جداسازی و شناسایی سروتیپ های سالمونلاهای جدا شده از تخم مرغ های بومی و صنعتی استان مازندران با استفاده از PCR (2)
فهرست مطالب
عنوان صفحه
چکیده ....................................... 1
1. فصل اول : مقدمه و هدف
1-1. مقدمه ................................... 3
1-2. هدف ..................................... 18
2. فصل دوم : کلیات
2-1. پیشینه تحقیق.............................. 20
2-2. ساختمان و ارزش غذایی تخم مرغ.............. 30
2-3. نحوه نگهداری و ذخیره سازی تخم مرغ......... 47
2-4. انواع درجه بندی تخم مرغ................... 48
2-5. مکانیسم های دفاعی تخم مرغ................. 48
2-6. میکروبیولوژی تخم مرغ...................... 52
2-7. باکتری سالمونلا............................ 53
3. فصل سوم: مواد وروش ها
3-1. وسایل و مواد مورد استفاده................. 67
3-2. روش کار .................................. 69
3-2-2. آماده سازی محتویات نمونه های تخم مرغ جهت کشت باکتریایی72
3-2-6 . مرحله تایید ........................... 74
3-2-6-3 . آزمون های سرولوژیکی ................. 77
3-2-6-3-1 . حذف سوش های خودآگلوتینه ............ 77
3-2-6-3-2 . آزمون برای تشخیص وجود آنتی ژن O,Vi,H78
3-2-6-4. تفسیر نتایج واکنش های سرولوژیکی و بیوشیمیایی 78
3-2-6-5 . استفاده از واکنش زنجیره ای پلیمراز(PCR) 78
3-2-6-5-6: رسم درخت فیلوژنی..................... 84
3-3. روش های آماری آنالیز یافته ها............. 85
4. فصل چهارم: نتایج تحقیق
4-1. نتایج..................................... 85
4-1-5 . نتایج تست های بیوشیمیایی............... 90
4-1-6. نتایج آزمون های سرولوژیکی............... 91
4-1-7. نتایج آزمون PCR......................... 91
4-1-8 . نتایج میزان آلودگی تخم مرغ های بومی و ماشینی استان مازندران ...................................... 96
4-1-8-2. نتایج آزمون های آماری آلودگی تخم مرغ های بومی و ماشینی شهرستان ها..................................... 96
5. فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
5-1. بحث....................................... 106
5-2. نتیجه گیری................................ 109
5-3. پیشنهادات................................. 110
منابع.......................................... ... 111
پیوست.......................................... 119
چکیده انگلیسی.................................. 123
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول1-1. شیوع مسمومیت های غذایی سالمونلایی ناشی از مصرف تخم مرغ و محصولات
تخم مرغ از سال های 2002-1998................... 7
جدول1-2. حامل های غذایی در 35 مورد شیوع سالمونلا انتریتیدیس در امریکا از سال
1987تا1985..................................... 9
جدول1-3. لیست توزیع فراوان ترین سروتیپ سالمونلا گزارش شده در 2001 تا2000......................................... 16
جدول 2-1. خلاصه ای از برخی موارد شیوع سالمونلوسیس غذایی 23
جدول 2-2. تخم مرغ به عنوان شیوع سالمونلا در ویکتوریا 27
جدول 2-3. ترکیبات تشکیل دهنده تخم مرغ کامل..... .39
جدول 2-4. چربی های تشکیل دهنده تخم مرغ......... .41
جدول 2-5. پروتئین های سفیده تخم مرغ و خلاصه ای از خصوصیات آن ها............................................. 43
جدول 3-1. توزیع نمونه گیری از تخم مرغ های بومی مصرفی شهرستان های استان
مازندران....................................... .70
جدول 3-2. توزیع نمونه گیری از تخم مرغ های ماشینی مصرفی شهرستان های استان
مازندران ..................................... 71
جدول 3-3. مشاهده تغییرات بدست آمده از کشت پرگنه مشکوک در محیط TSi 75
جدول 3-4. مشخصات سالمونلا از نظر واکنش های بیوشیمیایی77
جدول3-5. تفسیر مشاهده ات بدست آمده از واکنش های بیوشیمیایی و سرولوژیکی...................................... 78
جدول 3-6. مشخصات پرایمرهای 16S rRNA............. 80
جدول 3-7. دستوالعمل واکنش PCR.................. 81
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار2-1. تغییرات عفونت های سالمونلایی و اشریشیا از 2010-199626
نمودار2-2. مواد غذایی وابسته به شیوع سالمونلا... 26
نمودار4-1. میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان گلوگاه 96
نمودار4-2. میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان بهشهر 97
نمودار4-3 میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان میاندرود 97
نمودار4-4. میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان نکا 98
نمودار4-5. میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان ساری 98
نمودار4-6. میزان آلودگی تخم مرغ های بومی شهرستان بابل 99
نمودار4-7. میزان آلودگی تخم مرغ های ماشینی شهرستان گلوگاه 100
نمودار 4-8.. میزان آلودگی تخم مرغ های ماشینی شهرستان بهشهر 100
نمودار4-9. میزان آلودگی تخم مرغ های ماشینی شهرستان نکا 101
نمودار 4-10. مقایسه میانگین تخم مرغ های آلوده بومی و ماشینی 102
نمودار4-11. تنوع بین شهرستان ها از لحاظ آلودگی باکتریایی 103
نمودار4-12. مقایسه شهرستان های مورد بررسی از لحاظ آلودگی تخم مرغ های بومی....................................... 104
فهرست شکل ها
عنوان صفحه
شکل 2-1. اندام های تناسلی سازنده تخم مرغ....... 30
شکل 2-2. ساختمان تخم مرغ کامل.................. 33
شکل 2-3. لایه های مختلف تشکیل دهنده پوست تخم مرغ34
شکل 2-4. ترکیبات پروتئینی پوستتخم مرغ......... 39
شکل 2-5. مختصری از دفاع فیزیکی و شیمیایی تخم مرغ48
شکل 2-6. طبقه بندی سروتیپ های سالمونلا.......... 57
شکل 3-1. برخی از وسایل مورد استفاده جهت کشت نمونه 68
شکل 3-2. نمونه ای از یک محیط کشت مورد استفاده.. ..69
شکل 3-3. تخم مرغ بومی جهت انجام آزمایش......... 70
شکل 3-4. تخم مرغ ماشینی جهت انجام آزمایش...... 71
شکل 3-5. تهیه تخم مرغ های ماشینی جهت انجام آزمایش 72
شکل 3-6. آماده سازی نمونه ها جهت کشت در محیط پپتون واتر 72
شکل 3-7. محتویات آماده شده در محیط پپتون واتر.. 73
شکل3-8 . آماده سازی محتویات در محیط سلنیتF..... .73
شکل3-9. تلقیح باکتری بر روی محیط های افتراقی جامد .74
شکل 3-10. دستگاه uvidoc برای عکسبرداری نمونه ها بر روی ژل آگاروز 83
شکل 3-11. الکتروفروز ژل الکتروفروز............. 83
شکل 4-1. نمونه مشکوک رشد کرده در ارلن پپتون واتر بعد ار 20 ساعت 87
شکل4-2. نمونه مشکوک رشد کرده در محیط آبگوشت سلنیت 88
شکل4-3. پرگنه های مشکوک روی محیط سالمونلا- شیگلا آگار 88
شکل4-4. پرگنه مشکوک بر روی محیط ائوزین متیلن بلو89
شکل4- 5. نمونه مشکوک بر روی محیط نوترینت آگار.. 89
شکل4-6. مشاهده پرگنه های مشکوک زیر میکروسکوپ... 90
شکل4-7. نمونه مشکوک بر روی محیط TSI............. 90
شکل 4-8. نتایج تست های بیوشیمیایی نمونه مشکوک.. 91
شکل 4-9. نتایج آزمون های سرولوژیکی نمونه مشکوک. 91
شکل 4-10. باند 16S rDNA نمونه مشکوک............. 92
شکل4-11. هم تراز سازی توالی نمونه مشکوک به سالمونلا 94
شکل 4-12. درخت فیلوژنی باکتری مشکوک............ 95
چکیده
سابقه و هدف
تخم مرغ و محصولات تخم مرغ آلوده یکی از منابع مهم بیماری های ناشی از غذا مثل سالمونلوسیس است. سالمونلوسیس یکی از عمده ترین و وسیع ترین بیماری ناشی از غذا در سرتاسر جهان است، در هر سال میلیون ها مورد انسانی در تمام دنیا گزارش می شود، و در هزاران نفر منجر به مرگ می شود. تحقیق حاضر با هدف تعیین میزان آلودگی تخم مرغ های مصرفی بومی و ماشینی استان مازندران به باکتری سالمونلا انجام شد.
روش تحقیق
در این مطالعه توصیفی مقطعی،ازاوخر فروردین91 تا اوایل مرداد91، تعداد200 عدد تخم مرغ بومی و 56 عدد تخم مرغ ماشینی از سطح استان مازندران جمع آوری و محتویات آن ها از نظر آلودگی سالمونلایی مورد بررسی قرار گرفتند. تخم مرغ های بومی و ماشینی هر یک پس از مخلوط کردن به طور جداگانه درون 45 میلی لیتر محیط پپتون واتر اضافه شدند، در ادامه بر اساس روش های کشت استاندارد عمل جداسازی صورت گرفت و بر روی تمامی باکتری های جدا شده از محیط های کشت افتراقی، آزمایشات دقیق بیوشیمیایی انجام شد، سپس جهت تشخیص قطعی سالمونلا از آزمون های سرولوژیکی و PCR استفاده شد.
یافته ها
پس از انجام مراحل کشت، از مجموع 200 عدد تخم مرغ بومی مورد بررسی، یک عدد تخم مرغ مشکوک به باکتری سالمونلا یافت شد که بعد از انجام آزمون PCR مشخص شد که متعلق به گونه سیتروباکتر فروندی است و در56 عدد تخم مرغ های ماشینی هیچ یک از تخم مرغ ها به باکتری سالمونلا آلوده نبودند، همچنین مشاهده شد که از مجموع 56 عدد تخم مرغ ماشینی3/5% تخم مرغ ها به باکتری اشرشیا و 7/1% به باکتری سیتروباکتر آلوده بودند و همچنین 5/6% تخم مرغ های بومی به باکتری اشریشیا، 5/2% به باکتری کلبسیلا، 5/1% به باکتری شیگلا و 9% به باکتری سیتروباکتر آلوده بودند.
نتیجه گیری
با توجه به نتایج بدست آمده، در هیچکدام از نمونه تخم مرغ های بومی و ماشینی مصرفی استان مازندران در این تحقیق آلودگی سالمونلایی مشاهده نشده است، ولی آلودگی محتویات تخم مرغ های بومی و ماشینی به باکتری های دیگر مشاهده شده است که لازم است اقدامات بهداشتی بیشتری در این مناطق صورت گیرد.
واژه های کلیدی: تخم مرغ ، سالمونلا، سالمونلوسیس، گاستروانتریت
1-1. مقدمه
1-1-1. خصوصیات تخم مرغ
تخم مرغ یک غذای پایه ای دارای اهمیت برای میلیون ها نفر در سرتاسر دنیا است(31). از پرزرده ترین تشکیلات یاخته تناسلی در حیوانات تخمگذار است(12). تخم مرغ به خاطر استفاده راحت یکی از پرمصرف ترین مواد غذایی مورد استفاده انسان است(12). یکی از کامل ترین منابع غذایی حیوانی برای انسان و در صورت لزوم حیوانات به شمار می رود که خلقت آن را به عالی ترین وجه و شکل ممکن بسته بندی نموده است(12).
تخم پرندگان یکی از غذاهای معمول و همچنین یکی از متنوع ترین مواد غذایی است که در آشپزی مورد استفاده قرار می گیرد و رایج ترین مورد استفاده از تخم پرندگان، تخم مرغ است. اما تخم دیگر پرنده ها مثل شترمرغ، اردک، بلدرچین نیز توسط انسان ها مصرف می شوند. تخم ها معمولا به صورت تخم با پوسته فروخته و مصرف می شوند، برای مصارف تجاری و در سرویس های آماده سازی غذاها تخم ها از پوسته شکسته می شوند و سپس ممکن است به طور کامل یا به صورت زرده و سفیده جدا مصرف شوند(66).
تخم مرغ ها یک منبع خوبی از پروتئین های با کیفیت بالا هستند. آن ها تامین کننده منابع خوبی از آهن، ویتامین ها و فسفوروزها هستند. به عنوان یک منبع مغذی از ویتامین D و در رتبه دوم بعد از روغن کبد ماهی هستند. تخم مرغ ها مقدار کلسیم کمی دارند که در پوسته یافت می شود و حاوی مقدار کمی از ویتامین C هستند(65).
تخم مرغ ها تامین کننده یک منبع مغذی متعادل و خوب برای بشر در همه سن ها هستند، زرده تخم مرغ خیلی پخته شده یک حجم مغذی بزرگی به عنوان منبع تکمیلی بالای آهن برای بچه ها است و زمانی که بچه ها به سن یک سالگی می رسند ممکن است به آن ها سفیده تخم مرغ بدهند. حجم کالری کم، قابلیت هضم آسان و حاوی مواد مغذی بالا، تخم مرغ ها را به عنوان یک ماده گرانبها در رژیم های درمانی برای افراد مسن ساخته است. در دوران نقاهت هنگامی که یک رژیم غذایی ملایم مورد نیاز است تخم مرغ ها یک رژیم غذایی مطلوب را فراهم می کنند(65).
تخم مرغ یک منبع بالقوه خوب از مواد خام برای صنایع دارویی و آرایشی است. همچنین به طور وسیعی در صنایع غذایی استفاده می شود. تخم مرغ نقش مخمر، غلیظ کننده و چسباننده مواد را داراست که از جمله در سس هایی مانند سس مایونز استفاده می شود. در سایر موارد از جمله در غذاها و در دسرهای مخصوص و در انواع کرم ها که از تنوع بالایی برخوردارند، مصرف شده و به آن ها لطافت خاصی می بخشد. در رأس همه این نقش های پنهان، این ماده غذایی به تنهایی نیز مغذی و خوشمزه است خواه به صورت آب پز، نیمرو یا به صورت انواع املت ها باشد(57).
تخم مرغ با داشتن مقدار متوازنی از غنی ترین مواد پروتئینی، چربی، کربوهیدرات، مواد معدنی، ویتامین ها طی بیست روز دوران زندگی جنینی تنها منبع تامین غذای جنین این موجود می باشد(12).
مواد مغذی که تخم مرغ ها را یک ماده غذایی با کیفیت بالا برای بشر میسازند، یک محیط رشد خوب هم برای باکتری ها هستند (39).
وجود هرگونه دگرگونی درتخم مرغ بسهولت مورد توجه واقع می شود و برخورد کنندگان با این دگرگونی ها مصرا خواهان آگاهی از علت یا علل وجودی آنها هستند. فساد تخم مرغ، بدشکلی ها، تغییرات رنگ و بسیاری ناهنجاری ها از مسائلی می باشد که همیشه توجه خاص مصرف کنندگان این ماده غذایی را به خود جلب کرده اند. فساد تخم مرغ معمولا عفونتی است ناشی از اختلاطی از باکتری های گرم منفی و در بعضی موارد چند باکتری گرم مثبت(12).
تخم مرغ در صورت حملات میکروبی و فیزیکی دارای 2 مکانیسم دفاعی بزرگ است 1- سیستم محافظتی شیمیایی که از زرده و آلبومن تشکیل شده است 2- سد فیزیکی که از پروتئین های ماتریکسی پوست تخم مرغ تشکیل شده است در برابر حجوم باکتریایی، تخم مرغ را محافظت می کند(31).
1-1-2. بیماری های منتقله از غذا
تمام بیماری های ناشی از مصرف مواد غذایی به دو دسته مسمومیت ها [1] و عفونت ها[2] تقسیم شده اند. مسمومیت های غذایی به علت مصرف سموم شیمیایی یا سموم بیولوژیکی به وجود می آیند. سموم بیولوژیکی به طور طبیعی در بعضی حیوانات و گیاهان وجود دارند و یا اینکه به صورت متابولیت های سمی از میکروارگانیسم ها ترشح می شوند(22).
مسمومیت های غذایی باکتریایی [3]به بیماریهای با منشا غذایی گفته می شود که عامل آن سم باکتریایی تولید شده در مواد غذایی است. عفونت های غذایی باکتریایی [4] به آن دسته از بیماریهای با منشا غذایی گفته می شود که عامل آن ورود باکتری ها به بدن از طریق مصرف مواد غذایی آلوده است، که بدن انسان در برابر حضور آن ها یا متابولیت های آن ها از خود عکس العمل نشان می دهد(22).
عفونت هایی که در آن ماده غذایی محیطی برای رشد پاتوژن محسوب می شود که در این صورت تعداد پاتوژن ها زیاد شده و احتمال عفونت مصرف کننده افزایش می یابد. این پاتوژن ها شامل گونه های سالمونلا، ویبریوپاراهمولیتیکوس و اشریشیاکلی انتروپاتوژنیک هستند(22).
1-1-3 . سالمونلا به عنوان بیماری عمده ناشی از غذا
بیماری های ناشی از غذا نتیجه فروبردن انواع زیادی از آلوده کننده های مواد غذایی یا میکروارگانیسم های پاتوژن، توکسین های میکروبی و شیمیایی است(56). بیماری های ناشی از غذا به عنوان یک تهدید جهانی سلامت عمومی باقی ماندند، رایجترین آن ها سالمونلا است که به عنوان یکی از باکتری های اولیه پاتوژنی ناشی از غذا با اهمیت برای انسان ها مورد توجه است(63). سالمونلوسیس یکی از بیماری های عمده ناشی از غذا در سرتاسر جهان است(56). برخی از سروتیپ ها مثل سالمونلا تایفی و پاراتیفی همچنین پاتوژن های ناشی از غذا هستند که بیماری سیستمیک تب تیفوئید و تب پاراتیفوئید ایجاد می کنند. گسترش آن ها عمدتا به وسیله مواد غذایی و آب آلوده شده به وسیله مدفوع بیماران و حاملین میکروب است(56).
1-1-4 . تخم مرغ و محصولات غذایی حاوی تخم مرغ عمده ترین انتقال دهنده باکتری سالمونلا
پوست تخم مرغ خام و محتویات آن به عنوان منابعی از سالمونلا شناخته شده اند. آنالیز 55 مسمومیت غذایی سالمونلا نشان می دهد که مهم ترین فاکتور شرکت کننده در شیوع سالمونلوسیس، شامل مواد غذایی خام آلوده شده (تخم مرغ)است(56).
به علت آسیب پذیر بودن سالمونلا در برابر حرارت عفونتهای سالمونلا انتریتیدیس ناشی از غذا مکررا وابسته شده به مصرف تخم مرغ های خام و مواد غذایی حاوی تخم مرغ خام مثل بیسکویت، مایونز، بستنی خانگی، پاستا، سس ها(56).
طبق گزارش دپارتمان بهداشت محیط و غذا هنگ کنگ [5] تخم مرغ و محصولات تخم مرغ از مهمترین ایجاد کننده های شیوع مسمومیت های غذایی سالمونلایی است که برای 3% تعداد کل موارد تایید شده سالمونلوسیس محاسبه می شود (56).
براساس داده های فراهم شده به وسیله دپارتمان سلامتی [6] ، 252 مورد شیوع مسمومیت های غذایی رخ داده در سالهای 2002تا 1998 توسط سالمونلا تایید شده است. تخم مرغ و محصولات تخم مرغ (شامل دسر ها) به عنوان مواد غذایی درگیر کننده در90 مورد(36%) از 252 مورد (شامل 415 )نفر شناسایی شدند. آنالیز های بیشتر مشخص می کند که 55 مورد از 90 مورد(61%) به وسیله مصرف دسرها ایجاد شدند. دسرها از مهم ترین انواع غذا ها هستند که موجب شیوع مسمومیتهای غذایی توسط سالمونلا می شوند(56).
دسر ها شامل هر چیز شیرین که مطابق نقل قول ها بعد از صرف غذا(نهار و یا شام) خورده می شوند. این مواد غذایی به خاطر منفعت آن ها در سال های اخیر زیاد استفاده میشوند. و تخم مرغ ها اغلب به عنوان یک جزء ترکیبی در دسر ها استفاده می شوند و پاتوژن های ویژه ای که وابسته به تخم مرغ مثل سالمونلا ممکن است به آن ها وارد شوند و باعث به خطر افتادن سلامتی شوند. مخصوصا برای مواد غذایی که ترکیبات آنها بر پایه تخم مرغ است و مرحله ویژه ای(مثل فرآوری حرارتی) برای کاهش پاتوژن ها وجود ندارد،در میان 55 مورد مسمومیت ها، ترامیسا [7] نوعی دسر ایتالیایی و دسر حاوی آرد برنج و تخم مرغ یا پودینگ ها [8] به عنوان ایتم های مواد غذایی درگیر کننده در 21 و 25 مورد شیوع شناسایی شدند. ترامیسا و پودینگ بدون عمل آوری حرارتی، نوعی دسر است که حاوی ذرات تخم مرغ خام است و بدون هیچ مرحله کاهش پاتوژنها مثل فرآوری حرارتی تهیه می شود. مهم ترین فاکتورهای درگیر کننده این موارد، مصرف مواد غذایی خام (تخم مرغ) و رعایت ناچیز بهداشت شخصی حمل کننده های مواد غذایی است(56). درجدول زیر شیوع مسمومیت های غذایی سالمونلایی ناشی از مصرف تخم مرغ و محصولات تخم مرغ(دسرها)از 2002-1998نشان داده شده است(56).
جدول1-1: شیوع مسمومیت های غذایی سالمونلایی ناشی از مصرف تخم مرغ و محصولات تخم مرغ(دسرها)از 2002-1998(56)
|
گروه های غذایی |
نوع غذا |
تعداد موارد تایید شده(درصد) |
تعداد افراد تحت تاثیر واقع شده |
|
تخم مرغ و محصولات تخم مرغ (باستثنای دسرها) |
تخم مرغ(کلی) |
(9%)8 |
(7%)30 |
|
تخم مرغ خام |
(8%)7 |
(6%)25 |
|
|
تخم مرغ پخته شده |
(6%)5 |
(4%)15 |
|
|
غذاهای مخلوط شده با تخم مرغ |
(6%)5 |
(7%)27 |
|
|
املت |
(4%)4 |
(2%)9 |
|
|
برنج مخلوط شده با تخم مرغ |
(3%)3 |
(4%)15 |
|
|
ساندویچ با تخم مرغ |
(3%)3 |
(2%)7 |
|
|
جمع جزء |
(39%)35 |
(31%)128 |
|
|
دسرها |
پودینگ |
(28%)25 |
(34%)143 |
|
ترامیسا |
(23%)21 |
(21%)87 |
|
|
کیک پنیری |
(4%)4 |
(5%)21 |
|
|
دیگر دسرها |
(4%)4 |
(6%)23 |
|
|
دیگر کیک ها |
(1%)1 |
(3%)13 |
|
|
جمع جزء |
(61%)55 |
(69%)287 |
|
|
جمع کل |
(100%)90 |
(100%)415 |
سالمونلا از مواد غذایی که به صورت تجاری تهیه و بسته بندی شده اند، جداسازی شده است به طوری که 17 نمونه از 247 فرآورده مورد آزمایش از نظر این ارگانیسم مثبت بوده اند. از جمله این مواد غذایی آلوده مخلوط های کیک، خمیرهای شیرینی و مخلوط های نان ذرت قابل ذکرند. این ارگانیسم ها از پودر نارگیل، سس سالاد، سس مایونز، شیر و بسیاری از مواد غذایی دیگر جداسازی شده اند(2).
1-1-5 . انتقال سالمونلا
سالمونلا می تواند از طریق انسان ها، حیوانات، مواد غذایی و محیط انتقال پیدا کند (66). در خانه های شهری موش های خانگی ممکن است به عنوان یک منبع عفونت باشند. در سال 2009 یک شیوع دسته جمعی سالمونلا تیفی موریوم مربوط به در معرض قرار گرفتن با قورباغه ، لاک پشت، مارمولک، مار و دیگر حیوانات خزنده مثل ماهی آکواریوم مشاهده شد. پرنده ها ی اهلی ممکن است به عنوان یک منبع باشند(54).
سالمونلا ممکن است به وسیله خوردن مواد غذایی آلوده مثل(تخم مرغ، مرغ، سبزیجات) گسترش یابند که پخت آن ها برای از بین بردن باکتری کافی نبود یا به وسیله میوه های تازه، سبزیجات، نوشیدن شیر و یا آب آلوده انتقال پیدا کنند(54). اشخاص آلوده ممکن است باکتری را گسترش دهند در صورتی که دست های آن ها آلوده باشند و سپس مواد غذایی که مردم می خورند را جابه جا کنند، اگر مردم بعد از تماس با حیوانات بیمار یا حیوانات آلوده شده به ظاهر سالم دست های خود را نشسته باشند
می توانند به سالمونلا آلوده شوند(54).
عفونت سالمونلایی بطور مستقیم یا غیر مستقیم از حیوانات انتقال می یابد. انتقال از حیوانات معمولا از طریق آلوده شدن مواد غذایی با مدفوع جوندگان، آلوده شدن تخم مرغ و فرآورده های خشک آن توسط پرندگان آلوده و یا آلوده شدن لاشه حیوانات یا فرآورده آن ها بهنگام کشتار یا آماده سازی، انجام می گیرد(3). یکی دیگر از موارد انتقال سالمونلا پودر گوشت آلوده است، که سبب زیانهای اقتصادی فراوانی در مرغداری ها می شود زیرا بعنوان یک منبع ثابت انتقال آلودگی های سالمونلایی در مرغداری ها عمل می کند و سالها باقی می ماند(16).
خوردن تخم مرغ های عفونی، نوک زدن به بستر آلوده، مصرف دان یا آب آلوده، افراد بازدید کننده، حشرات به ویژه سوسک ها و مگس ها که به صورت حامل مکانیکی و نیز از طریق تولید نسل های آلوده، سبب انتشار این باکتری می شوند، کارگران (چکمه، لباس، دستکش)، کارتن حمل جوجه ها، مدفوع پرندگان حامل یا بیماری زا از عوامل انتشار عفونت محسوب می شوند(53).
تحقیقات نشان می دهد که بیشتر از 90% عفونت های سالمونلایی در ایالات متحده در اصل ناشی از غذا است. انتقال از طریق مواد غذایی ناشی از 2 عامل می باشد اولین عامل آلودگی تولیدات غذایی است و دومی جابه جایی است که به طور شایسته ای به باکتری ها اجازه رشد می دهند و به دوز عفونت کنندگی برسند(54).
بر اساس مطالعات محققین 86% موارد جهانی سالمونلوسیس از طریق غذا ایجاد می شوند. با این حال راه های دیگر انتقال مثل تماس با حیوانات یا غذاهای حیوانی، تماس های شخصی مستقیم، داروهای آلوده شده را باید مهم دانست(51).
حضور مکرر گونه های سالمونلا در جمعیت های جانوری حساس تا اندازه ای ناشی از انتقال این باکتری از طریق سایر جانورانی است که ناقل این ارگانیسم بوده و یا به وسیله این ارگانیسم آلوده شده اند حامل عبارتند از شخص یا جانوری است که به دفعات می تواند گونه های سالمونلا را در محیط منتشر سازد بدون اینکه هیچ گونه علامت یا عارضه ای از بیماری را نشان دهد (2). سالمونلا در قسمت روده ای میزبان ساکن می شود و سپس به داخل مدفوع انسان ها و حیوانات آلوده شده ریخته می شود. غذاهای زیادی مخصوصا آن هایی که منشا حیوانی دارند و آن هایی که در معرض آلودگی فاضلاب ها هستند به عنوان حامل های انتقال این پاتوژن شناسایی شده اند(56). در جدول زیر حامل های غذایی در 35 مورد شیوع سالمونلا انتریتیدیس در امریکا از سال 1987تا 1985می باشد(55).
جدول1-2: حامل های غذایی در 35 مورد شیوع سالمونلا انتریتیدیس در امریکا از سال 1987تا 1985(55)
|
حامل های غذایی |
موارد شیوع |
|
غذاهای حاوی تخم مرغ |
|
|
تخم مرغ سرخ کرده |
7 |
|
نوعی سس حاوی کره و زرده تخم مرغ و سرکه و آبلیمو |
4 |
|
محصولات پاستا منجمد تجاری با پنیرهای تخم مرغی خام |
3 |
|
غذاهای پاستا خانگی |
3 |
|
آردهای مخلوط شده |
2 |
|
چاشنی برای غذاهای دریایی |
2 |
|
گوشت و برنج ها به شکل گرد ساخته شده با تخم مرغ |
2 |
|
مخلوط زرده تخم مرغ و شیر |
1 |
|
سالاد سیب زمینی و تخم مرغ |
1 |
|
پرکننده های کیک |
1 |
|
سالاد های دسر(با تخم مرغ خام) |
1 |
|
جمع مواد غذایی حاوی تخم مرغ |
27 |
|
مواد غذایی بدون تخم مرغ |
|
|
کباب گوشت گاو و همبرگر |
3 |
|
سیب زمینی پر شده با مواد غذایی |
2 |
|
پنیر کانولی(نوعی پنیر ایتالیایی) |
1 |
|
کاهو و گوجه فرنگی |
1 |
|
آبگوشت و خورشت لوبیا |
1 |
|
مجموع مواد غذایی بدون تخم مرغ |
8 |
1-1-6.ویژگی سالمونلاها
سالمونلاها در تمام نقاط جهان پراکنده می باشند. این میکروب ها عوارض ناخواسته ای را در طیور و حیوانات و انسان به وجود می آورند و از نظر اقتصادی و بهداشتی اهمیت زیادی دارند(16). ویژگی رشد و بقاء هر سروتیپ سالمونلا متفاوت است. سالمونلا ها در 37-35 با سرعت زیادی رشد می کنند و در زیر 15 درجه و بالای 45 درجه سرعت رشد آن ها کاهش می یابد. سالمونلا می تواند قابلیت زیستن خود را برای یک مدت طولانی در یخچال نگه داشته باشد. به باقی ماندن خوب در مواد غذایی و روی سطح مواد غذایی شناخته شده هستند برای مثال می تواند در کره بیشتر از ده هفته در دمای 23- و 25- درجه باقی بماند و روی سطح سبزی های یخ زده 28 روز می تواند زنده بماند(51).
بقا در محیط های خشک یکی از خصوصیات این میکروارگانیسم است برای مثال آن ها می توانند ماهها در شکلات(فعالیت آبی 5/0-3/0) زنده بمانند. قرار گرفتن در معرض محیط های با فعالیت آبی کم می تواند به طور برجسته ای مقاومت ثانویه این میکروارگانیسم را افزایش دهد(66).
آلودگی سالمونلایی معمولا بیشتر از 1000تا100 میکروارگانیسم ایجاد می شود و ممکن است با سن و موقعیت سلامتی از میزبان تغییر کند. در برخی از موارد می تواند کم باشد 20تا 15 سلول باشد(56).
باکتری های گونه سالمونلا می توانند در هر 20 دقیقه دو تا شوند و یک باکتری می تواند بیش از یک میلیون در 6 ساعت تکثیر پیدا کند (39).
تعدادی از سروتیپ های سالمونلا دارای میزبان های ویژه هستند در حالی که تعدادی دیگر طیف میزبانی گسترده تری دارند، سروتیپ هایی که ایجاد بیماری در حیوانات نمی کنند می توانند باعث عفونت در انسان ها شوند و یا بالعکس، برای مثال مرغان تخمگذار بدون نشانه بیماری می توانند تخم مرغ های آلوده به سالمونلا تولید کنند که باعث سالمونلوسیس در انسان می شود عمومی ترین آن ها سروتیپ های تایفی موریوم و انتریتیدیس هستند زیرا در مطالعات بین المللی 1/24% و 6/6% شیوع بیماری های ناشی از غذا به ترتیب به این دو سروتیپ نسبت داده می شود (51).
سالمونلا های ریخته شده در مدفوع می توانند به گیاهان، آب، خاک منتقل شوند و می توانند برای ماه ها در خاک زنده بمانند. یک سیکل چرخشی این ارگانیسم شامل خوراک، حیوان، مواد غذایی، انسان است(66).
1-1-7. آلوده شدن مرغ و تخم مرغ با سالمونلا
سالمونلوز در طیور به ویژه در مرغان مادر می تواند یکی از خطرناک ترین بیماری های شایع در مزارع مرغ مادر باشد زیرا از طریق انتقال عمودی عوارض بیماری را در نتاج به وجود آورده و بدین ترتیب زیان های اقصادی را بدنبال خواهد داشت(16).
عفونت سالمونلایی ممکن است روی همه مرغ های خانگی تاثیر بگذارد. باکتری سالمونلا تخم مرغ های هچینگ [9]را آلوده می کند که منجر به افسردگی و اسهال و مرگ در جوجه های جوان می شود. به علت اینکه پرنده های بالغ بیمار هیچ نشانه ای از خود نشان نمی دهند و در صورت ناکافی بودن بهداشت، تخم و گوشت آن ها یک ریسک خطر برای سلامتی انسان ها هستند(53).
سالمونلا ممکن است به طور طبیعی در اندام های روده ای جوجه ها یافت شود و تخم مرغ ممکن است در دوران ساخته شدن و یا بعد از تخمگذاری در اثر تماس با مواد مدفوعی آلوده به سالمونلا آلوده شود(52). آلودگی ممکن است در دستگاههای خرد کن خوراک ماکیان، پرنده های وحشی، کارگران مزرعه، در مراحل تولید وخرده فروشی ها وجود داشته باشد(63).
حضور مواد آلی بر روی سطح پوسته تخم مرغ به زنده ماندن سالمونلا کمک می کند. همچنین دما و رطوبت نقش مهمی را بازی می کنند در دمای پایین سالمونلا برای مدت زمان بیشتری روی پوسته باقی می ماند احتمالا به خاطر اینکه متابولیسم آن کندتر می شود، واضح است که هرگونه باکتریایی می تواند پوسته خروجی را آلوده کند و اینکه همه سروتیپهای سالمونلا می توانند روی سطح پوسته خروجی حضور داشته باشند در صورتی که آن ها محیط گله های مرغان تخمگذار و هچری را آلوده کنند(41).
1-1-8 . سروتیپ های سالمونلای غیر تیفوئیدی عمده ترین سروتیپ های آلوده کننده مرغ و تخم مرغ
سروتیپ های سالمونلا های غیر تیفوئیدی، شامل سالمونلا تایفی موریوم(19%)، سالمونلا انتریتیدیس(18%)، سالمونلا نیوپورت(10%)، سالمونلا هیدلبرگ(6%) است، منابع غذایی سالمونلا های غیر تیفوئیدی شامل تخم مرغ، ماکیان، گوشت پخته نشده، محصولات لبنی غیر پاستوریزه، مواد غذایی دریایی است(66).
سالمونلا تایفی موریوم یکی از مهم ترین گونه های سالمونلا است که انگل درون سلولی اختیاری بوده و از راه غشاء های مخاطی به میزبان حمله می کند. این باکتری سبب ایجاد بیماری های دستگاه گوارشی می شود و اصلی ترین راه انتقال آن به وسیله آب، گوشت، تخم مرغ و غذاهای خام می باشد(18). سالمونلا تایفی می تواند به تخم مرغ های به ظاهر سالم و کامل وارد شود و اگر آن تخم مرغ ها خام یا نیم پخته خورده شوند آن باکتری می تواند بیماری ایجاد کند(39).
سالمونلا تایفی موریوم فاژ 104 بیشترین سهم را در بین سالمونلا تایفی موریوم جدا شده از سال 1996 تا 1991 داشت و عمده ترین منابع غذایی شامل گوشت آسیاب شده به ویژه سوسیس و همبرگر بود(66).
برخی از ناقل های مواد غذایی به وابستگی قوی به یک سروتیپ معینی از سالمونلا شناخته شده اند مشهورترین جفت می تواند بین سالمونلا انتریتیدیس و تخم مرغ باشد زیرا که در یک مطالعه 7/37% بیماری های منتقله از غذا مربوط به تخم مرغ بود که به وسیله سالمونلا انترتیدیس ایجاد شدهمچنین در یک مطالعه یکسان نیمی از شیوع های وابسته به نانوایی به وسیله سالمونلا انتریتیدیس ایجاد شد(51).
دو سروتیپی که مشکلات بزرگی را در کشور های خارج ایجاد کردند شامل سالمونلا انتریتیدیس فاژ تیپ 4 [10] و سالمونلا تایفی موریوم مقاوم به آنتی بیوتیک فاژ تیپ104 [11]است(66).
سالمونلا انتریتیدیس فاژ تیپ 4 یک نوع فاژی است که قادر به آلوده کردن محتویات تخم مرغ از طریق انتقال تخمدانی است. سالمونلا انتریتیدیس فاژ تیپ 4 یکی از رایجترین از سالمونلا ها ایجاد کننده عفونت انسانی در ایالت کینگدام در طول دهه های 1980 و 1990بود، تعداد موارد گزارش سالمونلا انتریتیدیس در ایالت کینگدام در دهه های 1990 نسبتا پایدار بود و حدود 30000 مورد در هر سال بود و عمده ترین سالمونلا ها، سالمونلا انتریتیدیس و به دنبال آن سالمونلا تایفی موریوم فاژ 104 بود(66)
در بین همه سروتیپ های سالمونلا عمده ترین گزارشات مربوط به سالمونلا انتریتیدیس ودرگیر کننده سالمونلوسیس های انسانی است(56). تقریبا 50% عفونتهای سالمونلایی به وسیله 3 سروتیپ تایفی موریوم، انتریتیدیس و نیوپورت ایجاد می شود. سالمونلا سروتیپ انتریتیدیس از شایعترین ایجاد کننده های سالمونلوسیس های بشری در کشورهای صنعتی زیادی است که عفونت های انسانی عمدتا مربوط به مصرف غذاهای آلوده است (54).
مهم ترین حامل غذایی برای سالمونلا، تخم مرغ و محصولات تخم مرغ است. سروتیپ ویژه شناسایی شده با تخم مرغ و محصولات تخم مرغ سالمونلا انتریتیدیس است این سروتیپ به طور شایع در بدن مرغ زنده وجود دارد. سالمونلا سروتیپ انتریتیدیس به توانایی غیرعادی به مهاجرت بافت های تخمدان مرغان و حضور در داخل محتویات پوست تخم مرغ سالم شناخته شده است(56). در جوجه های زنده همچنین سروتیپ های دیگر زیادی شناسایی شده اما انتقال دهنده شناسایی شده ازتخم مرغ به بدن انسان به نظر میرسد خصوصیت ویژه است که در سالمونلا انتریتیدیس وجود دارد(42).
باکتری سالمونلا به وسیله بافت، مزه، چشایی یا ظاهر مواد غذایی شناسایی نمی شود. سالمونلا انتریتیدیس یک گونه خاص است برای اینکه آن می تواند به داخل تخم مرغ وارد شود و تخمدان را آلوده کند و این آلودگی به زرده و سفیده منتقل می شود. مرغان تخمگذار ظاهری کاملا نرمال دارند بنابراین مرغدار فکر نمی کند که تخم مرغ آلوده است(44).
سالمونلا انتریتیدیس می تواند داخل تخم مرغ و پوسته خروجی تخم مرغ را آلوده کند. عبور تخم مرغ از کلوآک آلوده یا آلودگی محیطی ناشی از حضور باکتری سالمونلا می تواند موجب آلودگی پوسته خروجی شود.آلوده شدن داخل تخم مرغ می تواند به وسیله نفوذ از سرتاسر ترک های پوسته ایجاد شود و یا به وسیله مهاجرت از اندام های تناسلی و در شکل گیری تخم مرغ شرکت داشته باشد(41).
سروتیپ های مختلف زیادی در گله های مرغان تخمگذار می توانند یافت شوند ولی آلوده شدن تخم مرغ اساسا به وسیله سالمونلا انتریتیدیس ایجاد می شود. مطالعات و استدلال های زیادی این عقیده را حمایت می کنند که آلودگی داخلی تخم مرغ برای انتقال به انسان از آلودگی پوسته تخم مرغ خیلی مهم تر می باشد(41). برای آلودگی داخلی تخم مرغ آلودگی در حال شکل گیری تخم مرغ از نفوذ از راه پوسته ممکن است مهم تر باشد به علت اینکه اولا ارتباطی بین حامل های مدفوعی و آلودگی سالمونلایی محتویات تخم مرغ در مرغان آلوده شده آزمایشی یافت نشد دوما اینکه حتی در حضور آلوده کننده های روده ای، سالمونلا انتریتیدیس از قطعات تناسلی جدا شد(41).
1-1-9 . سالمونلوسیس
سالمونلوسیسیک بیماری عمده ناشی از غذا در سرتاسر جهان است. یکی از بیماری های ایجاد شده به وسیله باکتری های گرم منفی به نام سالمونلا است. در سال 2004 بیش از 2500 سروتیپ سالمونلا شناسایی شده است. تعدادی از این سروتیپ ها برای انسانها و حیوانات پاتوژن هستند. مکان زیست طبیعی سالمونلا ها اندامهای روده ای حیوانات پستاندار(گاو، خوک، موش، سگ، گربه)، پرندگان(ماکیان)، خزندگان(مارمولک، لاک پشت)، دوزیستان(قورباغه، وزغ) و حشرات میباشد اکثریت سالمونلاها طیف وسیعی از میزبان ها ی ممکن را دارند(56).
برای ایجاد بیماری سالمونلایی بایستی تعداد باکتری ها به مقدار مورد نیاز در ماده غذایی افزایش یابد، نگهداری مواد غذایی در دمای اتاق یا حتی نگهداری آن در یخچال به شکل نامناسب یا مدت زمان زیاد، زمینه را برای رشد و تکثیر باکتری فراهم و غذا را آلوده می نماید. سالمونلا ها با انجماد از بین نمی روند و خاصیت بیماری زایی خود را حفظ می کنند، اما با طبخ صحیح غذا و در مقابل حرارت از بین میروند(2).
سالمونلوسیس از طریق مصرف مواد غذایی که حاوی تعداد کافی از گونه ها یا سروتایپ های خاص بدون میزبان جنس سالمونلا باشند، ایجاد می شود. از زمان خوردن غذا تا ظهور علایم بیماری 14-12 ساعت طول می کشد که البته مدت زمان کوتاه تر یا طولانی تری نیز گزارش شده است(2).
تعداد سلول های لازم برای ابتلا به سالمونلوسیس معمولا 109-107 عدد در گرم می باشد. مواردی از شیوع این بیماری با تعداد سلول های نسبتا کم نیز گزارش شده است. از 3 نوبت شیوع این بیماری، تعداد سلول های شمارش شده از تعداد 100 عدد در 100 گرم( سالمونلا ایستبورن [12] در شکلات) تا 15000عدد در هرگرم (سالمونلا کوبانا [13] در محلول رنگی کارمین[14]) بوده است(2).
حداقل تعداد ارگانیسم برای ایجاد التهاب معده ای- روده ای از 106-105 در گرم برای سالمونلا باریلی[15] و سالمونلا نیوپورت تا 1010- 109 برای سالمونلا پولروم متغییر است(2).
براساس گزارش مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری ها [16]بیشترین مرگ های ناشی از بیماری سالمونلا مربوط به سالخوردگان است. سالخوردگان 100 تا 10 برابراحتمال بیشتر به مرگ ناشی از بیماری ناشی از غذا هستند(44). با اینکه این ارگانیسم معمولا به سرعت در ناحیه روده ای از بین می رود، بیش از 5 درصد مبتلایان پس از بهبودی ممکن است حامل این ارگانیسم باشند(2).
عمده ترین مواد غذایی وابسته به سالمونلوسیس مواد غذایی با منشا حیوانی هستند مثل تخم مرغ، ماکیان، گوشت خوک، گوشت گاو و محصولات لبنی خام و همچنین موادغذایی با منشا سبزیجات مثل سبزیجات، میوه ها، این مواد غذایی
[1]. poisoning
[2]. Infections
[3]. Bacterial Food intoxication
[4]. Bacterial Food infection
[5]. HKSAR
[6]. DH
[7]. tiramisu
[8]. pudding
[9]. Hatching
[10]. PT4
[11]. DT104
[12]. Eastbourne
[13]. Cubana
[14]. Carmine
[15]. Bareilly
[16]. CD
تحلیل عنصر شخصیت در رمان یاران حلقه
چکیده
یاران حلقه، شاهکار پروفسور تالکین، قلمرویی زیباست که قوانین و ضوابط حاکم بر آن تحت اراده و قدرت الهی است. سرزمین میانه آن چنان با ظرافت و دقت بوسیله اصول اخلاقی پی ریزی شده است که معنای تمام اعمال آن را می توان با اصطلاحات و تعاریف علوم ریاضی تطبیق داد. هدف تحقیق واکاوی ابعاد رمان یاران حلقه، علی الخصوص آگاهی در جهت تقویت ذهن قشر شائق و علاقه مند به مطالعۀ رمان و دادن آگاهیهای متنّوع به آنها، خواهد بود. با توجّه به انواع روشهای تحقیق در علوم انسانی برای پژوهش در موضوع پایان نامه، روش توصیفی تحلیل محتوا، مناسب این پژوهش است.
موضوع داستان نبرد خیر و شر است که سابقه دیرین در میان ابناء بشر و اقوام مختلف دارد. داستانی برخاسته از کتاب مقدس و رمانس ها و افسانه های قرون وسطایی؛ آن روی دیگر سکه ، دنیای پریان ، اژدهایان، جادوگران، جنگل های سحر شده و از همه مهمتر اساطیر ژرمنی و اسکاندیناوی است، که اصول زیباشناختی آن پیوستگی تنگاتنگی با هنر و فرهنگ کلاسیک مغرب زمین دارد. از نظرگاه تاریخی و باورهای باستانی حلقه مفهوم حاکمیت و پادشاهی را داراست ، درست همانند حلقه قدرت در ارباب حلقه ها؛حلقه و نیروی افسانه ای آن نماد قدرت و قدرت طلبی معرفی می شود و حوادث بعدی داستان را رقم می زند تا مخاطبان، دنیای خیالی تالکین را پیش چشمان خود آورند و این جهان تازه را به عنوان امری واقعی بپذیرند و باور کنند.
کلید واژه ها:تالکین،رمان،ارباب حلقه ،قدرت ،خیر ،شر
فهرست مندرجات
فصل اوّل
معرفی پروفسور تالکین ،آثار و اندیشه های او
1-2-1 رمان و داستانهای بلند14
1-2-1-1 سیلماریلیون(silmarilion)14
1-2-1-3 داستانهای سه‌گانه ارباب حلقه‌ها19
ب : دو برج:(Two towers21
پ :بازگشت پادشاه (the retorn of the king22
1-2-1-4 فرزندان هورین(children of hurin)23
1-5 افتخارات و عناوین علمی تالکین31
فصل دوّم:
تعاریف و کلیات
2-3 وضعیت رمان معاصر در انگلستان42
فصل سوّم :
تحلیل عنصر شخصیت در رمان یاران حلقه
3-1 وجوه شباهت داستان هابیت و ارباب حلقه ها53
3-2تفاوت هابیت و ارباب حلقه ها55
6 –3-1 گیل- گالاد(gil _gallad)61
3-8-1فورودو بگینز (forodo baggins)77
3-8-5مری برندی بایک (merry brandy back)85
3-8-6ماگوت دهقان (Furmermaggot)86
3-13تام با مبادیل (tom bumbudil)101
3- 19 نزگول ( Nazgul) یا اشباح حلقه (Ring-Wraiths)113
3-20 بارلی‌من باتربارbarliman Butterbur115
فصل چهارم:
نتیجه گیری
کتاب نامه124
هوالعلیم
رآغاز سخن
1تریلوژی[1] (Trilogy) ارباب حلقه‌ها یکی از محبوب‌ترین و جذاب‌ترین آثار ادبی جهان است. اثری که مورد استقبال و اقتباسات فراوانی واقع شد و شهرت فراوانی نصیب خالقش جان رونالد روئل تالکین نمود. نمونه‌های زیادی از این اقتباسات را میتوان در حوزه‌های مختلف هنری از قبیل سینما، موسیقی، تئاتر، نمایش و … یافت.از جمله: فیلم معروف ارباب حلقه‌ها به کارگردانی پیتر جکسون (peter Jackson) ، سمفونی ارباب حلقه‌ها به آهنگ‌سازی هاوارد لزلی شور(Howard leslie shore) ، تئاتر ارباب حلقه‌ها و... . بنابراین تأثیر هنر کلاسیک و گوناگونی مظاهر و جلوه‌های آن به طور کاملاً محسوسی در شخصیت‌ها، صحنه پردازی‌ها، اشعار، ترانه‌های این اثر، بازتاب یافته است .
هنر و فرهنگی که امروزه محققان ریشه‌های آن را در یونان باستان می‌جویند و آغاز آن را به دو جزیره، مینوس(minos) و دیگری تمدن میسن(mycene) نسبت میدهند(مرزبان، 1373: 57). علاقه و آشنایی وافر نگارنده به فرهنگ و هنر کلاسیک غربی، ظهور شخصیت‌های افسانه‌ای و اسطورهای، وجود عوامل متافیزیک، حس کنجکاوی را قم این سطور را پیرامون این اثر برانگیخت. در میان آثار تالکین رمان ارباب حلقه‌ها از جایگاه ویژهای برخوردار است. به گونهای که شخصیت‌های دیگر داستانهای تالکین مثلهابیت، ماجراهای تام
بامبادیل، سیلماریلیون، در این رمان به منصه ظهور می رسند، و رگ و ریشه ی خود را پیدا میکنند. لذا پرسش اصلی تحقیق درباره عنصر شخصیت در رمان یاران حلقه هااولین قسمت از تریلوژی ارباب حلقه‌هااست . در این رساله سعی شده است اطلاعات جامع و مستندی نسبت به پیشینه و ویژگیهای شخصیت‌های رمان مزبور داده و عموما درباره موضوعات ذیل بحث میشود:
I: شخصیت‌های اصلی رمان یاران حلقه کدامند ؟ و هر یک نماد چه قدرت و پیام هستند؟
II: اهداف نویسنده از نگارش رمان مزبور چیست؟
III: آیا رمان یاران حلقه میتواند صحنه نمایش تقابل دو نیروی خیر و شر باشد؟
IV: آیا حلقه قدرت از خود اراده و برتری نشان میدهد؟
V: نویسندة رمان یاران حلقه کیست؟ و چگونه می‌اندیشد؟
پیشینه تحقیق
بعد از اکران فیلم معروف و هالیوودی ارباب حلقه‌ها در کشورمان آثار تالکین بیشتر و بیشتر مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. بنابراین بسیاری از صاحبنظران اقتباس سینمایی را مدنظر قرار دادهاند و بدین گونه آثار تالکین در مرتبه بعدی قرار گرفتند. نمونه‌ای زیادی را میتوان از این دست نامبرد که نگرش کاملاً سینمایی به رمان ارباب حلقه‌ها دارند ،برای مثال مقاله ای کوتاه با عنوان 2«افسون قدرت و افسانه حلقه‌ها»2 در ماهنامه نقد سینما به چاپ رسیده است، که به بررسی ماجرای فیلم ارباب حلقه‌ها و بازیگران شخصیت‌های آن می‌پردازد و همچنین از صحنه پردازی‌ها و کارگردانی فیلم اطلاعات نسبتاً دقیقی به دست میدهد.
مقاله‌ای دیگر با عنوان 3« فرمانروای حلقه‌ها در سیمای اساطیر» 3به قلم آقای مازیار میری هادی‌زاده به طبع رسیده است که به صنعت ساختن حلقه‌های جادویی و انگیزه ساختن حلقه قدرت اشاره میکند و به نقد اسطورهای بعضی از شخصیت‌ها می‌پردازد و با آوردن شواهدی از کتاب مقدس و تطبیق آن با بعضی از موضوعات و مسائل مطرح شده تعبیر جدیدی عرضه میکند. برای مثال او نظام پست و دروغین سائورن(Sauron) را محکوم به زوال و نابودی می‌داند و ارزش‌های نیکی و خصایل پسندیده هابیت ها( Hobbits) را بر می‌شمرد و سرانجام اهریمن به دست کوچک‌ترین و پیش پا افتاده‌ترین مردمان نابود میشود.
آقای جوزف پی یرس(Joseph pears) از منتقدان آثار تالکین در مصاحبه‌ای با مجله زنیت(Zenit) مورخه 15 نوامبر 2001 در نیویورک جادو و رئالیسم(Magic) داستانی را در آثار تالکین مورد بحث قرار میدهد و به ارائه باورها و ذهنیت‌های نویسنده می‌پردازد. او تالکین را مردی معتقد به مسیحیت و ارزش‌های دینی معرفی و تأثیر رمان ارباب حلقه‌ها را در جامعه مدرن امروزی مثبت و سازنده قلمداد میکند.
کتابی با عنوان4 « تالکین خالق ارباب حلقه ها» 4نوشته مایکل کورن (ichalmو coren ) ترجمه منصوره بیطرف ، کتابی مهم و وارزشمند در خصوص زندگی نامه، عادات ، رفتارها و مسافرت های تالکین به حساب می آید.
بررسی ارتباط میان آگاهی کارکنان در تعامل با مشتریان از اهداف سازمان و کارایی آنان در شعب بانک ملی شهرستان رشت
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: کلیات تحقیق
1-8) تعریف مفهومی و عملیاتی متغیرها 8
فصل دوم : ادبیات و پیشینه تحقیق
بخش اول : مبانی نظری
2-1-1) تعاریف ارائه شده سازمان. 13
فهرست مطالب
عنوان....... صفحه
2-1-4) عوامل مشترک سازمانها 17
2-1-5 ) ویژ گی های مشترک سازمانها18
2-1-6) مراحل چرخه حیات سازمان 19
2-1-7-1) تعاریف ارائه شده هدف 21
2-1-7-2) انواع تقسیم بندی اهداف 22
2-1-7-3) عوامل تاثیرگذار در اجرای اهداف سازمان 24
2-1-7-4) عوامل تقویت کننده آگاهی کارکنان از اهداف سازمان 25
2-1-7-5) عوامل تضعیف کننده آگاهی کارکنان از اهداف سازمان. 25
2-1-7-6) مدیریت بر مبنای هدف 26
2-1-7-7) انتخاب افراد مستعد برای انجام کار و آموزش آنها 29
2-1-7-10) افزایش انگیزش از طریق هدف گذاری موثر 30
2-1-8) سلسله مراتب هدفهای شخصی و سازمانی 31
2-1-9) تاثیر سیستم مشارکت در تحقق اهداف موسسه. 32
2-1-10) اهداف مشارکت کارکنان 33
2-1-11) فوائد مشارکت کارکنان 34
فهرست مطالب
عنوان....... صفحه
2-1-12-1) تعاریف ارائه شده کارائی 36
2-1-12-2) عوامل موثر در جهت افزایش کارائی کارکنان 37
2-1-12-3) مبانی نظری اندازه گیری کارائی............................................................................................38
2-1-12-4) اندازه گیری کارائی به روش تحلیل پوششی داده ها..............................................................38
2-2) بخش دوم:آشنایی با موسسه بانک ملی 40
2-2-2) تاریخچه آغاز به کار بانک ملی ایران 41
2-2-4) اولین دستگاه خوددریافت استان گیلان: 44
2-2-5) شعبه تمام اتوماتیک بانک ملی ایران 45
2-2-6) پایگاه های شبانه روزی خودپرداز 46
فصل سوم: روش اجرای تحقیق
3_5) روش ها و ابزار جمع آوری اطلاعات... 57
3_6) روش تجزیه و تحلیل اطلاعات:59
فهرست مطالب
عنوان........... صفحه
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده‌ها و اطلاعات
4-2) توصیف متغیرهای تحقیق.. 62
4 ـ 3) آزمون فرضیه های تحقیق 78
4-3-4) آزمون فرضیه چهارم ..................................................................................................................... 82
فصل پنجم: نتیجهگیری و پیشنهادها
منابع و ماخذ 90
ضمائم 96
فهرست جداول
عنوان................................................................................................................................................................... صفحه
جدول 3-1) نتایج آلفای کرونباخ 59
جدول 4-1) جدول فراوانی جنسیت63
جدول 4-2 )جدول فراوانی میزان تحصیلات... 64
جدول4-4) جدول فراوانی تعداد پرسنل.. 66
جدول4-5) جدول فراوانی رشته تحصیلی.. 67
جدول4-6) جدول فراوانی پست سازمانی.. 68
جدول4-7) جدول فراوانی سابقه خدمت... 69
جدول4-8) جدول فراوانی نوع استخدام70
جدول4-9) جدول فراوانی وضعیت تاهل.. 71
جدول4-10) جدول فراوانی ارتباط رشته و شغل.. 72
جدول 4-11) جدول توصیفی آگاهی73
جدول 4-12 )جدول توصیفی مشارکت74
جدول4-13) جدول توصیفی کلاس آموزشی.. 75
جدول 4-14) جدول توصیفی پاداش... 76
جدول 4-15) جدول توصیفی کارایی.. 77
جدول 4-16) آزمون کولموگروف-اسمیرنوف... 78
جدول 4-17) جدول همبستگی میزان پاداش کارکنان و کارایی.. 79
جدول 4-18) جدول همبستگی کلاسهای آموزشی در مورد اهداف سازمان و کارایی.. 80
جدول 4-19) جدول همبستگی میزان آگاهی کارکنان از اهداف سازمان و کارایی آنان. 81
جدول 4-20) جدول همبستگی مشارکت کارکنان در تعیین اهداف سازمان و کارایی آنان. 82
جدول 4-21) جدول همبستگی میزان تحصیلات کارکنان و کارایی آنان. 83
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 4-1) نمودار ستونی جنسیت63
نمودار 4-2) نمودار ستونی میزان تحصیلات64
نمودار 4-3) نمودار ستونی سن.. 65
نمودار 4-4) نمودار ستونی تعداد پرسنل.. 66
نمودار 4-5) نمودار ستونی رشته تحصیلی.. 67
نمودار 4-6) نمودار ستونی پست سازمانی68
نمودار 4-7) نمودار ستونی سابقه خدمت... 69
نمودار 4-8) نمودار ستونی نوع استخدام70
نمودار 4-9) نمودار ستونی وضعیت تاهل.. 71
نمودار 4-10) نمودار ستونی ارتباط رشته و شغل.. 72
نمودار 4-11) نمودار هیستوگرام آگاهی.. 73
نمودار 4-12) نمودار هیستوگرام مشارکت... 74
نمودار 4-13) نمودار هیستوگرام کلاس آموزشی.. 75
نمودار 4-14) نمودار هیستوگرام پاداش... 76
نمودار 4-15) نمودار هیستوگرام کارایی.. 77
فهرست اشکال
عنوان صفحه
فهرست فرمول ها
عنوان صفحه
فرمول شماره1................................................................................................................................................56
فرمول شماره 2..........................................................................................................................................................58
فصل اول:
کلیات تحقیق
1-1) مقدمه:
دلیل وجودی تشکیل هر سازمانی رسیدن به هدف خاص و مشخص است.سازمانی وجود ندارد که بی هدف باشد˛چنین چیزی امکان پذیر نیست.هر سازمانی در راستای رسیدن به هدف مشخص تشکیل می شود که تمامی تلاش های سازمانی در راستای رسیدن به اهدافش صورت می گیرد.اهداف سازمانی از نظر زمانی به سه دسته کوتاه مدت˛میان مدت و بلندمدت تقسیم می شود.رسیدن به اهداف مستلزم به کارگیری صحیح نیروی انسانی˛ تجهیزات˛منابع و امکانات است.مهمترین رکن سازمان در رسیدن به اهدافش نیروی انسانی است.این نیروی انسانی سازمان ها هستند که می توانند با عملکرد صحیح باعث پیشرفت سازمان ها شوند و همچنین بر عکس با عملکرد ضعیف باعث پس رفت سازمان ها شوند و حتی سازمان را در مرز نابودی قرار دهند.در نتیجه سازمان باید توجه بیشتری به نیروی انسانی که در خدمتش است نماید و حداکثر تلاش خود را در به کارگیری بهینه و کارآمد از این رکن نماید تا بتواند به هدفش دست یابد.یک راه افزایش کارائی و کارآمدی کارکنان آگاهی آنان از اهداف سازمانی است که در آن مشغول بکار می شود.این راه یعنی آگاه نمودن کارکنان از اهداف سازمان یکی از معدود راه هایی است که سازمان با هزینه کمتر نسبت به راهکارهای دیگر می تواند کارائی را به مقدار قابل توجه ای افزایش دهد. در این راستا تحقیق حاضر را با موضوع بررسی آگاهی کارکنان از اهداف سازمان بر کارائی آنان در شعب بانک ملی رشت انجام شده است.
1-2) بیان مسئله:
مشکل و مسئله ای که اینجانب را واداشت تحقیق حاضر را به انجام برسانم پایین بودن نرخ کارایی وعملکرد کارکنان بود.که این تحقیق بر مبنای یکی از راه های افزایش کارایی که همان آگاهی کارکنان از اهداف سازمان است انجام گرفته شد.مانطور که آگاه هستیم مشکلات زیادی در راه رسیدن سازمان به اهدافش وجود دارد. که همیشه این مشکلات ناشی از کمبود منابع و امکانات نیست بلکه امروزه یکی از عمده ترین موانع سازمان درراه رسیدن به اهدافشان آگاه نبودن کارکنان از فعالیت ها و وظایف و اهداف سازمان است.
گفته های متفاوت و غیرقانع کننده کارکنان و افراد یک سازمان در مورد هدف واحد کاری خود و شرح فعالیتهای موسسه خود دلیل قانع کننده ای در وجود مشکلات عمده در این زمینه است.همانطور که گفته شد عدم شناخت کافی و آگاهی کارکنان از اهداف و فعالیتهای سازمان مانع بزرگی درراه رسیدن سازمان به اهداف خود است.لذا فعالیتهاو آموزشهای لازم از جانب سازمان و مدیریت برای شفاف سازی عملیات و فعالیتهای سازمان و اهداف آن برای توجیه کارکنان باید انجام گیرد.
سازمان یک نهاد اجتماعی است که دارای هدف و نظامی است که به سبب داشتن یک ساختار آگاهانه,فعالیتهای خاص انجام می دهد و مرزهای شناخته شده ای دارد.برای تحقق اهداف هر سازمان,نیروی انسانی آن سازمان نقش مهمی راایفا می کند,به نتیجه رساندن وظایف سازمان به عهده نیروی انسانی آن و عملکرد این افراد,همان عملکرد سازمان است. (مقدس˛1372˛18_1)
باید هدف های شغلی برای کارکنان موسسه تعیین و روشن گردد و در راستای هدفها و مقاصد سازمان قرار گیرد.مدیران می باید هدفهای دقیق و مشخصی برای خود و کارکنانشان معین کنند.هدفهای دقیق و مشخص عالیترین عملکردها را موجب می شوند.(رضائیان˛1372˛288).
مدیریت بر مبنای هدف یک راه موثر مشارکت افراد در تعیین هدف و در نتیجه افزایش کارائی آنان است.(موریس˛1368˛139).
بر مبنای الگوی مدیریت بر مبنای هدف لازم است که در موسسه سلسله مراتبی برای هدفهای هماهنگ بوجود آید.این شیوه تاکید خاصی بر میزان مشارکت واحدهای اجرائی سازمان دارد.(کازمایر˛1368˛61).
1-3) اهمیت و ضرورت تحقیق:
هر سازمانی بر اساس یک سری اهداف و ماموریتی تشکیل شده که تمام فعالیتهای کارکنان سازمان در جهت رسیدن به آن هدف است.وظیفه مدیر شفاف سازی و روشن نمودن اهداف و فعالیتهای سازمان برای کارکنان است. و همچنین سوق دادن اهداف شخصی کارکنان به سمت اهداف سازمانی است تا با ایجاد یک هدف مشترک بتواند انگیزه انجام فعالیتها را در رسیدن به هدف افزایش دهد.آگاهی کارکنان سازمان از اهداف موسسه کارائی و بازدهی آنان را افزایش می دهد و در نهایت موجب بازدهی بالا ی سازمان مربوطه می شود. اگرچه هدفگذاری تنها عامل به شوق در آوردن کارمندان نیست,با این حال عامل مهمی بشمار می آید.بی گمان اهمیت هدفگذاری بنام یک فن انگیزشی به امور بازرگانی محدود نمی شود,بلکه این روش در سازمان دولتی نیز سودمند و اثربخش است.(کونتز˛1370˛231)
سازمان هماهنگی معقول تعدادی از افراد است که از طریق تقسیم وظایف و برقراری روابط منظم و منطقی برای تحقق هدف یا منظور مشترکی به طور مستمر فعالیت می کند. (بهارستان˛1383˛11).
برای ثمربخش بودن و کارایی کارکنان در جهت تحقق اهداف سازمان,باید عوامل موثر در اجرای آن را مشخص کنیم:
نماد شناسی حیوانات کلیله و دمنه بر مبنای اساطیر هند و ایران
چکیده:
حضور مؤثر حیوانات در حیات آدمی باعث شده که این موجودات ابتدا در حیات اساطیری و سپس به شکل نمادین در خدمت اندیشههای انسان قرار گیرد. قابل توجه است که حیوانات علاوه بر حضور در اساطیر و حماسهها، بعدها در داستانهای عرفانی، تعلیمی و حکایات پندآموز نیز نقشآفرینی میکنند.
یکی از آثاری که حیوانات در آن ایفای نقش میکنند «کلیله و دمنه» است که اصل آن به نام «پنجاتنترا» از سرزمین هند و جایگاه رواج و شهرت آن در سرزمین ایران بوده است و در میان هر دو ملت ایران و هند جایگاه و اهمیت ویژهای دارد. با تأمل در نقش و کنش حیوانات این اثر مشاهده میشود حیوانات نقشآفرین آن، روزگاری کهن دارای نقش و جایگاه مهمی در اساطیر بودهاند. برخی حیوانات آن همچنان پشتوانهی اساطیری و نمادین خود را حفظ کردهاند و کنشهای آنها نیز مطابق جنبهی نمادینشان در اساطیر است.
نگارنده در پژوهش حاضر به نمادشناسی حیوانات کلیله و دمنه بر مبنای اساطیر هند و ایران و مقایسهی پشتوانهی اساطیری آنها در دو سرزمین و همچنین به بررسی کنشهای این حیوانات در حکایتهای کلیله و دمنه، پرداخته است. ساختار پژوهش در نگاهی گذرا چنین است: فصل اول شامل «کلیات» است و فصل دوم به نمادشناسی حیوانات «کلیله و دمنه» بر مبنای اساطیر هند و ایران اختصاص دارد. در فصل سوم، کنشهای حیوانات در «کلیله و دمنه» و ساختار چند حکایت، مورد مقایسه و بررسی قرار میگیرد. فصل چهارم، شامل نگاهی هر چند گذرا، به جایگاه «کلیله و دمنه» در چند اثر عرفانی است. در فصل پنجم نتیجهی مباحث این پژوهش بیان خواهد شد.
هرست مطالب:
فصل اول: کلیات
1- مقدمه................................................................................................................................2
1-1: نماد.................................................................................................................................2
1-2: نماد و اسطوره..................................................................................................................4
1-3:جایگاه حیوانات در اساطیر................................................................................................6
2- ضرورت تحقیق...................................................................................................................9
3- اهداف تحقیق...................................................................................................................10
4- روش تحقیق.....................................................................................................................10
5- پیشینه تحقیق.....................................................................................................................13
فصل دوم: نمادشناسی
ا- حکایت «مرد در چاه»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................15
بخش دوم: نمادشناسی ...........................................................................................................17
1- زنبور................................................................................................................................17
2- شتر...................................................................................................................................17
3- مار....................................................................................................................................18
4- موش................................................................................................................................19
5- درخت.............................................................................................................................21
6- چاه...................................................................................................................................21
بخش سوم: تحلیل حکایت.................................................................................................... 24
2- حکایت «شیر و گاو»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................26
بخش دوم: نمادشناسی ...........................................................................................................27
1- گاو..................................................................................................................................27
1-1:گاو در اساطیر ایران.......................................................................................................28
1-1-1: قربانی گاو در آیین میترایی.......................................................................................28
1-1-2:قربانی گاو در آیین زرتشتی.......................................................................................29
1-1-3:جمشید و قربانی گاو..................................................................................................30
1-1-4: فریدون و گاو «برمایه»..............................................................................................31
1-2: گاو در اساطیر هند.........................................................................................................32
1-2-1: ایندرا و گاو..............................................................................................................32
1-2-2: شیوا و ورزاو............................................................................................................33
1- 3: فلسفهی قربانی گاو.......................................................................................................34
1-4 : ارتباط گاو و زن با باران و حیات..................................................................................35
1-5 :بنمایهی مرگ و زندگی...............................................................................................37
1-6 : نمادشناسی گاو...........................................................................................................38
2- شیر...................................................................................................................................39
2-1: شیر در اساطیر ایران.......................................................................................................39
2-2: شیر در اساطیر هند........................................................................................................41
2-2-1: ویشنو.......................................................................................................................42
2-2-2: دوی.........................................................................................................................42
2-2-3: گانشه.......................................................................................................................42
2-2-4 : شیوا .......................................................................................................................43
2- 3: نمادشناسی شیر............................................................................................................43
3- شغال................................................................................................................................44
3-1: شغال در ایران...............................................................................................................44
3-2: شغال در هند.................................................................................................................45
3-3 : نمادشناسی شغال..........................................................................................................45
بخش سوم: تحلیل حکایت......................................................................................................45
3- حکایت «مرغ باران»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................47
بخش دوم: نمادشناسی ...........................................................................................................48
1- طیطوی.............................................................................................................................48
2- گرودا...............................................................................................................................49
3- سیمرغ..............................................................................................................................50
3-1: سیمرغ در اوستا.............................................................................................................50
3-2:سیمرغ در شاهنامه .........................................................................................................51
بخش سوم:تحلیل حکایت.......................................................................................................52
4- حکایت «ملک پیلان و خرگوش»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................56
بخش دوم: نمادشناسی............................................................................................................56
1- خرگوش........................................................................................................................ 56
1-1: خرگوش در ایران.........................................................................................................57
1-2: خرگوش در هند..........................................................................................................57
1-3: نمادشناسی خرگوش.....................................................................................................58
2- فیل...................................................................................................................................59
2-1: فیل در ایران.................................................................................................................59
2-2: فیل در هند...................................................................................................................60
2- 3: نمادشناسی فیل.............................................................................................................61
بخش سوم: تحلیل حکایت .....................................................................................................61
1- ماه در ایران ......................................................................................................................62
2- ماه در هند.........................................................................................................................63
3- ماه و زن...........................................................................................................................64
4- ارتباط آب و ماه در ایران..................................................................................................65
5- ارتباط آب و ماه در هند....................................................................................................65
6- ارتباط ماه و مرگ.............................................................................................................67
5- حکایت «بوف و زاغ»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................68
بخش دوم: نمادشناسی............................................................................................................70
1- زاغ(کلاغ)........................................................................................................................70
1-1: زاغ(کلاغ) در ایران.......................................................................................................70
1-2: زاغ(کلاغ) در هند........................................................................................................71
1-3 : نمادشناسی زاغ(کلاغ)..................................................................................................71
2- جغد.................................................................................................................................72
2-1: جغد در ایران................................................................................................................72
2-2: جغد در هند..................................................................................................................72
2-3 : نمادشناسی جغد..........................................................................................................73
بخش سوم: تحلیل حکایت......................................................................................................73
1- خویشکاری زاغ در باب «بوف و زاغ»................................................................................73
1-1:چارهجویی زاغ با آتش...................................................................................................74
2- خویشکاری جغد در باب «بوف و زاغ»..............................................................................75
2-1: غار...............................................................................................................................76
4- تقابل نمادین زاغ و جغد....................................................................................................78
6- حکایت «سیاح و زرگر»
بخش اول: خلاصه حکایت.....................................................................................................79
بخش دوم: نمادشناسی............................................................................................................80
1- مار....................................................................................................................................80
1-1: مار در ایران..................................................................................................................80
1-2: مار در هند....................................................................................................................81
1- 3: نمادشناسی مار..............................................................................................................82
2- ببر....................................................................................................................................84
2-1: ببر در ایران..................................................................................................................84
2-2: ببر در هند....................................................................................................................85
2-3: نمادشناسی ببر...............................................................................................................86
3- بوزینه(میمون)...................................................................................................................86
3-1: بوزینه در ایران..............................................................................................................87
3-2: بوزینه در هند ...............................................................................................................87
3-3: نمادشناسی بوزینه..........................................................................................................88
بخش سوم: تحلیل حکایت......................................................................................................88
7- دیگر حیوانات «کلیله و دمنه»
1-آهو...................................................................................................................................89
2- باخه..................................................................................................................................90
3- بط....................................................................................................................................91
4- پلنگ................................................................................................................................92
5- خر...................................................................................................................................92
6- خرچنگ..........................................................................................................................93
7- راسو.................................................................................................................................93
8- روباه.................................................................................................................................94
9- غوک...............................................................................................................................94
10- کبوتر.............................................................................................................................95
11- گربه..............................................................................................................................96
12- گرگ............................................................................................................................96
13- ماهی..............................................................................................................................97
فصل سوم: بررسی کنشهای حیوانات و تحلیل ساختاری چند حکایت
بخش اول: بررسی کنشها...................................................................................................100
1- آهو................................................................................................................................100
2- باخه...............................................................................................................................100
3- ببر..................................................................................................................................101
4- بط.................................................................................................................................101
5- بوزینه.............................................................................................................................101
6- پلنگ.............................................................................................................................101
7- جغد...............................................................................................................................101
8- خر.................................................................................................................................101
9- خرچنگ........................................................................................................................102
10- خرگوش.....................................................................................................................102
11- راسو........................................................................................................................... 102
12- روباه...........................................................................................................................102
13- زاغ..............................................................................................................................103
14- شتر.............................................................................................................................103
15- شغال...........................................................................................................................103
16- شیر.............................................................................................................................104
17- غوک........................................................................................................................ 106
18- فیل............................................................................................................................ 107
19- کبک.........................................................................................................................107
20- کبوتر.........................................................................................................................107
21- گاو............................................................................................................................107
22- گربه...........................................................................................................................107
23- گرگ.........................................................................................................................108
24- مار.............................................................................................................................108
25- ماهی..........................................................................................................................108
26- مرغ ماهیخوار.............................................................................................................108
27- موش..........................................................................................................................108
بخش دوم: تحلیل ساختاری چند حکایت............................................................................109
1- حکایت «شیر و خرگوش» ...........................................................................................109
1-1: بررسی ساختار کلی دو حکایت......................................................................................111
1-2:تحلیل تشابهات..............................................................................................................113
1-2-1: خصوصیات قهرمان در حکایت شیر و خرگوش........................................................113
1-2-2:خصوصیات قهرمان در حکایت بهیم سین و باکه........................................................114
1-3: خصوصیات ضد قهرمان................................................................................................115
1-3-1: در حکایت شیر و خرگوش....................................................................................115
1-3-2: در حکایت بهیم سین و باکه...................................................................................115
1-4: چاره جوییها............................................................................................................116
1-5:همانندیهای داستان ضحاک در شاهنامه با حکایت شیر و خرگوش و بهیما و باکه..........118
1-5-1: خصوصیات قهرمان در داستان ضحاک...................................................................118
1-5-2:خصوصیات ضدقهرمان در داستان ضحاک..............................................................118
1-5-3: چاره جویی در داستان ضحاک..............................................................................119
2- حکایت »شیر و گاو»......................................................................................................121
3-بررسی تطبیقی ساختار داستان بوف و زاغ با داستان پادشاه جهود و نصرانیان:...................122
4- داستان پادشاه و برهمنان در کلیله و دمنه.........................................................................127
4-1 بررسی ساختاری داستان پادشاه و برهمنان در کلیله و دمنه با داستان بهرام گور و کنیزک در هفتپیکر نظامی .................................................................................................................129
فصل چهارم: بیان دو عامل دیگر ماندگاری «کلیله و دمنه»
بخش اول: بررسی چند اندیشهی بارز دینی..........................................................................134
1-1: زن در کلیله و دمنه.....................................................................................................134
1-2: زهد و ریاضت.......................................................................................................... 138
1-3 : دوستی و ایثار و حفظ پیمان......................................................................................139
1-4 : حفظ جانوران و محیط زیست...................................................................................140
بخش دوم: کلیله و دمنه و تأویلهای رمزی..........................................................................143
فصل پنجم: نتیجهگیری..............................................................................153
پینوشت..........................................................................................................................167
تصاویر..............................................................................................................................182
چکیده انگلیسی(abstract).........................................................................................193
فهرست منابع.................................................................................................................. 194
نمودارها:
نمودار شماره(1).................................................................................................................156
نمودار شماره(2).................................................................................................................157
نمودار شماره(3).................................................................................................................158
جداول:
جدول شماره(1)نمادها.......................................................................................................161
جدول شماره(2)کنشها.....................................................................................................163
جدول شماره(3)تطبیق ساختاری چند حکایت از کلیله و دمنه با داستانهای در ادبیات فارسی.............................................................................................................................. 166
فهرست تصاویر:
تصویر 1: میترا در حال قربانی گاو(موزه واتیکان).(برگرفته از کتاب «آیین مهر»:50).
تصویر2:دورگا،تجسم نیروی خلاقهی شیوا(آیین مهر:61).
تصویر3 :خدای خورشید و کلاغ(آیین مهر:52).
تصویر4 : شیوا و خانوادهی او. شیوا در حال به رشته کشیدن جمجمه مردگان است. نقاشی کانگرا1790، موزهی ویکتوریا و آلبرت(شناخت اساطیر هند:49).
تصویر5 :دورگا، یکی از جنبههای زنانهی ایزد بزرگ، شیوا، که زاده شد تا نابودگر دیوها باشد(دانشنامه اساطیر جهان:444).
تصویر6 : گرودا، شهریار پرندگان و مرکوب و ناقل ویشنو(شناخت اساطیر هند:49).
تصویر7 : جتایو، تجسم گرودا، در حال حمله به «راونا» است؛ در این نبرد جتایو زخمی شد اما چندان زنده ماند که «راما» را از ربوده شدن سیتا آگاه کند.نقاش مغول مربوط به سدهی هفتم(شناخت اساطیر هند:106).
تصویر8 : دستبند برنجین مربوط به دورهی هخامنشی، مکشوفه از گنجینه جیحون(درآمدی بر اسطورهها و نمادهای ایران و هند:157).
تصویر9 : در آتش شدن سیتا برای اثبات پاکدامنی خود. نقاش مغولی سده هفدهم میلادی(شناخت اساطیر هند:111).
تصویر10 : کوزهی مربوط به زمان اشکانیان(درآمدی بر اسطورهها و نمادهای ایران و هند در عصر باستان:130).
تصویر11 : تندیس سرسوتی، ایزدبانوی آب، شعر و موسیقی در هند(شناخت اساطیر هند:159).
تصویر12 : ماه ـ زن(آیین مهر:52).
تصویر 13: تندیس دیانا، ایزدبانوی ماه در روم باستان(دانشنامه اساطیر جهان:384).
تصویر14 : کامه خدای عشق سوار بر فیلی نمادین و به هم برشده از زنانی که در جستجوی محبت اویند. نقاشی تریچلی نوپولی، موزهی ویکتوریا و آلبرت(شناخت اساطیر هند:178).
تصویر15: کریشنا در حال رام کردن و رقصیدن بر تن اژدرمار اهریمن به نام کالیا، کالیا مقیم رود جمنا بود و کریشنا با رام کردن او به هنگام نوجوانی، مردمان ساحل رود را از وحشت رهانید. تندیس مفرغی از کهولا سده 16 میلادی، موزه ویکتوریا و آلبرت(شناخت اساطیر هند:101).
تصویر16: تندیس آسکلهپیوس، ایزد درمان در روم باستان(دانشنامه اساطیر جهان:384).
تصویر17: تندیس «مانجوسری«(manjusri)، تجسم بودایی خرد(دانشنامه اساطیر جهان؛76).
فصل اول:کلیات
1- مقدمه:
اسطوره از مفاهیمی است که ارائهی یک تعریف جامع از آن، که دربرگیرندهی همهی مفاهیم و مطابق با فرهنگهای مختلف باشد، کار دشواری است. پژوهشگران، بر اساس دیدگاههای خاص خود، تعاریفی از اسطوره ارائه دادهاند. در این پژوهش نیز باید ابتدا تعریف خاصی از اسطوره پذیرفت و ارائه داد. ژاله آموزگار در بخش اساطیری «تاریخ ایران باستان» مطالبی دربارهی اسطوره آورده است که با مباحث پژوهش حاضر همخوانی بیشتری دارد:
«اسطوره واکنشی از ناتوانی انسان است در مقابله با درماندگیها و ضعف او در برآوردن آرزوها و ترس او از حوادث غیر مترقبه. قدرت تخیل، نهایت فعالیت خود را در این زمینه انجام میدهد. خدایان به این ترتیب خلق میشوند و سپس به شهریاران و پهلوانان زمینی تبدیل میگردند و گاهی به عکس از شخصیتی تاریخی یا قهرمانی معمولی، موجودی اسطورهای شکل میگیرد؛ به این صورت که همهی ویژگیهای یک موجود خارقالعاده را به او نسبت میدهند...از سوی دیگر اسطوره تجسم احساسات آدمیان است به گونهای ناخودآگاه، برای تقلیل گرفتاریها یا اعتراض به اموری که برایشان نامطلوب و غیرعادلانه است و چون آن را تکرار میکنند آرامشی به آنها دست میدهد...»(آموزگار،1383: 54)
به عبارت دیگر، «اسطوره» بیان بینش و تفکر انسان ابتدایی در برخورد او با پدیدههای پیرامونش است.
حضور مؤثر جانوران در حیات آدمی باعث شده این موجودات ابتدا در حیات اساطیری و سپس به شکل نمادین در خدمت بیان اندیشههای انسانها قرار گیرند. حیوانات علاوه بر حضور در اساطیر و حماسهها، بعدها در داستانهای عرفانی، تعلیمی و قصهها و حکایات پندآموز نیز نقشآفرینی میکنند و در برخی موارد پشتوانهی نمادین و کهن خود را(هر چند کمرنگ) حفظ کردهاند و ریشهی بعضی از خویشکاریهایشان را میتوان در پشتوانهی اسطورهای آنها مشاهده کرد.
1-1تعریف نماد:
نماد معانی متفاوت و مختلفی دارد. در ایران نماد درمعنای لغوی خود چنانکه در لغتنامهی دهخدا و به نقل از آنندراج آمده است، به معنای «فاعل»، یعنی ظاهر کننده و نشاندهنده و مظهر واقع شدن است. اما در دوران جدید، این واژه عمدتاً در «غیر ما وُضع له» به کار رفته است و غالباً با نقشهای کنایی، استعاری و حتی گاه در معنای نشانه و علامت استعمال شده است.(ر.ک:قبادی،1374: 339) کلمهی نماد، برابر(symbole)، در زبان فرانسوی است؛ «لغت symbole از واژهی یونانی«sumballein» میآید که به معنی به هم پیوستن و اتصال است. هر sumbalon در اصل نشانهای برای شناخت و بازشناسی بوده است، یعنی یک نیمه از آنچه را که هرگز ندیده باشند، چون برادر بدانند و بپذیرند.»(ستاری،1366: 9)
نماد همیشه سرشار از راز و رمز است.«از ابتدا که معرفت بشری از افسانهها و اساطیر فراتر آمده یعنی قالب فرضیه و فلسفه به خود گرفت تاکنون، تعریف نماد همچنان چند پهلو و ناگشوده باقی مانده است.»(قبادی،1374: 342)
تعریف نماد از نظر اصطلاحی نیز بسیار گسترده و وسیع است و اغلب صاحبنظران، نماد را از دیدگاهی ویژه و سازگار با قلمرو کاری خویش تعریف کردهاند؛ چنانکه روانشناسان، فلاسفه، اسطورهشناسان، ادیبان و... هر کدام تعریفی متفاوت از نماد ارائه دادهاند؛ البته در همهی این تعاریف یک نقطهی مشترک وجود دارد و آن این است که: نماد بر معنی و مفهومی، ورای آنچه ظاهر آن مینماید دلالت دارد؛ معنیای پوشیده و پنهان که باید کشف شود.
به تعریف نماد از چند دیدگاه مختلف اشاره میشود که این تعاریف برگرفته از مقالهی «نظری بر نمادشناسی و اختلاف و اشتراک آن با استعاره و کنایه» است:
نماد در علم روانشناسی به معنی وجه آشکار و نمایان صورت مثالی ناشناخته و فینفسه بیاننشدنی است. هر صورت مثالی میتواند در جامهی نمادهای مختلف ظاهر گردد. این نمادها به نوبهی خود میتوانند مجموعهی صورتهای گوناگونی را تشکیل دهند و به شکل دستههای تصاویر به هم پیوستهای درآیند. از نظر یونگ، نمادهای گوناگون مجسمکنندهی صورت مثالی هستند.(ر.ک:باستید،1370: 70)
«در فرهنگ فلسفی، نوشتههای سمبلیک و نمادین، آثاری مبتنی بر صور الهامی در مقابل تفکر منطقی مبتنی بر معانی مجرد، تعریف شده است. میرچا الیاده رمز و نماد را دنباله و ادامهی تجلی قداست در اساطیر توصیف کرده است. از نظر ادبی نیز هرگاه در اثر ادبی، ابزار و عناصری به خدمت گرفته شود که القاءکننده و مبیّن موضوع یا شیی دیگر باشد یا عملی مطرح گردد که امر دیگر را القاء کند که هم خود باشد و هم مظهر مفاهیم فراتر از وجود عینی خود، «نماد» خوانده میشود.»(قبادی،1374: 341-339)
همچنین نماد به حسب جایگاه آن در اثر و وسعت و شمول یا سیر تاریخی و طبیعی آن، به این گروهها قابل تقسیم است:
تقسیمبندی بر حسب جایگاه نماد در اثر:
1- تصویرهای پراکنده: در صورتی که اثر، یک اثر ساختاری نباشد ـ مثلاً رمان، داستان، قصه، مثنوی یا قصیده نباشد یا تمام ساختار اثر ادبی، نمادین نباشد؛ همانند: غزلیات شمس، در این صورت نماد به صورت تصویرهای پراکنده جلوه میکند؛ مثلا نماد سیمرغ در غزلیات.
مقایسهی سبک شناسانه‌ی حبسیّات مسعود سعد سلمان با حبسیّات خاقانی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1-1- پرسش اصلی تحقیق (مسأله‌ی تحقیق)3
1-7- روش گرد آوری اطلا عات.. 5
2-1- تاریخچه مختصر ادبیات تطبیقی (= مقایسه‌ای) ازآغاز تا امروز. 6
2-4- تعریف شارل بارلی از سبک شناسی. 10
2-5-3- سبک «عدول از هنجار زبان است».20
2-6- مقصود ریفاتر ساخت گرای معروف از خلاف انتظارها21
2-8- نظر فرمالیست‌های روسی درباره زبان روزمره و زبان ادبی. 27
فصل سومنگاهی به زندگی و آثار مسعود سعد خاقانی
3-1- مسعود سعد و چند سرنوشت مشابه28
3-2- درباره منظومه‌ی شیلان اثر لرد بایرون. 29
3-3- دربارهی خاقانی و اشعار حبسیّه او. 30
3-4- تفاوت سبک مسعود با شاعران پیش از خود33
3-5- لحن خاقانی و لحن مسعود سعد در قصیده‌های حبسیّه37
3-6- تفاوت سبک از طریق مقایسه قابل ادراک است.. 39
3-7- سبک‌های مختلف شعر فارسی. 40
3-8- دربارهی قصیده ترسائیه خاقانی. 41
3-10- سه دبستان شعری در قرن ششم49
3-11- مختصات اسلوب شعری عهد سلجوقی یا بین بین. 49
3-12- مسعود سعد نماینده سبک عهد سلجوقی یا بین بین. 50
فصل چهارمروش‌های مطالعه‌ی سبک شناسانه
4-1- روشهای مطالعه سبک شناسانه قصیده‌ی «پستس گرفت همّت من زین بلند جای». 58
4-2- بررسی قصیده حصار نای به لحاظ سبک‌شناسی صور خیال. 60
4-4- بررسی قصیده‌ی خاقانی به لحاظ سبک‌شناسی صور خیال. 67
4-5- مقایسه سبک شناسانه‌ی قصیده‌ای از مسعود سعد و قصیده‌ای از خاقانی. 72
چکیده
«سبک، همیشه، از طریق مقایسه قابل ادراک است. چنانکه رنگ‌ها در تقابل یکدیگر، خود را نشان میدهند. هر قدر تضادّ رنگ ها بیشتر باشد، تجلّی رنگ ها بیشتر است. (شفیعی کدکنی،1389: 37)
گرچه آثار متحدالمضمون هم‌عصر، قاعدتاً سبک واحدی دارند و اگر احیاناً بین آنها افتراقی باشد لابد از نویسنده یا شاعری است که دارای سبک فردی و شخصی است. مسعود سعد سلمان (440-515) شاعر اوایل قرن ششم و خاقانی (520-595) شاعر اواخر قرن ششم است یعنی بین آنان حدود یک قرن فاصله است و علی‌الّظاهر به نظر میرسد که تفاوت چندانی بین اسلوب شاعری آنان نباشد. امّا پس از مطالعات سبک‌شناسانه اسلوب شاعری این دو سخنور در این رساله که بیشتر بر سبک‌شناسی ادبی (بررسی مختصات سبکی و ادبی و فکری) استوار است با توجه به انواع سبک‌شناسی و تعاریف رایج سبک و با توجه به آراء سبک‌شناسانی چون دکتر شفیعی کدکنی، شارل بالی، لئواسپیتزر، ملک‌الشعرای بهار و دکترشمیسا به این نتیجه رسیدم که بین سبک خاقانی یعنی سبک ارّانی (معروف به سبک آذربایجانی) و سبک عهد سلجوقی یعنی سبک بینابین مسعود فرق ظریفی وجود دارد که تا به حال کمتر مورد توجه شارحان قرارگرفته است. از دیگر مباحثی که در این رساله مطرح گردیده است توجه به «چه گونه گفتن» است به جای چه گفتن. امتیاز این نگرش نسبت به متدهای سنتّی مثلاً شرح لغات و مشکلات متون این است که به موازات توجه به چه گفتن باید به «چه گونه گفتن» هم که منجر به شناخت ماهیّت ادبیات و سبک ادبی میشود توجه داشت. توجه به «چگونه گفتن» نحوه بیان و چگونگی ارائهی مضمون said)(how it isنسبت به چه گفتن (what it is said) مخصوصاً بعد از رواج آرای فرمالیست‌های روسی امروزه در سراسر جهان امری مرسوم است. اکثر شاعران قصیده‌پرداز در مدح ممدوح از بخشندگی و شجاعت و همّت بلند او سخن گفته‌اند. اگر فقط چه گفتن ملحوظ نظر باشد، پس هیچ فرقی در میانه‌ی آنان نیست، حال آن که توجه به چگونه گفتن نشان میدهد که مثلاً بسیاری از گردنکشان نظم فارسی مخصوصاً از قرن ششم به بعد کسانی بودهاند که در طریق ایهام و مصادیق متعدد آن ایهام تناسب، ایهام تضاد، تبادر، استخدام، اسلوب الحکیم...) مشی می‌کرده‌اند و به موسیقی کلام مخصوصاً انواع سجع (موازنه) تکرار توجه داشته‌اند و همین طور نکات ظریف هنری دیگری روشن میشود. اگر بخواهم در یک جمله هدف این رساله را خلاصه کنم آن جمله این خواهد بود که طیف خوانندگان این رساله باید همواره توجه داشته باشند که در ادبیات موضوعات به اسلوب ادبی ارائه میشوند و اهمّ مطلب شناخت سبک ادبی است.» (شمیسا،1388:308و309)
واژگان کلیدی: شعر ، سبک، سبک‌شناسی صور خیال، فرمالیست ها
مقدمه
این پژوهش با عنوان «مقایسهی حبسیّات مسعود سعد و خاقانی شروانی» ضمن بررسی و تحلیل مفاهیم و مضامین مربوط به نوع ادبی حبسیّه در سروده‌های مسعود سعد سلمان و خاقانی شروانی براساس چاپ دیوان مسعود سعد سلمان مصحح دکتر مهدی نوریان و چاپ دیوان خاقانی شروانی مصحّح سید ضیاء الدین سجادی با طرح سؤالات پیشنهادی:
1- چه تفاوت‌های بارز سبکی بین حبسّات مسعود سعد و خاقانی وجود دارد؟
2- اگر بخواهیم برای حبسیّه‌های مسعود سعد از ادبیات جهان نمونه هایی بیاوریم با حبسیّه کدام شاعران شهیر قابل سنجش است؟
3- ضرورت بررسی سبک‌شناسی صور خیال (= سبک‌شناسی بیان) در حبسیّات مسعود و خاقانی چه ضرورتی دارد؟
کوشیده است با فرضیه‌های زیر:
1- حبسیّات مسعود سعد که از شاعران سبک بینابین و عهد سلجوقی که مدّت 18 یا 19 سال از عمر خود را در زندان سو و دهک و قلعه‌ی نای سپری کرده است از حبسیّات خاقانی که تنها اندکی از عمر خود (7 الی 9 ماه) را در زندان سپری کرده است بسیار عاطفی و مؤثر است.
2- به لحاظ سبک‌شناسی لئواسپیتزر و واژگانی که در حبسیّات دو شاعر مزبور به کار گرفته شده است عنوان شاعر شب برای مسعود و عنوان شاعر صبح برای خاقانی برازنده تر است.
3- لحن مسعود به لحاظ سبک‌شناسی از لحن خاقانی عاطفی، صمیمی و سوزناک است و لحن خاقانی به لحاظ نحوه‌ی اداهای بیان مطنطن و فاضلانه و به لحاظ زیباشناسی و بلاغت شعر فارسی نسبت به اشعار مسعود سر است.
به بررسی حبسیّات (= شعرهای زندان) دو شاعر با توجه به دانش سبک‌شناسی و انواع آن و بر پایه نظریات سبک‌شناسان ایرانی و غیرایرانی مانند، بهار، شمیسا، شفیعی کدکنی، محمد جعفر محجوب و شارل بالی و لئواسپیتزر و ماروزو و ... بپردازد. به همین منظور پژوهشگر به مطالعه حبسیّات دو شاعر در دیوان چاپ‌های یاد شده پرداخت. شیوه‌ی کار بدین گونه است که تمامی ابیات حبسیّه را از دیوان دو شاعر که به نحوی جلب توجّه می‌کردند در برگه‌هایی یادداشت کرد و سپس به تبیین عناصر سبک‌شناسی این ابیات پرداختم. و ابیاتی را که به سبک آذربایجانی و ارّانی مربوط بودند نیز تشریح نمودم. نتیجهی بازیافت این تحقیق که هزاران فیش است به ما می‌گوید که به لحاظ مختصات زبانی بین سبک مسعود سعد سلمان و خاقانی شروانی هیچ تفاوتی وجودندارد. امّا به لحاظ مختصات ادبی و فکری تفاوت بارزی بین سبک دو شاعر وجود دارد. که در متن پایان نامه به تفصیل تشریح گردیده است.
فصل اول
کلیّات تحقیق
1-1- پرسش اصلی تحقیق (مسأله‌ی تحقیق)
1-حبسیات مسعود سعد و خاقانی از منظر سبک‌شناسی چه مختصاتی دارند؟
2- عمده ترین مختصات سبکی (زبانی ،ادبی و فکری) حبسیّات خاقانی و مسعود سعد کدامند؟
1-2- بیان مسأله
یکی از مسائل حائز اهمیت در پهنه‌ی ادبیات فارسی که تا به حال چندان مورد اعتناء قرار نگرفته است و جا دارد که با جامعیتی بیشتر به آن پرداخته شود بررسی متون متحدالمضمون براساس تحقیقی روشمند و علمی است.
حبسیّه یکی از انواع ادب غنایی است که مبدع آن در ادب فارسی مسعود سعد است از آن روی که هیجده سال از عمر خود را در زندانهای مختلف به باد داده و به تجربه‌ای تدریجی و دراز مدت و درونی دست یافته است. در قله‌های رفیع بی فریاد، مونس او ستارگان است و با کوه وستاره راز می‌گوید. شعر مسعود در حقیقت نمایی که بقول ارسطو اساس ادبیات است، قیامتی است. به واسطه‌ی همین حقیقت نمایی است که با خواندن اشعار مسعود موی برسر خواننده سیخ میشود و خواننده با او احساس همدردی (Sympathy) میکند و آه‌های پیاپی از سینه‌ی خود بیرون می‌آورد. خاقانی هم که از شاعران همروزگار مسعود است، به قصد زیارت کعبه بدون اجازه‌ی اخستان شروانشاه از شروان بیرون رفت و به مدت هشت ماه درسال 569 یا 570 به زندان افتاد. در زندان پنج قصیده‌ی غرّا سرود، که از همه مهمتر قصیده‌ی ترسائیّه‌ی اوست. عدم توجه به این مسائل بر جامعه شناسی ادبی آسیب وارد میکند و ارتباط نسل حاضر را با ادبیات کلاسیک قطع میکند. پس با این وصف گستردگی دامنه‌ی موضوع ما را بر آن می‌دارد که جهت تحقیقی روشمند بر بنیاد روش سبک شناختی متون به بررسی مقابله‌ای موضوع حبسیّه در دیوان دو شاعر بپردازیم و سؤالاتی را طرح کنیم تا بر اساس این سؤالات مسیر پژوهشم روشن گردد.
1-3- سوابق مربوط
پیشینه پژوهش در این زمینه و در رابطه با موضوع مورد نظر بسیار اندک و حتی تعداد آن از انگشتان دست نیز کمتر است. در این زمینه تنها منابع فکری ما دیوان خود شعرا و مقدماتی است که مصححین بر این دیوان‌ها نوشته‌اند. مقدمه‌ی دیوان رشید یاسمی، مقدمه‌ی دیوان دکتر مهدی نوریان دربارهی اشعار مسعود سعد و گفتارهای مرحوم بدیع الزمان فروزانفر درباره هر دو شاعر و در این اواخر گزیده‌ی مهم اشعار مسعود سعد به خامه‌ی دکتر شمیسا و گفتارهای عالمانه‌ی دکتر زرین کوب در کتاب با کاروان حلّه دربارهی هر دو شاعر و از همه مهمتر شرح قصیده ترسائیه خاقانی به قلم ولادیمیر مینو رسکی روسی الاصل با ترجمه‌ی دکتر زرین کوب ومقدمه دیوان و گزیده‌های شادروان دکتر سید ضیاءالدین سجادی از شعر خاقانی و سرچه‌ی آوا و رنگ به قلم دکتر میر جلال الدین کزازی خاقانی شناس معروف چونان خوان گسترده ای برای این تحقیق بوده است وبه بقیه منابع و مراجع نیز در بخش کتابنامه اشاره گردیده است.
1-4- فرضیه‌ها
1- در حبسیّات مسعود سعد سلمان عنصر عاطفی و روحیه عاطفی و روحیه غنایی غلبه دارد اما در حبسیّات خاقانی عنصر حماسی و روحیه مقاومت، عنصر عاطفی از نوع غم را تحت تاثیر قرار داده است.
2- در حبسیّات مسعود سعد سلمان رنگ، سایه، شب از عناصر القای معانی است اما در حبسیّات خاقانی رنگ سپید و صبح در القای معانی غلبه دارد.
1-5- اهداف تحقیق
هدف این تحقیق کاملا علمی است. سبک‌شناسی در ایران از علوم نو پاست و بررسی متون ادبی از این دیدگاه بسیار نادر است. در بررسی این دو اثر هم به آراء فرمالیست‌ها توجه شده و هم به آراء ساختگرایان. استفاده از روش لئو اسپیتزر سبک‌شناس معروف آلمانی مؤیّد هدف علمی داشتن این اثر است. این روش باعث میشود تا ما سرانجام بتوانیم به روش (Explication de texte) یعنی تفسیر و توضیح متن آثار خود را دیگر گونه بخوانیم و تا از این مرحله عبور نکنیم قادر به استفاده درست از روشهای جدیدتر نخواهیم بود. پس ضرورت‌های خاص تحقیق این هاست:
1- آثار خود را به روش جدید بفهمیم تا مدرنیته را با سنت همراه کنیم.
2- به جامعه شناسی ادبی مطرح در آن روزگاران پی ببریم. مثلا فضای زندان چگونه بوده است؟ مسعود سعد احتمالا نجوم را از بهرامی در زندان یاد گرفته است آیا واقعا چنین امکانات آموزشی در زندانهای آن روزگار وجود داشته است؟ علت اینکه اجازه داده اند به مسعود این همه در زندان شعر بسراید چه بوده است آیا علت مدح‌های مسعود از بزرگان عصر بوده است یا خیر؟ نحوه‌ی بازجوئی ها و استنطاقات از متهمین چگونه بوده است؟
3- استفاده از تصاویر شاعرانه و قطب‌های مجازی و استعاری زبان در چه حد است؟ اکثر این شاعران که به حبس گرفتار آمده اندخود را بی گناه می‌دانسته اند این ادعای شاعران تا چه حد حقیقت دارد؟ آیادر مورد خاقانی میتوان گفت به آزادی سریع خود اطمینان داشته و در آن چند ماه می‌خواسته آن فرصت را نیز مغتنم بشمارد و تمام معلومات خود را در قالب حبسیّه بازتاب نماید.
نام بهره وران:
مخاطب این پژوهش گروه کثیری از اجتماع از قبیل: دانش آموزان، دانشجویان، اساتید دانشگاهها، کتابخانه ها و مؤسسات فرهنگی و آموزشی خواهد بود.
1-6- روش کار
ابتدا حبسیّه‌های مسعود سعد را براساس دیوان دکتر مهدی نوریان گزیده کردم و سپس حبسیّه‌های خاقانی را براساس دکتر ضیاءالدین سجادی گزیده نمودم. ابیاتی را که از جنبههای گو ناگون به کار پژوهشم می‌آمد یادداشت و فیش برداری نمودم. تفاوت‌های سبکی جالب به دست آمد نتیجه بازیافت که در حقیقت مجموعه ای از فیشها و اسناد است به ما می‌گوید: شعر مسعود از شعر خاقانی سوزناکتر و مؤثر و عاطفی تر است. وگاه میرسد که انسان با خواندن شعرهای مسعود اشک بر رخسارش می‌نشیند و آه‌های پیاپی می‌کشد. شعر خاقانی نیز از جهت فخامت زبان و هیمنه و طمطراق نسبت به شعر مسعود برتر است.
1-7- روش گرد آوری اطلا عات
کتابخانه‌ای
ابزار گردآوری اطلاعات:
فیش‌برداری
روش تجزیه و تحلیل:
مبتنی بر روش کیفی و اسناد و فیش‌برداری است.
فصل دوم
تعاریف و مفاهیم
2-1- تاریخچه مختصر ادبیات تطبیقی (= مقایسه‌ای) ازآغاز تا امروز
درست است که دربارهی شرح احوال و زندگانی «امیر مسعود بن سلمان لاهوری، شاعر بد اقبال امّا بلند آوازه‌ی پارسی‌سرای نیمه‌ی دوم قرن پنجم و آغاز قرن ششم (438-515) و افضل‌الدین بدیل ابن علی بن عثمان حقایقی شروانی ملقب به حسّان العجم و متخلص به خاقانی (438-5151).(ترابی،218:1382 و 247)
کتاب‌ها و رساله‌های بسیار تصنیف شده‌است، اماّ هنوز – و شاید همواره- برای یک رساله‌ی تازه‌ی دیگر؛ که هرچند احیانا از نکته‌های تازه هم خالی نباشد؛ از داعِیه آنکه حرف آخر را در این باب آورده است، خالی نماید جایی هست؛ و آن پرداختن به مقایسه و مقابله سبک شناسانه اشعار دو شاعر فحل و دو شاعر صاحب سبک و دو شاعر اهل مفاخره است در موضوع حبسیّه. این مقایسه و مقابله که درادب کلاسیک از آن به موازنه تعبیر میشود، صورت کهنتر آن در شعر شاعران و مکتوبات نویسندگان مسبوق به سابقه است، و حتی گفته شده است که «در نقّادی نیز مثل علم تشریح وعلم اللغه هیچ طریقی رامطمئن تر و مفید تر از آن نیافته اندو فواید محسوس و مفیدی را نصیب علم الاساطیر کرده است.»(زرین کوب،69:1382)
باز با آنچه مورد تحقیق و توجه ماست تفاوت اساسی دارد؛ موازنه یعنی سنجش دو شاعر با هم در ادبیات عرب مرسوم بوده است و حتّی کتاب‌هایی نیز در این زمینه نوشته شده است که از کتب معروف در این زمینه یکی «الموازنه‌ی بین الطائیین ابی‌تمام و البحتری» تألیف ادیب مصری ابوالقاسم حسن ابن بشر آمدی است و دیگری «الوساطه‌ی بین المتنبی و خصومه» تألیف قاضی عبد العزیز جرجانی. موازنه یا سنجش دو شاعر در ایران هم مرسوم بود اما نه به صورت تفصیلی به حدی که کتابی شود. گاهی از شاعری نظر خواهی می‌کردند که به عقیده‌ی شما فلان شاعر بزرگتر است یا بهمان؟ و داور در این زمینه به شعر جوابی می‌داد که معمولا محتاطانه است و صریح نیست، زیرا هردو شاعر مورد مقایسه، در جامعه طرفداران و محبوبیتی داشته اند. مثلا سالها پیش که نقد ادبی و علم سبک‌شناسی بیمارگونه‌ای داشته‌ایم و در بحران نقد ادبی به سر می‌بردیم با این شعر جامی همداستان می‌شدیم و به نشانه‌ی تأیید سری هم تکان می‌دادیم که:
در شعر سه کس پیمبرانند هر چند که لا نبیّ بعدی
«اوصاف» و «قصیده» و «غزل» را فردوسی و انوری و سعدی
(حاکمی،1367 :105)[1]
«که امروزه به برکت انتشار بعضی مسائل اجتماعی و سیاسی و نیز ملاحظات انتقادی بعضی ادیبان قرن اخیر، داوری ما در باب شاعران کهن تغییراتی کرده است وگرنه چگونه میتوان باور کرد در زبانی که شاعرانی به عظمت نظامی گنجوی و خاقانی شروانی و سنائی غزنوی و جلال الدّین رومی و فرید الدّین عطّار دارد، کسانی بیایندو سه پیامبر برای شعر فارسی برگزینند: فردوسی و سعدی و انوری. در مورد فردوسی و سعدی جای بحث نیست، به ویژه این مربوط به روزگاری است که هنوز خواجه حافظ به شاعری نپرداخته بوده است و حضرت مولانا هم که فراتر از مقام شاعری دارد؛ امّا انوری را یکی از سه پیامبر شعر فارسی بشمار اوردن، حکمی است ظالمانه در حق نظامی و خاقانی و سنایی و خیّام».(شفیعی کدکنی،281:1386)
به هر تقدیر چنین پرسش هایی در ادبیات همه کشورها بوده است و مردم دوست داشتند، بدانند که به نظر صاحب نظران کدامیک از شاعران مطرح معاصرشان یا شاعران معروف قدیم، از دیگری بالاتر است. مثلا در زمان انوری این سؤال مطرح بود که او بالاتر است یا شاعر معاصر دیگر او: فتوحی مروزی؟ (شمیسا،107:1378)
که در این مورد داوری هایی نیز گردیده است که یکی از بهترین این داوری‌ها را داوری شبلی نعمانی باید تلقی کرد، شبلی نعمانی در شعر العجم 1/215 می‌نویسد: «انوری از ظهیر یا از تمام معاصرین خود بالاتر باشد ما حرفی نداریم، لیکن اورا همدوش سعدی و فردوسی قرار دادن الحق بی انصافی است؛ که این سخن شبلی را استاد ملک الشعرای بهار در قصیده‌ی زیبایی بدینگونه بیان کرده است:
من عجب دارم از آن مردم که هم پهلو نهند در سخن، فردوسی فرزانه را با انوری
انوری هر چند باشد اوستادی بی بدیل کی زند با اوستاد طوس، لاف همسری؟
سحر، هر چندان قوی، عاجز شود با معجزه چون کند با دست موسی سحرهای سامری؟
(بهار،1344 :1/633)
در روزگار ما نیز بعد از داوری استاد فروزانفر در کتاب سخن و سخنوران (چاپ خوارزمی، صص 334-333)، داوری شاعر نامدار معاصر، شادروان دکتر مهدی حمیدی شیرازی است؛ که از سر کمال آگاهی و اجتهاد ادبی و وقوف بر مسائل شعر سنتی فارسی است از آنجا که این داوری در تاریخ نقادی ایران ارج و ارزش ویژهای دارد در اینجا ذکر میشود:
«بعضی از نقادان انوری را سر آمد شعرای این قرن (ششم) و یکی از شعرای پنجگانه‌ی بزرگ ایران در تمام قرون شناخته‌اند، حقیقت این است که اگر چه نمی توان انوری را با وجود شعرایی از قبیل مسعود سعد و خاقانی و نظامی، بطور مطلق، سرآمد شعرای این قرن شناخت و نیز معلوم نیست که همهی سخن شناسان بتوانند او را یکی از شعرای پنجگانه‌ی بزرگ ایران بشمار آورند، قدرت و تسلط اورا در مدیحه سرایی و رام کردن معانی و الفاظی که به این کار آیدبه هیچ نحو نمی توان انکار نمودو اگر این هنر مفهوم واقعی و کامل شعر باشد، ناچار، انوری یکی از شعرای پنجگانه‌ی بزرگ ایران خواهد بودو شک نیست که مفهوم شعر در بعضی ادوار آنقدر خود را به این هنر نزدیک کرده که اگر هم عین آن به نظر نیامده، نزدیک ترین مشابه آن تلقی شده است. کار خاص انوری قصیده سرایی یا بهتر بگوییم مدیحه سرایی است، موضوع تمام قصاید او مدح و ستایش است. فنّ ویژه‌ی او – اگر بد و اگر خوب- همین یک فن است و با این که دراین فن عده‌ی بیشماری از شاعران قرون با او همکاری داشته‌اند، بسیار به صعوبت میتوان کسی از آنها را، من حیث‌المجموع، در شمار او محسوب داشت. از شعرای بزرگ قرن وی یکی مسعود است که به علل خاصی، که در شرح حال او نوشته شد، اگرچه بسیاری از قصاید خویش دلنشین‌تر و مطبوع‌تر از قصاید انوری به نظر میآید، هرگز آن انسجام و استحکام قصاید انوری و آن جا افتادگی ماهرانه‌ی کلمات-که هر مصرع را به صورت ردیفی از دندانهای درخشان و محکم و منظم و مروارید گون، در دهان شعر تنگ هم به رشته می‌کشد-در آنهانیست. یکی دیگر از شعرای بزرگ این قرن، خاقانی و دیگری نظامی است که اگر چه این دو تن، از جهاتب-که در ذیل احوال خود آنها خواهد آمد-بر انوری مزیت دارند، از جهاتی انوری را بر آنها مزیت است: زبان انوری، زبان دری پاک و ساده و روشن و خالی از هرگونه حشو و زواید است. هر فارسی زبانی از اشعار انوری، بی مدد استاد، چیزی می‌فهمد، اما هر فارسی زبانی قسمت عظیمی از اشعار نظامی و تقریبا تمام دیوان خاقانی رامعلوم نبیست که با مدد استاد هم درک کند. هنر انوری، در بیان، مبتنی بر پیرایش است و هنر خاقانی و نظامی بر آرایش. زیبائی ها و دلربائی‌های صوری کلام انوری – به پیروی از سلیقه و ذوقی خاص-از اجزاءاصیل کلام بنظر می‌آیند و دلربائی هاو زیبائی‌های صوری سخنان نظامی و خاقانی- به تبعیت از ذوق و سلیقه‌های مخصوص- از رنگ و نگاری دخیل.
طنین کلمات و طنطنه‌ی ترکیبات و غریو و هیاهوی لغات و اگر این اصطلاح پذیر فته شود: «حجم الفاظ» و هیمنهه‌ی مهابت نمای کلام، در اشعار خاقانی و نظامی، گاه، سخن را-از جهات صوری-تا حدی می‌رساند که بی‌شبهه شنونده را، از حیرت، به هراس می‌اندازد. کلام انوری از جهات صوری-علاوه بر اینکه از اینگونه طمطراق‌های عجیب و مهیب خالی مانده است، با پرهیز از هرگونه خدشه به زبان محاوره نزدیک شده است.....
در سینه‌ی انوری، مانند پیشروانش عنصری و ابوالفرج رونی، دلی شوریده و مالا مال از هیجان نبوده است و به همین جهت بیشتر قصاید او –با انکه رونق بازار هنرو استادی و صنعت است-کالای جهان ذوق و عشق و محبت نیست؛ و به تعبیر دیگر کمال زیبائی آنها، بر لطائف دلربائی آنها می‌چربد. بیشتر از این قصاید، از بیرون و درون، به اهرام کوه پیکر فراعنه‌ی مصر می‌ماند که با آنکه حاوی انواع و اقسام هنرهای ظریف است، محتوی چیزی جز اجساد پوسیده نیست. امّا بیننده‌ی خردمند میتواند انواع این هنرها را از این مقبره ها بیاموزدو در هرگونه بنای دیگری به کار ببرد.... روی هم رفته میتوان گفت مدایح خوب انوری شاهکارهای مدایح پارسی است....» (شفیعی کدکنی،139:1384)
[1]- نقل از: مفلس کیمیا فروش، شفیعی کدکنی، سخن، 1384، ص 121