بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغهword

چکیده

انسان ،موجودی اجتماعی است و ناگزیر باید با سایر افراد جامعه در ارتباط باشد. بی شک تعامل و ارتباط فرد با اجتماع در زندگی انسان، نقش محوری و سازنده دارد. متون بسیار غنی فرهنگ و معارف اسلامی و آثار ادبی پر است از اشاراتی در این مورد که اگر بخواهیم به آنها بپردازیم به فرصت و زمان زیادی نیاز خواهیم داشت. حدیث معروف «لَا رُهبانِیهَ فِی الِاسلَام» رهبانیت و گوشه گیری در اسلام وجود ندارد اشاره به بعد اجتماعی انسان است. اسلام، دینی است که همة برنامه هایش هماهنگ با رشد اجتماعی است و پیوند اجتماعی داشتن و روحیة گروهی بارها مورد تأکید قرار گرفته است. در ادبیّات نیز به مواردی بر می خوریم که در آن به نفوذ و تعلّق اجتماعی و ایجاد ارتباط با دیگران توجّه شده است.

حضرت علی (ع) که بار سنگین به سعادت رساندن یک جامعه به عهدة اوست به ارتباط اجتماعی و نحوة ارتباط انسان با خود، اطرافیان و خداوند بسیار توجّه کرده است و سخنان گرانبهای او را در این زمینه در نهج البلاغه در قالب خطبه ها، نامه ها و حکمت ها می بینیم. سعدی شیرازی درآثار ارزشمند خود با الهام از آیات قرآن کریم، نهج البلاغه و سایر روایات اسلامی که (از سراسر آثار او مشهود است) با زبان شیرین شعر و نثر و حکایات جذّاب و دلپذیر، به ابعاد مختلف ارتباط فرد و اجتماع پرداخته است. بی شک مطالعۀ دقیق و همه جانبة نهج البلاغه و آثار شیخ اجل در آشنایی ما با نحوة ارتباط با دیگران سهم به سزایی داشته است.

در این تحقیق سعی شده است که به موضوع بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه پرداخته شود.

 کلید واژگان: ارتباط اجتماعی، بوستان و گلستان، نهج البلاغه، امام علی علیه السّلام، سعدی شیرازی، ادبیّات تطبیقی.

فهرست مطالب

عنوان شماره صفحه

 فصل اوّل: اطلاعات مر بوط به طرح تحقیق.. ..1

1-1- بیان موضوع..2

1-2- مقدّمه..2

1-3- بیان مسأله. 3

1-4- هدفهای تحقیق 3

1- 5- ضرورت انجام تحقیق. 4

1-6- استفاده کنندگان از نتایج تحقیق......... 4

1-7-سؤال ها وفرضیه های تحقیق................ 4

1- 8- واژه های کلیدی طرح تحقیق....................................................................................5

1-9- تعریف مفاهیم مطر ح شده درسؤالها یا فرضیه های تحقیق 5

1-10- پیشینۀ نظری و تجربی ................. 6

1- 11- روش اجرای تحقیق...................... 6

فصل دوم : کلَیات............................ 8

2-1- تعریف جامعه............................ 9

2-2-علوم اجتماعی وکاربردهای آن..................................................................................10

-2-3-ارتباط اجتماعی........................ 11

2-4- مختصری در مورد روابط اجتماعی واجتماعی بودن انسان 12

2- 5- اجتماعی شدن چیست؟..............................................................................................13

2-6- ویژگی های انسان اجتماعی........................................................................................14

2-7- تنهایی، هراس دائم انسانها............. 14

2-8-آسیب های فقدان ارتباط اجتماعی ......... 16

2- 8-1-فقدان زبان.......................... 16

2-8-2- عدم امکان انتقال دانسته ها ......... 16

2-9- انواع ارتباط اجتماعی................. 17

2-9-1- ارتباط مستقیم....................... 17

2-9-2- ارتباط جهانی........................ 17

2-9-3- ارتباط احساس بر انگیز............................................ 18

2-9-4- ارتباط حرکتی.................................................................... 18

2-10- عناصر ارتباطات اجتماعی............................................ 19

2-11- اهداف ارتباط اجتماعی................................................. 19

2-12- اصول اساسی در حفظ ارتباط اجتماعی................ 20

2-12-1-اصل تقابل............................................................................. 20

2-12-2- اصل اندیشة ترکیبی.................................................... 20

2-12-3- اصل آگاهی.......................................................................... 21

2-12-4- اصل بقا................................................................................ 21

2-12-5- اصل توازن.......................................................................... 22

2-12-6- اصل همتایی....................................................................... 22

2-12-7- اصل تمییز حریم............................................................ 23

2-13- تحکیم روابط اجتماعی.................. 23

2-14- نهادهای اجتماعی وخصوصیات آنها.......................................................................23

2- 15- محتوای ارتبا طات انسانی ................................... 25

2- 15-1- چاشنی محبّت..................................................................... 25

2- 15-2- اکسیر عشق....................................................................... 25

2- 15-3- عقل............................... 26

2- 15-4- عدالت............................. 27

2- 15-5- احسان............................. 27

2-16- اجتماع اسلامی..........................................................................................................27

2-17- اسلام و زندگی اجتماعی..........................................................................................29

2-18- اسلام و دوستی..........................................................................................................30

2-19-روابط اجتماعی از دیدگاه اسلام، قرآن وحدیث.....................................................30

2-20- حفظ شخصیت انسانها..............................................................................................36

2-21- اثرپذیری نفس..........................................................................................................39

2-22-خلاصة فصل دوم........................................................................................................41

فصل سوم: سیری در نهج البلاغه

3-1- ضرورت زندگی اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع) 43

3-2- یک انسان کامل با همة زیبایی هایش................... 43

3-3- روزگار امام علی (ع)...................................................................................................44

3-4- نهج البلاغه............................................................................... 44

3-5- کارآمدی مطالب نهج البلاغه در همة اعصار وقرون45

3-6- ارزشهای اجتماعی نهج البلاغه................................... 46

3-7- راههای اجرای نظم وقانون از دیدگاه امام علی(ع) 46

3-7-1- حکومت و برقراری دولت در جوامع بشری........ 47

3-7-2- آداب ورسوم ارزشمند اجتماعی.............................. 47

3-7-3- حکومت ومقرّرات کامل الهی...................................... 47

3-7-4- دخالت ونظارت مردم....................................................... 48

3-8- راههای اصلاح و سلامت جامعه از دیدگاه نهج البلاغه 48

3-8-1-تقویت روحیّة مسئولیت پذیری................................... 49

3-8-2- لیاقت وشایستگی در نظام سیاسی ...................... 50

3-9- وظایف و ویژگی های رهبران......................................... 50

3-9-1- پاسخ حضوری به سؤالات وخواسته های مردم.. 51

3-9-2- حلّ مشکلات مردم.................................................................. 51

3-9-3- تأسیس مرکز پیگیری مشکلات...................................... 51

3-10- دیگر مسائل اجتماعی ارزشمند در نهج البلاغه 52

3-10-1-زندگی مادّی رهبران .................................................... 52

3-10-2- حق پذیری، انتقادپذیری ومخالفت با تملّق وستایش 53

3-10-3- آزادی اجتماعی............................................................... 53

3-10-4- فقر ونقش آن در انحطاط جامعه......................... 54

3-11-خلاصة فصل سوم.......................................................................................................54

فصل چهارم:سعدی واندیشه هایش

4-1- زندگی سعدی............................................................................... 57

4-2- هنر سعدی..................................................................................... 57

4-3- آثار سعدی.................................................................................. 58

4-4- گلستان.......................................................................................... 58

4-5- بوستان.......................................................................................... 59

4-6- قصاید سعدی............................................................................... 60

4-7- سبک ادبی آثار سعدی ونحوة بیان مفاهیم........ 60

4-8- علت شهرت ومعروفیت سعدی........................................... 61

4-9- مقایسة دوکتاب بوستان وگلستان از دیدگاه یکی از سعدی پژوهان........................................................................................................................ 62

4-10- ایران در عصر مغول...................................................................................................62

4-11- اوضاع اجتماعی عهد سعدی....................................................................................63

4-12- اوضاع شیراز در روزگار سعدی................................. 63

4-13- ادبیّات تعلیمی وسعدی.................................................... 64

4-14- نوسان درآراء سعدی......................................................... 66

4-15-مهم ترین طبقات اجتماعی در آثار سعدی ........ 67

4-15-1- فرمان روایان و خداوندان جاه......................... 68

4-15-1-1- وظایف پادشاهان از دیدگاه سعدی.............. 69

4- 15 -2- توانگران ومنعمان................................................. 71

4-15-3-زیردستان ودرویشان....................................................... 72

4-16- دیگر ارزشهای اجتماعی آثار سعدی...................... 73

4- 16-1- عدالت.................................................................................. 73

4- 16-2- حاکمیت قانون و ضوابط بر أمور................... 74

4- 16-3- گماردن افراد صالح در رأس امور.............. 74

4- 16-4 - آداب سخن گفتن.......................................................... 75

4- 16-5- تواضع و فروتنی در ارتباط با دیگران... 75

4-16-5- 1-شاخص های مؤثّر در تساهل وتسامح.... 76

4-16 - 5- 1-1- انتقاد پذیری................ 76

4-16 - 5-1-2- تملّق و خطر خودفریبی و خود بزرگ بینی 76

4- 16-6- جمع گرایی......................... 77

4-16-7- خدمت به خلق........................ 78

4-17- خلاصة فصل چهارم..................................................................................................79

فصل پنجم:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی وتطبیق آن با نهج البلاغه

5-1- ادبیّات تطبیقی......................... 81

5-2- درآمد................................. 81

5-3- عوامل حفظ روابط سازندة اجتماعی........ 83

5-3-1- ادب در گفتار........................ 83

5-3-1-1- سکوت وکم صحبتی.................... 83

5-3-1-2- سنجیده سخن گفتن................... 84

5-3-1-3- به موقع سخن گفتن...........................................................................................84

5-3-1-4- راست گویی وصداقت......................................................................................85

5-3-1-5- پرهیز از سخن چینی................. 86

5-3-1-6- پرهیز از غیبت..................... 87

5-3-1-7-توصیه به راز داری.................. .89

5-3-2- توصیه به نیکی واحسان............... ..90

5-3-3- نیکخویی.................................................................................................................92

5-3-4- تواضع و فروتنی.....................................................................................................93

5-3-5- وفای به عهد............................................................................................................93

5-3-6- عفو وبخشش...........................................................................................................95

5-3-7- پرهیز از عیب جویی................... 97

5-3-8- خوشرویی وخوش اخلاقی.................. 100

5-3-9- رعایت اعتدال.......................................................................................................101

5-3-10- برطرف کردن غم واندوه...................................................................................102

5-3- 11پرهیز از مردم آزاری.............................................................................................103

5-4- تأثیر پذیری سعدی از نهج البلاغه در مورد ارزش سخن..........................................104

5-5- توصیه به رفتار صحیح با مردم..................................................................................104

5-6- مصداق های روابط اجتماعی در زندگی روزمرّه105

5-6-1-نحوة ارتباط با پدر و مادر............ 105

5-6-2- نحوة ارتباط با همسایگان............. 107

5-6-3- نحوة ارتباط با زنان ................ 108

5-6-4- نحوه ارتباط با خویشاوندان....................................................................................110

5-6-5-ضرورت انتخاب دوست.......................................................................................111

5-6-6- نحوة ارتباط با دوستان............... 111

5-6-7- نحوة ارتباط با یتیمان............... 115

5-6-8- نحوة ارتباط با بزرگان............... 116

5-6-9- نحوة ارتباط با معزولان........................................................................................118

5-7- موقعیّت شناسی از دیدگاه امام علی (ع)... 118

5-7-1- هرسخن باید متناسب شأن گوینده باشد .. 118

5-7-2- جایگاه سؤال پرسیدن ................. 119

5-7-3- جایگاه شِکوه کردن ................... 119

5-7-4- در چه مکان هایی وبا چه افرادی رفت وآمد کنیم؟ 119

نتیجه گیری.........................................................................................120

فهرست منابع ومآخذ.........................................................................................................121

فصل اوّل

 اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

 اطلاعات مربوط به طرح تحقیق

1-1- موضوع

بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

1-2-مقدّمه

ارتباطانسانها، سنگ بنای جامعة انسانی است و بدون آن هرگز فرهنگ و سایر نمودهای پیشرفت در جامعة انسانی پدید نمی آید. به درستی هر گاه انسان از جامعه جدا بشود و در تنهایی غوطه بخورد، با همان سرعت راه به سوی انحراف، اعتیاد و خودکشی می برد.

ارتباط از نظر لغوی واژه ای است عربی، از باب افتعال که در فارسی به صورت مصدری به معنای پیوند دادن، ربط دادن و به صورت اسم مصدر به معنای بستگی، پیوند، پیوستگی و رابطه استعمال می شود.

انسان ،عمدة زندگی خود را در گروه های اجتماعی می گذراند و در مقام عضو خانواده یا همسایه یا عضو یک گروه خاصّ اجتماعی، اقتصادی، دینی و قومی و ... بادیگر همنوعان خود در ارتباط و کنش متقابل است.

حتّی افراد هنگامی که از عضویت خود در گروههای اجتماعی آگاه نیستند، طوری می اندیشند و عمل می کنند که دست کم یکی از علّت های آن عضویت در گروه است، نوع لباسی که می پوشیم و نوع غذایی که می خوریم، اعتقادات و ارزشها، آداب و رسومی که از آن پیروی می کنیم همگی در نتیجة ارتباط با دیگران است.

بنابراین نحوة ارتباط انسان با همة اطرافیانش، از مسائل مهم زندگی او بوده است. از چگونگی زندگی و تعامل انسان اوّلیه با طبیعت اطلاعاتی وجود دارد. اما از نحوة ارتباط انسان با هم نوعانش آگاهی بیشتری وجود دارد و در آثار ارزشمند دینی از جمله نهج البلاغه وآثار ادبی به ویژه آثار سعدی، مطالب ارزشمندی ذکر شده است که نگارنده بر آن است که به یاری خداوند متعال و راهنمایی استادان بزرگوار چگونگی ارتباط انسان با گروه ها و اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ذکر شده، استخراج نماید و با مدّون نمودن آراء و نظریات این دو بزرگوار، گامی در جهت اعتلای فرهنگ این مرز و بوم بردارد.

 1-3- بیان مسأله

انسان به حکم فطرت خود مایل است که آزاد باشد و هیچ قید و بندی که لازمة زندگی جمعی است نپذیرد اما به حکم تجربه دریافته است که بدون زندگی جمعی قادر نیست به زندگی خود ادامه بدهد امّا با مشارکت، همکاری و ارتباط با دیگران بهتر می تواند از مواهب خلقت بهره بگیرد. از این رو به ارتباط با دیگران روی آورده است. امام علی (ع) به عنوان هادی و نجات دهندة همة انسانها به دنبال این است که همة انسانها بدون گوشه گیری، انزوا طلبیدن و در جریان روند اجتماعی جامعه و در ارتباط با یکدیگر راههای سعادت و کمال را طی می کنند. لذا دستور العمل های خود را پیرامون این مهم در کتاب ارزشمند نهج البلاغه بیان کرده است.

سعدی شیرازی نیز به عنوان یک حکیم ، به تمام ابعاد وجودی انسان و نیازهای او آگاه است، بنابراین با مطالعة دقیق آثار او می توان سرنخ های زیادی پیرامون مسائل اجتماعی به ویژه نحوة ارتباط او با گروه های مختلف به ما بدهد که امروزه مدرّسان منابع انسانی و علوم اجتماعی با آن آشنا هستند ونویسنده به دنبال آن است که توصیه های این دو بزرگوار در مورد روابط اجتماعی و نحوة ارتباط با اقشار مختلف جامعه را از پیکرة آثار ارزشمند آنها استخراج نماید و به جامعة بشری عرضه نماید. این تحقیق به روش کتابخانه ای و بر مبنای سندکاوی صورت می پذیرد و نگارنده امید دارد تا تلاش های ناچیز وی بتواند آنگونه که شایسته و بایسته است حقّ مطلب را ادا نماید.

1-1- هدف های تحقیق

الف-هدف اصلی تحقیق:بررسی روابط اجتماعی در آثار سعدی و تطبیق آن با نهج البلاغه

ب-هدف های فرعی تحقیق

1-بررسی و نمایاندن روابط اجتماعی و بیان ارزشهای دینی و ادبی آن.

2-دیدگاه امام علی (ع) در مورد ارتباط با گروه های مختلف مردم.

3- دیدگاه سعدی شیرازی در مورد نحوة ارتباط با گروه های مختلف مردم.

4-تفاوت ها و شباهت های دیدگاه های آنان در زمینه های مختلف.

 1-5- ضرورت انجام تحقیق

گذشته را چراغ آینده دانسته اند، ملّتی که تاریخ پربار و پرشکوهی را پشت سر گذاشته، با آموختن فرهنگ ها و آداب و رسوم ها و نحوة ارتباط با گروه های مختلف جامعه، می تواند گردن فرازانه در میان ملّت های دیگر سرراست کند و داعیة رهبری و بزرگی برملّتهای بی تاریخ را داشته باشد.به دلیل آنکه بزرگان ما آثار ارزشمند زیادی را در ابعاد مختلف زندگی اجتماعی نوشته اند لذا در حال حاضر استخراج این مطالب و مدوّن ساختن آنها می تواند مایة افتخار جامعة ما در برابر کشورهای دیگر باشد.

با این توصیف ضرورت پژوهش و مطالعه دربارة اوضاع اجتماعی و شناخت نحوة ارتباط با گروه ها و اقشار مختلف جامعه، آشکار است. مطالعة نهج البلاغه و هم چنین آثار سعدی، ما را تا حدّ زیادی با نحوة ارتباط با دیگران آشنا می سازد.

1- 6-استفاده کنندگان از نتایج تحقیق:

1-استادان، پژوهشگران و دانشجویان زبان و ادبیّات فارسی

2-دانشگاهها و مراکز پژوهشی

3-دانشجویان رشتة علوم اجتماعی و علاقه مندان به مباحث جامعه شناختی

1-7-سؤالها و فرضیه های تحقیق

1-روابط اجتماعی چیست؟

2- ضرورت شناخت روابط اجتماعی در گذشته چیست؟

3-از دیدگاه امام علی (ع) ارتباط با گروه های مختلف جامعه چگونه باید باشد؟

4-از دیدگاه سعدی شیرازی، ارتباط با گروه های مختلف چگونه باید باشد؟

5-امام علی (ع) بسیار به نحوة ارتباط با دیگران اهمیّت داده اند.

6-امام علی (ع) معتقد اند با هر کسی متناسب با مقام و جایگاه او باید ارتباط برقرار کرد.

7-سعدی شیرازی معتقد است در ارتباط با دیگران باید آداب و اصول خاصّی را رعایت کرد.

1- 8-تعریف مفاهیم مطرح شده در سؤالها یا فرضیه های تحقیق

1-اجتماع: واژه ی اجتماع به طور تحت الّفظی توصیفی است از گردهمایی دو یا چند نفر و از این نظر با واژة گروه مترادف است. غالباً تعاریفی که جامعه شناسان از جامعه به دست داده اند با یکدیگر شباهت دارد و نکات مشترکی در آنها دیده می شود. بسیاری از متفکّرین، جامعة انسانی را با بدن انسان مقایسه کرده اند که این شیوة تفکّر را باید در یونان قدیم جست و جو کرد، جهت ارائة تعریفی جامع از جامعه، باید چنین اذعان داشت که یک جامعه، جمعیتی سازمان یافته از اشخاص است که با هم در سرزمینی مشترک سکونت دارند، با همکاری در گروه ها نیازهای اجتماعی، ابتدایی و اصلی شان را تأمین می کنند و با مشارکت در فرهنگ مشترک به عنوان یک واحد اجتماعی متمایز شناخته می شوند.

2-ارتباط فرد و اجتماع: این موضوع که انسانها در ارتباط با دیگران از آنها تأثیر می پذیرند و می توانند در دیگران تأثیرگذار باشند؛ مورد تصدیق تمامی روان شناسان و جامعه شناسان می باشد. در این دنیا، در امتداد زندگی با هر گونه صورت و کلام و کردار مواجه می شویم که هر یک از آن پدیده ها می تواند در ما تأثیری ایجاد کند. چگونگی ارتباط و تعامل با افراد جامعه می تواند در میزان این تأثیرپذیری نقش مؤثّری داشته باشد.

3-ارتباط: عبارت است از فنّ انتقال افکار، اطلاعات و رفتارهای انسانی از یک شخص به شخص دیگر. به طور کلّی هر فرد برای ارتباط با دیگران و انتقال پیام های خود به ایشان از وسایل مختلف استفاده می کند.

تاثیر بی خوابی بر برخی فاکتورهای آمادگی جسمانی بازیکنان آماتور فوتبال در پست‌های مختلف بازی92

فهرست مطالب

 عنوان صفحه

فصل اول ـ کلیات تحقیق

1.1 مقدمه:2

2.1 بیان مسئله و فرضیات تحقیق:4

3.1 فرضیات تحقیق:7

4.1 هدف و ضرورت تحقیق8

5.1 اهداف تحقیق10

1.5.1 هدف کلی:10

2.5.1 اهداف اختصاصی:10

6.1 محدوده تحقیق10

7.1 محدودیت های تحقیق11

1.7.1 تعریفواژهها،مفاهیمومتغیرها11

فصل دوم ـ مبانی نظری و پیشینیه تحقیق

1.2 مقدمه:14

2.2 توصیف فیزیولوژیکی و رفتاری خواب :15

3.2 مراحل خواب :15

4.2 خواب و ریتم سیرکادین :17

5.2 بیوشیمی خواب :17

6.2 چرخه های منظم 90 دقیقهای خواب (REM):17

7.2 فعالیت ذهنی و روانی در طول خواب :18

8.2 چرا میخوابیم؟18

1.8.2 خواب به عنوان یک پاسخ انطباقی :18

2.8.2 خواب یک فرآیند ترمیمی :19

9.2 اثرات فعالیت بدنی بر خواب :19

10.2 اثرات فعالیت ذهنی و روانی بر خواب :19

11.2 اثرات محرومیت از خواب بر سرعت واکنش به محرکها:19

12.2 آیا در حین خواب ترمیم فیزیکی صورت میگیرد؟20

13.2 ساعت زیستی :21

14.2 چرخه های شبانه روزی :22

15.2 عواملی که روی زمان خواب اثر میگذارند :22

16.2 عوامل موثر بر توان بیهوازی :25

17.2 مروری بر پیشینه موضوع:25

18.2 خلاصه و نتیجه‌گیری:30

فصل سوم ـ روش تحقیق

1.3 مقدمه:33

2.3 روش تحقیق33

3.3 جامعه آماری33

4.3 نمونه و روش نمونه گیری:33

5.3 متغیر های تحقیق34

1.5.3 متغیر مستقل34

2.5.3 متغیر های وابسته34

3.5.3 وسایل و ابزارهای مورد نیاز برای جمع آوری دادهها:35

6.3 معادلات برآوردی36

1.6.3 آزمون 9×4 :36

2.6.3 آزمون دو 50 یارد سرعت (45 متر) :37

3.6.3 آزمون بروس:38

4.6.3 روش اجرای آزمون:39

5.6.3 معادلات برآوردی:40

6.6.3 روایی و اعتبار آزمون:41

7.6.3 ابزار مورد استفاده در تحقیق:41

8.6.3 روش تحقیق و مراحل انجام کار:42

9.6.3 ابزارهای آماری:43

10.6.3 آمار توصیفی:43

11.6.3 آمار استنباطی:44

فصل چهارم ـ یافته های تحقیق

1.4 مقدمه:46

2.4 تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها :46

3.4 آزمون فرضیه‌های تحقیق:47

فصل پنجم ـ بحث و نتیجه گیری

1.5 مقدمه:58

2.5 بحث و نتیجه گیری58

1.2.5 توان هوازی بیشینه:58

2.2.5 توان بی‌هوازی بیشینه :61

3.5 زمان عکس العمل :62

4.5 دو سرعت و چابکی :64

5.5 نتیجه گیری65

6.5 پیشنهادات کاربردی66

1.6.5یشنهادات برخاسته از پژوهش حاضر برای تحقیقات آینده:66

7.5 محدودیت‌های تحقیق67

1.7.5 محدودیت های قابل کنترل67

2.7.5 محدودیت های غیرقابل کنترل67

منابع و ماخذ68

 فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 1.3: شیب و سرعت در آزمون بیشینه بروس39

جدول 2.3: تخمین حداکثر اکسیژن مصرفی در آزمون بروس39

جدول 1.4: میانگین و انحراف استاندارد مشخصات فردی آزمودنی ها46

جدول 2.4: مقایسه توان هوازی بیشینه در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی ، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب48

جدول 3.4: مقایسه توان بی هوازی بیشینه در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب50

جدول 4.4: مقایسه سرعت در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب52

جدول 5.4: مقایسه چابکیبازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب54

جدول 6.4: مقایسه زمان عکس العملبازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب56

 فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 1.4: میانگین توان هوازی بیشینه در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب48

نمودار 2.4: میانگین توان بی هوازی بیشینه در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب50

نمودار 3.4: میانگین سرعت در بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب52

نمودار 4.4: میانگین چابکی بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب54

نمودار 5.4: میانگین زمان عکس العمل بازیکنان آماتور فوتبال در پست های مختلف بازی، قبل و بعد از یک دوره 24 ساعتی محرومیت از خواب56

 فهرست شکلها

عنوان صفحه

شکل 1.3: اندازه‌گیری توان بی هوازی با آزمون رست36

شکل 2.3: اندازه‌گیری چابکی با آزمون دوی 9×4 متر37

شکل 3.3: اندازه‌گیری سرعت با آزمون دوی 45 متر38

شکل 3.4: آزمودنی‌ تحقیق در حین اجرای پروتکل بروس40

شکل 3.5: آزمون زمان عکس العمل کامپیوتری از نوع دیداری42

فصل اول کلیات تحقیق    1.1 مقدمه:

خواب رفتاری فیزیولوژیک است که قسمتی از زندگی روزانه هر فرد را تشکیل می‌دهد و به عنوان روند مناسبی جهت بازیافت، تجدید و احیای عملکرد سیستم عصبی و سیستم­های فیزیولوژیکی بدن مطرح می­باشد و همین طور می‌تواند بر ساعت بیولوژیک بدن تأثیرگذار باشد. خواب مکانیسم فیزیولوژیک بدن در بازیافت توان از دست رفته و خستگی ناشی از فعالیت­های مغز و بدن در طول زندگی روزمره و یک معیار مهم در حفظ سلامت جسمی و روانی انسان می‌باشد (گایو و همکاران، 2007). بی­خوابی ممکن است به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم سبب تحمیل هزینه­های اجتماعی گردد، که هزینه­های مستقیم شامل هزینه اقدامات تشخیصی، درمان و ویزیت پزشکان و هزینه­های غیر مستقیم شامل ناتوانی­های مرتبط با وضعیت‌های پزشکی متعاقب بی­خوابی، کاهش تولید و تصادفات رانندگی ناشی از بی­خوابی می­باشد (لوایزا[1] و همکاران، 2001). حدود یک سوم افراد بالغ در طول عمر خود نوعی اختلال خواب را تجربه می­کنند که در این میان بی­خوابی، شایع­ترین و شناخته شده ترین اختلال خواب است. بی­خوابی احساس ناکافی بودن خواب از نظر مقدار یا کیفیت آن است و معمولا با خواب آلودگی در طی روز ارتباط ندارد (سادوک[2] و همکاران، 2003). مطالعات، ریسک افسردگی را در افراد دچار کم‌خوابی تا چهار برابر ذکر کرده‌اند و در کل نتایج مطالعات آینده‌نگر نشانگر این امر است که اشکالات خواب ممکن است اولین علامت اختلالات روانی از قبیل افسردگی، اضطراب، سوء مصرف الکل و بیش فعالی همراه با کاهش تمرکز باشد (لوایزا و همکاران، 2001، گایو و همکاران، 2007).

تعدادی از افرادی که دارای آمادگی جسمانی مطلوبی هستندمانند افراد نظامی، کارگرانی که شیفتهای چرخشی دارند و ورزشکارانی که به مناطق مختلف با ساعت­های زمانی متفاوت سفر می­کنند، و علاوه بر این افرادی که به ارتفاع می­روند خواب­هایی بدون کیفیت و همراه با افزایش تعداد دفعات بیداری را گزارش کرده­اند (ویلمور و کاستیل، 1380). مدارک موجود پیشنهاد می­کنند که ورزشکاران از تأثیرات بی­خوابی بر اجرا نگران هستند (لگر[3] و همکاران، 2005).

امروزه پذیرفته شده است که محرومیت از خواب (SD)[4] می تواند بر اجرای انسان تأثیر منفی داشته باشد. تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده­اند که شماری از عملکردهای حسی، ادراکی و حرکتی می­تواند توسط بی­خوابی و یا خواب کافی تغییر یابند (اینویه[5] و همکاران، 1989). بی­خوابی کامل(TSD)[6] بر توجه، اجرای روانی-حرکتی، عملکرد، زمان عکس العمل[7]، حافظه کوتاه مدت، چابکی، عملکرد بصری، خستگی و .... تأثیر منفی می­گذارد (هورن و استبرگ[8]، 1976، هورن و پتیت[9]، 1958). شماری از جمعیت های شاغل و یا ورزشکار ممکن است در معرض بی‌خوابی و یا کم‌خوابی قرار گیرند. این شمار می‌تواند شامل افراد نظامی، کارگران و یا ورزشکارانی که به مناطقی با محدوده زمانی متفاوت سفر می‌کنند، باشد. علاوه بر این، افرادی که به ارتفاعات بالا سفر می‌کنند و یا از تجهیزاتی مانند چادرهای فاقد اکسیژن کافی استفاده می­کنند، خواب های بی­کیفیت و همراه با افزایش تعداد دفعات بیداری را گزارش کرده­اند (فیلیپس[10] و همکاران، 1989).

نخوابیدن و یا کم‌خوابیدن به مدت یک یا دو روز منجر به پدیده­ای به نام وام خواب می­شود که از آن به عنوان اختلاف میزان ساعاتی که افراد نیاز به خواب دارند و ساعاتی که می­خوابند، یاد می شود. این پدیده را شاید بتوان به افزایش میزان هورمون خواب در بدن نسبت داد، گرچه تحقیق روی خلبانان هواپیماهای مسافربری با پروازهای طولانی مدت آن نظریه را رد کرد، ولی تاکنون توجیه قابل قبول­تری برای این پدیده ارائه نشده است (ماتئو[11]، 1977). هرگاه هرگونه اختلالی در این فرآیند در یک ورزشکار بوجود آید، موجبات نگرانی آن ورزشکار را به همراه خواهد آورد و نگرانی ناشی از این اختلال مشکل آفرین­تر از کمبود خواب در اجرای بهینه مهارت­های ورزشی است (آنگوس[12]، 1985، هاتیوگلیو[13]، 1997). اگرچه که به نظر می‌رسد محرومیت از خواب موجب ایجاد شرایط استرس‌زا می‌شود، اما نتایج واقعی از مطالعات بدست آمده مؤید چنین قضیه­ای نمی­باشد (سیلی[14]، 1955). به نظر می‌رسد که اثر محرومیت از خواب در مورد عملکرد ذهنی آزمودنی­ها مشهود باشد و پارامترهای فیزیولوژیکی نظیر ضربان قلب، حداکثر اکسیژن مصرفی، فشار سیستولیک و دیاستولیک در طول محرومیت از خواب تغییر معناداری نداشته باشند و عدم توانایی در حفظ و پایداری عملکرد ذهنی در طول این دوره، به خستگی روانی مرتبط باشد. بنابراین در صورتی که ورزشکاران به لحاظ ذهنی و روانی آماده باشند و از انگیزه کافی برخوردار باشند، نباید در مورد عملکردشان پس از یک یا دو شب بی­خوابی نگران باشند (ونهلدر[15]، 1999). اما از طرفی کمبود اطلاعات و از طرفی دیگر عدم تشابه نتایج مطالعات، لزوم انجام پژوهش­های بیشتر را در این زمینه آشکارتر می­نماید.

.1 بیان مسئله و فرضیات تحقیق:

بیشتر ورزشکاران، متخصصان و مربیان ورزشی بر این باورند که استراحت فیزیکی و خواب به مدت زمان کافی برای تمام اجراهای ورزشی و فعالیت های بدنی حیاتی است. اما متاسفانه، شواهد و مدارک کافی برای اثبات این ادعا وجود ندارد. از طرفی، برخی از مدارک موجود پیشنهاد می­کنند که ورزشکاران از تأثیرات بی­خوابی بر اجرا نگران هستند (لگر و همکاران، 2005). با این وجود، در حال حاضر اطلاعات علمی کافی در زمینه تاثیرات فیزیولوژیکی و روانشناختی بی­خوابی وجود ندارد. به طور کلی می­توان گفت که تأثیر بی­خوابی بر عواملی چون قدرت عضلانی، توان هوازی و بی­هوازی و بعضی از متغییرهای فیزیولوژیکی مانند ضربان قلب، تهویه و مصرف اکسیژن) به طور کافی مشخص نشده است (دواسمس[16] و همکاران، 1995). در مورد روابط جنبه­های متعدد خواب و عملکرد ورزشی مطالعات تقریبا اندکی انجام گرفته است. یکی از دلایل اندک بودن مطالعات و شواهد مربوط به این زمینه می­تواند این باشد که اعمال بی­خوابی به آزمودنی­ها می‌تواند از لحاظ اخلاقی با مشکل مواجه است.

مطالعاتی که برتأثیر بی­خوابی انجام شده است نشان داده‌اند که بی­خوابی 72-30 ساعته واکنش­های قلبی-تنفسی به ورزش و اجرای هوازی و غیرهوازی را تغییر نمی­دهند (کوپس[17] و همکاران، 1993؛ دواسمس و همکاران، 1995). به هر حال مشاهده شده است که 30 ساعت بی­خوابی متغیرهای قلبی-تنفسی در ورزش را کاهش می­دهد (آزبوی[18] و همکاران، 2009). گزارش شده است که اجرای ورزشی در بعضی از افراد می‌تواند نسبت به بی­خوابی حساس باشد و در برخی دیگر چنین نباشد (آزبوی و همکاران، 2009). مطالعات تجربی بسیار کمی بر روی تأثیر بی­خوابی در اجرای ورزشی اجرا شده است (آزبوی و همکاران، 2009). در واقع چند مورد از تحقیقاتی که بر روی تأثیر بی­خوابی بر اجرای ورزش انجام شده است یافته­های متناقضی را گزارش کرده­اند و هیچ تحقیقی نیز به مطالعه تاثیر بی خوابی بر بازیکنان آماتور فوتبال نپرداخته است.

[1]. Loayza et al

[2]. Sadock

[3]. Leger et al

[4]. Sleep Deprivation

[5]. Inoue et al

[6]. Total Sleep Deprivation

[7]. Reaction Time

[8]. Horn and stberg

[9]. Horn and pettit

[10]. Philips et al

[11]. Matthew

[12]. Angus

[13]. Hativioglio

[14]. Selye

[15]. Van helder

[16]. Devasmes

[17]. Copes

[18]. Azboy

بررسی عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی در دانشجویان پسر دانشگاه علوم پزشکی گیلان سال 1389

چکیده: مقدمه:استعمال سیگار یکی از عوامل مهم تهدید کننده سلامتی افراد خصوصا جوانان می باشد .برای داشتن درک صحیح از رفتارهای غیر بهداشتی افراد جامعه (مانند استعمال سیگار) شناسایی عوامل موثر بر بروز اینگونه رفتارها ضروری است . با استفاده از الگوی باور بهداشتی و تعیین عوامل موثر بر استعمال سیگار به خوبی می توان برای پیشگیری از بروز این رفتار غیر بهداشتی برنامه ریزی نمود . هدف:هدف از انجام این مطالعه تعیین وضعیت استعمال سیگار و پیش بینی کننده های آن بر اساس الگوی باور بهداشتی در دانشجویان پسر دانشگاه پیام نورمی باشد . مواد و روش ها:در یک مطالعه مقطعی از نوع توصیفی- تحلیلی 222 دانشجوی رشته های مختلف دانشگاه پیام نوربه شیوه نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده انتخاب و با کمک پرسشنامه مورد پرسش قرار گرفتند . با استفاده از آزمون آماری کای دو و رگرسیون لجستیک به تحلیل روابط بین متغیرهای مستقل و وابسته پرداخته شد و پیش بینی کننده های استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی تعیین شدند . نتایج: نتایج پژوهش نشان داد که 23% از واحد های مورد پژوهش در زمان انجام پژوهش سیگاری بودند.36% دانشجویان سیگاری کنجکاوی را دلیل اولین استعمال سیگار خود ذکر کرده بودند .در رابطه با پیش بینی کننده های استعمال سیگار ، آزمون رگرسیون لجستیک نشان داد که سن(P=0.009 وB=0.12) ، تحصیلات مادر (بی سواد نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.012 وB=6.07 ، خواندن نوشتن / ابتدایی نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.016 وB=3.32 ،دانشگاهی نسبت به راهنمایی و دبیرستان P=0.000 وB=4.62) و تعداد دوستان سیگاری(افراد دارای 2-1 نفر دوست سیگاری نسبت به افرادی که دوست سیگاری ندارد P=0.001 وB=2.81 و افراد دارای بیش از 3 نفر دوست سیگاری نسبت به افرادی که دوست سیگاری ندارد P=0.002 وB=1.21)پیش بینی کننده ترین عوامل موثر بر استعمال سیگار بودند . همچنین بر اساس الگوی باور بهداشتی پیش بینی کننده ترین ابعاد این الگو در زمینه استعمال سیگار بعد موانع درک شده (P=0.003 وB=0.78 و بعد منافع درک شده P=0.097 وB= - 0.47) بودند. نتیجه گیری: از آنجایی که یافته های پژوهش موید آن است که دو بعد موانع و منافع درک شده الگوی باور بهداشتی پیش بینی کنند ه های بهتری در رابطه با استعمال سیگار می باشند که به نظر می رسد در طراحی برنامه های آموزشی پیشگیری و ترک استعمال سیگار باید تاکید بیشتری بر این دوبعد داشته باشیم. کلید واژه ها: الگوی باور بهداشتی، استعمال سیگار ، دانشجویان پیام نور

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: کلیات

1-1 زمینه پژوهش 1

1-2 اهداف پژوهش (هدف کلی و اهداف ویژه) 9

1-3 سؤالات پژوهش 9

1-4 تعاریف واژه­ها 10

1-5 پیش­فرض­های پژوهش 11

1-6 محدودیت­های پژوهش 12

فصل دوم: زمینه­ و پیشینۀ تحقیق

2-1 چهارچوب پژوهش 13

2-2 مروری بر مطالعات انجام شده 24

فصل سوم: روش اجرای تحقیق

3-1 نوع پژوهش 35

3-2 جامعه پژوهش 35

3-3 نمونه­های پژوهش 35

3-4 مشخصات واحدهای مورد پژوهش 35

3-5 روش نمونه­گیری و تعیین حجم نمونه 35

3-6 محیط پژوهش 36

3-7 ابزار و روش گردآوری اطلاعات 37

3-8 تعیین اعتبار و اعتماد علمی ابزار گردآوری اطلاعات 39

3-9 روش تجزیه و تحلیل داده­ها 40

3-11 ملاحظات اخلاقی 41

فصل چهارم: نتایج تحقیق

4-1 یافته­های پژوهش 42

4-2 جداول 43

فصل پنجم: بحث و بررسی یافته­ها

5-1 بحث و تفسیر نتایج پژوهش 81

5-2 نتیجه­گیری نهایی 94

5-3 کاربرد یافته­ها و پیشنهادات برای پژوهش­های بعدی 96

فهرست منابع 98

پیوست­ها

چکیده انگلیسی

فهرست جداول

عنوان صفحه

جداول شماره 4- 1 : تعیین مشخصه های فردی و اجتماعی واحدهای مورد پژوهش 43

جداول شماره 7- 5 : خصوصیات استعمال سیگار در میان واحدهای مورد پژوهش 47

جدول شماره 8 : توزیع فراوانی واحدهای مورد پژوهش بر حسب استعمال سیگاردر زمان انجام مطالعه 50

جداول شماره 12-9: توزیع واحدهای مورد پژوهش سیگاری بر حسب خصوصیات استعمال سیگار 51

جداول شماره 29-13: تعیین توزیع فراوانی استعمال سیگار در دانشجویان پسر دانشگاه پیام نور 55

جداول شماره 33- 30: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب پاسخ به سئوالات سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی 72

جدول شماره 34: توزیع واحدهای مورد پژوهش برحسب میزان مطلوبیت نمره سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی 76

جدول شماره 35 : مقایسه میانگین نمرات سازه های مختلف الگوی باور بهداشتی در خصوص استعمال سیگاردر گروه دانشجویان سیگاری و غیر سیگاری 77

جداول شماره 38- 36 : برآورد ضرایب رگرسیونی عوامل پیش بینی کننده استعمال سیگار مبتنی بر الگوی باور بهداشتی بر اساس مدل لجستیک رگرسیون 78

فصل اول

بیان مسأله

سلامتی مفهوم وسیعی دارد و تعریف آن تحت تاثیر میزان آگاهی و طرز تلقی جوامع با شرایط گوناگون جغرافیایی و فرهنگی قرار می گیرد، ضمن اینکه سلامتی یک روند پویاست و با گذشت زمان مفهوم آن تغییر خواهد کرد. قدیمی ترین تعریفی که از سلامتی شده است عبارتست از بیمار نبودن. پندر(1996)
می گوید" تمام افراد سالم به طور یکسان سالم نیستند ". این جمله نشان می دهد که مفهوم سلامتی مطلق نبوده و نسبی می باشد و هر فرد در مقایسه خود با شرایط قبلی اش و یا مقایسه خود با دیگران آنرا معنی
می کند و در زمانها و مکانهای مختلف ممکن است مفهوم آن متفاوت باشد(1). طبق آخرین تعریف سازمان جهانی بهداشت سلامتی یک مساله چند بعدی است که سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی را
در بر می گیرد(2).

در چند دهه اخیر سلامتی به عنوان یک حق بشری و یک هدف اجتماعی بیان شده است(1). در این دیدگاه جدید سلامتی به عنوان یک حق اساسی برای انسان، یک بخش تلفیق یافته توسعه و پیشرفت و یک هدف اجتماعی جهانی در نظر گرفته شده است. باید یادآور شد که سلامتی جزء مسئولیتهای فردی، کشوری و بین المللی بوده و حفظ آن یک سرمایه گذاری عمده اجتماعی است و برای ارتقاء سلامت باید به تمام ابعاد و جوانب سلامتی فردی و سلامت کلی جامعه توجه کرد(3).

همانگونه که دامنه بسیار وسیعی از تعاریف مرتبط با سلامتی وجود دارد، تعیین کننده های فراوان و متنوعی هم بر سلامت افراد جامعه تاثیرگذارند که مهمترین آنها شامل وراثت، عوامل فردی، عوامل اجتماعی، عوامل محیطی، سبک زندگی افراد، نظام مراقبت بهداشتی و خدمات ارائه شده است. آمارها حاکی از آن است که 53 درصد از علل مرگ و میرها به سبک زندگی، 21 درصد به عوامل محیطی، 16 درصد به عامل ارث و10 درصد به سیستم ارائه خدمات بهداشتی درمانی مربوط می باشد(1).

امروزه متخصصان سلامت شیوه زندگی را یکی از مهمترین عوامل موثر بر سلامتی می دانند و اهمیت سبک زندگی مطلوب تاحدی است که امروزه شاخه جدیدی در پیام نور به نام " طب سبک زندگی" بوجود آمده که کاربرد آن در پیشگیری و کنترل بیماریهاست(1). باید گفت سبک زندگی ترکیبی از الگوهای رفتاری و عادات فردی (نظیرعادات غذایی، تحرک و عدم تحرک، تفریحات سالم، اعتیاد به دخانیات و الکل، ارتباط با سایر افراد جامعه و...) بوده و خود تحت تاثیر عوامل متعددی همچون فرهنگ، نژاد،مذهب، وضعیت اقتصادی و اجتماعی و... می باشد(4). سبک زندگی بسیاری از جنبه های زندگی ما را شامل شده و بر سلامت ما تاثیر می گذارد. سبک زندگی افراد در خانواده ها پایه ریزی شده و از طریق روابط متقابل افراد با والدین، دوستان، خواهر، برادر و افراد هم سن و سال آموخته می شود. از این رو سبک زندگی افراد با یکدیگر متفاوت بوده و تحت تاثیر عوامل فردی و اجتماعی است(5) .

برای آنکه بتوانیم برنامه ریزی مناسبی برای حفظ و ارتقاء سلامت افراد جامعه داشته و سبک زندگی مطلوب را ترویج دهیم، ابتدا باید عوامل خطر تهدید کننده سلامتی راشناسایی کنیم. بررسی های متعدد نشان داده است که مهمترین عوامل خطر تهدید کننده سلامتی عبارتند از: رژیم غذایی نامناسب، بی تحرکی، کمی فعالیت بدنی و مصرف سیگار. این عوامل از اصلی ترین علل بروز بیماریهای قلبی، هایپرتانسیون، چاقی، دیابت نوع2، استئوپروز، پوسیدگی دندانها، سکته های مغزی و تعدادی از سرطانها می باشند(6). کنترل عوامل خطر در سبک زندگی و عادات غیربهداشتی مانند تغذیه نامناسب، فقدان فعالیت ورزشی، استعمال سیگار، مصرف الکل و مواد مخدر تقریبا سبب کاهش حدود 50 درصد از مرگهای زود هنگام می شود(7).

اگرچه سلامت و تندرستی مساله ای است که باید در میان تمام اقشار و گروههای سنی جامعه مورد توجه باشد، اما به دلیل نقش تعیین کننده جوانان به عنوان سرمایه های انسانی هر جامعه ای، تندرستی آنها باید در محور توجه باشد(1). جوانان به علت اینکه در معرض استرسها و فشارهای زیاد روحی بوده و غالبا در مورد آینده خود نگرانیهای بسیاری دارند، ممکن است در این مرحله از زندگی شیوه های سالم یا ناسالم سبک زندگی را برگزینند(4). این دوران به علت اینکه افراد اغلب عادات و رسوم زندگی و نگرشها را کسب می کنند، زمانی است که بیشترین تغییرات در فرد اتفاق می افتد. خطرپذیری بخشی از فرآیند رشد جوانان است اما به دلیل اینکه آگاهی کمی نسبت به پیامدهای خطر دارند با مشکلات زیادی مواجه
می شوند(8). گزارش سازمان جهانی بهداشت حاکی از آنست که 70 درصد مرگها بدنبال رفتارهایی رخ
می دهند که در نوجوانی رخ داده و قابل اصلاح بوده اند. بنابراین از آنجا که افراد جوان در عین با نشاط و فعال بودن ممکن است درک صحیحی از ارزش تندرستی نداشته باشند، لذا تمرکز بر نیازهای بهداشتی و سلامتی آنان این شانس را افزایش می دهد که بزرگسالان آینده یک روش زندگی سالم داشته باشند(9).

استعمال سیگار یکی از عوامل مهم تهدید کننده سلامتی افراد خصوصا جوانان بوده و یکی از اولویتهایبهداشتعمومیبرایکاهش شیوعمصرفسیگار،پیشگیریاز سیگاریشدنجواناناست .استدلال برای پیشگیریازمصرفسیگاردر جوانانبراینپایهاستکهاگرمصرف سیگاردردورانجوانیشروعنشود سیگاریشدنفرددر آینده احتمالکمتریدارد. به عبارتی دیگرهرقدر کشیدن سیگار در سنین پایین تر شروع شود احتمال ترک آن در بزرگسالی کمتر است.حتی تجربه نامکررمصرفسیگاردرجوانیخطر مصرفسیگاردربزرگسالیرابهطور چشمگیریافزایشمیدهد. بنابراین برایکاهششیوعمصرفسیگار متمرکز کردن اقدامات پیشگیریوکنترل دراینگروهسنیپرثمرخواهدبود(10).

سیگار نسبت به مواد مخدر ماده ای است که به آسانی در دسترس عموم قرار دارد و قبح اجتماعی آن نیز کم است. بنابر این مردم بویژه جوانان و نوجوانان به آسانی به استعمال سیگار روی می آورند و در اثر تداوم مصرف به آن معتاد می شوند. اعتیاد به سیگار علاوه بر عوارض جسمانی و روانی در فرد، سلامت جامعه را از نظر فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی نیز مورد تهدید قرار می دهد(11).

بر اساس اطلاعات ارائه شده توسط مرکز پیشگیری و کنترل بیماریهای ایالات متحده مهمترین و قابل پیشگیری ترین علت مرگ در آمریکا مصرف سیگار می باشد. در این کشور سالانه 443000 نفر بر اثر استعمال سیگار گرفتار دام مرگ می شوند(12). اگر الگوهای کنونی استفاده از تنباکو در ایالات متحده ادامه یابد حدود 5 میلیون فرد زیر 18 سال در اثر بیماریهای ناشی از سیگار دچار مرگ زودرس می شوند(13).

آمارها حاکی از آنست که در حال حاضر در کل جهان حدود یک میلیارد و سیصد میلیون نفر سیگاری وجود دارد و برآورد می شود تا سال 2030 یک میلیارد نفر دیگر از بزرگسالان جوانتر شروع به کشیدن سیگار خواهند کرد. 47 درصد مردان و 12 درصد زنان در جهان سیگار می کشند. تا پایان قرن بیستم مصرف دخانیات حدود 62 میلیون نفر(52 میلیون مرد و10 میلیون زن) را در کشورهای توسعه یافته از بین برده است که حدود نیمی از این مرگها در سنین 35 تا 69 سالگی اتفاق افتاده است(14). بر اساس برآوردهای سازمان جهانی بهداشت در سال 2015، مصرف سیگار در مقایسه با ایدز 50 درصد بیشتر مرگ و میر را در برخواهد داشت و 10 درصد تمامی مرگ و میرها در جهان مرتبط با مصرف سیگار خواهد بود(15).
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی مصرف سیگار در کشورهای توسعه یافته 20 درصد مرگهای قابل پیشگیری را تشکیل می دهد و از سوی دیگر باعث افزایش خطر ابتلا به بیماریهای مختلف به خصوص بیماریهای قلبی عروقی، ریوی و بدخیمی ها و... می گردد. درعین حال روند سیگاری شدن در کشورهای پیشرفته رو به کاهش است به طوری که شیوع سیگار کشیدن در آمریکا از 4/36 درصد در سال 1997 به 3/22 درصد در سال 2004 رسیده است. بر عکس در کشور هندوستان 4 برابر و در گینه نو سه برابر افزایش یافته است (16). طبق آمار اعلام شده توسط وزارت بهداشت در سال 1380 شاخص مصرف سیگار در کل کشور در افراد بالای 15 سال 2/13 عدد سیگار است (در شهر 7/12 درصد و در روستا 9/11درصد) (14). رئیس مرکز سلامت محیط وزارت بهداشت در سال 1390 عنوان نمود 21 درصد مردان و 1 درصد زنان به طور روزانه سیگار می کشند. سیگاریها سالانه 1740 میلیارد تومان صرف خرید و استعمال سیگار می کنند و سالانه 3 برابر همین مبلغ در کشور خرج درمان بیماریهای ناشی از مصرف و استنشاق سیگار
می شود(17). بر اساس طرح بررسی سلامت و بیماری در ایران توسط معاونت پژوهشی وزارت بهداشت که در سال 1380 صورت گرفته است، در گروه سنی 15 تا 69 سال تعداد افراد سیگاری 6/14 درصد از کل جمعیت کشور است و این تعداد در مردان بطور معناداری بیشتر است(2/27 درصد در مقابل4/3 درصد) (18).

به عقیده اغلب محققین کلید اکثر انحرافات اجتماعی دو چیز است: سیگار و الکل. ارتباط نزدیکی بین مصرف سیگار و انحرافات مختلف وجود دارد. در کسانی که سیگار می کشند احتمال مصرف الکل، برقراری روابط جنسی نامشروع، افت تحصیلی و مصرف مواد مخدر خیلی بیشتر است به نحوی که مصرف سیگار را دروازه این انحرافات می نامند. فقر نیز که سر منشاء اغلب انحرافات اجتماعی است توسط دخانیات تشدید می گردد، چرا که مصرف دخانیات منابع قلیل خانواده های فقیر را از غذا و سایر ضروریات زندگی به سویی دیگر معطوف می دارد(19). علت واحدی برای شروع سیگار در نوجوانان وجود ندارد، بلکه کشیدن سیگار رفتار پیچیده ای است که با عوامل روانی- اجتماعی، بیوشیمیایی و اقتصادی – سیاسی در ارتباط است(20). مطالعات متعددی به تعیین علل شروع و تداوم استعمال سیگار در میان گروههای مختلف جامعه پرداخته اند. در بسیاری از آنها مهمترین انگیزه مصرف سیگار در بین نوجوانان خودنمایی است زیرا با این عمل آنها می خواهند به دیگران نشان دهند که بزرگ شده اند و دوران کودکی را پشت سر گذاشته اند(21). سایر عوامل زمینه ساز عبارتند از: سیگاری بودن شخصیت های انتخاب شده به عنوان الگو، وجود فرد سیگاری در خانواده(بویژه پدر)، ارزان بودن و دسترسی راحت به سیگار، جنسیت(مذکر)، خریدن و روشن کردن سیگار برای والدین، سطح اجتماعی-اقتصادی والدین، دوستان سیگاری و تعارف سیگار که در این میان داشتن والدین و دوستان سیگاری و تعارف سیگار و تکرار این عمل مهم ترین عوامل در تداوم سیگار کشیدن است(22). جهت پیشگیری از مصرف سیگار باید توجهویژه ای به جواناننمود. جوانان بدلیل عوامل خطراجتماعی، جمعیتی، محیطی و فردی بیشتر در معرض استعمال سیگار هستند. عوامل خطر اجتماعی و جمعیتی مرتبط با استعمال سیگار شامل خانواده با وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین است. عوامل خطر محیطی شامل دسترسی و موجود بودن سیگار، مصرف سیگار توسط همکلاسی ها، خواهر و برادرها و بی توجهی والدین به این مساله می باشد. عوامل خطر فردی شامل کمبود اعتماد به نفس، وجود این عقیده که استعمال سیگار منفعت دارد و ناتوانی در رد کردن پیشنهاد استفاده از تنباکو می باشد(23).

در مقابل ازعوامل بازدارنده استعمال سیگار می توان به اعتقادات و پایبندی به دستورات و احکام مذهبی و انجام فرایض دینی(شرکت در نماز، مراسم مذهبی، مطالعات مذهبی، شرکت در گروهها و انجمنهای مذهبی) اشاره نمود(24).

برای داشتن درک صحیح از رفتارهای نامناسب بهداشتی افراد جامعه و جهت پیشگیری از نهادینه شدن سبک های نامناسب زندگی(مانند استعمال سیگار)ضروری است عوامل موثر بر بروز اینگونه رفتارها شناسایی شده و مداخلات بهداشتی مناسب توسط مراقبین بهداشتی انجام شوند(25). توصیه شده که در برنامه ریزی ها به منظور مطالعه و تغییر رفتار و انجام پژوهشهای کارآمد از الگوها و نظریه های مطالعه رفتار استفاده شود(26). الگوها و نظریه ها راهنمای فعالیتهای بهداشتی و ارتقاء سلامت هستند. نظریه ها
می توانند به پرسشهای برنامه ریزان در مورد اینکه چرا مردم رفتار مطلوب مورد نظر را ندارند و چگونه باید رفتارها را تغییر داد پاسخ دهند(27). الگوی باور بهداشتی[1] که یکی از پرکاربردترین مدلها در زمینه رفتارهای بهداشتی می باشد به عنوان یک مدل فردی مطالعه رفتار بهداشتی است که رابطه بین اعتقاد بهداشتی و رفتار بهداشتی را می سنجد و بر این فرضیه استوار است که رفتار پیشگیری کننده بر اساس اعتقاد شخص است. این الگو در دهه 1950 میلادی توسط گودفری هوکبام [2] و اروین روزن استاک [3]در آمریکا پایه ریزی(21) و سپس توسط بیکر و میمن [4]در سال 1974 برای بالا بردن کارایی آن اصلاح شد. این الگو یکی از اولین تئوریهایی است که منحصرا برای رفتارهای مربوط به سلامت بوجود آمد و درآغاز به عنوان یک شیوه ساختاری برای بیان و پیش بینی رفتار بهداشتی و پیش گیری کننده مطرح و توسعه پیدا کرد. الگوی باور بهداشتی در ابتدا به منظور توضیح دلایل عدم مشارکت افراد در برنامه های پیشگیری یا تشخیص بیماری مطرح گردید. سپس در این مدل تجدید نظر شد و انگیزه های بهداشت عمومی، پاسخ افراد به بیماری و رفتار در نقش بیمار و پذیرش رژیمهای درمانی را نیز در برگرفت و در طراحی و اجرای برنامه های آموزشی نیز بکار رفت. این مدل تئوریهای تصمیم گیری روانشناختی را (که در تلاش برای توضیح عمل در قالب یک موقعیت انتخابی هستند) به یک تصمیم شخصی در مورد رفتارهای بهداشتی جایگزین مرتبط می سازد. همچنین مداخلاتی را پیشنهاد می کند که احتمالا مشارکت افراد را در رفتارهای محافظت کننده سلامتی افزایش می دهد و می تواند چارچوبی موثر به منظور تدوین استراتژیها و برنامه های آموزش سلامت باشد. مدل اعتقاد بهداشتی اینطور فرض می کند که کنش وابسته به سلامت بستگی به وقوع همزمان سه دسته از عوامل دارد: 1- وجود انگیزش کافی (یا نگرانی بهداشتی) تا موجب برجسته سازی و قابل توجه نشان دادن مسائل بهداشتی گردد. 2- این باور که شخص نسبت به یک مسئله بهداشتی جدی یا در برابر پیامدهای آن ناخوشی یا اختلال، حساس(آسیب پذیر) می باشد که اغلب تهدید درک شده نامیده می شود. 3- این باور که پیگیری یک توصیه بهداشتی خاص، در کاهش تهدید درک شده و با یک هزینه قابل قبول از نظر ذهنی مفید خواهد بود. این الگو در پژوهشهای رفتاری، پیشگیری اولیه و پیشگیری ثانویه مورد استفاده قرار گرفته است. با این وجود این کاربردها را می توان در قالب سه دسته جای داد:
1) مدلسازی پژوهش رفتاری و ایجاد ابزار. 2) پیشگیری اولیه، یعنی هنگامی که الگوی باور بهداشتی برای آموزش بهداشت در مورد پیشگیری از بیماری یا برای حفاظت اختصاصی بر علیه بیماریها نظیر ایمن سازی بکار رفته است. 3) غربالگری بیماریها، پذیرش درمان و سایر وظایف مربوط به پیشگیری ثانویه. برخی از نمونه پژوهشهایی که در آنها از مدل الگوی باور بهداشتی استفاده شده است بدین قرارمی باشد: ایجاد مقیاس اعتقاد بهداشتی برای ایدز، ارتقاء استفاده از کلاه ایمنی، ابزار غربالگری سرطان پستان، ارتقاء رفتار تغذیه ای سالم، تعیین عوامل پیش بینی کننده رفتارهای بهداشتی در دانشجویان، استعمال دخانیات در دانشجویان، مدل سازی اجتماعی- روانشناختی برای افراد دیابتی، ترویج واکسیناسیون بر علیه هپاتیت، غربالگری سرطان دهانه رحم و غربالگری پوکی استخوان و سل(21و28). با استفاده از الگوی باور بهداشتی و تعیین عوامل موثر بر استعمال سیگار می توان به خوبی برای پیشگیری از بروز(پیشگیری اولیه) این رفتار نامناسب بهداشتی برنامه ریزی کرد(29). مفروضات اصلی این الگو عبارتند از تهدید درک شده [5] (که خود تحت تاثیر دو عامل حساسیت درک شده[6] و شدت درک شده [7] می باشد)، موانع درک شده[8]، منافع درک شده[9] و راهنماهای عمل[10]و خودکارآمدی[11]. براساس این مدل برای اتخاذ عملکردهای پیشگیری کننده از کشیدن سیگار، افراد باید نخست در برابر مسئله (ابتلا به سیگار کشیدن یا مواجهه با دود آن) احساس خطر نمایند(حساسیت درک شده) و سپس عمق این خطر و جدی بودن عوارض مختلف آن در ابعاد جسمی، اجتماعی، روانی و اقتصادی خود را درک کنند(شدت درک شده) و مفید و قابل اجرا بودن برنامه پیشگیری از کشیدن سیگار را باور نموده(منافع درک شده) و خود را قادر به غلبه بر عوامل بازدارنده از ترک سیگار بدانند(موانع درک شده) تا در نهایت به عملکرد پیش گیری کننده از کشیدن سیگار اقدام کنند(29). اگر چه برخی محققین بیان کرده اند که برای درک بهتر دلایل رفتارهای پیچیده مانند استعمال سیگار باید الگوی باور بهداشتی با الگوهای دیگری همچون تئوری عمل منطقی[12] ادغام شود، اما با این وجود الگوی باور بهداشتی بدلیل گنجاندن دو مقوله باورهای بهداشتی و فاکتورهای اجتماعی در درون خود می تواند یک مدل خوب برای پیش بینی رفتارهای مرتبط با استعمال سیگار باشد(25).

[1]health belief model

[2]Godfery Hochbaum

[3] Irwin Rosen stock

[4] Becker & Maiman

[5] perceived Threat

[6] perceived Susceptibility

[7]perceived Severity

[8]perceived Benefits

[9]perceived Barriers

[10]cues to action

[11]self efficacy

[12]Theory of reasoned action

بررسی تطبیقی غزل‌های سعدی شیرازی و غزل‌های کمال خجندیword

چکیده

 بررسی تطبیقی غزل‌های سعدی وغزل‌های کمال خجندی

 یکی از قالب‌های شعری بسیار مهم در طول تاریخ شعر فارسی برای بیان مضامین مختلف از جمله مضمون‌های عارفانه و عاشقانه قالب شعری، غزل است، که پس از گذراندن دگرگونی‌های بسیار در قرن هفتم به اوج اعتلای خود رسیده است. سعدی یکی از بزرگترین شاعران غزل‌سرای فارسی و بنیان‌گذار مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی در قرن هفتم هجری است که پس از وی شاعران زیادی شاگردان شیوه‌ی غزل‌سرایی وی شدند؛ به ویژه شاعران غزل‌سرای قرن هشتم از جمله حافظ شیرازی، خواجوی کرمانی، عماد فقیه، کمال خجندی و... .از وی تأثیر به سزایی پذیرفتند. از موفق‌ترین شاگردان این مدرسه ، کمال‌الدین مسعود خجندی معروف به «کمال خجندی » و متخلص به «کمال» شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم و از معاصران حافظ شیرازی است. در این پژوهش غزل‌های «کمال خجندی» با غزل‌های «سعدی» مقایسه و تطبیق شده‌اند. از اهداف مهم این تحقیق بررسی شیوه‌های تأثیر‌پذیری کمال از سعدی است. و از مهم‌ترین نتایج به دست آمده‌ی این پژوهش این است که تأثیرپذیری‌های کمال خجندی از غزل سعدی در حوزه‌های گوناگون؛ مضامین و محتوا، ساختار کلام، ترکیب‌ها و عبارات، موسیقی کلام، وزن و قافیه و ردیف فراوان است.

یافته‌های این پایان نامه در هفت فصل به شرح زیر فراهم شده است: در فصل اول، به طرح مباحث کلّی تحقیق شامل: مقدمه، اهمیت، هدف، پیشینه و روش تحقیق پرداخته شده است؛ فصل دوم به معرفی کمال‌الدین خجندی اختصاص یافته و براساس منابع معتبر در مورد زندگانی و شرح اوضاع و احوال او سخن به میان آمده است. در فصل سوم به مشترکات موسیقایی (وزن، قافیه و ردیف) در غزل‌های سعدی وکمال خجندی پرداخته شده است. در فصل چهارم و پنجم به مقایسه‌ی مضامین، واژگان، ساختار کلام و ترکیبات و تعابیر سعدی وکمال خجندی پرداخته‌ایم. فصل ششم به بررسی عناصر بدیعی و بیانی مشترک در غزل‌های سعدی و کمال خجندی اختصاص داده شده است و در فصل هفتم نتایج حاصل از این پژوهش فراهم آمده‌است.

 کلید واژه‌ها: سعدی، کمال‌خجندی، غزل، شباهت، تأثیر‌پذیری

 فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 فصل اول : مقدمه

1-1-نگاهی گذرا به سیر غزل  2

1-2-کیفیت غزل کمال خجندی.. 4

1-3-ااهمیت و ضرورت تحقیق.. 4

1-4-اهداف تحقیق .. 5

1-5-پیشینه‌ی تحقیق.. 5

1-6-سوالات تحقیق............................ 7

1-7-روش تحقیق.............................. 7

 فصل دوم: گذری بر احوال شیخ کمال خجندی

2-1- گذری یر احوال کمال خجندی.............. 9

2-1-1- کمال الدین خجندی در تذکره‌ها و سایر کتب 9

2-1-2- زمان ولادت شیخ کمال خجندی............ 10

2-1-3- خانواده و نزدیکان .................. 10

2-1-4- دوران زندگانی شیخ کمال خجندی ....... 10

2-1-5- سال وفات شیخ کمال خجندی............. 14

2-1-6- شیوه‌ی طریقت کمال خجندی.............. 14

2-2- چند ویژگی بارز در شعر کمال خجندی...... 16

2-2-1- چند ویژگی اجنماعی................... 16

2-2-1-1- کمال و مکتب رند و زهد‌ستیزی........ 16

2-2-1-2- تمثیل و ضرب‌المثل‌ در شعر کمال خجندی19

2-2-1- جایگاه رقیب در شعر در شعر کمال خجندی 20

2-2-2- دو صنعت مهم در شعر کمال............. 21

2-2-2-1- کمال و صنعت سؤال و جواب........... 21

  عنوان صفحه

 2-2-2-2- حرفء‌گرایی و آرایش‌های واکی در شعر کمال خجندی22

2-3- تاثیر پذیری شعر کمال از دیگر شاعران و تاثیر گذاری شعر او بر آنها................................. 23

2-3-1- کمال و فردوسی....................... 24

2-3-2- کمال و سنایی........................ 24

2-3-3- کمال و انوری........................ 25

2-3-4- کمال و نظامی........................ 26

2-3-5- کمال و مولانا........................ 27

2-3-6- کمال و همام تبریزی.................. 27

2-3-7- کمال و حسن دهلوی.................... 28

2-3-8-- کمال و حافظ........................ 28

2-3-9- کمال و شاه نعمت‌اللّه‌ولی................. 29

2-3-10- کمال و جامی........................ 32

2-4-کمال و سعدی و شهر شیراز................ 34

2-5-سخنی چند در مورد سعدی.................. 35

 فصل سوم : مشترکات موسیقیایی(وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و کمال خجندی

-مشترکات موسیقیایی (وزن و قافیه و ردیف) در غزلیّات سعدی و کمال خجندی.................................. 38

3-1-وزن، قافیه و ردیف مشترک................. 42

3-1-1--بحر رمل.............................. 43

3-1-2-بحر هزج............................... 54

3-1-3-بحر مضارع............................. 64

3-1-4-بحر مجتث.............................. 70

3-1-5-بحر رجز............................... 74

3-1-6-بحر خفیف.............................. 77

3-1-7--بحر منسرح ........................... 79

3-2-قافیه‌های مشترک.......................... 81

3-3-ردیف‌های مشترک........................... 89

  عنوان صفحه

 فصل چهارم: مشترکات ساختاری بررسی ترکیبات و عبارات مشترک

در غزل‌های سعدی و کمال خجندی................ 92

ترکیبات و عبارات مشترک در غزل‌های سعدی و کمال خجندی 93

4-1-آوردن یک مصراع بدون تغییر یا با اندکی تغییر جزئی93

4-1-1- ما نیز یکی باشیم از جمله‌ی قربان‌ها.... 94

4-1-2- دیده از دیدار خوبان بر‌گرفتن مشکل است. 94

4-1-3- روزه‌داران ماه نو بینند و ما ابروی دوست 94

4-1-4- همتی کان به تو مصروف بود قاصر نیست... 95

4-1-6-جان ندارد هر که جانانیش نیست.......... 96

4-1-6- آفرین خدای بر جانت................... 96

4-1-7- خوش می‌روی به نها، تنها فدای جانت..... 96

4-1-8- با رستم دستان بزند هر که در‌افتاد..... 96

4-1-9- اگر چراغ بمیرد صبا چه غم دارد........ 97

4-1-10- با کسی گوی که در دست عنانی دارد..... 97

4-1-11- طوطی شکر شکست که صاحب کلام شد........ 97

4-1-12- شادی مکن که با تو همین ماجرا رود.... 98

4-1-13- هر کسی در حرم عشق تو محرم نشود...... 98

4-1-14-آتشی هست که دود از سر آن می‌آید....... 99

4-1-15 شکر از مصر و سعدی از شیراز........... 99

4-1-16-در پای متارکت فشانم.................. 100

4-1-17- بر دیده ی روشنت نشانم............... 100

4-1-18- غوغا بود دو پادشه اندر ولایتی........ 101

4-1-19-ما بی تو به دل بر نزدیم آب صبوری..... 101

4-4-20-چون سنگ‌دلان دل ننهادیم به دوری........ 102

4-1-22- طوطی خموش به چو و گفتار می‌کنی....... 102

4-1-23-اینجا شکری هست که چندین مگسانند...... 102

4-1-24- اگر مقابله بینم که تیر می‌آید........ 103

4-1-25- یار در خانه و ما گرد جهان گردیدیم... 103

4-1-26- سالک راه و گزین همه حالم نشود....... 103

عنوان صفحه

 4-1-27- مشنو ای دوست که غیر از تو مرا یاری هست 104

4-2--ترکیبات و عبارات مشترک در غزل‌های هم‌وزن. 105

4-2-1- ای که گفتی........................... 105

4-2-2- دوش بی روی تو........................ 105

4-2-3- سلسبیل و کافور....................... 106

4-2-4- سودای بی‌حاصل......................... 106

4-2-5- شمایل موزون، طبع موزون............... 106

4-2-6- قصه دراز کردن........................ 107

4-2-7- غمزه‌ی جادوی دوست..................... 107

4-3- ترکیبات و تعبیرات مشترک در غزل‌های غیر هم‌وزن107

4-3-1- آفت و تأخیر.......................... 108

4-3-2- از من مپرس- از او بپرس............... 108

4-3-3- انگشت‌نمایی........................... 108

4-3-4- باز آ که در فراق تو.................. 109

4-3-5- آتش تیز کردن......................... 109

4-3-6- به کنارافتادن........................ 109

4-3-7- پای در گل بودن....................... 110

4-3-8- پای در دیده نهادن.................... 110

4-3-9- پروانه صفت........................... 110

4-3-10- پنجه با ساعد سیمین افکندن........... 110

4-3-11- ترک جان گفتن........................ 111

4-3-12- جرم از طرف ماست..................... 111

4-3-13- چشم رضا............................. 111

4-3-14- حلقه در گوش بودن ................... 112

4-3-15- دل خون شدن.......................... 112

4-3-16- دلق مرقع............................ 112

4-3-17- عشق‌بازی آغاز نهادن ................. 112

4-3-18-عشق و توبه، آبگینه و سنگ............. 113

4-3-19- گو مباش............................. 113

4-3-20- دور بودن چشم بد از معشوق............ 113

عنوان صفحه

 4-3-21- ساقیا باده بده...................... 113

4-3-22- شب را سحر نبودن..................... 114

4-3-23- گوی لطافت ربودن..................... 114

4-3-24- ملامت‌‌گوی بی‌حاصل...................... 114

4-3-25- مفلس و خیال گنح..................... 115

4-3-26- نه من و بس.......................... 115

4-4- عبارت‌های عربی مشترک.............. .........115

4-4-1- اللّه اللّه........................... ..........115

4-4-2- المنته للْه........................ .......116

4-4-3- عفاک اللّه ........................ ........116

4-4-4- علی‌ الخصوص........................ ..116

4-4-5-علی الصباح......................... ...117

 فصل پنجم: مشترکات محتوایی در غزل‌های سعدی و کمال خنجدی

5-1- مشترکات محتوایی در غزل‌های سعدی و کمال خنجدی...119

5-1-1- از دوست به دشمن شکایت نبردن....... ...120

5-1-2- آزادی عاشق در بند معشوق بودن است . ...120

5-1-3- ازلی بودن عشق .................... ...121

5-1-4- آفت به همراه داشتن تأخیر........... 122

5-1-5- با وجود یار از همه عالم فراغ داشتن. 122

5-1-6- بر کنار از بلا حال گرفتار بلا را نمی‌داند ...1123

5-1-7- به پایان آمدن دفتر و باقی بودن حکایت123

5-1-8- بی پروایی عاشق.................... ...117

5-1-9- بی وفایی معشوق و وفاداری عاشق..... ..124

5-1-10- تبدیل شدن خاک عاشق به سبو.......... 124

5-1-11- تسلیم کامل در برابر معشوق......... ..125

5-1-12- تقدیر گرایی....................... .125

5-1-13- جان افشاندن به پای دوست .......... .127

5-1-14- جمال یار نشانه‌ی صنع الهی است...... .127

5-1-15- چشم دوختن به تیر معشوق ........... .128

عنوان صفحه

 5-1-16- حاجت نبودن به شمع با وجود چهره‌ی یار128

5-1-17- حاجت مشاطه نیست روی دلارام را....... 129

5-1-18-حاصل جهان صحبت یار و در نظر بودن اوست129

5-1-19- حقیر بودن دل به عنوان خانه‌ی معشوق.. 130

5-1-20- حقیر بودن جان به عنوان تحفه‌ای برای جانان130

5-1-21- خاموش نبودن بلبل در ایام گل........ 131

5-1-22- خجلت بردن گل از دیدن رخ یار........ 132

5-1-23- خجلت بردن ماه از دیدن روی یار...... 132

5-1-24- خراج بر خراب نوشتن................. 133

5-1-25- خیال یار پیوسته در نظر بودن........ 133

5-1-26- درد یار را درمان دانستن............ 134

5-1-27- دل‌ربایی غمزه....................... 134

5-1-28- دوستان به جای بوستان............... 135

5-1-29- ذره سان بودن عاشق در مقابل خورشید معشوق136

5-1-30- رنج کشیدن و گنج یافتن.............. 137

5-1-31- رنگ رخساره خبر از حال درون می‌دهد... 137

5-1-32- زلف و خال یار را دام و دانه پنداشتن138

5-1-33- زنده شدن مرده با آمدن یار ......... 138

5-1-34- ساختن تصاویر زیبا به وسیله‌ی وصف‌های متعدد ابروی یار .......................................... 139

5-1-35- شهد پنداشتن زهر از دست خوبان ...... 139

5-1-36- صبر از معشوق نداشتن................ 140

5-1-37- طاقت فراق نداشتن................... 141

5-1-38- غماز بودن اشک...................... 141

5-1-39- غنیمت شمردن وقت ................... 142

5-1-40- فایده‌ی بینایی دیدن یار است......... 143

5-1-41- فراوانی اشک........................ 143

5-1-42- فتنه‌گری معشوق...................... 144

5-1-43- قدر روز وصال را دانستن............. 144

5-1-44- کشته‌ی عشق تاوان ندارد.............. 145

5-1-45- کشته‌ی عشق زنده‌ی جاوید.............. 145

عنوان صفحه

 5-1-46- گرفتاری دل عاشق در زلف معشوق....... 146

5-1-47- لازم بودن مال و زر برای وصال........ 146

5-1-48- مست رخ ساقی بودن به جای می......... 147

5-1-49- ملازمت و پیوستگی عاشق بر آستان معشوق تا وقت جان دادن...................................... 147

5-1-50- ناچیز بودن دهان معشوق ............. 148

5-1-51- نشنیدن پند به خاطر گوش دادن به نوای موسیقی 149

5-1-52- نصیحت نپذیرفتن..................... 149

5-1-53- نقش رخ یار خط مسخ بر خوبان چین کشد. 150

5-1-54- نظر بازی........................... 150

5-1-55- وارد شدن بخت با ورود یار .......... 153

5-1-56- یار و صحبت او برتر از بهشت بدین است154

5-2- اختلاف نظر در محتوا................... 154ُ

 فصل ششم: مشترکات بدیعی و بیانی در غزلیّات سعدی و کمال خجندی

6- مشترکات بدیعی و بیانی در غزلیات سعدی و کمال خجندی160

6-1- صنایع بدیع لفظی...................... 161

6-1-1-0جناس تام............................ 161

6-1-2-0تکرار .............................. 163

6-1-3-0موازنه و مماثله..................... 164

6-2-0صنایع بدیع معنوی .................... 164

6-2-1-0تضاد................................ 164

6-2-2-0ایهام .............................. 166

6-2-3-مراعات النظیر....................... 168

6-2-4-تجاهل العارف........................ 169

6-2-5-حس‌آمیزی............................. 171

6-2-6- متناقض نمایی....................... 172

6-2-7- اغراق.............................. 173

6-2-8-تلمیح............................... 174

6-3- صنایع بیانی.......................... 175

6-3-1- تشبیه ............................. 175

عنوان صفحه

 6-3-2- تشبیه مرکب......................... 177

6-3-3- تشبیه مضمر......................... 177

6-3-4- تشبیه تفضیل........................ 178

6-3-5- اضافه‌ی تشبیهی...................... 178

6-3-6- استعاره............................ 180

6-4-7- تمثیل.............................. 181

6-3-8- مجاز............................... 182

6-3-9- کنایه ............................. 184

 فصل هفتم : نتیجه گیری

نتیجه‌گیری................................. 187

پیشنهادها ................................ 190

 منابع و مآخذ.............................. 191

  فصل اوّل

 مقدمه

 یکی از مهم‌ترین قالب‌های شعری در طول دوره‌های پرمایه‌ی ادب فارسی برای بیان مفاهیم غنایی و عرفانی قالب شعری غزل است.«غزل فارسی در اوایل سده‌ی چهارم هجری شکل گرفت؛ در ابتدا ساده و در وصف موضوعی تغزلی بود در قرن ششم دست‌خوش تطور شد این دوره‌ی رونق غزل و تبدیل آن به مهم‌ترین سیاق شعر غنایی بود.» (عبادیان، 1372: 77) با روی کار آمدن سلجوقیان در دهه‌ی سوم قرن پنجم و سقوط غزنویان، کم کم از رونق قصیده کاسته شد.«بی‌توجهی شاهان سلجوقی در اوایل کار به شاعران (نسبت به دوره‌ی غزنوی) باعث شد که شاعران کم و بیش هم به غزل توجه کنند یعنی به جای مدح ممدوح به مدح معشوق و به جای توصیف طبیعت به بیان عواطف و احساسات خود بپردازند.»(شمیسا،1382: 210) غزل فارسی در قرن ششم و با ظهور سنایی غزنوی شکل و مسیر مستقلی پیدا کرد. سنایی نخستین شاعری بود، که سرودن غزل را به‌صورت جدّی آغاز کرد از این‌رو غزل‌های او در سیر تحول غزل فارسی نقشی پررنگ و بنیادین دارند و شاعران بزرگی چون عطّار و مولانا از پیروان شیوه‌ی غزل‌سرایی او هستند.

 1-1- نگاهی گذرا به سیر غزل

 همان‌گونه که گفتیم سنایی نخستین کسی است، که در قرن ششم سرایش غزل را به‌طور جدّی آغاز کرد غزل‌های او دو مسیر در سیر تکامل غزل ایجاد کرد که هر کدام سیر جداگانه‌ای داشتند و بعد از او در قرن هفتم و هشتم به کمال رسیدند.

غزلیّات او کلاً دو نوع است یک دسته همان رنگ و بوی تغزل را دارد و همان است که بعداً در سیر تکاملی از طریق اشعار انوری و جمال و کمال و در سعدی به اوج خود می‌رسد و دسته‌ی دیگر اشعاری است اخلاقی یا به اصطلاح عارفانه که بعد در سیر تکاملی خود از طریق اشعار خاقانی و نظامی و عطّار در مولوی به اوج می‌رسد. (شمیسا، 1382: 211)

 سیر تکاملی غزل عاشقانه با ظهور شاعر شیرین سخن و بلندآوازه- سعدی شیرازی -به اوج کمال خود ‌رسید. در غزل‌های او عشق و دلدادگی به بهترین نحو نموده شده است و در آن دریایی از احساسات پاک و عشق ناب و ستایش زیبایی موج می‌زند، دریایی که از روحی لطیف، حساس و عاشق سرچشمه می‌گیرد. هرچه هست عشق و ستایش جمال است. سخنانش را سهل و ممتنع گفته‌اند چرا که در عین سادگی تقلیدناپذیرند. غزل سعدی نمونه‌ی تمام عیار غزل فارسی است.

غزل سعدی کیفیت‌های هنری اصیل و زنده‌ای دارد که سیر غزل در طی دویست و اندی سال بدان دست یافته بود. این غزل خاص ترکیب سادگی و روانی و یک‌دستی با پختگی و غنای اندیشه است؛ احساس و عشقی که در آن توصیف می‌شود احساس و عشقی است که با تار و پود خصیصه‌های نوع انسان آمیخته شده است. زیبایی توصیف شده در غزل سعدی، زیبایی آرمانی است که خصوصیت انسانی فراگیر دارد؛ این عشق و زیبایی مبشر دوستی و آرمان‌خواهی انسان اجتماعی و در عین حال فردیّت یافته‌ی ایرانی است. (عبادیان، 1372: 81- 82)

 سعدی مدرسه‌ی بزرگی در غزل‌سرایی فارسی بنیان نهاد که شاعران زیادی پس از وی شاگردان این مدرسه شدند. شاعرانی چون: مجد همگر، همام تبریزی، امیرخسرو دهلوی، خواجوی ‌کرمانی، کمال‌الدین خجندی و....از شاگردان این مدرسه به شمار می‌آیند. در میان این شاعران کمال‌الدین مسعود خجندی -شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم- هنوز آن‌گونه که شایسته است شناخته نشده است. گویی با وجود خورشیدهای تابانی چون حافظ و سعدی منجمان آسمان شعر و ادب فارسی از شناخت ستارگان درخشانی هم‌چون کمال در آسمان شعر و ادب قرن‌های هفتم و هشتم که یکی از مهم‌ترین و درخشان‌ترین دوره‌های شعر و ادب ‌فارسی است، غافل مانده‌اند و چهره‌های این شاعران بزرگ در پشت ابرهای کم‌توجهی پنهان مانده است. این شاعر غزل‌سرا در غزل‌های خود که تعداد آن به هزار غزل می‌رسد بیش از همه تحت تأثیر سعدی است. «هیچ یک از شعرای گذشته در تکوین هنر غزل‌سرایی کمال خجندی مانند سعدی مؤثر نبوده‌اند. غزل کمال از جهات گوناگون با غزل سعدی پیوستگی راست، کارساز و شناختنی دارد.» (مؤید شیرازی ،1375: 267)

 1-2- کیفیت غزل کمال خجندی

 کمال در دایره‌ی سیر غزل فارسی از جمله شاعران گروه تلفیق به شمار می‌آید. غزل‌های او آمیزه‌ای از عشق و عرفان است. در غزل او تشبیهات و تصاویر زیبا، استعاره‌های بدیع، ایهام‌های پرجاذبه و تمثیل‌های جذابی وجود دارد و در عین حال زبانش ساده است و سادگی غزل سعدی را به یاد می‌آورد بخصوص که وی بیش از همه تحت تأثیر سعدی است و گاه حتی عین عبارت‌های سعدی را در شعر خود به کار می‌برد.

کمال دوام‌دهنده‌ی سبک سهل و ممتنع است. سخن‌های شیرین، عبارت‌های ریخته، تعبیرهای خلقی، الفاظ زیبا، کلمه‌های متناسب، تشبیه و استعاره‌های نادر، تجنیس و مبالغه‌های دلفریب، ضرب‌المثل و مقال و تعبیرهای شیره‌دار مردمی را چنان ماهرانه به کار می‌برد که شعر او را در نهایت نمکین و خوش‌آهنگ می‌گرداند. (افصح زاده، 1375: 131)

 افصح‌زاده همچنین لطف سخن، عمق معنی، دقت در مضمون آفرینی و خوش‌آهنگی را از خصوصیت‌های عمده‌ی شعر کمال برمی‌شمرد. (همان، 85)

سید محمد حسینی در مقاله‌ای با عنوان «تلمیح و ایهام در شعر کمال خجندی» ضمن اشاره به حجم بالای غزل‌های کمال، محتوا و بار هنری این غزل‌ها را در مقایسه با غزل‌های سعدی، حافظ و مولانا چندان نغز و گرانبار نمی‌داند امّا، معتقد است در دیوان کمال غزل‌هایی یافت می‌شود، که برخی از ابیات آن‌ها بسیار زیبا و دل‌انگیز است. (حسینی،1377: 65)

 1-3- اهمیت و ضرورت تحقیق

 از آن‌جا که هرکدام از شاعران و نویسندگان فارسی‌زبان بسان حلقه‌های یک زنجیر به شمار می‌آیند و پژوهش روی آثار همه‌ی ‌آن‌ها از لحاظ سبک‌شناسی، تاریخ ادبیات و تحول شعر فارسی ضروری می‌نماید، نوآوری این تحقیق از آن جهت است که شعر شاعرانی چون کمال خجندی را باید در مقایسه با شاعران دیگر خصوصاً شاعری چون سعدی که در اوج قلّه‌ی رفیع ادب فارسی قرار دارد، سنجید تا جایگاه شاعری و ارزشمندی شعر او تبیین و تعیین گردد.

 1-4- اهداف تحقیق

 - بررسی میزان تأثیرپذیری کمال از سعدی

- بررسی مضامین وام گرفته‌ی کمال از سعدی

- بررسی جایگاه شعری کمال خجندی در میان شاعران غزل‌سرای دیگر

- بررسی شیوه‌های تأثیرپذیری کمال از سعدی

  1-5- پیشینه‌ی تحقیق

 تحقیقاتی که تاکنون در حوزه‌ی اشعار این دو شاعر صورت گرفته به‌طور کامل با موضوع این پایان‌نامه مطابقت ندارد در تحقیقاتی که پیش از این در زمینه‌ی این موضوع انجام پذیرفته و شرح آن‌ها ذکر خواهد شد به بررسی شعر یکی از شاعران مورد بحث و یا مقایسه‌ی شعر آن شاعر با شعر شاعران دیگر پرداخته شده است و یا تحقیقاتی به‌صورت مختصر انجام شده و گسترش و شرح بیشتری را می‌طلبد که خلاصه‌ای از آن‌ها آورده شده است.

- بهرامی، جواد، (1391). «بررسی صنایع معنوی بدیع در غزل‌های کمال خجندی»

در این پایان‌نامه آرایه‌های معنوی بدیع از قبیل تشبیه، تناسب، ایهام، ترتیب کلام و تحلیل و توجیه و خاتمه در دیوان کمال خجندی مورد بررسی قرار گرفته است و برای هر کدام از این آرایه‌ها نمونه‌های زیبایی از اشعار کمال خجندی بیان گردیده است.

- جواهری، حسین. (1373). «شرح لغات و ترکیبات دیوان کمال خجندی»

در این پایان‌نامه نویسنده به شرح لغات و ترکیبات دشوار غزلیّات کمال خجندی پرداخته است و هدف این پایان‌نامه آسان تمودن درک مفاهیم دشوار غزلیّات این شاعر به وسیله‌ی شرح لغات و اصلاحات بوده است.

زمانی، مرضیه، (1390). «بررسی تطبیقی صد غزل سعدی شیرازی با صد غزل خواجوی‌ کرمانی»

هدف این پایان‌نامه بررسی مشابهات موجود میان صد غزل سعدی و صد غزل خواجوی کرمانی بوده است.و در طی آن میزان تأثیر‌پذیری غزل خواجو از غزل سعدی مشخص گردیده است.

-. صدری‌نیا، باقر، (1378). «سیمای کمال در آینه‌ی تذکره‌ها»

در این مقاله نویسنده به تحلیل نظریه‌های مختلف تذکره‌نویسان در مورد زندگانی و احوال کمال پرداخته و سعی کرده صحیح‌ترین نظرها را به وسیله‌ی استدلال‌های قوی شناسایی کند و نشان دهد..

- معدن‌کن، معصومه، (1376). «ویژگیهای ممتاز شعر کمال خجندی»

در این مقاله نویسنده به بررسی محتوایی غزل‌های کمال خجندی پرداخته و غزل‌های این شاعر را از لحاظ محتوایی به چهار گونه‌ی مححقانه، حکمی، عاشقانه و رندانه تقسیم کرده است. و ویژگی‌هایی چون: تازگی، نوآوری، آوردن حسن مطلع، وصف زیبایی طبیعت و تشبیه را از عوامل ممتاز بودن شعر کمال خجندی برشمرده است.

بررسی روند تغییرات یخبندانهای زود رس پاییزه و دیر رس بهاره و اثر سرمازدگی بر محصول برنج مطالعه موردی شهرستان رشت

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده1

مقدمه. 2

فصل اول:کلیات تحقیق

1.کلیات تحقیق.. 4

1-1. بیان مسئله. 4

1-2. سئوال های اساسی تحقیق.. 5

1-3. انگیزه تحقیق.. 5

1-4. اهداف تحقیق.. 5

1-5. فرضیه ها5

1-6. روش گردآوری اطلا عات... 6

1-7. ابزار گردآوری اطلا عات... 6

1-8. روش و مراحل تحقیق.. 6

1-9. روش تجزیه وتحلیل اطلاعات... 6

1-10. موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت... 6

فصل دوم : ادبیات تحقیق پیشینه تحقیق

2-1. پیشینه تحقیق.. 10

2-2. مبانی تئوری تحقیق.. 15

2-2-1. بلایای(طبیعی ) اقلیمی.. 16

2-3. نگره علمی منشاء سرما زدگی و یخبندان. 17

2-4. سرما زدگی.. 19

2-5. یخ زدگی.. 19

2-5-1. یخبندان های تابشی یا تشعشعی.. 19

2-5-2.یخبندان های جبهه ای یا جابجایی.. 20

2-5-3.یخبندان های مختلط.. 21

2-6. تعریف شلته. 21

2-7. توده های هوا21

2-8. محصول مورد بررسی.. 22

2-9. تاریخچه و منشاء برنج.. 22

فصل سوم: روش اجرای تحقیق مواد و روش ها

3-1. داده ها و روش ها26

3-2. داده ها27

3-3. دسته بندی داده های استخراج شده31

3-4. روش کار. 32

3-4-1. دسته بندی داده ها32

3-4-2. تعیین دمای نرمال روزانه. 33

3-4-3. راست آزمایی داده های دمایی.. 33

3-4-3-1. آزمون همگنی یا ران تست (RUN TEST)34

3-5. محدودیت های تحقیق.. 35

3-6. خسارات وارده به محصولات... 35

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها یافته های تحقیق

4. مقدمه. 37

4-1. احتیاجات دمایی گیاه برنج.. 37

4-1-1. آزمون صحت داده های دماسنج کمینه سطح زمین.. 38

4-1-2. آزمون صحت داده های دماسنج کمینه سایکرومتر. 39

4-1-3. آزمون صحت داده های دمای میانگین اسکرین.. 39

4-2. محاسبه احتمال وقوع یخبندان های دیر رس بهاره40

4-3. احتمال وقوع یخبندانهای دیر رس بهاری در سطح خاک.. 40

4-4. احتمال وقوع یخبندانهای دیررس بهاری در اسکرین.. 42

4-5. احتمال وقوع دمای 11 درجه سانتی گراد در کمینه اسکرین.. 43

4-5-1.احتمال وقوع 90 درصد کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد وکمتردر اسکرین.. 45

4-5-2. احتمال وقوع 50 درصد کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 45

4-5-3. احتمال وقوع 25 درصد کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 46

4-6. احتمال وقوع میانگین11 درجه سانتی گراد در اسکرین.. 46

4-6-1. احتمال وقوع 50 درصد میانگین دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 47

4-6-2. احتمال وقوع 25 درصد میانگین دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 48

4-7. احتمال وقوع سرمازدگی در مرحل مختلف رشد گیاه برنج.. 48

4-8. مراحل رشد و نمو گیاه برنج.. 49

4-9. بررسی نرمال دمای روزانه ایستگاههای شهرستان رشت... 49

4-10. مراحل مختلف فنولوژیکی رشد برنج در ارتباط با عوامل اقلیمی.. 49

4-10-1. مرحله جوانه زنی.. 50

4-11. تاریخ بذر پاشی.. 51

4-12. مرحله پنجه زنی.. 52

4-12-1. یافتن تاریخ پنجه زنی در منطقه مورد مطالعه. 53

4-12-2. تاریخ پنجه زنی در رشت... 53

4-13. طویل شدن ساقه. 55

4-13-1. یافتن تاریخ طویل شدن ساقه در منطقه مطالعاتی.. 55

4-14. مرحله گل دادن. 57

4-14-1. یافتن تاریخ گلدهی در منطقه مطالعاتی.. 58

4-14-2. تاریخ گلدهی در رشت... 58

4-15. مرحله شیری شدن دانه. 60

4-15-1.یافتن تاریخ شیری شدن دانه. 60

4-15-2. تاریخ شیری شدن دانه در رشت... 60

4-16. رسیدن دانه. 62

4-16-1. یافتن تاریخ رسیدن دانه و برداشت... 62

4-16-2. تاریخ رسیدن دانه در رشت... 62

4-17. محاسبه احتمال وقوع سرمازدگی در مرحله پنجه زنی و طویل شدن ساقه. 64

4-18. محاسبه احتمال وقوع سرمازدگی در مرحله گلدهی و شیری شدن دانه و رسیدن دانه. 66

فصل پنجم:بحث نتیجه گیری پیشنهادات

5. نتیجه گیری.. 70

5-1. بررسی وقوع یخبندان. 70

5-2. وقوع یخبندان های زودرس بهاره70

5-2-1. وقوع یخبندان های زودرس بهاری در سطح خاک.. 70

5-2-2. وقوع یخبندان های زودرس بهاری در داخل اسکرین.. 71

5-3. وقوع یخبندان های زودرس پائیزه72

5-4. وقوع رخ داد سرمازدگی.. 73

5-4-1. سرمازدگی بر اساس دمای کمینه اسکرین.. 74

5-4-1-1. احتمال وقوع 90 درصد. 74

5-4-1-2. احتمال وقوع 50 درصد. 75

5-4-1-3. احتمال وقوع 25 درصد. 76

5-4-2. سرمازدگی در مراحل مختلف رشد گیاه برنج.. 76

5-4-2-1. سرمازدگی در مرحله پنجه زنی و طویل شدن ساقه. 76

5-4-2-2. سرمازدگی در مرحله گلدهی و شیری شدن دانه و رسیدن دانه. 77

5-5. پیشنهادات... 78

5-5-1. اثر سرمایش زمستان بر محصول کشت شده سال بعد. 78

5-5-2. بررسی مناسب ترین تاریخ کاشت... 79

5-5-3. اثر دما برروی آفات... 79

5-5-4. مقایسه روند رویشی واریته های مختلف... 79

منابع و ماخذ. 80

فهرست جدول

عنوان صفحه

جدول 2-1 دماهای بحرانی با تداوم 30 دقیقه ای.. 19

جدول 3-2 مشخصات ایستگاههای هواشناسی محدوده مطالعاتی.. 27

جدول 3-3 یک نمونه ازسطح زیر کشت، میزان تولید وعملکرد محصول برنج در شهرستان رشت... 29

جدول 3-4 نمونهای ازرخداد سرما زدگی با بازه زمانی محدود. 31

جدول 3-5 نمونه ای از رخداد سرما زدگی با تداوم گسترده تر. 32

جدول 3-6 نمونه ای از داده های رمزگشایی شده ایستگاه هواشناسی همدیدی فرودگاهی رشت... 33

جدول 3-7 حدود مجاز دنباله. 34

جدول 4-8 دمای مراحل مختلف فنولوژی برنج.. 38

جدول 4-9 ران تست دمای کمینه سطح زمین.. 38

جدول 4-10 ران تست دمای کمینه سایکرومتر. 39

جدول 4-11ران تست دمای میانگین اسکرین.. 40

جدول 5-12 کمینه دمای شهریور ماه در بازه آماری 20 ساله. 73

فهرست اشکال

عنوان صفحه

شکل 1-1 موقعیتجغرافیاییشهرستان رشت... 8

شکل 2-1 آمار رخ داد بلایای طبیعی در سطح جهان(2007-1980)(سایت سازمان هواشناسی)17

شکل 3-1 نمونه ی از داده های Scdataایستگاه همدیدی رشت... 28

شکل 3- 2 مراحل مختلف فنولوژیکی برنج.. 30

شکل 3-3 طول دوره مراحل مختلف برنج.. 30

شکل 4-1 نمودار محاسبه احتمال وقوع دمای صفر و زیر صفر در سطح زمین.. 41

شکل 4-2نمودار محاسبه عدم وقوع دمای صفر و زیر صفر در سطح زمین.. 42

شکل 4-3 نمودار محاسبه احتمال وقوع دمای صفر و زیر صفر در اسکرین.. 43

شکل 4-4 نمودار محاسبه عدم وقوع دمای صفر و زیر صفر در اسکرین.. 43

شکل 4-5 احتمال وقوع کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد. 44

شکل 4-6 احتمال عدم وقوع کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد. 44

شکل 4-7 احتمال وقوع 90% دمای میانگین 11 درجه سانتی گراد در اسکرین.. 45

شکل 4-8 احتمال وقوع 50% دمای کمینه 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 45

شکل 4-9احتمال وقوع 25% دمای کمینه 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 46

شکل 4-10 احتمال وقوع میانگین دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 47

شکل 4-11 احتمال عدم وقوع میانگین دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 47

شکل 4-13 احتمال وقوع 25% میانگین دمای 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 48

شکل 4-14 نقشه پهنه بندی آستانه 11 درجه جوانه زنی.. 52

شکل 4-15 نقشه پهنه بندی آستانه 20 درجه پنجه زنی.. 54

شکل 4-16 نقشه پهنه بندی درجه مطلوب پنجه زنی.. 54

شکل 4-17 نقشه پهنه بندی درجه مطلوب طویل شدن ساقه. 56

شکل 4-18 پهنه بندی دمای مطلوب 20-35 درجه روزانه طویل شدن ساقه. 57

شکل 4-19 نقشه پهنه بندی درجه مطلوب گلدهی.. 59

شکل 4-20 نقشه پهنه بندی دمای مطلوب 35-25 درجه روزانه گلدهی.. 59

شکل 4-21 نقشه پهنه بندی دمای مطلوب شیری شدن دانه. 61

شکل 4-22 نقشه پهنه بندی دمای مطلوب 35-25 درجه شیری شدن دانه. 61

شکل 4-23 نقشه پهنه بندی دمای مطلوب رسیدن دانه. 63

شکل 4-24 نقشه پهنه بندی درجه 25-35 درجه مطلوب روزانه مرحله رسیدن. 63

شکل 4-25 احتمال وقوع دمای میانگین 20 درجه سانتی گراد و پائین تر. 64

شکل 4-26 احتمال عدم وقوع دمای میانگین 20 درجه سانتی گراد و پائین تر. 65

شکل 4- 27 احتمال وقوع دمای میانگین 20 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله پنجه زنی و طویل شدن ساقه65

شکل 4-28 احتمال عدم وقوع دمای میانگین 20 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله پنجه زنی و طویل شدن ساقه66

شکل 4- 29 احتمال وقوع دمای میانگین 25 درجه سانتی گراد و پائین تر. 67

شکل 4- 30 احتمال عدم وقوع دمای میانگین 25 درجه سانتی گراد. 67

شکل 4-31 احتمال وقوع دمای میانگین 25 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله گلدهی، شیری شدن و رسیدن دانه68

شکل 4-32 احتمال عدم وقوع دمای میانگین 25 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله گلدهی، شیری شدن و رسیدن دانه. 68

شکل 5-1 نمودار محاسبه احتمال وقوع دمای صفر و زیر صفر در سطح زمین.. 71

شکل 5-2 نمودار محاسبه احتمال وقوع دمای صفر و زیر صفر در اسکرین.. 72

شکل 5-3 احتمال وقوع کمینه دمای 11 درجه سانتی گراد. 74

شکل 5-4 احتمال وقوع 90% دمای میانگین 11 درجه سانتی گراد در اسکرین.. 75

شکل 5- 5 احتمال وقوع 50% دمای کمینه 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 75

شکل 5- 6 احتمال وقوع 25% دمای کمینه 11 درجه سانتی گراد اسکرین.. 76

شکل 5-7 احتمال وقوع دمای میانگین 20 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله پنجه زنی و طویل شدن ساقه77

شکل 5-8 احتمال وقوع دمای میانگین 25 درجه سانتی گراد و پائین تر در مرحله گلدهی، شیری شدن و رسیدن دانه78

چکیده

استان گیلان هرساله درفصل کشت و کار برنج در طی ماههای فروردین تا شهریور ماه تحت تاثیر عوامل متفاوت اقلیمی قرار می گیرد.تغییرات پارامترهای اقلیمی منطقه می تواند باعث اثرات مخرب بر محصولات کشت شده گردد و شاخص عملکرد را پائین آورده و یا باعث کاهش صرفه اقتصادی محصول کشت شده شود.

این عناصر آب و هوایی می تواند بر روند رویشی گیاه برنج تاثیر گذار باشد. یکی از عواملی که در ایام رخ می دهد تغییرات دمایی می باشد، در این تحقیق بر روی آستانه های دمایی حداقل برنج کار شده است. بروز یخبندان ها و سرماهای دیررس بهاری و زود رس پائیزی همواره از مشکلات کشاورزان این منطقه می‎باشد.

دراین تحقیق با استفاده از داده های20 ساله ایستگاه های همدیدی شهرستان رشت (2012-1993) دریافتی از اداره کل هواشناسی استان گیلان، تعدادکل و احتمال وقوع دماهای صفر درجه سانتی گراد و پائین تر و همچنین دماهایی که رخ داد سرمازدگی را به دنبال دارند محاسبه گردید.

درابتدای این تحقیق به مقوله فراوانی و احتمال وقوع دماهای صفر درجه سانتی گراد و پائین تر به جهت یافتن رخ دادهای منجر به یخبندان پرداخته شد، سپس تاریخ مراحل مختلف فنولوژیکی گیاه مشخص گردید و به دنبال آن سرمازدگی در گیاه را در زمان های متفاوت و مراحل مختلف گیاه مورد بررسی قرار گرفت و احتمال وقوع سرمازدگی در این مقاطع محاسبه گردید.

قبل از این که به بررسی داده های دریافتی از اداره کل هواشناسی استان گیلان پرداخته شود می بایست داده‎ها را از حالت کدینگ خارج نمود و نسبت به صحت آن آگاه شد، که این مرحله با استفاده از آزمون ران تست به انجام رسید. بعد از این مرحله داده ها از میلادی به شمسی مرتب سازی شد.

در برآورد وقوع دماهای زیر صفر فیزیولوژیکی برنج احتمال وقوع 90 درصد، 50 درصد و 25 درصد نیز محاسبه گردید، و در سایر مراحل عدم وقوع رخ داد نیز مورد بررسی قرار گرفت.

نتایج این تحقیق نشان داد که در منطقه مورد مطالعه، یخبندان در دوره رویش برنج تاثیر چندانی نداشته و رخ دادن اتفاقی دماهای زیر صفر نمی تواند اخلالی در رویش این گیاه پدید آورد، اما از زمان کشت تا برداشت سرما زدگی به عنوان یک عامل مهم همواره در محیط بروز می نماید. بیشترین اثر سرمازدگی در گیاه برنج در مرحله پنجه زنی و رسیدن دانه می باشد. که میتوان با تعیین مناسب ترین تاریخ کشت و همچنین انتخاب ارقام زودرس و میان رس این عامل خسارت زا را کنترل کرد.

واژگان کلیدی: یخبندان، سرمازدگی، گیاه برنج، شهرستان رشت

مقدمه

بررسی شرایط آب وهوایی ایران به دلیل تنوع اقلیمی آن اهمیت بالایی دارد.سواحل جنوبی دریای کاسپین وشمال رشته کوه البرزبه همین دلیل از توازن حساس تری برخورداراست. به همین دلیل ناحیه جنوبی دریای کاسپین دارای آب وهوای معتدل و مرطوب می باشد که آن را به یکی از قطبهای مهم کشاورزی کشور تبدیل کرده است و برنج به عنوان محصول استراتژیک این منطقه محسوب می گردد.

خسارتهای ناشی از تحولات غیر متعارف آب و هوایی شامل نوسانات شدید دمایی در ابتدای فصل بهار و پاییز در چند سال گذشته که محصول برنج در دو مرحله نشا کاری و برداشت قرار داشته است یکی از دلایل توجه محقق برای آشکار سازی این پدیده (یخبندان های دیر رس بهاره و زودرس پاییزه و اثر سرمازدگی) بوده است.

برنج بعد از گندم دومین محصول مهم زراعی دنیا است که نقش بسزایی در تامین غذای مردم جهان دارد و به همین دلیل در بین غلات پس از گندم در سطح بسیار وسیع از زمین های زراعی برخی از کشورهای جهان به خصوص کشورهای جنوب غرب آسیا کشت می شوند (رادفر، 1383).

برنج گیاهی گرمسیری و نیمه گرمسیری است که نسبت به دماهای پایین بسیار حساس و رشد آن در دماهای پایین با مشکل مواجه می گردد.سرما زدگی یکی از عوامل محدود کننده رشد این گیاه در شالیزارهای گیلان می باشد و سالانه موجب بروز خسارت در خزانه و مراحل ابتدای رشد، در تاریخ های کاشت مرسوم برنج در شمال کشور می گردد.بر طرف شدن این مشکل سبب افزایش امنیت تولید محصول برنج در این استان شده و ضامن تولید پایدار در سال های آتی خواهد بود.

بیشتر واریته های برنج در فصل خزانه گیری تحمل سرما و یخبندان را نداشته و بسته به میزان کاهش دمای محیط و نوع واریته آسیب می بیند، به طوری که تعیین دقیق زمان کاشت و برداشت و برنامه ریزی برای کشت ئوم انواع محصولات ارتباط مستقیم با شرایط محیطی به ویژه تنش های سرمایی اوایل بهار دارد. که در هنگام به جلو آوردن زمان کشت و تهیه زود هنگام خزانه باعث رشد بطئی و ایجاد خسارت و تاخیر در رشد و در نهایت خسارت ناشی از ازدیاد هزینه تهیه خزانه و تولید نشا و کاهش عملکرد خواهد شد (خدابنده، 1371).

با توجه به اینکه وقوع یخبندان های پاییزه تاثیر مستقیم در مراحل رشد گیاه برنج به دلیل برداشت شدن محصول در این فصل ندارد اما وقوع این یخبندان باعث کاهش آفات، بیماریهای گیاهی، کامپوست شدن بقایای محصول برداشت شده و همچنین کاهش تراکم علف های هرز می گردد.

فصل اول

کلیات تحقیق

1.کلیات تحقیق

1-1. بیان مسئله

بطور کلی یخبندان به شرایطی اطلاق می گردد که در آن دمای هوا در ارتفاع 1.80 سانتی متری در سطح زمین به صفر درجه سانتی گراد و پائین تر برسد، اما از دیدگاه هواشناسی کشاورزی یخبندان به محض وقوع دماهای صفر درجه سانتی گراد و پائین تر در سطح استقرار گیاه اطلاق می گردد. وقوع یخبندان می‎تواند منجر به خسارت به بافت های گیاهی شود.

اما سرمازدگی به شرایطی اطلاق می گردد که گیاه در نتیجه بروز دماهای زیر صفر بیولوژیکی (بسته به گونه و رقم) خسارت می بیند. صفر بیولوژیکی عبارت است از دمایی که گیاه از آن دما شروع به فعالیت می‎نماید و پروسه رشد و نمو خود را آغاز می کند. اگر دمای محیط از صفر بیولوژیکی پائین تر باشد گیاه دچار سرمازدگی می گردد و اگر تداوم دماهای زیر صفر فیزیولوژیکی ادامه یابد گیاه از بین می رود. تداوم 72 ساعت دمای زیر صفر فیزیولوژیکی برای گیاه برنج باعث از بین رفتن نشاءهای کشت شده می گردد.

کاشت واقع بینانه محصولات کشاورزی، به درک صحیح از شرایط آب و هوایی بستگی دارد. کشاورزی از جمله فعالیت های مخاطره آمیز می باشد، که نوسان های آب و هوائی بیشترین اثر را بر روی آن می گذارد، از جمله عناصر آب و هوائی مخاطره که بر روی گیاهان موثر می باشد می توان به نوسانات دمایی، یخبندان‎های و همچنین سرماهای دیر رس بهاره و زودرس پائیزه اشاره نمود، که عدم آگاهی از تاریخ های شروع و خاتمه یخبندان ها و سرمازدگی ها می تواند منجر به خسارت به محصولات کشاورزی گردد. (کریمی و درزی، 1379)

در این پزوهش بر روی دماهای ایستگاه شهرستان رشت که دمای حداقل نیز یکی از پارامترهای بسیار تاثیر گذار آن می باشد کار خواهد شد.با توجه به اینکه یخبندان وسرما زدگی(تنش سرما) در معنای لغوی و عملکرد با یکدیگر متفاوت هستند، به بررسی این دو عامل خواهیم پرداخت.

برخی از محققین سرمازدگی را دمایی که برای آسیب رساندن به گیاه کافی ولی برای یخبندان کافی نیست تعریف نموده اند، و پناه پور به نقل از مولیش (1967) خسارت حاصله از پایین بودن درجه حرارت در غیاب یخبندان را صدمه سرما نامیده است (پناه پور، 1384).

ایران به بدلیل موقعیت خود در عرضهای میانی و عامل ارتفاع و تاثیرات توده های مختلف هوا شاهد وقوع این پدیده ها می باشد.استان گیلان نیز در شمال ایران به دلیل موقعیت جغرافیایی و طبیعی به ویژه در مناطق ساحلی و جلگه ای کمتر شاهد یخبندان است، اما وقوع این پدیده و تاثیر آن در سطح منطقه ای دارای اهمیت می باشد، سرمازدگی نیز یکی از عوامل موثر بر مراحل مختلف رشد در گیاه برنج می باشد.که این اثر بر روی مرحله جوانه زنی و سبز کردن بذر و حتی سایر مراحل رشد و نموی گیاه می تواند موثر باشدکه سالانه در عرضهای جغرافیایی بالا در ایران خسارات جبران نا پذیری بر روی محصولات کشاورزی به خصوص برنج وارد می کند.. (اینترنت)

1-2. سئوال های اساسی تحقیق

سوالات اساسی دراین تحقیق به شرح ذیل مطرح می شود:

آیا یخبندانها می توانند در روند مراحل کاشت برنج تاثیر گذار باشند؟

سرما زدگی چه تاثیری بر روی مراحل رشد گیاه برنج خواهد داشت؟

آیا یخبندانها و سرمازگی فقط تاثیر منفی بر روی محصول برنج خواهد داشت؟یا آثار مثبتی را نیز دارند، اگر اثر مثبت دارد چرا؟

تاثیرات مثبت و منفی سرمازدگی بر گیاه برنج کدامند؟

1-3. انگیزه تحقیق

اهمیت خسارت ناشی از یخبندان و سرما زدگی برای برنجکاران شهرستان رشت که در فروردین ماه هر سال بذر پاشی می نمایند.می تواند به عنوان یک مشکل قابل توجه مطرح باشد که محقق را به این مهم وا داشته است که به بررسی روند این رخداد در سال های گذشته بپردازد و در صورت امکان راهکاری برای پیشگیری از بروز احتمالی این مشکل ارائه دهد.

1-4. اهداف تحقیق

جهت مطالعه وبررسی درهرتحقیق به دنبال اهداف خاصی می باشیم، براین اساس اهداف این تحقیق شامل:

تعیین زمان وقوع یخبندان دیر رس بهاره

کاهش خسارات ناشی از یخبندان با تغییر تاریخ کاشت

صرفه جویی در مصرف بذر و سایر نهاده ها

1-5. فرضیه ها

با توجه به سئوال های تحقیق فرضیه های ذیل مرتبط با موضوع تحقیق می باشد.

یخبندانها می توانند در روند مراحل کاشت برنج تاثیر گذار باشند.

سرما زدگی بر روی مراحل رشد گیاه برنج تاثیر گذار خواهد بود.

یخبندانها و سر ما زدگی هم تاثیر منفی و هم تاثیر مثبت بر روی محصول برنج خواهد داشت.

1-6. روش گردآوری اطلا عات

به شکل کتابخانه ای استفاده از پایان نامه هاو مقاله مرتبط با موضوع،اینترنت وآمار و همچنین جستجودر منابع و مراجع جهانی در خصوص سوابق پژوهش مورد بررسی قرار گرفت.

1-7. ابزار گردآوری اطلا عات

مشاهده،جدول بانکهای اطلاعاتی وشبکه های کامپیوتری وآرشیو سازمان هواشناسی کشور و استان جمع آوری گردید.

1-8. روش و مراحل تحقیق

روش تحقیق توصیفی - تحلیلی با رویکرد کاربردی می باشد.

درروش تحقیق وجمع آوری آمار و داده های موردنیاز برای انجام این مطالعه درمرحله اول داده های ساعتی و روزانه موجود ایستگاه سینوپتیک رشت ازاداره کل هواشناسی دریافت شد وپس ازدریافت داده ها،دسته بندی و تنظیم گردیدومورد تجزیه وتحلیل قرارگرفت.درمرحله دوم دماهای بحرانی و تاریخ مراحل مختلف گیاه تعیین گردید و سپس احتمال وقوع دماهای خسارت زا برای هر مرحله محاسبه گردید.در مرحله سوم احتمال وقوع دماهی خسارت زا با احتمال های مختلف نیز محاسبه گردید.

 1-9. روش تجزیه وتحلیل اطلاعات

داده های ساعتی با فرمت کد بصورت بانک اطلاعاتی دریافت شد که به دلیل حجم بسیار زیاد داده ها، و تهیه انواع خروجی های مورد نیار، داده ها وارد نرم افزار های آماری شده، سپس کد نویسی های لازم به زبان ویژوال بیسیک تهیه شد. که بدین وسیله داده ها از حالت کدینگ خارج شده و رمز گشایی شدند.

1-10. موقعیت جغرافیایی شهرستان رشت

شهرستان رشت یکی از کلان‌شهرهایایران و مرکز استان گیلاندر شمال ایراناست. این کلانشهرهمچنین بزرگترین و پرجمعیت‌ ترین شهر شمال ایراندر بین سه استان حاشیه‌ای دریای خزر(مازندران، گیلانو گلستان)و بزرگترین شهر گیلکنشین ، بزرگترین سکونت گاه سواحل جنوبی دریای خزرمحسوب می‌شود. البته بسیاری از مردم این شهر این دریا را کاسپین می‌نامند.رشت در ۴۹ درجه و ۳۶ دقیقه طول شرقی و ۳۷ درجه و ۱۶ دقیقه عرض شمالی واقع شده و فاصله آن از تهران۳۲۵کیلومتر می‌باشد. همچنین شهر رشت با مساحت ۱۸۰کیلومتر مربعدر زمینی مسطح و هموار به ارتفاع به طور میانگین ۵ متر از سطح آب‌های آزادقرار دارد.سلسله جبال البرز در قسمت جنوبی شهررشت واقع شده و نزدیک ترین قله بلند به شهر رشت(درفک)به ارتفاع 2733 متر است. نزدیک ترین شهرستان به رشت صومعه سرااست که در فاصله ۲۶ کیلومتر ی آن قرار دارد. رشت از شمال به دریای خزرو مرداب انزلی، از غرب به رودخانه پسیخان , صومعه سراو فومن , از جنوب به بخش سنگرو شهرستان رودبارو از شرق به کوچصفهانو آستانه اشرفیهمحدود است.

بر اساس سرشماری رسمی در سال ۱۳۹۰جمعیت آن ۶۳۹،۹۵۱ نفر بوده‌است. مجموع جمعیت ساکن در حومه و جمعیت شناور روزانه شهر رشت بالغ بر ۱٬۲۰۰٬۰۰۰ نفر است. رشت فشرده‌ترین شهر ایران به لحاظ نسبت جمعیت به وسعت است و از لحاظ نسبت جمعیت در روز و شب نیز رتبه نخست کشور را دارد.که در شکل شماره 1-1 موقعیت جغرافیایی آن مشخص می باشد.(ویکی پدیا)

شکل 1-1 موقعیت جغرافیاییشهرستان رشت

فصل دوم

ادبیات تحقیق

پیشینه تحقیق

2-1. پیشینه تحقیق

در ارتباط با یخبندان مطالعاتی در سطح جهان و ایران صورت پذیرفته است که برخی موارد به شرح ذیل می باشد:

1. مهدی خلجی(1380)، به پیش بینی سرمای دیررس بهاره و یخبندان زودرس پاییزه برای تعدادی از گیاهان زراعی و باغی استان چهارمحال و بختیاری پرداختند که در نهایت به این نتیجه رسیدند که روند تغییرات زمان و وقوع سرحدهای مضر حرارتی برای دوران سرمای بهاره از یک روند صعودی وبرای دوران یخبندان پاییزه از یک روند نزولی در مقابل کاهش در صد احتمالات وقوع پیروی می کنند. این مطلب گویای آن است که با در صد احتمال بیشتر زمان وقوع سرحدهای مضر حرارتی در اوایل بهاره یا قبل از آن خواهد بود که باید بحث مدیریت باغ ها و زمان کاشت محصولات یک ساله مناطق مورد توجه قرار گیرد. همچنین احتمال وقوع سرحدهای مضر حرارتی در پاییزه در نیمه دوم اتفاق می افتد که باید در بحث برداشت محصولات مورد توجه قرار گیرد.

2. ناصرزاده (1382)، وی به تجزیه و تحلیل یخبندان های زودرس پاییزه و دیر رس بهاره در استان لرستان پرداخته است. در این تحقیق وقوع یخبندان های زودرس پاییزه و دیر رس بهاره در آستانه مورد نظر (صفر و زیر صفر) استخراج و دوره بدون آنها مورد محاسبه قرار گرفته است. وی بر اساس روشهای آماری معتبر مشخص نمود که، توزیع نرمال نسبت به بقیه توزیع ها با سری های موجود تناسب بیشتری دارد. لذا با بکارگیری این توزیع، تاریخ توزیع یخبندان های زودرس پاییزه و دیررس بهاره به استفاده از دوره های برگشت تعیین و محاسبه کرد. همچنین در سطح 75 درصد و 90 درصد طول دوره یخبندان و طول دوره رشد را مورد مطالعه قرار داد. وی در این تحقیق به نتایج زیر رسید :

الف : ارتفاع مهمترین عامل در تعیین روزهای یخبندان می باشد.

ب : بین آغاز و خاتمه یخبندان رابطه معنی داری وجود دارد.

3. محمد تقی کربلائی(بهار 1383)، به بررسی میزان درجه حرارت تحمل به سرمای ارقام مختلف برنج در مرحله جوانه زنی پرداختند. نتایج حاصل از تعیین شاخص حساسیت نسبت به تنش برای ارقام مورد مطالعه از نظر صفات درصد جوانه زنی نشان داد که ارقام مورد بررسی از نظر مقاومت و حساسیت به سرما اختلاف زیادی دارندبه طوریکه در 5 گروه مقاوم(4رقم)، نیمه مقاو(6 رقم)، نیمه حساس (2 رقم) و بسیار حساس (1 رقم) گروه بندی شدند.این در حالی است که از نظر سرعت جوانه زنی، ارقام دارای پراکندگی کمتری بودند.

4. فتاحی و کاظمیان و دلاور(1384)، به تحلیل الگوهای سینوپتیکی یخبندان های زمستانه ایران پرداختند و نشان دادند که الگوهای گردش جوی نقش اصلی را در وقوع یخبندان ها، شدت یخنبدان و توزیع فضایی یخبندان ها به خصوص در مناطق معتدله به عهده دارند و رخداد پدیده های محیطی نظیر یخبندان و سرمازدگی در ارتباط با تکرار سیستم های سینوپتیکی و تیپهای هوا می باشد. تکرار، تغییر یا تداوم سیستم‎های هوایی هر مکانی در تعیین و شناسایی اقلیم آن مکان اهمیت بسزایی دارد. تداوم و تغییر سیستم‎ها از طریق فرآیند طبقه بندی با تعیین تیپهای هوا شناسایی می شوند و به همین دلیل طبقه بندی سیستم های هوایی هوا، یکی از اهداف اصلی اقلیم شناسی سینوپتیک است. (مجله مرجع دانش، همایش علمی کاربردی راههای مقابله با سرمازدگی).

5. خورشید دوست و سلمان پور(بهار 1387)، به تحلیل نوسانات و آستانه های یخبندان های پاییزه و بهاره شهرستان اهر پرداختند و نشان دادند که بعد از استخراج تاریخ های وقوع اولین یخبندان های پاییزه و آخرین یخبندان های بهاره، با مبدا قرار دادن اول مهر به عنوان مبدا تقویم ژولیوسی، روزشمارهای یخبندان‎ها در آستانه های مذکور به دست آمد و نرمال بودن داده ها با توزیع نرمال در حدود اطمینان 96% به اثبات رسید. پس برای مطالعه نوسانات یخبندان ها به تعیین فاصله اطمینان برای میانگین تاریخ های وقوع یخبندان به روش تی تست در حدود اطمینان 99.9% و 95% و 90% و 80% و 60% پرداخته شده است و معنا داری آزمون در هر مورد با مقادیر پی(p) کوچکتر از 0.01 و 0.05 به اثبات رسید. نتایج حاصله نشانگر نوسانات شدید تاریخ های وقوع یخبندان در چهار آستانه مذکور در فصل بهار نسبت به یخبندان های پاییزه است (فضای جغرافیایی، ش21).

6. فواد مرادی(1387)، به ارزیابی ژرم پلاسم های برنج نسبت به تنش سرما در مرحله جوانه زنی و گیاهچه ای پرداخت و به این نتیجه رسید بین ژنوتیپ ها و اثر متقابل آن ها با دما، اختلاف معنی داری وجود دارد.همچنین بر اساس ضریب همبستگی، عدد کلروفیل متر، ارتفاع گیاه، طول ریشه، ویگور گیاهچه،وزن تر وخشک ریشه و اندام هوایی مشخص شد که از نظر تحمل به تنش سرما بین ارقام اختلاف زیادی وجود داشته و ارقامی نظیر گرده و اوندا و رسمی که از مناطق سردسیر کشور جمع آوری شده بودند،به طور کلی تحمل بیشتری به تنش سرما داشتند.

7. مجید نحوی(1388)، بر اثر تنش سرما(سرمازدگی) بر روی ارقام ولاین های انتخابی در مرحله جوانه زنی محصول برنج تحقیق کردند و به این نتیجه رسیدند که کلیه صفات بررسی شده (درصد جوانه زنی، درصد خسارت بذر، سرعت جوانه زنی، طول ریشه چه، طول ساقه چه، و نسبت طول ریشه چه به ساقه چه) بین دما، رقم، مدت زمان تنش و اثر متقابل آنها اختلاف معنی داری در سطح احتمال 1 درصد وجود داشته که نشان دهنده اختلاف تیمارهای مورد آزمایش بر روی صفات مورد مطالعه می باشد. در صد جوانه زنی مربوط به لاین شماره 30 با میانگین 80.44 در صد می باشد ضمن اینکه در بین ارقام رایج تحت کشت بیشترین درصد را ارقام درفک و کادوس با میانگین به ترتیب 76.17 و 76.47 درصد دارا بودند. بیشترین درصد خسارت مربوط به رقم هاشمی است با میانگین 52.25 درصد خسارت و کمترین آن با میانگین 18.89 درصد مربوط به لاین شماره 30 می باشد. بیشترین نسبت طول ریشه چه به ساقه چه را لاین های شماره 25 و 28 با میانگین به ترتیب 2.64 و 2.54 داشتند. به طور کلی و با توجه به مجموعه صفات چنین نتیجه گیری می شود که لاین شماره 30 و ارقام درفک و کادوس جز ژنوتیپ های مطلوب در مرحله جوانه زنی در مقابل تنش سرما در بین ارقام و لاین های مورد آزمایش به حساب می آیند.

8. عادل سی و سه مرده و همکاران(زمستان 1388)، به پاسخ فیزیولوژیکی ژنوتیپ های مختلف گندم دیم به تنش سرما (سرما زدگی) پرداختند. نتایج تجزیه و واریانس داده ها نشان داد که اثر دما، ژنوتیپ و بر هم کنش آن دو بر بازده کوانتومی فتوسیستم II معنی دار می باشد. در مقایسه میانگین ها مشخص شد که بیشترین بازده کوانتومی در ژنوتیپ های گندم دیم در دمای 20 درجه سانتی گراد ایجاد می گردد.

9. پیمان حسیبی و همکاران(1389)، به بررسی نقش برخی محافظت کننده های سرمایی در القای تحمل تنش دمای پایین به گیاهچه های برنج پرداختند. در این مطالعه به این نتیجه رسیدند که پرولین وقندهای محلول هر دو می توانند نقش محافظت کننده اسمزی را در زمان مواجه شدن گیاه با تنش سرما ایفا نمایند و برنج دارای خصوصیات تجمع مقدار زیادی از مواد محلول محافظت کننده اسمزی نظیر قندهای محلول و آمینو اسیدهایی مانند پرولین است. می توانند نسبت به سرمازدگی تحمل نماید و ظرفیت پایین در تجمع محافظت کننده های اسمزی در برخی ژنوتیپ های برنج می تواند یکی از دلایل ضعف بنیه گیاهچه های برنج حساس به سرمازدگی می باشد.