه گیری اضافه وزن و چاقی درطی دو دهه آینده قرار می دهد(8).
افزایش شیوع اضافه وزن وچاقی کودکان درکشورهای توسعه یافته ناشی از تغییر در سبک زندگی است که تا حد زیادی با متغیرهای مرتبط با سبک جدید زندگی شهری نظیر صرف کردن وقت زیاد روزانه در تماشای تلویزیون، بازیهای کامپیوتری، میزان خواب ونیزچاقی والدین ارتباط دارد واستفاده از رژیم غذایی پرچربی وکم تحرکی ازعوامل تسریع کننده آن می باشند(9).
اخیرأ افزایش سریع در اضافه وزن و چاقی دوران کودکی به پیشرفت های محیط زیست نسبت داده شده است. فعالیت فیزیکی ناکافی ، تغییر در عادات غذایی و عوامل محیطی و زیست محیطی به طور گسترده ای با وزن بالا در کودکان و بزرگسالان ارتباط دارد(12).
مشخص شده است که فاکتورهای ژنتیکی٬ چاقی اوایل دوران کودکی٬ عادات غذایی از جمله دریافت بیش از حد انرژی و تند خوردن مواد غذایی٬ عدم فعالیت بدنی٬ تماشای تلویزیون٬ چاقی والدین٬ اشتغال مادر٬ سطح سواد مادر٬ سطح اجتماعی- اقتصادی خانواده و عدم مسئولیت پذیری والدین بر توسعه چاقی در دوران کودکی ﺗﺄثیر می گذارد(13).
کودکان دارای والدین چاق نیز در معرض چاقی قرار دارند که شاید اثرات ژنتیک باعث این حالت شود. بسیاری از کودکان چاق به بزرگسالانی چاق تبدیل می شوند بطوری که احتمال چاق باقی ماندن با افزایش سن وافزایش شدت چاقی بیشتر می شود.احتمال باقی ماندن اضافه وزن در سن 15 سالگی برای کودکان 11 ساله ای که اضافه وزن دارند بیشتر از دو برابر کودکان 7 ساله دارای اضافه وزن است.احتمال چاق شدن در دوران کودکی وچاق ماندن تا بزرگسالی ،تحت تاثیر سابقه خانوادگی نیز هست.اگر یکی از والدین چاق باشد ،نسبت احتمال چاق شدن کودک در دوران بزرگسالی سه برابر می شود ولی اگر هر دو والد چاق باشند این نسبت به 10 افزایش پیدا می کند.چاقی به صورت خانوادگی مشاهده می شود، این می تواند با عوامل موثر ژنتیکی در ارتباط باشد ویا به تاثیر یک محیط مشترک ومشابه مربوط شود(7).
بعضی از این کودکان اضافه وزن را از کودکی تا زمان مدرسه دارند. کودکانی که تحت تاثیر ویژگیهای فردی و اجتماعی ، تمایل طبیعی به ذخیره چربی در بدن دارند ، این ها بیشتر از کودکان با ویژگیهای فردی و اجتماعی نرمال تمایل به چاق شدن در طول زندگی دارند. برخی خانواده ها خوراکی های آماده یا فست فود را چندین بار در هفته مصرف می کنند که این قبیل غذاها باعث بالا رفتن میزان کالری و چربی دریافتی می شود که خود باعث چاقی می شود(14).
اگر والدین یک غذای سرشار از کالری دریافتی مصرف کنند٬ کودکان آنها نیز به خوردن این چنین غذاهایی تشویق می شوند. که این عوامل محیطی نیز نقشی را در ایجاد چاقی بازی می کنند(14).