تحلیل الگوی سینوپتیکی طوفان‌های گرد و غبار در منطقه جنوبی حوضه خزری94
|
کلیدواژه‌ها: طوفان گرد و غبار، شرایط همدیدی، سطوح جو، تصاویر ماهوارهای، سواحل جنوبی خزر. |
|
چکیده طوفان‌های گردوغبار از پدیده‌های مخرب آب و هوایی میباشند که همه ساله خسارات جبران ناپذیری به مناطق شهری، مزارع، تاسیسات، جاده‌ها و غیره وارد میکنند. این پدیده متاثر از شرایط جوی خاصی است که در صورت شناخت سازوکار تکوین و گسترش آن، میتوان از آسیب‌های فراوانی که به محیط وارد میکنند کاسته و یا با آن مقابله کرد. بهدلیلموقعیتجغرافیاییایراندرکمربندخشکو نیمه خشک جهان،اینکشورمکرراًدرمعرضسیستم‌هایگردوغبارمحلیوسینوپتیکی قرارمی‌گیرد. با توجه به مسیر حرکت سیستم‌ها و نحوه‌ی قرارگیری فرودها و کم فشارها، مهم‌ترین منبع گردوغبار‌های وارد شده به ایران، شمال شبه جزیره عربستان، شمال صحرای کبیر آفریقا، نواحی شرقی سوریه و شمال غربی عراق میباشند که با حرکت طوفان به سمت شرق باعث حرکت و جابه جایی گردوغبارها شده و ایران را تحت تاثیر قرار میدهند. با توجه به قرار گرفتن منطقه جنوبی خزر، بین رشته کوه البرز و دریای خزر هر چند این دو پدیده طبیعی، از جمله عوامل بازدارنده رخداد گردوغبار محسوب میشوند ولی با این وجود، همچنان شاهد روزهای همراه با گردوغبار در منطقه مذکور می‌باشیم. در این پژوهش، به بررسی عوامل همدید موثر بر رخداد این پدیده جوی در حوضه جنوبی خزر پرداخته شد. همچنین، از داده‌های روزانه گردوغبار، سرعت باد و نقشههای سینوپتیکی در ایستگاه‌های منطقه مذکور که توسط سازمان هواشناسی تهیه میشود، استفاده شده است. تحلیل شرایط همدیدی که باعث ایجاد طوفان گردوغبار در منطقه میشود میتواند در پیشبینی طوفان‌های گردوغبار در مناطق شمالی کشور نیز موثر باشد. انتظار می‌رود نتایج این پژوهش در شناسایی شرایط هواشناختی و سینوپتیکی موثر در انتشار گردوغبار به مناطق شمالی کشور مفید بوده و در افزایش صحت پیشبینی پدیده گردوغبار در این مناطق مورد استفاده قرار گیرد.نتایج حاصل از تحقیق حاضر نشان داد که میزان گرد و غبار هم از لحاظ زمانی و هم مکانی دارای تفاوت است و در برخی مکان‌ها به نسبت موقعیت جغرافیایی که داراست روزهای گرد و غباری بیشتری در آنها رخ میدهد. همچنین سامانه‌های مختلفی در وقوع پدیده گرد و غبار در منطقه نقش دارد. |
فهرست مطالب
عنوان صفحه
فصل اول: طرح تحقیق......................................................................................................................... 12
1-1 مقدمه....................................................................................................................................... 12
2-1 بیان مسئله................................................................................................................................ 14
3-1 ضرورت تحقیق............................................................................................................................ 16
4-1 سوالات تحقیق............................................................................................................................ 17
5-1 فرضیات تحقیق........................................................................................................................... 17
6-1 جمع بندی.................................................................................................................................. 17
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق.................................................................................................. 19
1-2 مبانی نظری................................................................................................................................ 19
1-1-2 تعریف پدیده گرد و غبار............................................................................................................ 19
2-1-2 انواع گرد و غبار....................................................................................................................... 20
3-1-2 مکانیسم تشکیل..................................................................................................................... 20
4-1-2 زمان‌بندی روزانه و فصلی گرد و غبار............................................................................................ 21
5-1 -2 مدت زمان پایداری طوفان........................................................................................................ 21
6-1-2 عوامل موثر در ایجاد گرد و غبار.................................................................................................. 21
7-1-2 اصلی‌ترین عوامل ایجاد پدیده گرد و غبار...................................................................................... 21
8-1-2 منشأ پدیده گرد و غبار.............................................................................................................. 22
9-1-2 عوامل تشکیل دهنده................................................................................................................ 22
10-1-2 اثر عوامل اقلیمی در طوفان گرد و غبار....................................................................................... 23
11-1-2 منابع گرد و غباری ایران.......................................................................................................... 23
12-1-2 عناصر اقلیمی....................................................................................................................... 25
13-1-2 نقشههای سینوپتیک............................................................................................................. 27
2-2 بررسی منابع.............................................................................................................................. 27
1-2-2 منابع خارجی......................................................................................................................... 28
2-2-2 منابع داخلی........................................................................................................................... 30
3-2-2 جمع‌بندی.............................................................................................................................. 39
فصل سوم: ویژگی‌های طبیعی و جغرافیایی منطقه مورد مطالعه.................................................................... 41
1-3- موقعیت جغرافیایی استان گیلان................................................................................................... 42
1-1-3 اقلیم و آب و هوا....................................................................................................................... 42
2-1-3 ویژگی‌های جغرافیایی............................................................................................................... 42
2-3 موقعیت جغرافیایی استان مازندران................................................................................................. 43
1-2-3 آب و هوا................................................................................................................................. 43
2-2-3 ویژگی‌های جغرافیایی............................................................................................................... 44
3-2-3 کوه‌های استان مازندران........................................................................................................... 44
3-3 موقعیت جغرافیایی استان گلستان.................................................................................................. 45
1-3-3 جغرافیای طبیعی استان گلستان................................................................................................ 45
4-3 سیستم‌های آب و هوایی................................................................................................................ 46
فصل چهارم: مواد و روش تحقیق............................................................................................................ 49
1-4 مقدمه....................................................................................................................................... 49
2-4 جمع‌آوری داده‌ها......................................................................................................................... 49
3-4 بررسی داده‌های جمع‌آوری شده..................................................................................................... 50
4-4 تحلیل و بررسی نتایج................................................................................................................... 50
5-4 تحلیل و بررسی همدیدی............................................................................................................... 53
6-4 ویژگی ماهواره Toms................................................................................................................ 54
فصل پنجم: یافته‌های تحقیق................................................................................................................ 57
1-5 تحلیل روند آزمون من کندال......................................................................................................... 57
2-5 بررسی روند تغییرات سالانه........................................................................................................... 59
3-5 بررسی فصلی توزیع گرد و غبار....................................................................................................... 62
4-5 نحوه توزیع ماهانه طوفان‌های گردوغباری سه استان جنوبی خزر........................................................ 63
5-5 تحلیل وضعیت باد در هنگام وقوع طوفان‌های گرد و غبار..................................................................... 64
6-5 پارامترهای اقلیمی....................................................................................................................... 65
7-5 تحلیل شرایط همدیدی................................................................................................................. 66
8-5جمع بندی.................................................................................................................................. 79
فصل ششم: نتیجه‌گیـری..................................................................................................................... 83
1-6 مقدمه....................................................................................................................................... 83
2-6 نتیجه‌گیری................................................................................................................................ 83
3-6 نتایج حاصل از بررسی سینوپتیکی نقشه‌ها....................................................................................... 85
4-6 تحلیل فرضیات........................................................................................................................... 86
5-6 پیشنهادها برای تحقیق در آینده..................................................................................................... 87
پوست‌ها..............................................................................................................................................................................90
منابع....................................................................................................................................................................................96
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل 1-2 مراکز تولید گرد و غبار در جهان.....................................................................................................................22
شکل 1-3 موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه...........................................................................................................41
شکل 1-5 گل غبار منطقه................................................................................................................................................64
شکل 2-5 نقشههای هم ارتفاع 850 و هم فشار سطح زمین 18 و 20 می......................................................................70
شکل 3-5 نقشه باد در سطح 250 در تاریخ 20 تا 23 می...............................................................................................71
شکل 4-5 تصویر ماهواره تامس در تاریخ 21 تا 23 می...................................................................................................72
شکل 5-5 نقشه هم ارتفاع 500 در تاریخ 19 و 20 ژوئن..................................................................................................73
شکل 6-5 نقشه هم فشار سطح زمین در تاریخ 15و 16 ژوئن.........................................................................................74
شکل 7-5 نقشه سطح زمین و هم ارتفاع 850 در تاریخ 16 تا 18 ژوئن.........................................................................75
شکل 8-5 نقشه 250 هکتوپاسکالی در تاریخ 15، 18 و 21.............................................................................................76
شکل 9-5 تصویر ماهوارهای در تاریخ 18 تا 20 ژوئن 2004.............................................................................................77
شکل 10-5 نقشه هم ارتفاع 500 در تاریخ 26 و 31 می 2005........................................................................................ 78
شکل 11-5 نقشه هم فشار سطح زمین در تاریخ 26 و 31 می 2005...............................................................................80
شکل 12-5 نقشه باد در سطح 250 در تاریخ 26 و 28 می 2005....................................................................................80 شکل 13-5 تصویر ماهواره تامس در تاریخ 25 تا 27 می 2005......................................................................................81
فهرست جدول
عنوان صفحه
جدول 1-4 کدهای هواشناسی مرتبط با پدیده گرد و غبار..............................................................................................50
جدول 1-5 داده‌های من کندال ایستگاه‌ها.......................................................................................................................58
جدول 2-5 تعیین روند ایستگاه‌ها....................................................................................................................................58
جدول 3-5 مشخصات طوفان‌های گرد و غباری شاخص منطقه......................................................................................67
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار 1-5 روند تغییرات سال به سال روزهای گرد و غباری رشت، رامسر و گرگان.....................................................60
نمودار 2-5 تعداد روزهای گرد و غباری در استان مازندران............................................................................................60
نمودار 3-5 تغییرات سال به سال روزهای گرد و غباری گرگان......................................................................................61
نمودار 4-5 نمودار دایره‌ای فصلی گرد و غبار...................................................................................................................62
نمودار 5-5 نمودار پراکندگی ماهانه.................................................................................................................................63
|
فصل اول طرح تحقیق |
از دیدگاه هواشناسی سینوپتیکی طوفان یک پدیده مخرب منحصر به فرد در روی نقشههای سینوپتیکی بوده که ترکیبی از پدیده‌های فشار، ابر، بارندگی و غیره را در بر گرفته و توسط رادار، قابل شناسایی است. در نواحی خشک و نیمه خشک پدیدهگردوغباربهاشکالمختلفمانندروزهمراهباگردوغباریاطوفانگردوغباروگردبادبه صورتمکرراتفاقمی‌افتد.دربیابان‌هاومناطقخشک،تغییرسریعدرجهحرارتهواموجبایجادگرادیانفشاردرنقاطمختلفآنوتشکیلبادهایقویودائمیمی‌شود. بهعلاوهدراینمناطقبهدلیلکمبودرطوبتوپوششگیاهی،چسبندگیذراتبهیکدیگرکاهشیافتهوبادمیتواندذراتباقطرکمتراز2میلی‌مترراازسطحخاکجدانمودهوباخودحملکند. بسیاریاز اینذراتقطریکم‌تراز10میکروندارندوسرعتسقوطآن‌هاتحتتأثیرنیرویجاذبهزمینقابلاندازه‌گیرینیست. بنابراین این ذراتدرجوبهصورتمعلّقباقیمی‌مانند،بهایندلیلدرنواحیبیابانیممکناستهوابرایمدتیطولانیبهحالتگردوغبارباقیبماند. از این رو طوفان‌ها در مقیاس‌های ترنادو، طوفان رعد و برق، طوفان گرد و خاک و مانند آن ظاهر میشوند.
ازمهم‌ترینشرایطایجادگردوغباردرکنارهوای ناپایدار،وجودیاعدموجودرطوبتاستبه طوری کهاگرهوایناپایدار رطوبتکافیداشتهباشد،بارشوطوفانرعدوبرق؛واگرفاقدرطوبتباشد،طوفانگردوغبارایجادمی‌نماید. نوعوپوششگیاهینیزدرشدتوقوعگردوغبارنقشمؤثریبازیمی‌کنند.درواقعایجادگردوغبارمی‌تواندنوعیواکنشبهتغییرپوششگیاهیزمینباشدکهدراینرابطهنقشفعالیت‌هایانسانیرانیزدرکنارشرایططبیعیمحیط‌هایجغرافیاییبایددرنظرگرفت. چنان‌چه در منطقه‌‌ای مانند شمال ایران که از نظر طبیعی مساعد برای گرد و غبار نیست چون هم دارای رطوبت بالا و هم دارای پوشش گیاهی متراکم است ولی به دلیل فعالیتهای انسانی امروزه شاهد روزهای همراه با گرد و غبار در این منطقه هستیم.
طوفان‌های گرد و غبار به صورت کوتاه مدت هم، روی زندگی انسان اثر می‌گذارند. مهم‌ترین این تاثیرات کاهش قدرت دید و به وجود آوردن مشکلات بهداشتی مانند مشکلات تنفسی و لغو پروازها در نتیجه کاهش دید است. پدیدهگردوغباردرسال‌هاىاخیرازنظرغلظتوراهاندازىذراتمعلق،تداوم،وسعتوزمانآنمتفاوتوبسیاربیش‌ترازطوفان‌هاىگرد و غبار گذشتهاستواینسببنگرانى‌بسیارىشدهاست. دراینسال‌هاخشکسالى‌هاىمداوم،کاهشبارندگىورطوبتنسبىمحیطبههمراهتشدیدفاکتورهاىمحیطىتوسطانسان،نظیراستفادهبىرویهازمنابعآبى وازبینرفتنپوشش گیاهی باعثگسترششدیدگردوغبارشدهاست.از اصلی‌ترین عوامل ایجاد این پدیده وزش بادهای به نسبت شدید روی زمین‌های دارای شرایط مساعد برای ایجاد گرد و غبار است. این عوامل به همراه حرکت صعودی هوای ناشی از سامانه‌های جوی، انتقال قائم ذرات گرد و غبار معلق به ترازهای بالاتر جو را فراهم میکند. ذرات معلق، بر حسب اندازه‌ی قطر خود در لایه‌ها، به ترتیب از پایین به بالا قرار گرفته و سپس با جریان هوا، به حرکت در آمده و مناطق وسیعی را تحت پوشش قرار میدهد. بیش‌ترگردوغبارهایفراگیروگسترده‌ایکه مشاهدهمی‌شودفرامحلیبودهوازنواحیدورونزدیکدیگرمنشأمی‌گیرد ولی ممکن است که ناشی از عوامل محلی باشد و ذرات از همان محل که گرد و غبار دیده میشود تشکیل شود. طوفان‌های گرد وخاکوماسه‌ایدر مناطقمختلفتعاریفگوناگونیدارد،زیرااینپدیدهدرمکان‌هایگوناگونودرشرایطمختلفیبهوجودمی‌آید.براساستوافقسازمانهواشناسیجهانی،هرگاهدرایستگاهیسرعتباداز15متربرثانیهتجاوزکندودیدافقیبهعلتگردوغبار،بهکمترازیککیلومتربرسد،طوفانخاکگزارشمی‌شود. طوفانماسه‌ای،بهبادیاطلاقمی‌شودکهبتواندذراتباقطر15/0تا30/0میلیمترراتاارتفاع15مترجابهجاکند،دراینحالت،طوفانماسه‌ایاستلکندرطوفانخاک،ذراتمعلق،ریزتراست (دهقان‌پور،1384).
گرد و غبار یکی از پدیده‌های جوی است که وقوع آن باعث وارد شدن خسارت‌های بسیاری در زمینه‌های زیست محیطی، کشاورزی، حمل و نقل و سلامت میشود. طوفان گرد و غبار بیشتر در مناطق خشک و نیمه‌خشک به علت سرعت بالای وزش باد بر سطح خاک بدون پوشش گیاهی شکل گرفته و در شدیدترین حالت طوفان‌های گرد و غباری، غلظت ذرات معلق به 6000 میلی‌گرم در هر متر مکعب هوا می‌رسد (سانگ و همکاران[1]، 2007: 112). نتیجه بررسی‌ها نشان داده‌اند که عوامل محیطی و انسانی بر ایجاد و یا تشدید طوفان‌های گرد و غباری موثر میباشند. عوامل جغرافیایی و آب و هوایی نظیر توزیع نامناسب زمانی و مکانی بارندگی و وقوع خشکسالی از عوامل طبیعی و چرای بیش از حد دام‌ها، خشک شدن دریاچه‌ها و تالاب‌ها، افزایش جمعیت، تغییر مسیر رودها و سدسازی‌ها از عوامل انسانی تشدید طوفان‌های گردوغبار است (خوشحال دستجردی و همکاران، 1391). در سالهای اخیر به علت دخالت‌های انسان در طبیعت و بهره‌برداری غیر اصولی از آن، پدیده گرد و غبار افزایش یافته و به این ترتیب مسئله گرد و غبار بیش از گذشته اهمیت پیدا کرده است. افزایش گرد و غبار بر تشکیل ابرها و ریزش نزولات ( انگلستادلر و همکاران[2]، 2006)، بیشتر شدن فلزات سنگین در جو ( وینا و همکاران[3]، 2008)، آلودگی آب آشامیدنی و تشدید بیماری‌های گوارشی (کروگر و همکاران[4]، 2004) تاثیر دارد. به ازای افزایش هر 10 میکروگرم گرد و غبار در متر مکعب هوا، بیماری‌های قلبی - عروقی12 درصد و سرطان ریه به میزان 14 درصد افزایش مییابد( شاهسونی و همکاران، 1389).
ایران به دلیل واقع شدن در کمربند خشک و نیمه‌خشک دنیا، پی در پی در معرض سیستم‌های گردوغبار محلی و سینوپتیکی متعدد است. منشاء گرد و غبارهای تاثیرگذار بر ایران مناطقی مانند بیابان‌های شمال آفریقا، شبه‌جزیره عربستان، عراق و سوریه میباشد که آب و هوای آنها بسیار خشک بوده و میانگین بارش کمی دارند. این گرد و غبارها به علت گرم‌تر شدن هوای زمین و بیشتر شدن سرعت بادها به ایران منتقل میشوند. ریزگردها به همراه حرکت صعودی هوای ناشی از سامانه‌های جوی به ترازهای بالاتر جو رفته و در آنجا، بر حسب اندازه‌ی قطر در لایه‌های هوا جا میگیرند. سپس با جریان هوا در ترازها، به حرکت در آمده و مناطق وسیعی را تحت پوشش قرار میدهند (آلپرت و گانور[5]، 1993؛ دایان و همکاران[6]، 1991).سیستم‌های گرد و غبار در ایران منجر به لغو پروازها، تعطیلی مدارس، ادارات و کارخانه‌ها، بروز بیماری‌های تنفسی مانند آسم شده (حسین‌زاده، 1376) و همچنین، باعث کاهش محصولات کشاورزی تا 20 درصد میشود (شاهسونی و همکاران، 1389). در سالهای اخیر به دلیل بروز خشکسالی‌ها به نظر می‌رسد که افزایشی در فراوانی وقوع این پدیده مخاطره‌انگیز آب و هوایی صورت گرفته که باعث بروز مشکلاتی در برخی مناطق کشور ایران شده است (رسولی و همکاران 1389). مناطق جنوبی دریای خزر بین کوه و دریا محصور بوده و به دلیل برخورداری از بارشهای خزری دارای میانگین بارش بیشتری نسبت به دیگر مناطق کشور میباشند. این موضوع به همراه شرایط مناسب محیطی دیگر، پوشش گیاهی متراکمی را در اکثر مناطق شمال کشور ایجاد کرده است. با وجود اینکه کلیه شرایط محیطی حاکم در این منطقه عامل بازدارنده و مانع شکل‌گیری طوفان‌های گرد و غباری میباشند ولی هر از گاهی طوفان گرد و غباری در این مناطق مشاهده میشود. هدف از این مطالعه، شناسایی الگوهای جوی موثر در ایجاد و انتقال گرد و خاک به حوضه جنوبی خزر، تعیین مسیر کلی حرکت طوفان، شناسایی تغییرات فراوانی مکانی و زمانی سامانه‌های همدیدی و مسیرهایانتشار است. در این راستا از داده‌های ثبت شدهی هواشناسی، نقشههای همدیدی و تصاویر ماهوارهای استفاده شده است.
سیاره زمین از بدو پیدایش، دستخوش مخاطرات بسیاری بوده است. در سالهای گذشته، مخاطرات طبیعی پی در پی در سطح جهان به وقوع پیوسته و خسارت‌های جانی و مالی فراوانی در مناطق مختلف ایجاد کردهاند. در بعضی از مناطق جهان، به ویژه منطقه موسوم به خاورمیانه، طوفان‌های گرد و غبار از پدیده‌هایی هستند که فراوانی وقوع بالایی دارند. عوامل بسیاری در ایجاد طوفان نقش دارند، اما گردش جو و شرایط سطح زمین از عوامل اصلی طوفان‌های گرد و غبار محسوب میشوند. باد یکی از مهم‌ترین عوامل آب و هوایی است که نقش مهمی در تغییرات سطح زمین دارد. به طور کلی، کنکاش باد در سطح زمین با عمل فرسایش و برداشت همراه است که قسمتی از این بار پس از مسافتی رسوب کرده و مابقی به صورت معلق در هوا باقی می‌ماند که به شکل گرد و غبار تا مسافت‌های طولانی قابل حمل است.طوفان گرد و غبار بر روند تشکیل خاک، ژئومورفولوژی سطحی در نواحی مختلف وحرکت دادن پوشش سطحی نواحی صحرایی تاثیر دارد. تسریع فرسایش خاک و تقویت بیابان‌زایی از دیگر اثرات طوفان‌های گرد و غباری میباشد. اهمیت مطالعات انجام گرفته در رابطه با گرد و غبار از این نظر است که آسیب‌های فراوان گرد و غبار شناسایی شده و روز به روز میزان شدت و تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در همه مناطق از جمله ایران افزایش یافته و باید راهی در جهت کنترل این پدیده پیدا کرد. منطقه جنوبی حوضه خزری بر حسب نوع آب و هوا، پوشش گیاهی، رطوبت و موقعیت جغرافیایی دارای شرایطی است که انتظار می‌رود تعداد روزهای همراه با گرد و غبار در این منطقه نسبت به دیگر مناطق کم باشد. این منطقه بهعنوانمنبعگردوغباربهشمارنمی‌رودودرنتیجهبیش‌ترگردوغبارهایمشاهدهشده فرامحلیبودهوازنواحیدورونزدیکدیگرمنشأمی‌گیرند.
هدف از این پژوهش، شناسایی الگوهای جوی موثر در ایجاد و انتقال گرد و خاک به حوضه جنوبی خزر، تعیین مسیر کلی حرکت طوفان، شناسایی تغییرات فراوانی مکانی و زمانی سامانه‌های همدیدی و مسیرهای انتشار است تا میزان وقوع این پدیده را در منطقه به دست آوریم.
1. توزیع مکانی و زمانی پدیده گرد و غبار در منطقه مورد مطالعه چگونه میباشد؟
2. سامانه‌های همدیدی موثر در ایجاد طوفان گرد و غبار در مناطق خزری کدامند؟
3. مسیرهای انتشار گرد و غبار در منطقه خزری کدام است؟
1. توزیع مکانی و زمانی پدیده گرد و غبار از نظر فراوانی در منطقه مورد مطالعه یکسان نیست.
2. سامانه‌های همدیدی موثر متفاوتی در ایجاد پدیده گرد و غبار در منطقه نقش دارند.
3. گرد و غبارهای سواحل جنوبی خزر معمولاً از سمت جنوب و جنوب غرب به این مناطق وارد میشوند.
گرد و غبارها باورودبهجریان‌هایجوی که درغربایران هستندوارد کشورشدهوگاهیتامرکزکشورجابه جامی‌شوند.باتوجهبهاهمیتاینپدیدهوازطرفدیگرگسترشوسیعمکانیآندرسال‌هایاخیردربخش‌هایغربیوشمالیکشور، در پژوهش حاضرمسیرهای ورودی و علل وجود این پدیده مورد شناسایی قرار خواهد گرفت. در فصل بعدی به منظور روشن شدن موضوع پژوهش، پیشینه تحقیقات انجام شده در این رابطه به همراه مبانی نظری پژوهش، به اختصار مطرح خواهند شد.
|
فصل دوم مبانی نظری و پیشینه تحقیق |
1. هرگاه باد مقادیر زیادی از گرد و خاک را به هوا بلند کرده و باعث کاهش دید به کمتر از یک کیلومتر شود.
- سرعت باد به بیش از 15 متر بر ثانیه برسد.
طوفان گرد و خاک عبارت است از بادی که بر اثر وزش آن ابر متراکمی از گرد و غبار در فضا ایجاد میشود تراکم این ابر غبارآلود آنقدر زیاد است که جلوی دید را کاملا گرفته و ارتفاع آن، گاه تا 3000متر می‌رسد. پدیده‌های گرد و غباری نه تنها حاصل وزش بادهای شدید که حاصل شرایط ناپایداری در الگوی سینوپتیکی میباشد. از مهم‌ترین شرایط ایجاد گرد و غبار در کنار هوای ناپایدار، وجود یا عدم وجود رطوبت است به طوری که اگر هوای ناپایدار رطوبت کافی داشته باشد بارش و طوفان رعد و برق و اگر فاقد رطوبت باشد طوفان گرد و غبار ایجاد میکند. در واقع تغییر در ویژگی عناصر دما، فشار، نم نسبی و ... باعث ایجاد بارش و طوفان رعد و برق و یا سیستم‌های گرد و غباری می شود. فراوانی ذرات گرد و غبار در جو علاوه بر شدت باد و خشکی ذرات خاک به اندازه قطر ذرات نیز بستگی دارد. نوع و پوشش گیاهی نیز در شدت وقوع گرد و غبار نقش موثری ایفا میکند. مطالعات فراوانی وقوع طوفان‌های گرد و خاک نشان میدهد که بیشترین وقوع آنها در مناطق بسیار خشک با زمین لخت (80-60 روز در سال) ، پس از آن مناطق با پوشش گیاهان بوته‌ای (30- 20 روز در سال) و سپس چمن زارها (4-2 روز در سال) صورت می‌گیرد. از دیدگاه سینوپتیکی طوفان یک پدیده مخرب منحصر به فرد در روی نقشههای سینوپتیکی بوده که ترکیبی از پدیده های فشار، ابر، بارندگی، باد و ... را در برگرفته و توسط رادار طوفان قابل شناسایی است. یکی از انواع بلایای طبیعی که هر ساله سبب خسارات زیادی در نواحی خشک و بیابانی جهان و ایران میشود طوفان گرد و غبار همراه با بادهای شدید است (دهقان‌پور، 1384).
انتشار گرد و غبار به صورت وقایعی پراکنده و گاه و بی‌گاه که در اندازه، زمان و غلظت ذرات متفاوت است در جو زمین رخ میدهد. گرد و غبار معمولا بر حسب میزان اثرات آنها بر روی افق دید دسته بندی می شوند:
گردوغبار وزشی: به وضعیتی گفته می شود که گرد و خاک در شعاع دید ناظر مشاهده میشود اما قابلیت دید تا کمتر از 1000 متر نیست.
طوفان گرد و غبار:کاهش دید به کمتر از 1000 متر می‌رسد.
گرد و غبار اتفاقی:کاهش دید به کمتر از 11 کیلومتر می‌رسد.
گرد و غبار زودگذر: گرد و غباری که از وسایل مکانیکی ، مانند عبور و مرور در جاده خاکی یا عملیات استخراج معادن به وجود می‌آیند (واشینگتون و همکاران[7]، 2003).
بسته به سرعت باد و اندازه ذرات خاک مواد به سه شکل غلتان، جهشی و معلق جا به جا میشوند ذرات درشت معمولا به صورت غلتیدن جا به جا میشوند ذرات متوسط به صورت جهشی جا به جا میشوند ذرات مذکور به هوا بلند شده و معمولا 4 برابر ارتفاعی که به هوا بلند میشوند به جلو رانده میشوند اما ذرات ریز دانه مانند ذرات رس به علت سبک بودن تا ارتفاع زیادی از سطح زمین بلند میشوند و مدت زیادی در هوا معلق باقی مانده و پس از طی مسافتی طولانی فرو می‌نشینند.
4-1-2 زمان‌بندی روزانه و فصلی گرد و غبار
در مناطق مختلف طوفان گرد و غبار در زمان خاصی از روز متمرکز میشود. در بیشتر مناطق، بزرگ‌ترین طوفان‌های گرد و غبار در اواخر صبح و بعد از ظهر رخ میدهند. یک طوفان گرد و غباری زمانی توسعه مییابد که یک سیستم به سمت ناحیه بیابانی حرکت کند.
مدت زمان پایداری طوفان با توجه به شرایط منطقه بین چند ساعت تا سه روز متغیر میباشد
6-1-2 عوامل موثر در ایجاد گرد و غبار
1. وضعیت زمین:
نوع خاک، رطوبت خاک، پوشش گیاهی
2. مهار آب‌های سطحی:
ایجاد سد، انحراف مسیر رودخانه، برداشت بی رویه از منابع آب (به ویژه آب‌های زیر سطحی)
3. شرایط جوی:
کم بارشی و خشکسالی
7-1-2 اصلی‌ترین عوامل ایجاد پدیده گرد و غبار
وزش بادهای به نسبت شدید بر روی بیابان‌های با خاک نرم و خشک، حرکت صعودی هوا موجب انتقال عمودی ذرات گرد و خاک معلق به ترازهای بالاتر جو میشود، انتقال ذرات معلق توسط جریانات سطوح فوقانی جو به نقاط دورتر است.
ذرات گرد و غبار ممکن است از فرسایش مواد معدنی و آلی خاک مشتق شده باشند. گرد و غبار ممکن است از تپه‌های شنی فعال به وجود آید. جاده‌های خاکی، کارگاه‌های ساختمانی، دستگاههای سنگ شکن و .... از منابع تولید گرد و غبار میباشند. تولید کنندگان اصلی گرد و غبار بستر خشک دریاچه‌ها و صحرای بزرگ آفریقا میباشد. بیش از 70% از طوفان‌های گرد و غبار به طوفان‌هایی که از بیابان‌های آفریقا نشات میگیرند نسبت داده می شود(پراسپرو و همکاران[8]،2002).
شکل (1-2): مراکز تولید گرد و غبار در جهان
طوفان‌های گرد و غباری که تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم تغییرات آب و هوایی در حال گسترش میباشند به دلایلی در سالهای اخیر جوامع انسانی و سلامت آنها را در معرض تهدید قرار داده‌اند. تغییر در الگوهای خشکسالی، گسترش بیابان‌زایی و تغییر در پوشش گیاهی زمین که به نوعی به تغییر آب و هوا وابسته است از سویی و تغییرات انسان ساخت اراضی از عواملی هستند که در تشدید این معضل محیطی دخالت داشته‌اند. از دیگر عوامل موثر در تکوین و ایجاد ناپایداری سرعت باد و جریان‌های شدید لایه زیرین تروپوسفر است. شدت طوفان گرد و خاک توسط بقا آن و کاهش دید تعیین میشود(خسروی، 1389).
10-1-2 اثر عوامل آب و هوایی در طوفان گرد و غبار
گرد و غبار به طور قابل توجهی برحسب توزیع اندازه ذرات، چسبندگی سطحی خاک، و حضور عناصر زبری یا پوشش گیاهی تغییرمی‌کند. آزمایش‌های انجام شده به وسیله تونل باد نشان داده که گستره محدوده سرعت‌های آستانه، از حدود 0.4 تا 3.39 متر بر ثانیه تغییر میکند. که برای سطوح دست خورده حدود 2 تا 6 برابر کمتر از سطوح دست نخورده است. در شرایط صحرایی، رویدادهای گرد و غبار با سرعت باد مرتبط است برای توسعه یا تعدیل طوفان‌های گرد و غبار، بارندگی یک عنصر حیاتی به شمار می‌رود حتی مقادیر کوچکی از رطوبت خاک، به شدت فرسایش بادی را محدود میکند. وقوع خشکسالی ها نقش عمده‌ای در افزایش تولید گرد و غبار بازی میکنند. طوفان‌های گرد و غبار وقتی به وجود می‌آیند که مجموع بارش سالانه بطور قابل توجهی از بارش نرمال کمتر است. اکثریت گرد و غبارهای دنیا از نواحی محدودی مانند بیابان بزرگ آفریقا، خاورمیانه، آسیای جنوب غربی، مرکز استرالیا، مغولستان و بخش‌هایی از قاره اروپا و آمریکا منشاء میگیرند. در بررسی توزیع جهانی از این کمربند به عنوان کمربند غبار نام برده میشود. این کمربند جغرافیایی در نیم‌کره شمالی واقع شده است. در منطقه خاورمیانه از شمال آفریقا تا چین گسترده شده است. در خارج این کمربند میزان گرد و غبار کم است. به طور کلی منابع عمده گرد و غبار عبارتند از: سرزمین‌های کم ارتفاع و کم بارانی که از میانگین بارش سالیانه کمتر از 250 میلی‌متر برخوردار هستند.
11-1-2 منابع گرد و غباری ایران
حدود 25% از مساحت کشور ایران به دلیل قرار گرفتن بر روی کمربند خشک و بیابانی جهان، تحت سیطره طوفان‌های گرد و غباری میباشند. مهم‌ترین منبع گرد و غباری وارد شده به غرب کشور، صحرای سوریه، صحرای نفوذ در شمال شبه جزیره عربستان و بیابان‌های جنوب عراق میباشند و نقش صحرای بزرگ آفریقا در این میان بسیار ناچیز می باشد.
موقعی که کم فشارهای حرارتی در قسمت‌های شمالی شبه جزیره عربستان و یا روی خلیج فارس مستقر هستند به دلیل نزدیکی به غرب نقش بیشتری در تشدید و فعالیت گرد و غبار بازی میکنند. به خصوص در تابستان که بر روی ایران پر فشار آزور مستقر میباشد باعث میشود هوای شبه جزیره عربستان وارد ایران شود. ورود هوای گرم و خشک عربستان به داخل ایران باعث بالا رفتن دمای شهرهای استان خوزستان به 54 درجه سانتی‌گراد و رطوبت به 10 درصد میگردد. بنابراین این طوفان‌ها چون فاقد رطوبت و دارای سرعت و قدرت زیاد میباشند و هنگامی که از روی بیابان‌های عربستان و عراق می‌گذرند دارای مقادیر زیادی گرد و غبار و ذرات بسیار ریز بوده و هنگام رسیدن به ایران باعث تیرگی و آلودگی هوا و بالا رفتن دمای آن میشوند گرچه طوفان‌های گرد و غباری خوزستان در همه فصول ممکن است شکل بگیرند اما بیشترین زمان وقوع آنها در دوره گرم سال به خصوص در مرداد ماه میباشند. تعداد روزهای توام با طوفان‌های گرد و غباری در استان خوزستان معمولا بیش از 15 روز در سال است. نتایج حاصل از تحلیل آماری سالهای 1996-2005 بیانگر فراوانی بیشتر روزهای گرد و غباری در دوره گرم سال نسبت به دوره سرد سال میباشد همچنین تعداد روزهای گرد و غباری از غرب منطقه به سمت شرق کاهش مییابد. در جنوب شرق ایران نیز مهم‌ترین منبع تغذیه بار جامد طوفان‌ها بستر خشک هامون پوزک میباشد. اقلیم در دشت سیستان با بالا بودن درجه حرارت طی دوره وزش بادهای 120 روزه و قطع منابع بارش و خشکی فیزیکی محیط همراه است این عوامل باعث مهیا شدن شرایط جوی مناسب وزش بادها گردیده و با وجود کاهش رطوبت خاک امکان تغذیه طوفان‌های گرد و غباری را فراهم می‌سازد. اختلاف فشار بین افغانستان و دشت سیستان، وجود مراکز فشار قوی در سیبری از عوامل به وجود آورنده و تشدید کننده بادها و طوفان‌های گرد و غباری در دشت سیستان میباشند این طوفان‌ها از ارتفاعات شمال شرق به طرف جنوب شرق ایران پس از عبور از بیابان‌ها در دشت سیستان به یک باد گرم و خشک تبدیل میشوند و خسارات فراوانی را به مزارع کشاورزی و پوشش گیاهی وارد می‌نمایند (خسروی، 1389).
زمان وزش این بادها معمولا از نیمه خرداد تا نیمه مهر ماه میباشد اما در بعضی منابع زمان وزش آنها را از اول خرداد تا آخر شهریور نیز ذکر نموده‌اند. سرعت این بادها متغیر است و از 30 کیلومتر در ساعت شروع و حداکثر به 120 کیلومتر در ساعت می‌رسند. توزیع مکانی طوفان‌های گرد وغباری درکشور ما در چاله‌های مرکزی مانند دشت لوت و دشت کویر و چاله‌های شرقی به حداکثر خود می‌رسد در منطقه بین زاهدان و کرمان تعداد روزهای طوفان‌های گرد و غباری به 150 روز در سال می‌رسند محل بیشینه این طوفان‌ها در نواحی خشک و بدون پوشش گیاهی و به لحاظ توزیع زمانی در مرداد ماه اتفاق می‌افتد.
1. دما
مقداری از انرژی تابشی خورشید توسط عوارض سطح زمین جذب شده، تبدیل به انرژی حرارتی میشود. این انرژی به شکل «دما» یا درجه حرارت جلوه میکند. گرچه اصلی‌ترین عامل ایجاد دما، انرژی حاصل از جذب تابش کوتاه خورشیدی در سطح زمین است ولی عوامل متعددی از قبیل ماهیت فیزیکی، هدایت گرمایی، ناهمواری و ارتفاع از سطح زمین، جابه جایی افقی و عمودی هوا، ابرناکی، جریان‌های اقیانوسی در آن دخالت دارند (مسعودیان و کاویانی، 1386: 112)
2 . فشار
فشار هوا نیرویی است که هوا بر یک واحد از سطح زمین وارد میکند و مقدار آن در سطح دریاهای آزاد، برابر با وزن ستونی از جیوه به ارتفاع 76 سانتی‌متر است (مسعودیان و کاویانی، 1386: 143). فشار هوا نه تنها از نظر تاثیر مستقیم در روی موجودات زنده اهمیت دارد، بلکه از لحاظ نقشی که در سایر عوامل آب و هوایی دارد، مانند تبخیر، تبادلات گازی بین اتمسفر و خاک، شایان مطالعه دقیق بوده و باد و جریان هوا خود محصول اختلاف فشار بین دو ناحیه بوده و موجب جا به جایی توده‌های هوا میگردد.
3. رطوبت
رطوبت هوا یعنی مقدار بخار آب موجود در هوا. هوای خشک در طبیعت وجود ندارد و حتی در هوای ظاهرا خشک بیابان‌ها هم مقداری رطوبت موجود است. در شرایط معمولی، میزان بخار آب جو در ماه‌های گرم، از 3/1 درصد و در ماه‌های سرد، از 4/0 درصد تجاوز نمی‌کند. رطوبت به سه حالت بخار، مایع و جامد وجود دارد که در هوای صاف و معمولی رطوبت به صورت بخار است که به چشم دیده نمی‌شود (کاویانی،1380). برای سنجش رطوبت جو مقیاس‌های متفاوتی به کار می‌رود که مهم‌ترین آنها رطوبت مطلق و رطوبت نسبی میباشد. که میزان رطوبت نسبی در مطالعه‌ی حاضر به کار گرفته شده است. رطوبت نسبی؛ نسبت مقدار رطوبت موجود در هوا را نسبت به رطوبت اشباع در همان دما نشان میدهد و بر حسب درصد بیان میشود.
4. باد
باد جریان هوایی است که از مراکز پر فشار به طرف مراکز کم فشار به حرکت در میآید. از هنگامی که جو به وجود آمده است باد وجود داشته و تا وقتی که زمین هست و نابرابری دما روی آن وجود دارد باقی خواهد بود. دامنه تغییرات حرکت باد بی نهایت گسترده است و از بادهای محلی کوچک گرفته تا بادهایی در مقیاس سیاره‌ای را شامل میشود.
5. دید افقی:
حداکثر مسافتی است که یک دیده‌بان میتواند اشیاء را با نور معمولی به‌خوبی تشخیص دهد.
6. کد پدیده هواشناسی:
در هواشناسی 100 کد بین‌المللی برای بیان پدیده‌های جوی وجود دارد. که بیانگر انواع بارندگی‌ها، مه‌ها، رعد و برق‌ها و طوفان‌ها است. در پدیده‌شناسی هواشناسی از کد 04 تا کد 09 و30 تا 33 از بین 100 کد هوای حاضر مخصوص غبار، طوفان گرد و خاک و شن است. 06 حالتی که دید عمودی کاهش یابدو این مصداقحالتی است که از سطوح فوقانی گرد و خاک به لایه‌های سطح زمین فرود آید.
نقشههای سینوپتیک، نقشه‌هایی هستند که پس از دریافت اطلاعات از مراجع دو گانه ایستگاه‌های سینوپتیک و داده‌های اخذ شده از رادیوسوند، در زمان‌های مختلف تهیه میشوند. این گونه نقشه‌ها مبنایی برای انجام پیش‌بینی‌های روزانه در مراکز و سازمان‌های هواشناسی کشورند و اطلاعات مهمی را برای مطالعات اقلیم‌شناسی سینوپتیک تشکیل میدهند (فرج زاده، 1386: 23).
گرد و غبارمی‌توانداز طریقجذبوپراکندهنمودنانرژیدماییهوا، تشکیلابر،فعالیت‌هایهمرفتی، غلظتدی‌اکسیدکربنوگوگرددرآتمسفرچرخه‌هایزمینوبیابان‌زاییتاثیرگذارد.یکیدیگرازموضوعاتمطرحشدهدراینزمینهآناستکهگرد و غباربهواسطهغلظتوتوزیععمودیآندرآتمسفر،اندازهوویژگیکانی‌شناسیذراتمی‌تواند به عنوانعاملتغییرآبوهواعملنماید.ازمهم‌ترین پیامدهایمستقیمطوفان‌هایگرد و غبارتاثیرمخرب آنبرسلامتیانساناست. به طوری کهجداشدنگرد و غبار از بسترهایخشک باعثانتقالذراتریزخاک،املاحوترکیبات شیمیایی وریزگردهابهآتمسفرشدهودر نهایت،باعث ایجاد مشکلات فراوان میشود. باتوجهبهآثاریکهاینپدیدهدربعدجهانیبرجایمی‌‌گذارد،کارشناسانمربوطهباابزارهایمتفاوتازجملهتصاویرماهواره‌ای،نقشه‌هایهوا،روش‌هایآماریمختلفآنرابررسیمی‌کنندتاباشناساییمنشاءوآثارآن‌هااقداماتلازمبرایکاهشآسیب‌هایاحتمالیناشیازگردوغبارهاانجامشود.
[1]. Song et al
[2]. Engelstadler et al
[3]. Vienna et al
[4]. Krueger
[5]. Alpert and Janor
[6]. Dayan et al
[7]. Washington et al
[8]. Prospero
شناسایی و اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکابword
چکیده
صنعت گردشگری در بسیاری از کشورها، به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد اقتصادی و توسعه ساختارهای زیربنایی مطرح است، لذا توجه یه این صنعت و برنامه ریزی دقیق برای توسعه آن امری غیر قابل انکار بوده و اهمیت آن روز به روز بیشتر احساس می شود. در این راستا برنامه ریزی راهبردی، که شیوه ای نظام یافته به منظور تصمیم گیری و اجرای فعالیت ها جهت دست یابی به اهداف با حداکثر کارایی می باشد می تواند شیوه مناسبی برای کمک به توسعه صنعت گردشگری به حساب آید.
این پژوهش با هدف شناسایی و اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب صورت گرفت. نوع تحقیق کاربردی و روش تحقیق توصیفی- دلفی می باشد. مدل استفاده شده در پژوهش، مدل جامع مدیریت راهبردی دیوید بوده و از تکنیک SWOT برای تدوین راهبردها و از ماتریس QSPM برای اولویت بندی راهبردهای انتخابی استفاده شده است. داده های تحقیق در 4 مرحله پرسش نامه با استفاده از تکنیک دلفی، از 16 نفر از خبرگان، مسئولین و مدیران حوزه گردشگری شهرستان تکاب جمع آوری و تجزیه و تحلیل شده است.
نتایج حاصل به شناسایی و تعیین مأموریت، چشم انداز، 3 هدف کمی، 3 هدف کیفی، 7 فرصت، 8 تهدید، 7 نقطه قوت، 10 نقطه ضعف و 10 راهبرد برای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب انجامید. همچنین نتایج حاصل از ارزیابی عوامل داخلی و خارجی صنعت گردشگری شهرستان بیانگر این بود که صنعت گردشگری این شهرستان دچار ضعف نسبی بوده و واکنش مناسبی نسبت به عوامل خارجی نداشته است. همچنین پس از شناسایی و اولویت بندی راهبردها به وسیله ماتریس QSPM مشخص شد ایجاد سایت های اینترنتی به منظور بازاریابی جاذبه های گردشگری شهرستان بالاترین اولویت را بین راهبردهای انتخابی داشته و راهبردهای توسعه محصول نیز بیشترین تعداد راهبردهای انتخابی را شامل می شوند.
واژگان کلیدی:
گردشگری[1]، برنامه ریزی راهبردی[2]، راهبردهای توسعه صنعت گردشگری[3]، شهرستان تکاب[4]، ماتریس [5]SWOT، ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM)[6]
فهرست مطالب
فصل اول: طرح و کلیات تحقیق
1-1 مقدمه......2
2-1 بیان مسئله....3
3-1 اهمیت و ضرورت موضوع........5
4-1 اهداف تحقیق.....6
5-1 سوالات تحقیق........7
6-1 روش شناسی تحقیق.............7
1-6-1 نوع و روش کلی تحقیق................7
2-6-1 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن..................................................................................................................................7
3-6-1 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه................................................................................................................................................................7
1-3-6-1 روش نمونه گیری....................................................................................................................................................................................................7
2-3-6-1 تخمین حجم جامعه................................................................................................................................................................................................8
4-6-1 روش های تحلیل داده ها............................................................................................................................................................................................8
7-1 قلمرو تحقیق..................................................................................................................................................................................................9
1-7-1 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق........................................................................................................................................................................................9
2-7-1 قلمرو زمانی تحقیق......................................................................................................................................................................................................9
8-1 چارچوب کلان نظری تحقیق.....................................................................................................................................................................9
1-8-1 مرحله شروع................................................................................................................................................................................................................10
2-8-1 مرحله ورودی..............................................................................................................................................................................................................11
3-8-1 مرحله مقایسه.............................................................................................................................................................................................................11
4-8-1 مرحله تصمیم گیری.................................................................................................................................................................................................12
9-1 موانع و محدودیتهای تحقیق...................................................................................................................................................................12
10-1 پیشینه تحقیق.........................................................................................................................................................................................13
11-1 شرح واژه ها و اصطلاحات تحقیق.......................................................................................................................................................13
فصل دوم: مبانی نظری تحقیق
1-2 مقدمه............................................................................................................................................................................................................16
2-2 گردشگری....................................................................................................................................................................................................17
1-2-2 تعاریف گردشگری......................................................................................................................................................................................................17
2-2-2 بررسی اثرات گردشگری...........................................................................................................................................................................................18
1-2-2-2 اثرات اقتصادی توسعه گردشگری.....................................................................................................................................................................18
2-2-2-2 اثرات اجتماعی توسعه گردشگری.....................................................................................................................................................................19
3-2-2-2 اثرات محیطی توسعه گردشگری.......................................................................................................................................................................20
3-2 برنامه ریزی گردشگری.............................................................................................................................................................................22
1-3-2 اهداف برنامه ریزی گردشگری................................................................................................................................................................................22
2-3-2 اهمیت برنامه ریزی گردشگری...............................................................................................................................................................................22
3-3-2 رویکردهای برنامه ریزی گردشگری.......................................................................................................................................................................24
1-3-3-2 رویکرد سیستمی..................................................................................................................................................................................................24
2-3-3-2 رویکرد توسعه پایدار.............................................................................................................................................................................................25
3-3-3-2 رویکرد برنامه ریزی جامع...................................................................................................................................................................................25
4-3-3-2 رویکرد راهبردی....................................................................................................................................................................................................26
5-3-3-2 رویکرد جامعه محور.............................................................................................................................................................................................26
4-2 برنامه ریزی راهبردی................................................................................................................................................................................27
1-4-2 تعاریف..........................................................................................................................................................................................................................27
1-1-4-2 راهبرد......................................................................................................................................................................................................................27
2-1-4-2 مدیریت راهبردی..................................................................................................................................................................................................27
3-1-4-2 برنامه ریزی راهبردی...........................................................................................................................................................................................27
2-4-2 پارادایم ها و مکاتب مدیریت راهبردی..................................................................................................................................................................28
1-2-4-2 مکتب پیش تدبیری (تجویزی).........................................................................................................................................................................28
2-2-4-2 مکتب تجربی انطباقی (توصیفی)......................................................................................................................................................................29
3-2-4-2 مکتب تلفیقی........................................................................................................................................................................................................30
4-2-4-2 مکاتب 10 گانه مینتزبرگ..................................................................................................................................................................................31
3-4-2 برنامه ریزی راهبردی گردشگری............................................................................................................................................................................33
1-3-4-2 مفاهیم برنامه ریزی راهبردی گردشگری........................................................................................................................................................33
4-4-2 مفهوم و تاریخچه ی کاربرد برنامه ریزی راهبردی.............................................................................................................................................35
5-4-2 : روش ها، مدل ها و تکنیک های برنامه ریزی راهبردی..................................................................................................................................37
1-5-4-2 مدل فرآیند برنامه ریزی راهبردی استونر و فریمن......................................................................................................................................38
2-5-4-2 مدل برنامه ریزی راهبردی برایسون.................................................................................................................................................................39
3-5-4-2 مدل فرایند برنامه ریزی راهبردی کاتلر..........................................................................................................................................................40
4-5-4-2 مدل تعدیل شده از کاتلر با سیاست مختلف بازیگران..................................................................................................................................41
5-5-4-2 مدل فرآیند برنامه ریزی استراتژیک ون دن بروک.......................................................................................................................................42
6-5-4-2 پنج گام فرآیند مدیریت راهبردی از دیدگاه تامپسون..................................................................................................................................44
7-5-4-2 الگوی جامع مدیریت راهبردی دیوید...............................................................................................................................................................44
6-4-2 مقایسه بین مدل ها و انتخاب مدل پژوهش...........................................................................................................................................45
5-2 تحلیل محیط خارجی و داخلی سازمان................................................................................................................................................46
1-5-2 بررسی عوامل خارجی...............................................................................................................................................................................................46
1-1-5-2 تحلیل محیط کلان خارجی(PESTEL ).........................................................................................................................................................49
2-1-5-2 الگوی مبتنی بر پنج نیروی رقابتی پورتر........................................................................................................................................................50
2-5-2 بررسی عوامل داخلی.................................................................................................................................................................................................51
1-2-5-2 مدل زنجیره ارزش پورتر.....................................................................................................................................................................................53
2-2-5-2 تحلیل وظیفه ای دیوید.......................................................................................................................................................................55
6-2 گام های تدوین استراتژی.........................................................................................................................................................................56
1-6-2 تدوین چشم انداز.......................................................................................................................................................................................................56
2-6-2 بیانیه ماموریت............................................................................................................................................................................................................57
3-6-2 تجزیه و تحلیل محیطی............................................................................................................................................................................................57
4-6-2 تعیین اهداف بلند مدت............................................................................................................................................................................................57
5-6-2 اهداف عملیاتی یا کوتاه مدت..................................................................................................................................................................................58
6-6-2 تدوین و طراحی استراتژی.......................................................................................................................................................................................58
7-2 بررسی اجمالی وضع موجود شهرستان تکاب...................................................................................................................................................59
1-7-2 موقعیت جغرافیایی شهرستان تکاب......................................................................................................................................................................59
2-7-2 ویژگی های جغرافیایی شهرستان تکاب................................................................................................................................................................60
3-7-2 موقعیت طبیعی و تاریخی شهر تکاب....................................................................................................................................................................61
4-7-2 بررسی ویژگی های اجتماعی شهرستان تکاب...................................................................................................................................................62
1-4-7-2 ویژگی های جمعیتی شهرستان تکاب.............................................................................................................................................................62
2-4-7-2 دین و فرهنگ........................................................................................................................................................................................................65
3-4-7-2 زبان و گویش.........................................................................................................................................................................................................65
4-4-7-2 بررسی نرخ باسوادی و برخورداری از خدمات.................................................................................................................................................65
5-7-2 بررسی ویژگی های اقتصادی شهرستان تکاب.....................................................................................................................................................66
1-5-7-2 معادن و صنایع دستی.........................................................................................................................................................................................67
6-7-2 بررسی انواع جاذبه های گردشگری........................................................................................................................................................................68
1-6-7-2 جاذبه های طبیعی که بر اساس ویژگی های محیط طبیعی هستند.........................................................................................................69
2-6-7-2 جاذبه های فرهنگی که بر مبنای فعالیت انسانی هستند.............................................................................................................................69
3-6-7-2 جاذبه های انسان ساخت که بصورت مصنوعی خلق شده اند.....................................................................................................................70
7-7-2 بررسی وضعیت موجود زیر ساختها - امکانات و تاسیسات موجود در شهرستان تکاب............................................................................74
1-7-7-2 هتل ومهمانپذیر..................................................................................................................................................................................................74
2-7-7-2 رستوران و مراکز پذیرایی....................................................................................................................................................................................74
3-7-7-2 وضعیت جاده ها ، حمل ونقل عمومی و تجهیزات و تاسیسات حمل ونقل.............................................................................................75
4-7-7-2 وضعیت دسترسی های محلی و راه های روستایی شهرستان.....................................................................................................................75
5-7-7-2پمپ بنزین – مراکز CNG و مراکز تعمیر اتومبیل.......................................................................................................................................76
6-7-7-2 پایانه مسافربری.....................................................................................................................................................................................................76
7-7-7-2 وضعیت بهداشت و درمان وتجهیزات پزشکی...............................................................................................................................................77
8-7-7-2 تأسیسات مخابرات – برق و آب........................................................................................................................................................................77
9-7-7-2 وضعیت امنیت و خدمات انتظامی....................................................................................................................................................................77
10-7-7-2 بانک و امور بانکی..............................................................................................................................................................................................78
8-7-2 اقتصاد گردشگری شهرستان تکاب........................................................................................................................................................................78
8-2 پیشینه تحقیق............................................................................................................................................................................................85
فصل سوم : روش شناسی تحقیق
1-3 مقدمه...........................................................................................................................................................................................................88
2-3 نوع و روش انجام تحقیق..........................................................................................................................................................................88
3-3 مدل مفهومی تحقیق.................................................................................................................................................................................88
1-3-3 مراحل برنامه ریزی استراتژیک...............................................................................................................................................................................89
1-1-3-3 مرحله صفر (شروع)..............................................................................................................................................................................................90
2-1-3-3 مرحله ورودی........................................................................................................................................................................................................91
3-1-3-3 مرحله مقایسه........................................................................................................................................................................................................94
4-1-3-3 مرحله تصمیم گیری............................................................................................................................................................................................97
4-3 روش دلفی...................................................................................................................................................................................................99
1-4-3 موارد کاربرد روش دلفی...........................................................................................................................................................................................99
2-4-3 ویژگی های روش دلفی.........................................................................................................................................................................................100
3-4-3 مراحل اجرای تکنیک دلفی..................................................................................................................................................................................100
4-4-3 مراحل اجرای روش دلفی در پژوهش..................................................................................................................................................101
5-3 قلمرو تحقیق............................................................................................................................................................................................102
1-5-3 قلمرو مکانی-جامعه تحقیق..................................................................................................................................................................................102
2-5-3 قلمرو زمانی تحقیق...............................................................................................................................................................................................103
6-3 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه..........................................................................................................................................103
1-6-3 روش نمونه گیری....................................................................................................................................................................................................103
2-6-3 تخمین حجم جامعه...............................................................................................................................................................................................103
3-6-3 جامعه آماری............................................................................................................................................................................................................104
7-3 روش های گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن............................................................................................................104
8-3 روش های تحلیل داده ها......................................................................................................................................................................104
9-3 روایی و پایایی ابزار گردآوری داده ها.................................................................................................................................................105
1-9-3 روایی..........................................................................................................................................................................................................................105
2-9-3 پایایی.........................................................................................................................................................................................................................105
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل داده ها
1-4 مقدمه........................................................................................................................................................................................................107
2-4 تجزیه و تحلیل توصیفی داده ها..........................................................................................................................................................107
1-2-4 جنسیت.....................................................................................................................................................................................................................108
2-2-4 میزات تحصیلات.....................................................................................................................................................................................................109
3-2-4 سابقه کار..................................................................................................................................................................................................................110
3-4 تجزیه و تحلیل استنباطی داده ها.......................................................................................................................................................111
1-3-4 بیانیه مأموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب............................................................................................................................111
2-3-4 چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب....................................................................................................................................112
3-3-4 اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.................................................................................................................................112
4-3-4 اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب................................................................................................................................113
5-3-4 فرصت ها...................................................................................................................................................................................................................114
6-3-4 تهدیدها.....................................................................................................................................................................................................................115
7-3-4 نقاط قوت..................................................................................................................................................................................................................116
8-3-4 نقاط ضعف................................................................................................................................................................................................................117
9-3-4 راهبرد ها...................................................................................................................................................................................................................118
4-4 ارزیابی عوامل داخلی و خارجی............................................................................................................................................................119
5-4 اولویت بندی راهبردهای توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب...........................................................................................122
فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری
1-5 مقدمه........................................................................................................................................................................................................127
2-5 برنامه ریزی راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب................................................................................................127
1-2-5 بیانیه ماموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب............................................................................................................................127
2-2-5 چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب....................................................................................................................................128
3-2-5 اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.................................................................................................................................128
4-2-5 اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب................................................................................................................................128
5-2-5 فرصت های خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب...................................................................................................................128
6-2-5 تهدیدهای خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.....................................................................................................................129
7-2-5 نقاط قوت داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب........................................................................................................................129
8-2-5 نقاط ضعف داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب......................................................................................................................130
3-5 تحلیل SWOT صنعت گردشگری شهرستان تکاب.......................................................................................................................131
1-3-5 تحلیل نقاط قوت و فرصت های شهرستان تکاب............................................................................................................................................131
2-3-5 تحلیل نقاط ضعف و فرصت های شهرستان تکاب..........................................................................................................................................132
3-3-5 تحلیل نقاط قوت و تهدیدهای شهرستان تکاب...............................................................................................................................................133
4-3-5 تحلیل نقاط ضعف و تهدیدهای شهرستان تکاب.............................................................................................................................................134
4-5 راهبردهای توسعه ی صنعت گردشگری شهرستان تکاب..............................................................................................................135
5-5 جمع بندی و نتیجه گیری....................................................................................................................................................................139
6-5 موانع و محدودیت های تحقیق............................................................................................................................................................139
7-5 پیشنهاداتی برای مطالعات و تحقیقات آتی.......................................................................................................................................140
فهرست اشکال، جداول و نمودارها
جدول 1-1: مراحل برنامه ریزی راهبردی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب...........................................................................9
جدول 1-2: تأثیرات منفی گردشگری بر روی محیط شهری....................................................................................................................21
جدول 2-2 تکامل برنامه ریزی گردشگری....................................................................................................................................................37
نمودار 1-2: مدل برنامه ریزی راهبردی استونر و فریمن...........................................................................................................................39
نمودار 2-2: مدل فرآیند برنامه ریزی راهبردی برایسون............................................................................................................................40
نمودار 3-2: مدل فرایند برنامه ریزی استراتژیک کاتلر...............................................................................................................................41
نمودار 4-2:مدل تعدیل شده کاتلر با سیاست مختلف بازیگران...............................................................................................................42
نمودار 5-2: مدل فرایند برنامه ریزی استراتژیک ون دن بروک.............................................................................................................. 43
نمودار 6-2: فرآیند ایجاد و اجرای استراتژی از دیدگاه تامپسون و استریکلند......................................................................................44
نمودار7-2 :الگوی جامع مدیریت استراتژیک دیوید....................................................................................................................................45
نمودار 8-2: الگوی مبتنی بر پنج نیروی رقابتی پورتر................................................................................................................................51
نمودار 9-2: مدل زنجیره ارزش مایکل پورتر................................................................................................................................................54
شکل1-2: نقشه ایران و موقعیت شهرستان تکاب و تخت سلیمان.......................................................................................................59
جدول3-2: وضعیت جمعیت شهرستان تکاب و دهستان های تابعه آن بر اساس آخرین سرشماری 1385 ................................63
جدول4-2: مقایسه شاخص های جمعیت در سالهای 1375 و 1385.................................................................................................. 64
جدول5-2: وضعیت شاخص های آموزشی و بهداشتی شهرستان تکاب با استان.................................................................................66
جدول6-2: فهرست معادن فعال در محدوده شهرستان..............................................................................................................................67
نمودار10-2: انواع جاذبه های گردشگری......................................................................................................................................................71
جدول 7-2: انواع گردشگری.............................................................................................................................................................................72
جدول8-2 : وضعیت دسترسی های محلی و راه های روستایی شهرستان.............................................................................................76
جدول 9-2: تعداد گردشگران داخلی و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392( درآمد به ریال).............................80
نمودار 11-2: تعداد گردشگران داخلی شهرستان تکاب در سال 1392 ...............................................................................................80
جدول 10-2: تعداد گردشگران خارجی و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392( درآمد به ریال).........................81
نمودار 12-2: تعداد گردشگران خارجی شهرستان تکاب در سال 1392...............................................................................................81
جدول11-2: مجموع تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب و درآمد ماهیانه حاصل از فروش بلیط در سال 1392 ...............82
نمودار13-2: وضعیت تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب و مجموع آن ها در سال 1392 .................................82
جدول 12-2: تعداد گردشگران داخلی و خارجی شهرستان تکاب در سال های 1374 تا 1392 ..................................................83
نمودار 14-2: وضعیت تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1374 تا 1392 ..................................................................84
جدول 13-2 : مقایسه ماهیانه تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1391 و 1392.................................................... 84
نمودار 15-2 : مقایسه ماهیانه تعداد گردشگران شهرستان تکاب در سال های 1391 و 1392 ....................................................85
نمودار 1-3 الگوی جامع مدیریت استراتژیک دیوید ................................................................................................................................. 89
جدول 1-3: مراحل برنامه ریزی راهبردی.....................................................................................................................................................89
نمودار2-3: الگوی عوامل موثر بر تدوین راهبردهای توسعه مقصد گردشگری ....................................................................................91
جدول 2-3: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی (EFE) ..................................................................................................................................93
جدول 3-3: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی (IFE).......................................................................................................................................94
جدول 4-3: ماتریس فرصت ها، تهدید ها، نقاط قوت و نقاط ضعف (SWOT)................................................................................ 96
جدول 5-3: ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی (QSPM)............................................................................................................... 98
جدول1-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب جنسیت............................................................................................ 108
نمودار1-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب جنسیت................................................................. 108
جدول 2-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب میزان تحصیلات............................................................................ 109
نمودار 2-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب میزان تحصیلات..................................................109
جدول3-4: جدول توزیع فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه کار............................................................................................110
نمودار3-4: نمودار میله ای توزیع درصد فراوانی نمونه مورد مطالعه بر حسب سابقه کار................................................................110
جدول 4-4: شاخص های توصیفی مربوط به بیانیه ماموریت توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب....................................111
جدول 5-4: شاخص های توصیفی مربوط به چشم انداز توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب............................................112
جدول 6-4: شاخص های توصیفی مربوط به اهداف کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب........................................ 112
جدول 7-4: شاخص های توصیفی مربوط به اهداف کیفی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب ......................................113
جدول 8-4: شاخص های توصیفی مربوط به فرصت های خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب......................... 114
جدول 9-4: شاخص های توصیفی مربوط به تهدیدهای خارجی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.............................115
جدول 10-4: شاخص های توصیفی مربوط به نقاط قوت داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.............................116
جدول 11-4: شاخص های توصیفی مربوط به نقاط ضعف داخلی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب...........................117
جدول 12-4: شاخص های توصیفی مربوط به راهبرد های توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب......................................118
جدول 13-4: ماتریس ارزیابی عوامل خارجی توسعه گردشگری شهرستان تکاب (EFE)...............................................................120
جدول 14-4: ماتریس ارزیابی عوامل داخلی توسعه گردشگری شهرستان تکاب (IFE)..................................................................121
جدول 15-4: ماتریس برنامه ریزی استراتژیک کمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب (QSPM)..............................123
جدول 1-5: راهبردهای تهاجمی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب.....................................................................................131
جدول 2-5: راهبردهای محافظه کارانه توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب..........................................................................132
جدول 3-5: راهبردهای رقابتی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب .......................................................................................133
جدول 4-5: راهبردهای تدافعی توسعه صنعت گردشگری شهرستان تکاب...................................................................................... 134
فصل اول:
طرح و کلیات تحقیق
1-1 مقدمه
امروزه توسعه گردشگری در تمام عرصه ها، چه در سطح ملی و منطقه ای و چه در سطح بین المللی مورد توجه برنامه ریزان دولتی و شرکت های خصوصی قرار گرفته است. بسیاری از کشورها به صورت فزاینده به این حقیقت پی برده اند که به منظور بهبود وضعیت اقتصادی خود باید ابتکار عمل به خرج دهند و در صدد راه های تازه ای برآیند (لطفی، 1384). آگاهی جوامع از این که گردشگری منبع درآمد ارزی بسیار مناسب و قابل ملاحظه ای در اختیار اقتصاد یک کشور قرار می دهد، باعث شده که گردشگری مفهوم بسیار گسترده در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی پیدا کند و به عنوان یک صنعت تلقی شود(طهماسبی پاشا و مجیدی، 1384). بسیاری از این کشورها این صنعت پویا را به عنوان منبع اصلی درآمد، اشتغال، رشد اقتصادی و توسعه ساختار زیر بنایی می دانند. اگر چه در مناطق مختلف، شرایط متفاوت است، گردشگری همواره عامل مهمی برای توسعه اقتصادی به حساب می آید (ابراهیمی و خسرویان، 1384).
توسعه صنعت گردشگری، به ویژه برای کشورهای در حال توسعه که با معضلاتی همچون میزان بیکاری بالا، محدودیت منابع ارزی و اقتصاد تک محصولی مواجه هستند، از اهمیت فراوانی برخودار است. اقتصاد ایران نیز اتکای شدیدی به درآمدهای حاصل از صادرات نفت دارد و متغیرهای کلان اقتصادی آن با پیروی از قیمت جهانی نفت در طول زمان دچار نوسانات شدیدی می شود. روند حاکم بر متغیرهایی مانند تولید ناخالص ملی، سرمایه گذاری ناخالص، درآمد سرانه و غیره در سه دهه اخیر ایران، به روشنی نشان دهنده ی این موضوع است. از این رو به منظور تنوع بخشیدن به منابع رشد اقتصادی و درآمدهای ارزی و همچنین ایجاد فرصت های جدید شغلی در کشور، توسعه صنعت گردشگری از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ چرا که ایران ازنظر جاذبه های گردشگری جزء ده کشور اول جهان قرار دارد و از پتانسیل بسیار زیادی برای جهانگردی و گردشگری بین المللی برخوردار است (صباغ کرمانی و امیریان، 1384).
بر این اساس علی رغم اینکه ایران از نظر منابع طبیعی و جاذبه های گردشگری یکی از ده کشور نخست جهان محسوب می گردد، متأسفانه آمار سازمان جهانی جهانگردی در تمام طول سال های گذشته حکایت از روند بسیار کند ورود جهانگران به کشور و بالطبع سهم ناچیز صنعت مذکور در درآمد ناخالص ملی دارد (کارگر، 1386: 168).
در این راستا، شهرستان تکاب نیز به عنوان یکی از مناطق مستعد گردشگری در ایران، به دلیل برخورداری از ویژگی های منحصر به فرد تاریخی، فرهنگی، طبیعی و درمانی از توانمندی های بالایی برای جذب گردشگران برخوردار است اما از لحاظ شکوفایی این کارکردها این شهر نیز به تبعیت از ایران، نتوانسته جایگاه درخور توجهی را کسب کند. این شهر با وجود قابلیت ها و جاذبه های گردشگری فراوان، همچنان برای گردشگران داخلی و خارجی نا آشنا می باشد. هدف اصلی پژوهش حاضر آن است که با بکارگیری فرآیند برنامه ریزی راهبردی، ضمن پیجویی توانمندی ها گردشگری شهرستان تکاب و توسعه این توانمندی ها، اقدام به ارائه ی راهکارها و تدوین راهبردهای کاربردی در جهت توسعه گردشگری این شهر نماید. بنابراین با هدف بررسی ساختار گردشگری و شناسایی نقاط قوت و ضعف و فرصت ها و تهدیدهای توسعه گردشگری، امید است بتوان به رفع و چاره جویی نقاط ضعف و تهدید و افزایش و بهره مندی از قوت ها و فرصت های توسعه گردشگری شهرستان تکاب اقدام کرد.
2-1 بیان مسئله
برنامه ریزان و سیاست گذاران توسعه از فعالیت های گردشگری به عنوان رکن اصلی توسعه در کشورهای مختلف یاد می کنند. امروزه گردشگری می تواند سبب ایجاد اشتغال، افزایش درآمد و در نهایت رفاه و بهبود وضعیت معیشتی مردم شود ( مطیعی لنگرودی، 81:1382). زمانی که شرایط ملی یا بین المللی اجازه گسترش و توسعه گردشگری بین المللی را بدهد، توسعه داخلی به ویژه در مناطق توسعه نیافته و محروم می تواند نقش مهمی در توسعه مناطق مختلف داشته باشد (جمعه پور، 87:1378).
با توجه به عدم موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه در جوامع کمتر توسعه یافته و همچنین بروز مشکلات در این جوامع، توسعه و گسترش گردشگری، یکی از راهبردهای اساسی محسوب می شود. بسیاری از فعالیت های اساسی و به تبع آن سطح در آمد، طی دهه های اخیر دچار افول شدیدی شده و افزایش نرخ بیکاری و در نتیجه خروج نسل جوان و افراد دارای تحصیلات بالا، توسعه این مناطق را به مخاطره انداخته است. از این رو، ضرورت تنوع بخشیدن به اقتصاد در این جوامع، امری مهم تلقی می شود. اگر به طور کامل توسعه ی گردشگری طرح ریزی شود، می توان تا حدودی این جوامع را از رکود و انزوا خارج کرد و موجب تنوع فرهنگی و گسترش توسعه شد ( مطیعی لنگرودی و نصرتی، 70:1390).
توسعه گردشگری جهت فقر زدایی و کاهش مهاجرت، ایجاد رفاه اجتماعی، حفظ ویژگی های فرهنگی سنتی، حفظ بافت سنتی، ارتباطات فرهنگی، حفظ منابع طبیعی و فرهنگی، تقویت غرور ملی و ایجاد فرصت شغلی در کنار فعالیت های کشاورزی و دامداری، عنصری اساسی و ضروری محسوب می شود. بنابراین، برای توسعه نواحی کمتر توسعه یافته، باید بر روی توسعه گردشگری در این مناطق برنامه ریزی کرد ( قادری، 16:1383). در کشورهای کمتر توسعه یافته، دسترسی به منابع قابل حصول اندک و نیروی کار غیر ماهر و ارزان زیاد است. در نتیجه، گردشگری می تواند به عنوان هدف اصلی توسعه محسوب شود ( اسلیهان[7]، 2005: 43).
[1]Tourism
[2]Strategic Planning
[3]Tourism Industry Development Strategies
[4]Takab City
[5]Strengths-Weakness- Opportunities- Threats Matrix
[6]Quantitative Strategic Planning Matrix
[7]Aslihan
اثر 6 هفته تمرین پرحجم تناوبی شدید بر غلظت هورمون رشد و گرلین مردان دارای اضافه وزن
فهرست مطالب
عنوان شماره صفحه
1-8- تعاریف اصطلاحات و واژه ها. 8
فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه پژوهش
2-2-1 انواع تمرینات شدید تناوبی. 12
2-5- چگونه ترشح هورمون رشد را افزایش دهیم؟. 14
2-5-4 فاصله گذاری مناسب بین تغذیه و خواب. 15
2-6- نقش های کاتابولیکی هورمون رشد. 15
2-7- پاسخ هورمون رشد به ورزش. 16
2-8-1 گرلین به عنوان یک پپتاید معده‌ای- مغزی. 20
2-8-3 گرلین و تنظیم دریافت غذا. 22
3-3- جامعه و نمونه آماری پژوهش. 31
3-5- ابزارها و روش های جمع آوری اطلاعات. 32
3-6-2 انجام تست الایزا به منظور اندازه گیری هورمون رشد و گرلین 34
3-6-3 الگوی برنامه ی تمرینی. 36
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل یافته های پژوهش
4-3-3 آزمون فرضیه های پژوهش. 42
5-5-2 پیشنهادات برخواسته از تحقیق. 47
فهرست جداول
عنوان شماره صفحه
جدول 3-1: ویژگی های فردی آزمودنی ها (میانگین ± انحراف معیار) 33
جدول 3-2: الگوی برنامه تمرینی. 36
جدول 4-1: ویژگی های فردی آزمودنی‌ها در دو گروه پژوهش. 40
جدول 4-2: مقادیر غلظت هورمون رشد و گرلین سرمی در پیش و پس از تمرین دو گروه پژوهش. 41
جدول 4-5: نتایج تحلیل کوواریانس تغییرات هورمون رشد سرمی در دو گروه تمرین و کنترل. 42
جدول 4-6: نتایج تحلیل کوواریانس تغییرات گرلین در دو گروه تمرین و کنترل. 43
هدف از پژوهش حاضر بررسی اثر 6 هفته تمرین پرحجم تناوبی شدید بر سطوح سرمی هورمون رشد و گرلین مردان دارای اضافه وزن می باشد. به این منظور 20مرد داری اضافه وزن به شکل تصادفی به دو گروه ( تجربی=10،کنترل=10)تقسیم شدند. پیش و پس از دوره تمرین تناوبی شدید پرحجم از آزمودنی ها نمونه خونی جمع اوری شد.گروه تجربی 3جلسه تمرین تناوبی شدید را در هفته انجام داد که شامل 3ست برنامه ی پرحجم تناوبی شدید (4دقیقه با شدت90 درصد ضربان قلب ذخیره با دو دقیقه ریکاوری فعال) در هفته اول و به گونهی فزاینده تا هفته چهارم هر هفته یکست اضافه می شود. تست الایزا برای سنجش هورمون رشد و گرلین مذکور با استفاده از کیت تجاری اختصاصی اندازه گیری مورد بررسی (boster.usa) انجام شد. برای متغییرهای پژوهش در دو گروه کنترل و تجربی از ازمون تحلیل کوواریانس استفاده گردید. برای بررسی آزمون فرضیهها و تصمیم گیری در مورد پذیرش یارد فرضیه ها سطح معناداری (الفا=05/0) در نظر گرفته شد. پژوهش نشان داد در بین دو گروه تجربی وکنترل اختلاف معنا داری در سطوح سرمی هورمون رشد وگرلین وجود دارد (05/0=P) این نتایج بیانگراین است که یک دوره تمرین تناوبی شدید پر حجم موجب افزایش سطوح سرمی هورمون رشد و گرلین افراد داری اضافه وزن می شود.
واژه های کلیدی: تمرین پرحجم تناوبی شدید،هورمون رشد،گرلین،افراد داری اضافه وزن
فصل اول:
کلیات تحقیق
1- مقدمه
در دههی اخیر پژوهشگران علوم ورزشی با استفاده ترکیب تمرینات سرعتی (ST)[1] و تمرینات تناوبی (IT)[2] یک شیوه جدیدی از تمرینات را با نام تمرین تناوبی شدید (HIT)[3] ابداع کردند کههر دو سیستم هوازیوبیهوازی را بهبود میبخشد. تمرین تناوبی شدید به وهلههای تکراری با فعالیتهای تناوبی به نسبت کوتاه با شدتی نزدیک به شدتی که VO2peak بهدست میآید (VO2peak90% ≤) نسبت داده میشود. با توجه به شدت تمرینات، یک تلاشHIT ممکن است از چند ثانیه تا چندین دقیقه طول بکشد که وهلههای گوناگون به وسیله چند دقیقه استراحت یا فعالیت باشدت کم ازهم جدا میشوند (جیبالا[4] و همکاران 2008، 63-58؛ لارسن[5] و همکاران 2002، 73-53).
سازوکار اینگونه تمرینات به این شرح میباشد که یک وهله HIT غلظت سوبستراهای انرژیکی و فعالیت آنزیمهای مرتبط با متابولیسم بیهوازی را افزایش میدهد، حال با افزایش تواتر تکرارهای شدید و اجرای آن به صورت متناوب با ریکاوری بین وهلههای فعالیت، نیاز سلول عضلانی و مسیرهای متابولیکی را تغییرداده، بهگونهی که همزمان دستگاههای تولید انرژی هوازی و بیهوازی را درگیر بازسازی ATP میکند. بنابراین با به کارگیری این تمرینات میتوان دامنهی وسیعی ازسازگاریهای متابولیکی و عملکردی را انتظار داشت (داوسون[6] و همکاران 1998، 169-163).
با توجه به این که هورمونهای رشد و گرلین نقش مهمی در وضعیت چاقی و رشد وترکیب بدنی افراد ایفا میکند و همچنین تمرینات HIT با حجم بالا نقش مهم سوخت و سازی دارند. بنابراین ارتباط مهمی میان این هورمون رشد و گرلین و افراد دارای اضافه وزن وجود دارد.
1-2- بیان مسئله پژوهش
با توجه به دامنه وسیع مطالعات در موردHIT که در آنها پژوهشگران از وهلههای 5 ثانیهای تا 4 دقیقه فعالیت به عنوانHIT استفاده کردهاند. انواعی مختلفی از تمرینات HIT وجود دارد که در افراد چاق تمرینات با حجم بالا بیشتر کاربرد بیشتری دارد.
سازوکار اینگونه تمرینات به این شرح میباشد که یک وهله HIT غلظت سوبستراهای انرژیکی و فعالیت آنزیمهای مرتبط با متابولیسم بیهوازی را افزایش دهد، حال با افزایش تواتر تکرارهای شدید واجرای آن به صورت متناوب با ریکاوری بین وهلههای فعالیت، نیاز سلول عضلانی و مسیرهای متابولیکی را تغییر داده، بهگونهی که همزمان دستگاههای تولید انرژی هوازی و بیهوازی را درگیر بازسازی ATP میکند. بنابراین با بکارگیری این تمرینات میتوان دامنه وسیعی ازسازگاریهای متابولیکی وعملکردی را انتظار داشت (داوسون و همکاران 1998، 169-163).
شواهد نشان میدهند که اگر زمان ریکاوری بین وهلههای شدید کاهش یابد، سهم گلیکولیز نیز برای تامین انرژی کاهش پیدامیکند و در نتیجه سوخت و ساز هوازی برای جبران این کسر انرژی افزایش پیدا میکند. لینوسیر[7] و همکاران (1993) پیشنهاد کردند که سوخت و ساز هوازی در طول دورههای ریکاوری تمرینات شدید برای بازسازی فسفوکراتین و اکسیداسیون اسید لاکتیک (حذف لاکتات) نقش مهمی دارند. این آشکار خواهد کرد که HIT، به سمت سوخت و ساز هوازی سوق پیدا میکند که این امرظرفیت سوخت وساز هوازی را افزایش میدهد (لینوسیر و همکاران 1993، 414-408).
با توجه به دامنهی وسیع مطالعات درموردHIT که در آنها پژوهشگران از وهلههای 5 ثانیهای تا 4 دقیقه فعالیت به عنوانHIT استفاده کردهاند، که بر پایهی زمان وهلههای فعالیتها به دو دسته تقسیم میشوند:
HIT با حجم کم: وهلههای فعالیت کمتر و یا برابر 60 ثانیه که با شدتی برابر با حداکثر و یا نزدیک به حداکثر توان و یا سرعت انجام میشود را به عنوان تمرینات تناوبی شدید با حجم کم در نظرمیگیریم (جیبالا و همکاران 2012، 1084-1077). به عنوان مثال میتوان به برنامه تمرینی پژوهش لیتل و همکاران (2010) در این زمینه اشاره کرد: 10 تکرار 60 ثانیهای با 75 ثانیه ریکاوری فعال بین هر تکرار (لیتل[8] و همکاران 2010، 1011-22).
HIT با حجم بالا: فعالیتهایی با وهلههای طولانیتر، از 1 تا 4 دقیقه که بهعنوان HIT شناخته شدهاند ولی با شدتی کمتری نسبت به HIT با وهلههای فعالیت کوتاه مدت، انجام میشوند (جیبالا و همکاران 2012، 1084-1077). بهعنوان مثال میتوان به برنامه تمرینی پژوهش گورد[9] و همکاران (2010) در این زمینه اشاره کرد: 10 تکرار 4 دقیقهای با 2 دقیقه ریکاوری فعال بین هر تکرار (گورد و همکاران 2010، 357-350).
گرلین موثر بر رفتار دریافت غذا اثرگذار است. از اینرو بر متابولیسم و عملکرد بسیاری از اندامها و بافتها از جمله عضله، کبد، عروق و مغز اثر میگذارد (قنبری نیاکی و همکاران 2006، 966-70).
گرلین اولین بار توسط کوجیما و همکاران (1999) بهعنوان یک لیگاند درون‌زای GHS-R معرفی شد. هیچ شباهت ساختاری بین گرلین و لیگاندهای اکسینتیک[10] آن (GHSs) وجود ندارد. گرلین یک پپتاید حاوی 27 یا 28 اسیدآمینه بوده که توالی آن بین گونه‌های مختلف به خوبی حفظ شده است (کوجیما و کان گاوا 2005، 522-495).
گرلین عمدتاً در معده و از سلول‌های غده اکسینتیک موکوس فوندوس[11] ترشح میشود. البته گرلین به مقادیر زیاد در روده کوچک، بیضه‌ها، هیپوفیز و بافت‌های متعدد دیگری ترشح میشود. گرلین به داخل گردش خون ترشح شده و در کنترل رهایی هورمون رشد (GH)[12] شرکت میکند. از طرف دیگر GH میتواند در تنظیم ترشح گرلین از طریق مهار فیدبک معده‌ای- هیپوفیزی دخالت کند. نشان داده شده که GH تظاهر گرلین را در معده مهار میکند. بهعلاوه سطح گرلین گردش خون در موش‌های صحرایی با تزریقGH کاهش مییابد. مشخص شده است که هورمونهای دیگری هم بر عمل گرلین اثر می‌گذارند. گزارش شده که سوماتواستاتین نه تنها ترشحGH ناشی از گرلین را سرکوب میکند، بلکه سطح پلاسمایی گرلین را، مستقل از غلظت پلاسمایی GH، کاهش میدهد (کوجیما و کان گاوا[13] 2005، 522-495). بهعلاوه وضعیت تیروئید ممکن است بر سطح سرمی گرلین اثر داشته باشد. در موش‌های صحرایی بر عکس پرکاری تیروئید، کم‌کاری تیروئید به طور معنی‌داری بیان گرلین معده را افزایش میدهد (کوجیما و کان گاوا 2005، 522-495).
[1]. Sprint Training
[2]. Interval Training
[3]. High-intensity Interval Training
[4].Gibala
[5]. Laursen
[6]. Dawson
[7]. Linossier
[8].Little
[9]. Gurd
[10]. Oxyntic
[11]. Fundus mucosa
[12]. Growth Hormone
[13]. Kojima & Kangawa
بررسی وضعیت مشارکت در ورزش و ارتباط آن با رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل در ادارات کل استان خراسان شمالی
چکیده
محقق بر اساس اهداف تعیین شده در پی این است که وضعیت مشارکت در ورزش و ارتباط آن با رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل در ادارات کل استان سمنانرا بسنجد.
روش تحقیق از لحاظ حوزه تحقیقات اجتماعی، توصیفی از نوع پیمایشی و از نظر شیوه نگرش و پرداختن به مسأله توصیفی- تحلیلی محسوب میشود و به لحاظ روابط بین متغیرها از نوع همبستگی است و جامعه آماری تحقیق حاضر را زنان شاغل ادارات کل استان خراسان شمالی(632 نفر ) تشکیل داده اند .253 نفر از زنان شاغل ادارات کل استان سمنان پرسشنامههای جمعیت شناختی ، مشارکت ورزشی و رفتار شهروندی سازمانی را تکمیل کردند . در سطح آمار استنباطی با توجه به آزمون کالموگراف اسمیرنف از آزمون یومن ویتنی، کروسکال والیس و ضریب همبستگی اسپیرمن برای به آزمون گذاشتن فرضیه‌های تحقیق درسطح معناداری 05/0 =α استفاده میشود.
نتایج تحقیق نشان میدهد که بین مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل ادارات کل استان سمنانارتباط معنی داری وجود ندارد .
در نتیجه گیری کلی می توان گفت که بین مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی بانوان شاغل ادارات کل استان سمنانهمبستگی وجود ندارد و عواملی غیر از ویژگی های جمعیت شناختی وجود دارند که بر میزان مشارکت ورزشی زنان شاغل در فعالیت های ورزشی موثرند .
واژههای کلیدی: فعالیتهای ورزشی، مشارکت ورزشی ،زنان شاغل ،رفتار شهروندی سازمانی
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1-7-1- محدودیتهای خارج از کنترل محقق.. 10
1-8- تعریف واژه ها و اصطلاحات:10
2-2-1-1- اثرات مشارکت در ورزش.. 18
2-2-1- 2- چرا افراد در فعالیت های ورزشی شرکت می کنند ؟. 20
2-2-1-3- چرا افراد در فعالیت های ورزشی شرکت نمی کنند ؟. 20
2-2-1-4- ورزش و فعالیت بدنی.. 21
2-2-2- مشارکت در ورزش و زنان. 23
2-2-2- 1- تاریخچه ورزش زنان. 26
2-3- رفتار شهروندی سازمانی.. 28
2-3-1- رفتار های مشارکتی و تاریخچه. 29
2-3-2- رفتار شهروندی سازمانی.. 31
2-3-3 – تعاریف رفتار شهروندی سازمانی.. 33
2-3- 4- ویژگی های رفتار شهروندی سازمانی.. 35
2-3- 5- پیامد های رفتار شهروندی سازمانی.. 37
2-3- 6- ابعاد رفتار شهروندی سازمانی 39
2-3-7- عوامل موثر بر بروز رفتار شهروندی سازمانی 49
2-3- 8- نظریه های مرتبط با رفتار شهروندی سازمانی.. 54
2-3- 9- رفتار های ضد شهروندی 56
2-3-10 - رفتارهای شهروندی سازمانی در ورزش.. 57
2-4- سابقه تحقیقات انجام شده58
3-6-روش های گرد آوری داده ها75
3-7- قابلیت روایی و پایایی ابزار تحقیق.. 77
3-9-روش های آماری مورد استفاده برای تجزیه و تحلیل داده ها78
4-2-توصیف یافته های تحقیق.. 81
4-2- 1- توصیف مشخصات فردی.. 81
4-2- 2- توصیف یافته های مربوط به سوالات پرسشنامه. 86
4- 2- 2- 1- توصیف سولات مربوط به پرسشنامه مشارکت ورزشی 86
4-2- 2- 2- توصیف سولات مربوط به پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی.. 93
4-3- 1- بررسی وضعیت طبیعی بودن مؤلفه های تحت مطالعه توسط آزمون کولموگروف – اسمیرنوف 95
5-6- پیشنهادات پژوهشی برای تحقیقات آینده149
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول2- 1- ابعاد رفتار شهروندی سازمانی 47
جدول2- 2- ابعاد رفتار شهروندی مورد استفاده در تحقیق ، خلاصه و جمع بندی.. 68
جدول 3- 1- لیست ادارات کل استان سمنانو تعداد زنان شاغل 71
جدول 3- 2- تعداد نمونه انتخابی.. 73
جدول 3- 3- شماره سوالات هر یک از ابعاد رفتار شهروندی سازمانی.. 76
جدول 3- 4- نتایج آزمون پایایی.. 77
جدول 4- 1- توزیع و درصد فراوانی آزمودنی ها بر اساس سن. 81
جدول 4- 2- توزیع و درصد فراوانی آزمودنی ها بر اساس وضعیت تأهل. 82
جدول 4- 3- توزیع و درصد فراوانی آزمودنی ها بر اساس مدرک تحصیلی.. 83
جدول 4- 4- توزیع و درصد فراوانی آزمودنی ها بر اساس وضعیت استخدامی 84
جدول 4- 5- توزیع و درصد فراوانی آزمودنی ها بر اساس سابقه کاری.. 85
جدول 4- 6- توصیف سوال « چند مدت است که به فعالیت بدنی یا ورزشی مشغول هستید؟». 87
جدول 4- 7- توصیف سوال « چند جلسه در ماه به فعالیت بدنی می پردازید؟». 87
جدول 4-8- توصیف سوال « چند جلسه در هفته ورزش می کنید؟». 88
جدول 4- - 9 توصیف سوال « در طول هفته چند دقیقه ورزش می‌کنید؟». 88
جدول 4- -10 توصیف سوال « هر جلسه ورزش شما چند دقیقه طول می کشد؟». 89
جدول 4- 11- توصیف سوال « در چه ساعتی از شبانه روز ورزش می کنید؟». 89
جدول 4-12- توصیف سوال « شدت فعالیت ورزشی شما چقدر است؟». 90
جدول 4- - 13 توصیف سوال « انگیزه های شرکت در فعالیت ورزشی شما چیست؟». 90
جدول 4- -14 توصیف سوال « معمولا چه ورزش خاصی انجام می دهید؟». 91
جدول 4- 16- توصیف سوال « معمولا کجا ورزش می کنید؟». 92
جدول 4- 17- توصیف سوال «اگر ورزش نمی کنید، علت آن چیست؟». 93
جدول 4- 18- آمار توصیفی پرسشنامه رفتار شهروندی سازمانی و ابعاد آن. 94
جدول 4- 22- ارتباط بین مشارکت در ورزش وجوانمردی در بانوان شاغل در ادارات کل استان خراسان شمالی.. 99
جدول 4- 26- ارتباط بین مشارکت در ورزش با سن در بانوان شاغل در ادارات کل استان خراسان شمالی.. 103
جدول 4- 28- نتایج آزمون کروسکال والیس در مشارکت ورزشی بانوان شاغل بر اساس مدرک تحصیلی105
جدول 4- 29- نتایج آزمون کروسکال والیس در مشارکت ورزشی بانوان شاغل بر اساس وضعیت استخدامی.. 105
فهرستنمودارها
عنوان صفحه
نمودار 4- 1- توزیع درصدی سن در بانوان شاغل در ادارات کل استان سمنان. 82
نمودار 4- 2- توزیع درصدی وضعیت تاهل در بانوان شاغل در ادارات کل استان سمنان. 83
نمودار 4- 3- توزیع درصدی مدرک تحصیلی در بانوان شاغل در ادارات کل استان سمنان. 84
نمودار 4- 4- توزیع درصدی وضعیت استخدامی در بانوان شاغل در ادارات کل استان سمنان. 85
نمودار 4- 5- توزیع درصدی سابقه کاری در بانوان شاغل در ادارات کل استان خراسان شمالی. 86
1-1- مقدمه
رشد فزاینده ورزش در دو دهه گذشته،آن را به صنعتی فعال در قرن حاضر تبدیل کرده و طی سالهای اخیر،تحولات چشمگیری داشته است(57). میزان فعالیت ورزشی در میان افراد کم است و با افزایش سن رو به کاهش نیز میگذارد(101) ، ولی اگر به طور منظم انجام شود منجر به رفع و تعدیل خستگی شده و موجب ایجاد و حفظ سلامت روانی میگردد(78).ورزش به عنوان یکی از مظاهر فردی و اجتماعی، ضمن حفظ و بقای سلامت روحی و جسمی آحاد جامعه، جهت ایفای صحیح نقشهای فردی، خانوادگی واجتماعی حائز اهمیت است(73)و وسیله ای موثر برای پرورش قوای فکری ، جسمی واخلاقی افراد بوده ، عاملی برای جلوگیری از کجروی های اجتماعی محسوب میشود(16).
به طور کلی ورزش در تمام دوران زندگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و موجب میشود، افراد مکان مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت خود داشتهباشند و مشارکت در ورزش در تامین سلامت جسمی و روانی تعمیم بهداشت ، آمادگی برای فعالیت های دفاعی ، کسب شادابیو نیل به موفقیت در وظایف حرفه ای و شغلی آنان تاثیر بسیار زیادی دارد(24 ، 58 ، 19)، به همین منظور بهترین و سالم ترین راه تخلیه هیجانات و حفظ سلامتی که برای همه اقشار جامعه پیشنهاد میشود مشارکت در فعالیتهای ورزشی است (73).با این حال ، ورزش نامناسب میتواند نتایج منفی از قبیل اضطراب ، کاهش لذت بردن، و ترک تحصیل را تولید کند(91) .پاسخ های عاطفی هنگام مشارکت در فعالیتهای ورزشی از اهمیت زیادی برخوردارند. ولی در پژوهشهای ورزشی به آنها توجه زیادی نشدهاند (56) .
در فرهنگ اسلامی زنان از ارزش فراوانی برخوردار هستند ، توجهی که اسلام به بانوان و نیروهای سرشار آنها دارد، ما را به این نکته ظریف واقف میگرداند که بانوان هر جامعه ، سرمایه های گرانقدر آن جامعه هستند و به عنوان وظیفه انسانی و تکلیف الهی ، بر همه مسئولان و برنامه ریزان اجرایی ، فرهنگی لازم است تا از این سرمایههای گرانقدر هر چه بهتر و بیشتر استفاده کنند (47).
امروزه نقش بانوان در فعالیتهای اجتماعی در جامعه ایران پررنگ تر از گذشته شده است. اما با وجود سیر فزاینده حضور بانوان در عرصه های اجتماعی، مشارکت و حضور آنان در فعالیت های ورزشی محدود است . بنابراین این موضوع باید بررسی و زمینه های حضور پررنگ تر آنان در عرصه های ورزشی فراهم شود (72) .
رفتارهای غیر رسمی که توسط کارمندان در سازمان ها ابراز میشوند نام های مختلفی به خود می گیرند که معروف ترین این نام ها رفتار شهروندی سازمانی (OCB)[1]است(106).
تحقیقات مختلفی در داخل و خارج از کشور به طور جدا از هم در زمینه مشارکت در ورزش و رفتار شهروندی سازمانی انجام شدهاند که این مطلب اهمیت حضور افراد در فعالیت های ورزشی و رفتار افراد در سازمانها را نشان می دهد. با این مقدمه و با توجه به اینکه بانوان نیمی از افراد جامعه را تشکیل میدهند، شناخت عوامل موثر بر مشارکت این افراد در ورزش ، باعث جهت دهی صحیح به برنامه ریزی ها برای افزایش مشارکت آنها در ورزش، و متعاقب آن افزایش سلامت عمومی قشر بانوان میشود.
[1]- Organizational citizenship behavior
بررسی نقاط قوت و ضعف صنعت گردشگری ایران و مالزی
فهرست مطالب
چکیده---1
فصل اول : کلیات تحقیق
مقدمه--- 3
1-1 بیان مسئله---4
2-1 اهمیت موضوع --5
3-1 اهداف تحقیق--7
4-1 فرضیه تحقیق---7
5-1 روش تحقیق----------------------------------------------------------------8
6-1 متغیرهای تحقیق--------------------------------------------------------------8
7-1 قلمرو تحقیق ----------------------------------------------------------------9
8-1 تعریف عملیاتی واژه ها و اصطلاحات ---------------------------------------------10
فصل دوم :ادبیات تحقیق و پیشینه تحقیق
مقدمه------------------------------------------------------------------------13
1-2- پیشینه پژوهش-------------------------------------------------------------13
1-1-2- بررسی اجمالی صنعت گردشکری ایران و جهان از گذشته تاکنون-------------------------13
2-1-2- تاریخچه سفر و گردشگری در ایران---------------------------------------------15
3-1-2- بررسی دیدگاهها---------------------------------------------------------17
2-2- مبانی نظری---------------------------------------------------------------23
1-2-2 مفاهیم گردشگری----------------------------------------------------------23
2-2-2 شناخت اثرات گردشگری----------------------------------------------------24
1-2-2-2 اثرات اقتصادی----------------------------------------------------------24
2-2-2-2 اثرات فرهنگی و اجتماعی--------------------------------------------------24
3-2-2-2- اثرات سیاسی----------------------------------------------------------26
4-2-2-2 اثرات گردشگری بر محیط فیزیکی---------------------------------------------28
3-2 ساختارها و راهکارهای توسعه گردشگری--------------------------------------------29
1-3-2- مدیریت استراتژیک گردشگری------------------------------------------------29
2-3-2- مدیریت توسعه منابع انسانی--------------------------------------------------30
3-3-2- مدیریت بازاریابی---------------------------------------------------------31
4-3-2- مدیریت دستگاه دولتی امور گردشگری-------------------------------------------33
5-3-2- مدیریت توسعه محصول-----------------------------------------------------33
6-3-2- مدیریت اطلاع رسانی------------------------------------------------------36
4-2- چارچوب نظری تحقیق-------------------------------------------------------39
5-2- مطالعه تطبیقی-------------------------------------------------------------41
6-2-صنعت گردشگری مالزی-------------------------------------------------------45
7-2 صنعت گردشگری ایران--------------------------------------------------------55
فصل سوم:روش تحقیق
مقدمه -----------------------------------------------------------------------60
1-3 - روش تحقیق--------------------------------------------------------------61
1-1-3- مطالعه تطبیقی-----------------------------------------------------------61
1-1-1-3- معیار انتخاب کشورها----------------------------------------------------61
2-1-1-3- الگوهای مطالعه تحقیقی---------------------------------------------------62
2-1-3- مطالعه پیمایشی-----------------------------------------------------------62
1-2-1-3- جامعه آماری-----------------------------------------------------63
2-2-1-3- روش نمونه گیری و حجم نمونه---------------------------------------63
3-2-1-3- متغیر های تحقیق--------------------------------------------------64
4-2-1-3- روشهای گردآوری اطلاعات و داده ها -----------------------------------65
1-4 -2-1-3- پرسشنامه----------------------------------------------------65
2-4-2-1-3 نحوه امتیازبندی پرسشنامه و مقیاس داده ها ------------------------------68
3-4-2-1-3- روایی و پایایی ابزار گردآوری--------------------------------------69
5-2-1-3روش تجزیه و تحلیل داده ها-------------------------------------------70
فصل چهارم:تجزیه و تحلیل داده ها
مقدمه----------------------------------------------------------------------74
1-4- مشخصات جامعه آماری------------------------------------------------------75
2-4- توزیع فراوانیسطح اختلاف اقدامات توسعه گردشگری بر حسب معیارهای سه گانه---------------80
3-4- توزیع فراوانیدرجه اهمیت و اختلاف سطح ساختارها و راهکارهای آن در توسعه گردشگری بر حسب معیارهای سه گانه -----------------------------------------------------------103
4-4- تجزیه و تحلیل سطح راهکارها و اقدامات بر اساس معیارهای سه گانه--------------------112
فصل پنجم:نتیجه گیری و پیشنهادات
مقدمه--------------------------------------------------------------------117
1-5- نتایج حاصل از مطالعه تطبیقی-----------------------------------------------118
2-1-5- نتایج حاصل از مطالعه پیمایشی--------------------------------------------119
2-5- پیشنهادات تحقیق -------------------------------------------------------120
3-5- پیشنهادات جهت محققین آینده----------------------------------------------121
فهرست منابع و ماخذ---------------------------------------------------------123
چکیده:
رشد روز افزون صنعت گردشگری در جهان و درآمد هنگفتی که عاید کشورهای سرمایه گذار در این حوزه شده است، موجب می شود که سیاستگذاران کشورهایی که دارای پتانسیل های بالقوه ای در این زمینه هستند این صنعت را جذاب دانسته و تمام تلاش خود را بر آن دارند که سهم بیشتری از این بازار رو به رشد را نصیب خود نمایند.
از آنجا که ایران نیز جزو ده کشور اول جهان در زمینه پتانسیل های جذب گردشگری می باشد ، بسیاری از تحلیل گران و محققان را بر آن داشته که در خصوص رشد و رونق این صنعت در کشور تحقیق و بررسی نموده و به دنبال راهکارهایی در این خصوص باشند.
این رساله نیز بر آن دارد تا با بررسی وضعیت صنعت گردشگری در ایران و کشور مالزی که یکی از کشورهای موفق در خصوص جذب گردشگر می باشد، روشها و راهکارهای موفقیت این کشور در حوزه گردشگری را با وضعیت ایران سنجیده و در نهایت چند راهکار بومی شده برای صنعت گردشگری در ایران ارائه نماید.
کلیدواژه ها:صنعت گردشگری ، ایران ، مالزی ،قوت و ضعف
فصل اول :
کلیات تحقیق
مقدمه :
گاه به نظر می رسد گردشگری صنعتی نوظهور در تاریخ زندگی بشر است اما سفر و جابجایی بر روی زمین قدمتی همتای تاریخ دارد . گردشگری به شکل نوین پس از وقوع انقلاب صنعتی و ایجاد تحولات اساسی در زمینه بهبود امکانات مواصلاتی و همچنین کاهش ساعات اشتغال افراد و پیرو آن افزایش اوقات فراغت در میان جامعه تحولی در زمینه صنعت گردشگری در جهان حاصل شد به گونه ای که امروز صنعت گردشگری از نظر رشد ساختاری اولین صنعت و از نظر درآمد زایی پس از صنایع نفت و خودرو سازی سومین صنعت بزرگ جهان به حساب می آید و در بسیاری از کشورها به عنوان ابزار مناسبی جهت تنوع بخشیدن به اقتصاد ملی و سرعت بخشیدن به توسعه ملی منطقه ای مورد استفاده قرار می گیرد امروزه توسعه صنعت گردشگری به علت ایجاد بستر اقتصادی مناسب برای توسعه دیگر فعالیت های تجاری در منطقه ، ارز آوری ، اشتغال زایی و بهبود سطح رفاه اجتماعی جامعه میزبان ، مورد توجه اکثریت دولت مردان است . گردشگری فعالیتی است که تفاوت اساسی با دیگر فعالیت های اقتصادی دارد و حتی دارای مرزهای مشخصی با بخش خدمات ( که در قالب آن طبقه بندی می شود ) می باشد . زیرا دارای محدوده ای از کالاها و خدماتی مانند حمل و نقل ، تسهیلات سفر ، خرید و ... است که به توالی مصرف می شود . در ایران صنعت گردشگری به عنوان یک بخش اقتصادی دارای اثر فزاینده نسبت بالایی در تولید می باشد ( ضریب فزاینده تولید صنعت گردشگری در ایران بعد از صنایع غذایی و ساختمان در رتبه سوم قرار دارد ) و قدرت اشتغال زایی آن بصورت مستقیم و غیر مستقیم از بسیاری از بخشهای اقتصادی دیگر بیشتر است طبق آمارهایی که ارائه شده است به ازای هر 6 گردشگر خارجی که وارد کشور شود یک شغل و به ازای هر 25 گردشگر داخلی نیز یک شغل ایجاد می شود ( ضریب فزاینده اشتغال زایی این صنعت پس از بخشهای کشاورزی ، صنایع غذایی و ساختمان رتبه چهارم را در کشور دارد و ضریب اشتغال جهانی آن 8% است ) .
عموماً در کشورهای در حال توسعه صنعت گردشگری به عنوان ابزاری جهت تنوع بخشیدن و احیای اقتصاد ملی و منطقه ای مورد استفاده قرار می گیرد و در این میان کشورهایی که از نظر فرهنگی دارای قابلیت بالقوه ای باشند بخت مساعدتری جهت موفقیت در این عرصه رقابتی خواهند داشت . گردشگری پدیده ای است که در پی مدرنیته بوجود آمده و تداوم یافته ، فضا و بستر مدرن شهری آن به عنوان محرک برای گردشگری عمل می نماید .
1-1 بیان مسئله
" صنعت گردشگری تا پایان دهه آینده در صدر جدول صنایع پر درآمد جهان قرار می گیرد . در سال 2011 فرانسه با درآمدی معادل 135 میلیارد دلار در رأس کشورهایی است که بیشترین درآمد را در این صنعت دارند . ایالات متحده با 121 و اسپانیا 97 میلیارد دلار به ترتیب در رتبه های بعدی قرار دارند و این در حالی است که در این سال درآمد ایران از صنعت گردشگری تنها 2/1 میلیارد دلار بوده است ( کتاب سال آمار جهانگردی 2011 ) . مقایسه ایران با کشورهای صنعتی و توسعه یافته ، شکاف عظیمی را نشان می دهد که پر کردن آن در دنیای امروز که همه کشورها با سرعت بسیار بالایی در عرصه های اختصاصی حرکت میکنند بیشتر شبیه رویایی دست نیافتنی است .
آمارهای اعلام شده از سوی سازمان جهانی جهانگردی از رتبه بسیار نازل کشورمان در میان اعضای این سازمان حکایت دارد به طوری که در میان یکصد و پنجاه عضو ، ایران در ردۀ شصت و هشتم قرار دارد . با توجه به اینکه ایران از لحاظ محصولات گردشگری و منابع در میان ده کشور برتر جهان می باشد ، این رتبه نمی توان شایسته کشورمان باشد و درآمدهای حاصل از این صنعت در ایران آمار بسیار اندکی را نشان می دهد . "
این امر نه به دلیل فقدان جاذبه های طبیعی یا آثار باستانی و یا شرایط آب و هوایی است ، بلکه صرفاً محصول بینش مدیریت و نرم افزار موجود در این صنعت است . دولت که باید سیاستگزار کلان و ارایه کننده استراتژی روشن این صنعت باشد و معرف بستر و رشد پایدار از این صنعت را فراهم کند هنوز درگیر پاره ای کارهای اجرایی خود در این صنعت است . بعضی از مسایل امنیتی ، اجتماعی و فرهنگی ناکارآمد ، حرکت این صنعت را در ایران کند و کندتر می کند و این در حالی است که صنعت گردشگری جهان رشد شتابانی را آغاز کرده است .