مطالعه تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده در کشورهای ایران ، انگلیس و فرانسهword

 فصل اول

کلیات

1-1-مقدمه.................2

1-2-بیان مسأله............4

1-3-اهداف.............5

1-3-1-هدف اصلی......5

1-3-2-اهداف فرعی..........5

1-4-اهمیت وضرورت تحقیق........6

1-5-سئوال اصلی تحقیق............7

1-6-سئوالات فرعی تحقیق........7

1-7-پیشینه تحقیق..........7

1-8-محدودیت های تحقیق.........10

1-9-روش تحقیق........11

1-10-روش وابزار گردآوری اطلاعات...........11

 فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

2-1-مفهوم وتعریف مسئولیت............................................................................................................13

2-2-تقسیم بندی مسئولیت..............................................................................................................13

2-2-1-مسئولیت اخلاقی..................................................................................................................13

2-2-2-مسئولیت حقوقی وانواع آن....................................................................................................13

2-2-2-1-مسئولیت کیفری(جزائی) ................................................................................................14

2-2-2-2-مسئولیت مدنی................................................................................................................15

2-3-مقایسه مسئولیت مدنی و مسئولیت کیفری................................................................................18

2-4-تاریخچه مسئولیت مدنی...........................................................................................................20

2-5- اهمیت تصادفات عابرین پیاده.........................................................................................................................24

2-6-مبانی مسئولیت مدنی...............................................................................................................25

2-6-1-نظریه تقصیر........................................................................................................................25

2-6-2-نظریه خطر.........................................................................................................................27

2-6-3-نظریه تضمین حق..............................................................................................................28

2-7-منابع مسئولیت مدنی.............................................................................................................30

2-7-1-منابع عام...........................................................................................................................31

2-7-1-1-اتلاف.........................................................................................................................….31

2-7-1-1-1-مفهوم اتلاف...............................................................................................................31

2-7-1-1-2-شرایط اتلاف...............................................................................................................32

2-7-1-2-تسبیب..................................................................................................................................34

2-7-1-2-1-مفهوم تسبیب...................................................................................................................34

2-7-1-2-2-شرایط تسبیب..................................................................................................................35

2-7-1-3-اجتماع سبب ومباشر............................................................................................................38

2-7-1-3-1-مفهوم اجتماع سبب ومباشر با تأثیر جداگانه ....................................................................38

2-7-1-3-2-مفهوم اجتماع سبب ومباشر اشتراکی................................................................................38

2-7-1-3-2-1-توزیع مسئولیت بین سبب ومباشر(فروض مختلف در اجتماع سبب ومباشر) ...................39

2-7-1-3-3-مفهوم اجتماع سبب ومباشر به صورت مستقل ..................................................................43

2-7-1-4-اجتماع چند مباشر به نحو مجمل.........................................................................................46

2-7-2-منابع خاص مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده...................................................................48

2-7-2-1-ماده 333 قانون مجازات اسلامی............................................................................................50

2-7-2-2-ماده 4 قانون ایمنی راهها و راه آهن.......................................................................................50

2-7-2-3-ماده 8 قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و اخذ جرایم مصوب 1350 وتبصره ماده مذکور..........51

2-7-2-4-ماده 26 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب 1389 ..................................................53

فصل سوم

شرایط مسئولیت وعدم مسئولیت راننده درتصادفات باعابر درحقوق ایران،انگلیس وفرانسه

3-1- طبقه بندی نظامهای حقوقی.........................................................................................................55

3-2-مسئولیت مدنی راننده در تصادفات وسایل نقلیه با عابر پیاده در حقوق فرانسه ................................56

3-2-1-جبران خسارت مستقیم وارده به شخص اعم از رانندگان وغیر رانندگان ................................ ....58

3-2-1-1-جبران خسارت زیاندیدگان غیر راننده ......................................................................................58

3-2-1-1-1-زیاندیدگان غیر راننده برخوردار از حمایت خاص...................................................................59

3-2-1-1-2-دیگر زیاندیدگان غیر راننده ..................................................................................................60

3-3-مسئولیت مدنی راننده در تصادفات وسایل نقلیه با عابر پیاده در حقوق انگلیس ..................................67

3-3-1-شبه جرم وشرایط تحقق آن...........................................................................................................68

3-3-1-1-شرایط تحقق شبه جرم.............................................................................................................68

3-3-2-نحوه اعمال شروط تحقق شبه جرم نسبت به حوادث رانندگی........................................................69

3-3-2-1-تکلیف احتیاط یا مراقبت..........................................................................................................69

3-3-2-2-تکلیف کلی احتیاط و رابطه سببیت...........................................................................................71

3-3-2-3-معقولیت وقواعد حاکم بر آن به عنوان معیار های نقض تکلیف....................................................73

3-3-2-4-اثبات تقصیر یا بی احتیاطی......................................................................................................74

3-4-مسئولیت مدنی راننده در تصادفات وسایل نقلیه با عابر پیاده در حقوق ایران ......................................76

3-4-1-ماده 333 قانون مجازات اسلامی...................................................................................................76

3-4-1-1-بررسی شرایط عدم مسئولیت راننده مطابق ماده 333 ق. م . ا...................................................77

3-4-2-ماده 4 قانون ایمنی راهها وراه آهن...............................................................................................80

3-4-2-1-بررسی شرایط عدم مسئولیت راننده مطابق ماده 4 قانون ایمنی راهها وراه آهن..........................82

3-4-3-ماده 8 قانون نحوه رسیدگی به تخلفات و اخذ جرایم مصوب 1350 و تبصره ماده مذکور...............90

3-4-3-1- بررسی شرایط عدم مسئولیت راننده مطابق ماده 8 قانون نحوه رسیدگی به تخلفات...................92

3-4-3-2- بررسی شرایط عدم مسئولیت راننده مطابق تبصره ماده 8 قانون نحوه رسیدگی به تخلفات ...................92

3-4-4-ماده 26 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب1389 ..........................................................94

3-4-4-1-بررسی شرایط ماده 26 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب.1389 ......................................95

3-5- خسارات قابل مطالبه توسط عابرین پیاده در حقوق ایران، انگلیس و فرانسه................................................97

3-5-1-مفهوم خسارت...........................................................................................................................97

3-5-2-تقسیم بندی خسارت از جهات مختلف.........................................................................................98

3-5-3-خسارات قابل مطالبه وقابل پوشش..................................................................................................................100

3-5-3-1-سیستمهای واحد و پوشش نامحدود خسارت ( Unitary systems ) ...................................100

3-5-3-2-سیستمهای دوگانه پوشش محدود خسارت ( Two – tier systems ) ................................101

فصل چهارم

آثار تقصیر عابر پیاده در مسئولیت مدنی رانندگان

4-1-مقدمه .........................................................................................................................................109

4-2-پیشینه تاریخی تقصیر زیاندیده در نظامهای حقوقی جهان ............................................................111

4-2-1-پیشینه تاریخی تقصیر زیاندیده در نظامهای حقوقی بیگانه و ایران .............................................111

4-2-1-1-حقوق روم............................................................................................................................111

4-2-1-2-نظام کامن لا.......................................................................................................................112

4-2-1-3-حقوق فرانسه.......................................................................................................................114

4-2-2-حقوق موضوعه ایران................................................................................................................114

4-3-شرایط اثر گذاری تقصیر زیاندیده بر مسئولیت عامل زیان .............................................................115

4-3-1-وجود رابطه سببیت بین تقصیر زیاندیده و تحقق ضرر...............................................................116

4-3-2-تقصیر زیاندیده ، نتیجه تقصیر عامل زیان نباشد.......................................................................117

4-4-ویژگی های خاص فروض مختلف قاعده تقصیر مشترک.................................................................118

4-4-1-فرض اول:مسئول اعمال عامل زیان بودن زیاندیده .....................................................................118

4-4-2-فرض دوم : وجود داشتن اماره مسئولیت علیه زیاندیده..............................................................119

4-5-صور مختلف تقصیر زیاندیده و آثار آن ..........................................................................................120

4-5-1-یکی از دو تقصیر دیگری را بپوشاند (ضرر منتسب به یکی از دو تقصیر باشد) .............................120

4-5-1-1-فرض اول:تقصیر عامل زیان ، تقصیر زیاندیده را از بین ببرد....................................................120

4-5-1-1-1-تقصیر عامل زیان از زیاندیده شدیدتر باشد........................................................................121

4-5-1-1-2-تقصیر زیاندیده نتیجه تقصیر عامل زیان باشد...................................................................125

4-5-1-1-3-بررسی تفصیلی وتطبیقی در نظامهای حقوقی ایران ، انگلیس و فرانسه .............................125

4-5-1-2-فرض دوم: تقصیر زیاندیده ، تقصیر عامل زیان را از بین ببرد..................................................129

4-5-2-ضرر منتسب به تقصیر هر دو بوده باشد( مصداق خاص تقصیر مشترک)....................................130

4-5-2-1-معیار تقسیم مسئولیت در نظامهای حقوقی بیگانه( انگلیس وفرانسه ) و حقوق موضوعه ایران.....................................................................................................................................................131

4-6-جمع بندی ................................................................................................................................135

فصل پنجم

5-1-جمع بندی و نتیجه گیری...........................................................................................................139

5-2-پیشنهادها ..................................................................................................................................144

5-3-منابع و مآخذ .............................................................................................................................148

 چکیده:

یکی از مهمترین حوادث رانندگی، تصادفات وسایل نقلیه ی در حال حرکت با عابرین پیاده است که در سطح جوامع مختلف از فراوانی بسیار بالایی برخوردار بوده که به دلیل اهمیت امر موجب گردیده قانونگذاران در کشورهای مختلف در این موارد اقدام به وضع مقررات نمایند.

هدف از تحقیق حاضر مطالعه تطبیقی و تعیین مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده در کشور ایران، انگلیس و فرانسه می باشد.در این تحقیق از روش کتابخانه ای و اسنادی برای جمع آوری داده‌ها و اطلاعات مورد نیاز استفاده شده است. به این معنا که با مطالعه منابع مدون موجود و مرتبط شامل کتب،مقالات،نشریات،جزوات، پایان نامه‌ها و تحقیقات علمی اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده است.

نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که از سال 1985 در فرانسه قواعد مسئولیت مطلق در تصادفات وسایل نقلیه با عابرین پیاده حاکم شده است و حمایت قابل توجهی از زیاندیدگان(عابرین پیاده) علی الخصوص اشخاص زیر 16 سال و بیش از هفتاد سال و افراد دارای بیش از 80 درصد معلولیت قائل شده در حالی که در انگلیس عمدتاً به مقررات سنتی تقصیر در این مورد ( تصادفات وسایل نقلیه با عابر پیاده ) استناد می کنند و دراین ارتباط دادگاهها تنها استاندارد بالایی برای مراقبت از عابرین پیاده قائل میشوند و در حقوق ایران قانونگذار در حوادث رانندگی وسایل نقلیه با عابرین پیاده تنها به قواعد عام مسئولیت مدنی اکتفا نکرده و با توجه به اهمیت موضوع ، در این خصوص احکام خاصی مقرر نموده و با تصویب ماده 26 قانون رسیدگی به تخلفات رانندگی مصوب 89 در راستای جبران خسارت زیان دیده گام برداشته است.

کلید واژگان:

مسئولیت مدنی( civil liability )- تصادفات (accidents )- عابر پیاده( pedestrian )

فصل اول

کلیات

* مقدمه

*بیان مسئله

*اهداف تحقیق

*اهمیت و ضرورت تحقیق

*سؤالات تحقیق

*پیشینه تحقیق

*محدودیت های تحقیق

1- کلیات :

1-1- مقدمه:

لازمه زندگی اجتماعی بشر ، داشتن روابط و لازمه داشتن روابط اعضاء جامعه با یکدیگر ، وقوع حوادث زیانبار می باشد.به این جهت زندگی اجتماعی بشر همواره توأم با حوادث زیانبار بوده و به تبع آن جبران خسارت زیاندیدگان و مسئولیت مدنی مرتکبین فعل زیانبار ، مطرح بوده است.بنابراین ، با توجه به اینکه وقوع حوادث زیانبار برای بشر امری اجتناب ناپذیر است ؛ مسئولیت مدنی همزاد زندگی اجتماعی انسان است ، در این راستا همواره بشر به دنبال وضع قواعدی بوده است که بر اساس آن مسئولیت و خسارت را به شخصی تحمیل نماید که بیشترین نقش را در حادثه زیانبار داشته است . از اینرو تمام رسالت مسئولیت مدنی شناسایی چنین قواعدی میباشد.

امروزه در اغلب کشورها به موازات پیشرفت های فنی و صنعتی ، حوادث زیانبار نیز افزایش یافته است .به علت عدم کارایی قواعد قبلی مسئولیت مدنی ، تحولاتی در این زمینه بوجود آمد وبه اقتضای نوع حوادث ، این قواعد نیز تغییر نمود ، به گونه ای که به علت افزایش حوادث زیانبار ناشی از فناوری های نوین ، بر شمار مسئولیت های خاص افزوده شد.بنابر این حقوق مسئولیت مدنی بیش از پیش متحول شده و نسبت به گذشته توجه بیشتر را نیاز دارد.

یکی از مهمترین حوادث رانندگی، تصادفات وسایل نقلیه ی در حال حرکت با عابرین پیاده است که در سطح جوامع مختلف از فراوانی بسیار بالایی برخوردار بوده که به دلیل اهمیت امر موجب گردیده قانونگذاران در کشورهای مختلف در این موارد اقدام به وضع مقررات نموده که در این تحقیق نیز سعی بر این بوده که با مطالعه تطبیقی این امر از جهت اشخاص مسئول و مسئولیت مدنی رانندگان و سایر اشخاص از جمله سازندگان و تعمیرکاران وسایل نقلیه و محافظین معابر و حمایت های خاص قانونی از آنها به رفع کاستی ها در زمینه تصادفات با عابرین پیاده ، با بهره گیری از قوانین حقوقی دیگر کشورها کمک نموده و به اصلاح قوانین موجود و تدوین قوانین جدید پرداخت. بنابر این در این تحقیق سعی شده تا با مطالعه تطبیقی مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده در کشور ایران ، انگلیس و فرانسه به سوی تحقق اهداف مدنظر گام برداشت.مطالب این تحقیق مشتمل بر 5 فصل میباشد: فصل اول ، بیان کلیات تحقیق اعم از بیان مسئله، اهداف تحقیق ، اهمیت و ضرورت تحقیق ، سؤالات تحقیق و پیشینه تحقیق ؛ فصل دوم ، مبانی نظری و پژوهشی ؛ در فصل سوم ،به شرایط مسئولیت و عدم مسئولیت راننده در تصادفات با عابر در معابر خاص و عام در حقوق ایران و حقوق انگلیس و فرانسه اشاره میگردد و در فصل چهارم ،آثار تقصیر عابرین پیاده در مسئولیت مدنی رانندگان مورد بحث و بررسی قرار گرفته و همچنین خسارات قابل مطالبه توسط عابرین پیاده در حقوق ایران ، انگلیس و فرانسه ذکر میگردد و در نهایت فصل پنجم نتایج بدست آمده از تحقیق و پیشنهادات ارائه میگردد.

 1-2- بیان مسأله :

یکی از مهمترین حوادث رانندگی، تصادفات وسایل نقلیه در حال حرکت با عابرین پیاده است که در سطح جامعه از فراوانی بسیار بالایی برخوردار بوده به نحویکه میزانتصادفاتعابرپیاده(تلفاتوجراحات)درسالهایاخیر،بخشقابلتوجهیازتصادفاترانندگیرابه خوداختصاصدادهاست. درایرانبیشاز 30درصدتصادفاتونیز23درصدتلفاترانندگیراعابرانپیاده تشکیلمیدهند.(صفارزاده ، 1390 ، ص 233)همچنین با توجه به اینکه عابرین پیاده بدون هیچ گونه محافظی و مستقیماً در معرض برخورد با وسایل نقلیه قرار میگیرند لذا از این جهت شاهد بروز صدمات و تلفات جانی فراوانی در این قبیل تصادفات هستیم.

بنابراین به دلیل اهمیت امر و به منظور تحمیل مسئولیت کیفری و مدنی به رانندگانی که در این حوادث نقش داشته و تاثیرگذارند و در نتیجه اصلاح رفتارنامبردگان و سایر اشخاصی که در این حوادث دخیل هستند از قبیل سازندگان ، تعمیرکاران وسایل نقلیه و محافظین معابرو علاوه بر این حمایت قانونی از عابرین پیاده حتی در مواردی که خود کاملاً مقصر و عامل حادثه باشند ، موجب گردیده قانونگذاران در کشورهای مختلف در این موارد اقدام به وضع مقررات نموده که مطالعه تطبیقی این امر از جهت اشخاص مسئول و مسئولیت مدنی رانندگان و سایر اشخاص از جمله سازندگان و تعمیرکاران وسایل نقلیه و محافظین معابر و حمایت های خاص قانونی از آنها می تواند مفید فایده باشد.

در این تحقیق بررسی می گردد که مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده در کشور ایران، انگلیس و فرانسه دارای چه شرایط وضوابطی می باشد؟

برای این کار با مراجعه به کتابخانه و بهره برداری از کتابهای حقوقی و همچنین جستجو در اینترنت وترجمه مقالات و کتابهای لاتین گردآوری شده دراین زمینه به مطالعه تطبیقی در قوانین حقوقی کشور ایران ، انگلیس و فرانسه در رابطه با مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده پرداخته تا بتوان از این طریق ، با مقایسه وضعیت حقوقی کشور ایران با کشورهای مذکور، کاستی های قوانین حقوقی کشور در زمینه تصادفات با عابرین پیاده ، با بهره گیری از قوانین حقوقی دیگر کشورها، نمایان شده و با اصلاح قوانین موجود و تدوین قوانین جدید به رفع آنهاپرداخت.همچنین با استفاده از این قوانین به اصلاح رفتار رانندگان و عابرین پیاده و سازندگان و تعمیرکاران وسایل نقلیه و محافظین معابر کمک قابل توجهی نموده و در نهایت موجب کاهش این قبیل تصادفات در سطح کشور و افزایش آگاهی حقوقدانان و کارشناسان تصادفات در رسیدگی به تصادفات مذکور گردید.

1-3- اهداف‌:

1-3-1- هدف اصلی :

مطالعه و تبیین ابعاد مختلف حقوقی تصادفات با عابرین پیاده در حقوق ایران ، انگلیس و فرانسه بمنظور شناسایی نقاط قوت و ضعف قوانین کشورهای مذکور در رابطه با مسئولیت مدنی رانندگان در تصادفات با عابرین پیاده.

1-3-2- اهداف فرعی:

1)مطالعه تطبیقی در تصادفات با عابرین پیاده و شرایط عدم مسئولیت راننده در معابر خاص .

2) مطالعه تطبیقی در تصادفات با عابرین پیاده و شرایط عدم مسئولیت راننده در معابر عام .

3)مقایسه وضعیت حقوقی ایران با انگلیس و فرانسه در خصوص شرایط حمایت قانونی از عابرین پیاده در تصادفات .

4)مطالعه تطبیقی حقوق کشور های ایران ، انگلیس و فرانسه در خصوص خسارات قابل مطالبه عابرین پیاده زیاندیده در تصادفات با وسایل نقلیه

5)مطالعه تطبیقی حقوق کشور های ایران ، انگلیس و فرانسه در خصوص تأثیرات تقصیر عابرین پیاده در مسئولیت مدنی رانندگان

1-4- اهمیت و ضرورت تحقیق:

با توجه به اینکه داوری حوادث رانندگی از جمله تصادفات وسایل نقلیه در حال حرکت با عابرین پیاده در خصوص تعیین مسئولیت ، عملاً بر عهده کارشناسان تصادفات گذاشته شده است و تعیین مسئولیت مدنی در کلیه حوادث از جمله حوادث رانندگی بایستی بر اساس قواعد مسئولیتی به عمل آید و کارشناسان تصادفات باید ضمن بررسی فنی وتوجه به مقررات راهنمایی ورانندگی در این حوادث برای تعیین واحراز مسئولیت یا عدم مسئولیت افرادی که در حوادث رانندگی دخالت دارند علت تامه تصادف را بر اساس قواعد حقوقی مسئولیت تعیین نمایند ؛ ولی به علت عدم تبیین قواعد مذکور توسط حقوقدانان و کمبود منابع حقوقی در این مورد ، کارشناسان مزبور غالباً بر اساس مقررات راهنمایی ورانندگی که صرفاً تکالیف رانندگان و سایر افراد در عبور و مرور زمینی را تعیین کرده است و در مقام تعیین مسئولیت نمی باشد ، اقدام به تعیین مسئولیت اشخاص در حوادث رانندگی می نمایند بنابر این این ضرورت احساس شد که با مطالعه تطبیقی در قوانین ایران و انگلیس و فرانسه و با مقایسه وضعیت حقوقی کشور ایران با کشورهای مذکور، کاستی های قوانین حقوقی کشور در زمینه تصادفات با عابرین پیاده ، نمایان شده و با اصلاح قوانین موجود و تدوین قوانین جدید به رفع آنهاپرداخت.همچنین با استفاده از این قوانین به اصلاح رفتار رانندگان و عابرین پیاده و سازندگان و تعمیرکاران وسایل نقلیه و محافظین معابر کمک قابل توجهی نموده و در نهایت موجب کاهش این قبیل تصادفات در سطح کشور و افزایش آگاهی حقوقدانان و کارشناسان تصادفات در رسیدگی به تصادفات مذکور گردید.

1-5- سئوال اصلی تحقیق:

مسئولیت مدنی ناشی از تصادفات با عابرین پیاده درکشور ایران ، انگلیس و فرانسه دارای چه شرایطی می باشد؟

1-6- سئوالات فرعی تحقیق:

1) مسئولیت راننده در تصادفات با عابرین پیاده در حقوق ایران و انگلیس و فرانسه در معابر خاص دارای چه شرایطی است؟

2) مسئولیت راننده در تصادفات با عابرین پیاده در حقوق ایران و انگلیس و فرانسه در معابرعام دارای چه شرایطی است؟

3)حمایت قانونی از عابرین پیاده در حقوق ایران و انگلیس و فرانسه دارای چه شرایطی می باشد؟

4)عابرین پیاده زیان دیده در تصادفات ،در حقوق ایران و انگلیس و فرانسه چه خساراتی را می توانند مطالبه کنند؟

5) تقصیر عابر پباده ، چه تأثیری در مسئولیت مدنی رانندگان در کشور ایران و انگلیس و فرانسه دارد؟

1-7-پیشینه تحقیق:

کتاب ((مسئولیت مدنی ناشی از سوانح رانندگی ))که توسط بختیار عباسلو به چاپ رسید است. در این کتاب سعی شده ضمن شناسایی و معرفی قواعد مسئولیت مدنی در خصوص جبران خسارت ناشی از حوادث رانندگی ، پیشنهادات لازم جهت اصلاح واعمال این قواعد ارائه کند وسپس آندسته از مبانی عام مسئولیت مدنی که در این رشته کاربرد دارد ، شناسایی و به سبکی جدید تقسیم بندی و بررسی نماید و مبانی مسئولیت مدنی راننده تحت دو عنوان حادثه ناشی از رانندگی راننده واحد یا رانندگی رانندگان متعدد ، مورد بررسی قرار داده و علاوه بر آن مبانی مسئولیت سایر اشخاصی که در حوادث رانندگی دخالت دارند از جمله دارنده وسیله نقلیه ، اشخاصی که اقدام به ایجاد موانع مختلف در معابر مینمایند ، سازمانهایی که وظیفه حفظ ونگهداری معابر را بر عهده دارند ، سازندگان وتعمیر کاران وسایل نقلیه شناسایی و تبیین نماید.در ادامه جهت شناسایی مبانی مسئولیت در هر یک از حوادث رانندگی ، این حوادث به انواع مختلفی تقسیم نموده که ابتدا مسئولیت مدنی ناشی از رانندگی واحد که شامل حادثه رانندگی وسیله نقلیه وسیله نقلیه بدون برخورد با موانع ، حادثه رانندگی برخورد با عابر پیاده ، برخورد وسیله نقلیه در حال حرکت با وسایل نقلیه متوقف ، حیوان ، حادثه ناشی از محمولات وسایل نقلیه و برخورد زنجیره ای وسایل نقلیه با یکدیگر مطرح و حکم هر یک ، پس از بررسی نظرات و دیدگاههای مطرح و در صورت وجود مقررات خاصی ، تشریح نموده است و سپس مسئولیت مدنی ناشی از رانندگی متعدد یا به تعبیر دیگر حادثه رانندگی ناشی از برخورد دو یا چند وسیله نقلیه درحال حرکت با یکدیگر که به دلیل وضعیت های مختلف نسبت به یکدیگر ، تحت عنوان تصادم ، برخورد در تقاطع و حادثه ناشی از گردش به چپ و راست غیر مجاز وسیله نقلیه مطرح وبررسی نموده است. هم چنین در ادامه فصول ، معافیت و انتقال مسئولیت مدنی در حوادث رانندگی مطرح که معافیت تحت عناوین اضطرار ، تحذیر ، قوه قاهره ، قاعده احسان و قاعده اقدام ، با تأکید بر مسئولیت مدنی در حوادث رانندگی و انتقال مسئولیت مدنی در این حوادث طی دو عنوان مسئولیت نیابتی و مسئولیت بیمه گر در حوادث رانندگی مورد بحث و بررسی قرار داده است.(عباسلو ، 1387).

اثربخشی مقررات طرح های تفصیلی بر نوسازی و بهسازی بافت فرسوده شهر اصفهان90

چکیده

با توجه به مشکلات موجود در شهرهای بزرگ مانند گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون و فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر، لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی جهت برقراری توسعه پایدار شهرها بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی در بافتهای درونی و فرسوده شهرها- بدلیل وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنها - روشی است که می تواند معضلات فضایی و کالبدی شهرها را حل نماید. اما یکی از موانع دسترسی به توسعه پایدار دورنی شهرها در این بافتها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد که در اغلب موارد، بدون مبانی علمی و تخصصی ، به عنوان مانعی دست و پاگیر جهت نوسازی اینگونه بافت ها می باشد. از جمله این ضوابط و مقررات، ضوابط ارتفاعی ساختمانها است. تحقیق حاضر در پی بررسی اثربخشی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت فرسوده شهر اصفهان می باشد تا با شناسایی این تاثیرات محدودیت های قوانین شناسایی و راهکارهای اصلاح آنها بیان گردد.

با توجه به موضوع تحقیق، روش بکار رفته شده در این پایان نامه، روش توصیفی – تحلیلی می باشد. درتحقیق حاضر پس از ارائه مولفه های ارتفاعی در بافت های فرسوده و طرح 6 مدل، راهکارهایی مربوطه ارائه می گردد.

کلید واژه ها : مقررات شهرسازی، طرح تفصیلی، ضوابط ارتفاعی، بافت فرسوده، بهسازی، نوسازی.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

بخش اول : مبانی نظری و فنی تحقیق

فصل اول : کلیات طرح تحقیق

1-1- طرح مسئله2

1-2- سوالات تحقیق4

1-3- فرضیات تحقیق4

1-4- اهداف تحقیق5

1-5- سابقه و ضرورت انجام تحقیق5

1-6- کاربرد تحقیق5

1-7- استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه ( اعم از مؤسسات آموزشی ، پژوهشی ، دستگاههای اجرایی و غیره )6

1-8- جنبة جدید بودن و نوآوری طرح6

1-9- روش انجام تحقیق6

1-10- جامعة آماری و تعداد نمونه7

1-11-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات7

1-12-تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی7

1-12-1- اثربخشی8

1-12-2- مقررات8

1-12-3- ضوابط و مقررات شهرسازی8

1-12-4- طرح تفصیلی9

1-12-5- بافت فرسوده شهری9

1-12-6- ضوابط ارتفاع10

عنوان صفحه

1-12-7- ضوابط سایه اندازی10

1-12-8- نوسازی11

1-12-9- بهسازی12

1-13- جمع بندی و نتیجه گیری12

فصل دوم : مبانی نظری تحقیق

2-1- مقدمه14

2-2- توسعه پایدار15

2-2-1- توسعه پایدار شهری15

2-2-2- شاخص های توسعه پایدار شهری17

2-2- 2-1- شاخص سیاسی17

2-2-2- 2- شاخص های اجتماعی - فرهنگی17

2-2-2-3- شاخص های اقتصادی18

2-2-2-4- شاخص فناوری19

2-2-2-5- شاخص زیست محیطی19

2-3- بررسی بافت های شهری 20

2-3-1- بافت تاریخی 20

2-3 -2- بافت قدیم 21

2-3-3- بافت پیرامونی یا بافتهای با اسکان غیررسمی 21

2-3-4- بافت فرسوده 21

2-3-4-1-بافت های دارای میراث های شهری22

2-3-4-2- بافت های شهری(فاقد میراث شهری)22

2-3-4-3- بافت های حاشیه ای (سکونتگاههای غیررسمی )22

عنوان صفحه

2-3-5- ویژگی عمومی بافتهای فرسوده 23

2-3- 5- 1- عمر ابنیه 23

2-3- 5- 2- دانه بندی و تعداد طبقات23

2-3- 5- 3- نوع مصالح23

2-3- 5- 4- وضعیت دسترسی ها 23

2-3-5- 5- وضعیت خدمات و زیر ساختهای شهری 24

2-4- دیدگاههای نظری در زمینه بهسازی و نوسازی بافتهای شهری 24

2-4-1- اوژن ویوله لودو ( 1879- 1814 م )24

2-4-2- جان راسکین (1900- 1818م)25

2-4-3- کامیلیو سیت (1843-1904م)26

2-4-4- کامیلو بویی تو (1914-1836)26

2-4-5- لوکا بلترامی ( 1933-1854) 27

2-4-6- لودویکو کوارونی (1987-1911) 28

2-4-7- گوستاو جیووانی (1873-1947) 29

2-4-8- پاتریس گدس(1854-1932م )29

2-4-9- شارل اوارد ژانره مشهور به لوکوربوزیه (1887 -1965 م)30

2-4-10- کوین لینچ (1984-1918 م )31

2-4-11- کنزو تانگه (1913)32

2-4-12- ادموند بیکن (1910- 2005 )32

2-5- روشهای مداخله در زمینه بهسازی و نوسازی بافتهای فرسوده 33

2-5-1- روش حفاظتی - بهداشتی34

2-5-2- روش حفاظتی - تزیینی34

2-5-3- روش بازسازی شهری34

2-5-4- روش مرمتی معماری - شهری برای فضاهای محدود 35

عنوان صفحه

2-5-5-روش جامع مرمت شهری35

2-6- جمع بندی و نتیجه گیری36

فصل سوم : مبانی فنی تحقیق

3-1- مقدمه38

3-2- روشهای تعیین ارتفاع39

3-2 -1- روش گاباری39

3-2 -2-روش سطح اشغال زمین و طبقات40

3-2-3-روش سطح فضای باز41

3-2-4- روش سطح آشکاری آسمان41

3-2-5- روش شاخص روشنایی43

3-3- عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها44

3-3-1- عوامل و مولفه های عام و کلی45

3-3-1-1- عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها45

3-3-1-1-1- عرض جغرافیایی وموقعیت سالیانه خورشید( نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید)45

3-3-1-1-2- موقعیت خورشید46

3-3-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه48

3-3-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین50

3-3-1-2- عوامل ومولفه های حقوقی و قانونی(ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی) ارتفاع پذیری ساختمان ها51

3-3-1-2-1- منطقه بندی ارتفاعی شهر52

3-3-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی52

3-3-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی53

3-3-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی پلاک و ساختمان54

عنوان صفحه

3-3-2-1-1- جهت گیری قطعات و دانه بندیهای شهری نسبت به خورشید یا رون 54

3-3-2-1-2- نسبت طول به عرض زمین59

3-3-2-1-3- الگوی کالبدی ساخت مسکن60

3-3-2-1-4- مساحت زمین61

3-3-2-1-5- مقطع و شکل طبقاتی ساختمانهای سایه پذیر61

3-3-2-1-6- شکل همجواری ساختمان با ساختمانهای پیرامون64

3-3-2-1-7 - نحوه قرار گیری ، نسبت و چیدمان باز شوها و پنجره های جبهه جنوبی ( جبهه اصلی )

ساختمانهای شمالی65

3-3-2-1-8- سطح اشغال66

3-3-2-1-9- شکل سطح اشغال (ترکیب توده و فضا )66

3-3-2-1-10- جهت گیری پلاک نسبت به معبر یا دسترسی پلاک به معبر74

3-3-2-2- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت77

3-3-2-2-1- الگوی شبکه معابر78

3-3-2-2-2- عرض معابر78

3-3-2-2-3- جهت معابر79

3-4- جمع بندی و نتیجه گیری 79

فصل چهارم : مروری بر تجارب طرح های توسعه شهری در جهان

4-1- مقدمه82

4-2- نگرشی به تاریخچه طرح های توسعه شهری در جهان83

4-2-1- تجارب انگلستان 89

4-2-2- تجارب فرانسه93

4-2-3- تجارب کشور آلمان96

4-2-4-تجارب کشور ایالات متحده آمریکا98

عنوان صفحه

4-2-5- تجارب چین100

4-2-6- تجارب ژاپن100

4-3- جمع بندی و نتیجه گیری106

فصل پنجم : جایگاه طرح های توسعه شهری در نظام برنامه ریزی شهری ایران

5-1- مقدمه108

5-2- بررسی اصطلاحات قانونی109

5-2-1- قانون 109

5-2-1-1- قانون اساسی109

5-2-1-2- قانون عادی109

5-2-1-3- آیین نامه110

5-2-1-4- تصویب نامه110

5-2-1-5- بخشنامه110

5-3- تجارب ایران در نظام برنامه ریزی شهری111

5-4- نظام طرحهای توسعه شهری در ایران 117

5-4-1- طرح هایجامع118

5-4-2- طرح های توسعهوعمرانشهروحوزهنفوذ118

5-4-3- طرح های هادی شهری 119

5-4-4- طرح های جزئیات شهرسازی119

5-4-5- طرح های آماده سازی زمین120

5-4-6- طرح های شهرستان120

5-4-7- طرح های منطقه شهری121

5-4-8- طرح های بهسازی و نوسازی بافتهای قدیم121

5-4-9- طرح های تفصیلی122

عنوان صفحه

5-5- جمع بندی و نتیجه گیری123

فصل ششم : ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری بافت های شهری

6-1- مقدمه125

6-2- ضوابط و مقررات عام سایه اندازی بافت های شهری126

6-2-1- تصویب طرح های ملی موثر در توسعه شهرها126

6-2-2- ضوابط منطقه بندی و تعیین تراکم های ساختمانی و کاربری اراضی در طرح های توسعه

شهری126

6-2-3- ضوابط و مقررات افزایش تراکم و بلند مرتبه سازی127

6-2-4- ضوابط و مقررات منطقه بندی مسکونی شهرها به مجتمع آپارتمانی، چندخانواری و تک واحدی در جهت حفظ حقوق همسایگی در واحدهای مسکونی به لحاظ تأمین نور، آفتاب و عدم اشراف129

6-2-5- کنترل تراکم ساختمانی و تعیین سطح اشغال در مناطق مسکونی ( براساس حفظ سرانه فضای باز، تشویق بلندمرتبه سازی، کاهش سطح زیربنای مسکونی و عدم تفکیک )130

6-2-6- ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت ) با توجه به عرض ترافیکی گذرهای اطراف131

6-2-7- احداث ساختمان های (6) طبقه و بیشتر در شهر تهران132

6-2-8- جلوگیری از افزایش محدوده شهرها133

6-2-9- موضوع بافت های فرسوده شهری133

6-2-10- شاخصهای شناسایی بافت های فرسوده شهری134

6-2-11- اعطای تراکم تشویقی در بافتهای فرسوده شهری134

6-2-12- آیین نامه اجرایی قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن135

6-3- ضوابط و مقررات خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری136

6-3-1- مقدمه136

6-3-2- ضوابط و مقررات ساختمانی و شهرسازی طرح تفصیلی شهر اصفهان136

عنوان صفحه

6-3-3- تعریف مفاهیم138

6-3-4- ضوابط و مقررات عمومی140

6-3-4-1- مشرفیت، معماری و نحوه استقرار بناها141

6-3-4-2- پارکینگ ها143

6-4- جمع بندی و نتیجه گیری143

بخش دوم : تجزیه و تحلیل یافته ها و ارائه راهکارهای پیشنهادی تحقیق

فصل هفتم : شناخت اجمالی نمونه موردی

7 -1- مقدمه147

7-2- معرفی اجمالی شهر اصفهان148

7 -2-1 موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان148

7-2-2- توپوگرافی شهر اصفهان148

7-3- مهمترین عناصر اقلیمی در شهر اصفهان149

7-3-1- درجه حرارت150

7-3-2- ساعات آفتابی151

7-3-3- موقعیت خورشید152

7-3-4- سایر عناصر اقلیمی156

7-4- بررسی تحولات جمعیتی در سرشماریهای رسمی کشور156

7-5- تاریخچه شکل گیری ساختار فضایی – کالبدی شهر اصفهان160

7-6- شناخت بافت فرسوده در سطح مناطق شهری اصفهان164

7 -7- طرح های توسعه شهری در اصفهان168

7-7-1- طرح های جامع کوکس (1338 ه.ش )169

عنوان صفحه

7-7-2- طرح جامع و تفضیلی ارگانیک170

7-7-3- طرح منطقه اصفهان172

7-7-4- طرح تجدید در طرح جامع وتفضیلی ارگانیک173

7-7-5- طرح بازنگری طرح تفصیلی174

7-8- جمع بندی و نتیجه گیری176

فصل هشتم : تجزیه و تحلیل یافته ها

8-1- مقدمه179

8-2- تدوین مدل نظری و تجریدی عوامل و مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها در شهر

اصفهان180

8-2-1- عوامل و مولفه های عام و کلی181

8-2-1-1- عوامل و مولفه های طبیعی – اقلیمی موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها181

8-2-1-1-1- عرض جغرافیایی و موقعیت سالیانه خورشید(نقاط اوج و حضیض سالیانه خورشید)182

8-2-1-1-2- موضع یا مسیر حرکت روزانه خورشید182

8-2-1-1-3- اقلیم و شرایط آب و هوایی منطقه182

8-2-1-1-4- توپوگرافی و شیب زمین183

8-2-1-2- عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ( ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ) ارتفاع پذیری ساختمان ها184

8-2-1-2-1- پهنه بندی ارتفاعی184

8-2-1-2-2- حرایم و محدودیتهای ارتفاعی185

8-2-2- عوامل و مولفه های خاص و موضعی185

8-2-2-1- ویژگی ها و مشخصات فضایی – کالبدی فردی185

8-2-2-1- جهت گیری قطعات و دانه های شهری نسبت به خورشید یا رون186

8-2-2- 2- نسبت طول به عرض زمین186

عنوان صفحه

8-2-2- 3- الگوی کالبدی ساخت مسکن188

8-2-2- 4- مساحت زمین188

8-2-2- 5- شکل ساختمان189

8-2-2- 6- سطح اشغال189

8-2-2- 7- شکل سطح اشغال190

8-2-2- 8- جهت گیری پلاک نسبت به معبر190

8-2-2- 9- نسبت بازشوها در جبهه اصلی ساختمان191

8-2-3- ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی پلاک ها و ساختمانهای همجوار و بافت191

8-2-3-1- الگوی شبکه معابر191

8-2-3-2- عرض معابر192

8-2-3-3- جهت معابر192

8-3- تدوین مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها193

8-3-1- مثال واره های شماره 1 196

8-3-2- مثال واره های شماره 2 203

8-3-3- مثال واره های شماره 3 208

8-3-4- مثال واره های شماره 4 214

8-3-5- مثال واره های شماره 5 220

8-3-6- مثال واره های شماره 6 226

8- 4- تحلیل مدل نظری و تجریدی ارتفاع پذیری ساختمانها در نمونه های عملی بافت شهری اصفهان232

8-4-1- نمونه منظم بافت فرسوده شهری233

8-4-2- نمونه نامنظم بافت فرسوده شهری239

8-5- جمع بندی و نتیجه گیری245

عنوان صفحه

فصل نهم : نتیجه گیری و ارائه راهکارهای پیشنهادی

9-1- مقدمه247

9- 2- مروری بر مطالعات پیشین248

9-3- بررسی سوال و فرضیه تحقیق248

9-4- ارائه راهکارهای پیشنهادی مرتبط با موضوع تحقیق251

9-4-1- تغییر نسبت طول به عرض251

9-4-2- اضافه کردن ارتفاع پیلوت یا زیرزمین به ارتفاع ساخت قطعه جنوبی252

9-4-3- اضافه کردن ارتفاع پنجره ارتفاع ساخت قطعه جنوبی252

9-4-4- اضافه نمودن میزان عقب نشینی جبهه شمالی به ارتفاع بنا (تغییر در نحوه استقرار بنا در قطعه)253

9-4-5- تغییر و اصلاح ضابطه سایه اندازی 40% طول پلاک شمالی به رعایت 40 % طول خود همان پلاک253

9-4-6- تغییر در استانداردهای ساعات نیاز به بهره مندی از نور خورشید254

9-5- بررسی راهکارهای پیشنهادی در مثال واره های ارتفاع پذیری ساختمانها254

9-5-1- مثال واره های شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی254

9-5-2 مثال واره های شماره 2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی257

9-6- محدودیتها و مشکلات تحقیق261

9-7- پیشنهادات تحقیقات بعدی263

9-8- جمع بندی و نتیجه گیری263

بخش سوم : منابع و ماخذ

فهرست منابع265

عنوان صفحه

فهرست جداول

جدول 3-1 : مزایا و معایب گونه های مختلف واحدهای مسکونی62

جدول 4-1 : تحول پارادایم های شهرسازی در قرن بیستم88

جدول 4–2 : توزیع مسوولیت های برنامه ریزی در سطوح مختلف دولت94

جدول 4-3 : انواع طرح های متداول در آلمان97

جدول 4-4 : مرجع تصویب طرح های مختلف در چین101

جدول 4-5 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه104

جدول 4-6 : ویژگیهای اصلی نظام مدیریت توسعه شهری در کشورهای مورد مطالعه105

جدول 5-1 : سطوح تصمیم گیری سلسله مراتب طرحهای توسعه کالبدی ( سطح ملی – محلی )114

جدول 5-2 : تعاریف، ویژگیها، محتوا و وظایف طرح های جامع توسعه و عمران شهری115

جدول 6-1 : حداقل فضای باز به ازای هر واحد مسکونی بر اساس تعداد طبقات131

جدول 6-2 : ارتفاع ساختمان ( تعداد طبقات روی پیلوت ) با توجه به عرض ترافیکی گذرهای اطراف

آن132

جدول 7-1 : رژیم حرارتی فصلی ایستگاه هواشناسی اصفهان150

جدول 7-2 : میانگین تعداد ساعات آفتابی در اصفهان152

جدول 7-3 : تعیین درجات موقعیت خورشید در آسمان برای اول فروردین ، تیر ، مهر و دی155

جدول 7-4 : جمعیت شهر اصفهان از سال 1335 الی 1385156

جدول 7-5 : تغییرات خانوار در شهر اصفهان157

جدول 7-6 : جمعیت، درصد جمعیت ، بعد خانوار و نسبت جنسی در مناطق چهارده گانه شهر اصفهان در سال 85166

جدول 7-7 : مساحت مناطق شهر اصفهان و بافتهای فرسوده آن168

جدول 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع ساختمانها در شهر اصفهان193

جدول 8-2 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در شهر اصفهان195

جدول 8-3 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1199

جدول 8-4 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره اولبراساس موقعیت خورشید202

جدول 8-5 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2207

جدول 8-6 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره دومبراساس موقعیت خورشید208

جدول 8-7 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 3213

جدول 8-8 : میزان ارتفاع مجاز در مثال واره سومبراساس موقعیت خورشید214

جدول 8-9 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 4219

جدول 8-10 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهچهارمبراساس موقعیت خورشید220

جدول 8-11 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 5225

جدول 8-12 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهپنجمبراساس موقعیت خورشید226

جدول 8-13 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال وارهشماره 6231

جدول 8-14 : میزان ارتفاع مجاز در مثال وارهششمبراساس موقعیت خورشید232

جدول 8-15 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان235

جدول 8-16 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید236

جدول 8-17 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی ارتفاع پذیری ساختمانها در بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان241

جدول 8-18 : ارتفاع پذیری قطعات در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان براساس موقعیت

خورشید242

جدول 9-1 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 1 راهکارهای پیشنهادی259

جدول 9-2 : ارتفاع ساختمان جنوبی بدون ایجاد سایه اندازی نامطلوب برروی ساختمان شمالی در مثال واره شماره 2 راهکارهای پیشنهادی262

عنوان صفحه

فهرست اشکال

شکل 1-1 : حریم سایه اندازی بنا11

شکل 3-1 : روش گاباری در تعیین ارتفاع ساختمانها40

شکل 3-2 : روش سطح اشغال زمین و طبقات در تعیین ارتفاع ساختمانها42

شکل 3-3 : روش سطح آشکاری آسمان در تعیین ارتفاع ساختمانها43

شکل 3-4 : روش شاخص روشنایی در تعیین ارتفاع ساختمانها44

شکل 3-5 : زاویه ارتفاع و زاویه سمت خورشید48

شکل 3- 6 : جهت ساختمان در رابطه با اقلیم56

شکل 3-7 : رون راسته در شهرسازی57

شکل 3-8 : رون اصفهانی در شهرسازی58

شکل 3-9 : رون کرمانی در شهرسازی59

شکل 3-10 : الگوی اول (ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال67

شکل 3-11 : الگوی دوم شکل سطح اشغال67

شکل 3-12 : الگوی سوم ( ساختمان یک طرفه ) شکل سطح اشغال68

شکل 3-13 : الگوی چهارم شکل سطح اشغال69

شکل 3-14 : الگوی پنجم شکل سطح اشغال70

شکل 3-15 : الگوی ششم (ساختمان دو طرفه مجزا ) شکل سطح اشغال71

شکل 3-16 : الگوی هفتم ( ساختمان U شکل ) شکل سطح اشغال72

شکل 3-17 : الگوی هشتم (ساختمان حیاط مرکزی ) شکل سطح اشغال73

شکل 3-18 : جهت گیری پلاک نسبت به معبر75

شکل 5-1 : مدل سلسله مراتبی قوانین شهری111

شکل 6-1 : حریم اشراف و حریم سایه اندازی مجاز بنا139

شکل 6-2 : تعیین محدوده شهر قدیم و منطقه تاریخی شهر اصفهان141

شکل 6-3 : نحوه جانمایی بنا در حاشیه معابر با عرض بیست متر و بیشتر شمالی - جنوبی142

شکل 8-1 : رون اصفهانی در شهرسازی187

شکل 8-2 : انواع الگوهای متعارف شکل سطح اشغال190

شکل 8-3 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره1196

شکل 8-4 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول198

شکل 8-5 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر200

شکل 8-6 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره اول در اول زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر201

شکل 8-7 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردر مثال واره شماره 2203

شکل 8-8 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره دوم204

شکل 8-9 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر205

شکل 8-10 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره دوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر206

شکل 8-11:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیردرمثال واره شماره 3209

شکل 8-12 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره سوم210

شکل 8-13 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر211

شکل 8-14 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره سوم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر212

شکل 8-15 :موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 4 215

شکل 8-16 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره چهارم216

شکل 8-17 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر217

شکل 8-18 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره چهارم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر218

شکل 8-19:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 5 221

شکل 8-20 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره پنجم222

شکل 8-21 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل تابستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر223

شکل 8-22 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره پنجم در اول فصل زمستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر224

شکل 8-23:موقعیت قطعه سایه انداز(قطعه جنوبی)وقطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 6227

شکل 8-24 : موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره ششم228

شکل 8-25 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل تابستان درساعات 9 صبح الی 12 ظهر229

شکل 8-26 : موقعیت خورشید و ارتفاع سایه اندازی در مثال واره ششم در اول فصل زمستان در ساعات 9 صبح الی 12 ظهر230

شکل 9-1 : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره 1 راهکارهای اجرایی پیشنهادی255

شکل 9-2 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره اول با ارتفاع 12.8 و 13.6 متر256

شکل 9-3 : موقعیت قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و قطعه سایه پذیر در مثال واره شماره2 راهکارهای اجرایی پیشنهادی258

شکل 9-4 :موقعیت ساخت در قطعه سایه انداز ( قطعه جنوبی ) و سایه پذیر( قطعه شمالی ) در مثال واره دوم با ارتفاع 14.40 و 15.20260

عنوان صفحه

فهرست نقشه ها

نقشه 7-1 : شهرستانهای موجود در استان اصفهان و جایگاه شهر اصفهان149

نقشه 7-2 : اصفهان در دوره صفویه ( 1006 تا 1136 میلادی )161

نقشه 7-3 : ساختار شهر صفوی161

نقشه 7-4 : ساختار شهر اصفهان دوره معاصر162

نقشه 7-5 : محورهای توسعه شهر اصفهان در دوره صفویه164

نقشه 7-6 : توزیع جمعیت در مناطق چهاده گانه شهر اصفهان165

نقشه 7-7 : بافتهای فرسوده مصوب در کل مناطق شهر اصفهان167

نقشه 8-1 : موقعیت جغرافیایی بلوک منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان234

نقشه 8-2 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت منظم از بافت فرسوده منطقه 4 شهر اصفهان237

نقشه 8-3 : موقعیت جغرافیایی بلوک نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان240

نقشه 8-4 : ارتفاع قطعات بر اساس ضوابط طرح های تفصیلی در بافت نامنظم از بافت فرسوده منطقه 3 شهر اصفهان243

عنوان صفحه

فهرست نمودار

نمودار 3-1 : مدل نظری عوامل و مولفه های موثر بر ارتفاع پذیری ساختمانها47

نمودار 4-1 : ساختار توسعه و عمران در انگلستان91

نمودار 7-1 : رژیم حرارتی ایستگاه سینوپتک اصفهان151

نمودار 7-2 : نمودار مسیر خورشید برای عرض جغرافیایی ˚32153

نمودار 7-3 : ترسیم مسیر خورشید در آسمان برای عرض جغرافیایی ˚32154

نمودار 7-4 : تغییرات نرخ رشد سالانه جمعیت در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385157

نمودار 7-5 : تغییرات بعد خانوار در شهر اصفهان طی سالهای 1335- 1385158

نمودار 7-6 : تعدادمردان وزنان درشهراصفهان در سال1385 به درصد159

نمودار 7-7 : هرم سنی شهراصفهان درسال 1385159

نمودار 8-1 : عوامل و مولفه های عام و کلی ارتفاع پذیری ساختمان ها180

نمودار 8-2 : عوامل و مولفه های طبیعی– اقلیمی ارتفاع پذیری در شهر اصفهان181

نمودار 8-3 : عوامل و مولفه های حقوقی و قانونی ضوابط و مقررات شهرسازی طرح تفصیلی ارتفاع پذیری ساختمان ها184

نمودار 8-4 : عوامل و مولفه های خاص و موضعی سایه اندازی ساختمانها185

نمودار 8-5 : عوامل و مولفه های فردی پلاک ها در تعیین ارتفاع پذیری ساختمانها187

نمودار 8-6 :ویژگیها و مشخصات فضایی – کالبدی گروهی بافت موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها192

عنوان صفحه

فهرست تصاویر

تصویر 8-1 : عکس های گرفته شده از بافت منظم ناحیه 8 از منطقه 4 شهر اصفهان238

تصویر 8-2 : عکس های گرفته شده از بافت نامنظم ناحیه 14 از منطقه 3 شهر اصفهان244

مقدمه

توجه به نوسازی بافت های فرسوده شهری می تواند چارچوب مناسبی را تحقق توسعه پایدار شهرهای امروز به دست دهد. از آنجا که یکی از موانع دستیابی به توسعه پایدار شهری ، ضوابط و مقررات محدود کننده شهرسازی می باشد، تحقیق حاضر تلاش می کند تا تاثیر ضوابط و مقررات ارتفاع پذیری طرح های تفصیلی را بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافت های فرسوده شهر اصفهان بررسی نماید. بدین منظور، در فصل اول پایان نامه، کلیات تحقیق، شامل بیان مساله، هدف تحقیق، سوال و فرضیه تحقیق، و معرفی اصطلاحات کلیدی مربوط آورده شده است. فصول دوم و سوم تحقیق حاضر به ارائه مبانی نظری و فنی تحقیق به ترتیب شامل معرفی توسعه پایدار، شناسایی بافت های شهری و نظریات نوسازی بافت های شهری، تعیین روشهای ارتفاعی و شناسایی مولفه های موثر در ارتفاع پذیری ساختمانها اختصاص دارد. فصل چهارم و پنجم، تجارب کشورهای مختلف جهان و کشور ایران را در زمینه تهیه طرح های توسعه شهری بیان می دارد و در فصل ششم ضوابط عام و خاص ارتفاع پذیری بافت های شهری ارائه می گردد. در فصل هفتم، شهر اصفهان و بافت های فرسوده آن ، جمعیت و طرح های توسعه شهری در آن شناخته می شود. فصل هشتم، تشریح کننده عوامل و مولفه های سایه اندازی در قطعات موجود در بافت فرسوده شهر اصفهان و ارائه 6 مدل عملی-مثالی و بررسی موارد مذکور در دو نمونه بافت فرسوده می باشد. فصل پایانی نیز به ارائه نتیجه کلی تحقیق و راهکارهای پیشنهادی تعلق دارد.

بخش اول

مبانی نظری و فنی تحقیق

فصل اول

کلیات طرح تحقیق

1-1- طرح مسئله

در طی دهه های اخیر، رشد سریع در شهرهای بزرگ و کلان شهرها که عمدتا" ناشی از افزایش جمعیت، بدلیل رشد طبیعی جمعیت و مهاجرت از روستا و شهرهای کوچک به آنهاست، دگرگونی زیادی در ساختار فضایی - کالبدی و شرایط اقتصادی و اجتماعی زیست این شهرها بوجود آورده است. رشد شهر نشینی و افزایش جمعیت شهرهای بزرگ و کلان شهرها دو دسته اثرات نامطلوب بر ساختار فضایی و کالبدی این شهرها در پی داشته است. از یک طرف گسترش شهر در پیرامون و حاشیه و عمدتا" بر اراضی کشاورزی و باغات را دامن زده است و باعث از بین رفتن منابع ارزشمند محیط سبز و طبیعی شهرها شده است، که لزوم توجه به راهکارهایی را برای جلوگیری از تخریب اراضی کشاورزی اطراف شهرها را بیش از پیش حیاتی ساخته است. از طرف دیگر تحت تاثیر گسترش افقی شهر، بافت درونی شهرها با مشکلات عدیده ای از جمله فرسودگی مواجه شده اند. موقعیت عمدتا" مرکزی و وجود برخی زیرساختهای مورد نیاز شهری در بافتهای درونی شهر ضرورت توجه به این بافتها را دوچندان کرده است.

با توجه به این دو دسته مسائل و مشکلات فضایی – کالبدی شهرهای بزرگ ( 1- گسترش شهر بر روی اراضی باارزش کشاورزی پیرامون، 2 - فرسودگی فضایی – کالبدی بافتهای درونی شهر ) لزوم اتخاذ روشها و راهبردهایی برای توسعه شهرها که بتواند این دو دسته مسائل و مشکلات مطرح شده را سامان بخشد، بیش از پیش ضرورت دارد. در این خصوص راهبردهای مختلفی مورد توجه مدیران و برنامه ریزان شهری قرار می گیرد که از این میان، راهبرد توسعه درون زای شهری، یعنی توجه به بهسازی بافت و نوسازی مسکن در بافتهای درونی و فرسوده شهرها، راهبرد و روشی است که می تواند این دو دسته مسائل و معضلات فضایی – کالبدی شهرها را بطور همزمان حل نماید. از جمله علت هایی که نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده و درونی شهرها را به عنوان یک راهبرد و روش اصولی و علمی در جهت حل مسائل و مشکلات شهرها توجیه می نماید، وجود توانهای بالقوه و بالفعل موجود در آنهاست. از جمله این توانها، می توان به وجود زیرساختهای مورد نیاز شهری شامل آب و فاضلاب، برق، گاز و مخابرات و شبکه راههای ارتباطی بالنسبه مطلوب، دسترسی آسان این بافتها به مراکز تجاری، فرهنگی و آموزشی که ناشی از موقعیت مرکزی آنها در ساختار شهرها می باشد، اشاره نمود. متاسفانه باوجود این امکانات و فرصت هایی که بافتهای درونی شهرها در مقایسه با اراضی پیرامونی شهرها از آنها برخوردارند، بدلیل پاره ای از موانع نتوانسته در چرخه توسعه پایدار شهری نقش موثری ایفا نمایند.

امروزه، مشکلات اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی و کالبدی موجود در بافتهای درونی و عمدتا" فرسوده شهرها باعث شده که ساکنین اصیل و بومی این مناطق که از توانهای اقتصادی بالنسبه مطلوبی برخوردار بودند، بافت های درونی شهر را ترک گفته، به مناطق پیرامونی و نوساز شهری مهاجرت نمایند. سایر ساکنین قدیمی بافت که یا توان اقتصادی لازم برای مهاجرت از بافت را نداشته و یا بدلیل پاره ای از مسائل تمایل به اینکار نداشته، به همراه مهاجران عمدتا" کم توان اقتصادی به جایگزینی اقشار توانمند اقتصادی ساکن در بافت شده اند. در حال حاضر، ساکنین بافت های فرسوده شهری عمدتا" نه خود توان نوسازی و بهسازی مسکن و بافت محله خود را دارند و نه سرمایه گذاران بخش خصوصی و تولیدکنندگان مسکن شهری به دلیل وجود پاره ای ضوابط و مقررات ناکارآمد طرح های تفصیلی شهری امکان مشارکت در نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده را دارند.

برغم توانهای بالقوه و بالفعلی که بافت های فرسوده و درونی شهر برای نوسازی و توسعه دارند، به دلایل بسیاری این توانهایی بالقوه و بالفعل نتوانسته است این بافت را در مدار توسعه قرار دهد. از جمله این دلایل که موضوع تحقیق حاضر می باشد، ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی می باشد. این ضوابط و مقررات که برای نظام دهی به ساخت و سازهای شهری تدوین شده اند، در اغلب موارد، بدون اینکه مبانی علمی و تخصصی آنها روشن باشد به عنوان مانعی دست و پاگیر مردم جهت نوسازی اینگونه بافت ها بوده است. در برابر عوامل جذاب و فرصت های سرمایه گذاری مناسب در بافت های غیر فرسوده، عوامل دفع کننده نوسازی در بافت فرسوده که یکی از مهمترین آنها ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی است، شرایطی را فراهم آورده که اینگونه بافت ها در یک چرخه و مدار بسته قرار گرفته و روز به روز به سطح و مساحت آنها در شهرها افزوده می شود.

در این خصوص، یکی از مهمترین اقدامات در جهت استفاده مطلوب از توانهای بالقوه و بالفعل بافت های فرسوده شهری، داشتن نگرش علمی و فنی به برخی ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی و اصلاح آنها در راستای نوسازی و بهسازی بافتهای فرسوده شهری است. از جمله این ضوابط و مقررات طرح های تفصیلی که خود به عنوان مانع بزرگی در نوسازی بافت های فرسوده می توان از آن یاد کرد، ضوابط ارتفاعی ساختمانها می باشد. ضوابط ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان بدلیل ویژگی های بافت های فرسوده و دورنی شهر اصفهان از جمله دانه بندی و قطعه بندی قطعات و بلوک های ساختمانی و شبکه ساختار معابر، بافت و نحوه استقرار بنا در قطعه و... دارای ابهام و به دور از شفافیت بوده و برحسب افراد و کارشناسان مختلف تفسیرها و تعابییر مختلفی از آن برداشت می شود. بنابراین می توان گفت اگر در انتظام توسعه و عمران شهرها(بویژه در بافتهای فرسوده) نابسامانی هایی وجود دارد، یکی از مهمترین دلایل آن " را باید در نقص، ابهام، تعارض و ناهماهنگی مقررات شهرسازی، نبود و یا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای عمرانی و مدیریت توسعه شهری و روستایی، ایراد و نواقص مرتبط با اجرای مقررات و یا نظارت بر اجرای آنها" (احسن،1382، 9) جستجو کرد. بنابراین می توان گفت، فراهم سازی بستر توسعه پایدار و عملیاتی کردن راهبرد توسعه درونزای شهری با اصلاح قوانین موجود امکان پذیر می باشد؛ بدین صورت که با ایجاد هماهنگی در قوانین، زمینه استفاده بهتر از فضاهای موجود فراهم می گردد.

با توجه به تاکید برنامه سوم توسعه در راستای بهسازی و بازسازی و احیای بافتهای فرسوده و مسئله دار شهری، هدف نگارنده این پژوهش بررسی تاثیر مقررات و ضوابط طرح های تفصیلی بر بافتهای فرسوده شهری اصفهان می باشد تا در این زمینه کمکی به برنامه ریزان شهری، شهرسازان و مدیران شهری بنماید و امید است که این بررسیها در اقدامات آتی جهت ساماندهی این بافتها تاثیر بسزایی داشته باشد.

1-2- سوالات تحقیق

تحقیقات و پژوهشهایی که صورت می گیرد با توجه به سوالهای ویژه تحقیق و فرضیات آن می باشد. بر این اساس سوال اصلی درانجام این تحقیق این است که:

ضوابط و مقررات ارتفاعی طرح تفصیلی اصفهان چه تاثیری بر بهسازی و نوسازی مسکن در بافتهای فرسوده این شهر داشته است؟

1-3- فرضیات تحقیق

در ارتباط با سوال مرتبط با تحقیق، فرضیه اصلی در این تحقیق این است که :

ضوابط و مقررات ارتفاعی در طرح تفصیلی از اثربخشی لازم جهت نوسازی و بهسازی مسکن در بافت های فرسوده شهری برخوردار نیست.

1-4- اهداف تحقیق

اهداف ذیل را می توان به طور مستقیم با موضوع تحقیق مرتبط دانست :

1. شناخت تاثیر مقررات و ضوابط موثر طرحهای تفصیلی بر بافتهای فرسوده.
2. بررسی کمبودها و خلا های ابزارهای قانونی در توسعه و تحولات بافت فرسوده شهری.
3. شناخت توانهای بالقوه ابزراهای قانونی در توسعه و تحولات بافت فرسوده شهری.
4. ارائه پیشنهاداتی در خصوص اصلاح و تعدیل اشکالات ضوابط و مقررات طرحهای تفصیلی.

1-5- سابقه و ضرورت انجام تحقیق

نظریات توسعه کالبدی و احیا و نوسازی بافتهای کهن و فرسودهی در طی 150 سال اخیر توسط محققانی همچون اوژن ویوله لودوک (1814-1879)، جان راسکین (1818-1900)،کامیلو بویی تو (1836-1914)، کامیلو سیت (1843-1903)، لوکا بلترامی (1864-1933)، لئوناردو بنه ولو (1933)، لودویکو کوارونی (1911-1987)، گوستاو جیووانی، پاتریک گدس (1854-1932)، لوکوربوزیه (1887-1965)، لوئیس مامفورد (1895)،کوین لینچ (1918-1984)، آلدو راسی (1931-1997)،کریستوفرالکساندر (1936)، کنستانتین دوکسیادس (1913-1975) و ریچارد راجرز (1993) ارائه شده است. ولی پیشینه توجه به بافتهای فرسوده و تاریخی به طور خاص به حدود نیم قرن پیش باز میگردد. در کشورهای اروپایی بعد از جنگ جهانی دوم و بویژه دهه 1960 به بعد، مطالعات اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بافتهای فرسوده با عناوین متفاوتی از قبیل طرحهای احیاء، نوسازی و... رایج گردید و در ایران نیز از سال 1350 به بعد تحقیقات متعددی در قالب طرح های پژوهشی، پایان نامه های دانشگاهی یا مقالات پژوهشی و سمینارها انجام گرفته که هر کدام از منظر خاصی بافتهای فرسوده و قدیمی و عوامل مربوط به آن را پرداخته اند.

1-6- کاربرد تحقیق

امروزه بافتهای فرسوده در کنار شهرهای بزرگی چون اصفهان، تهران، مشهد و... مشکلات و هزینه های زیادی را برای شهرداری و نهادهای دخیل در برنامه ریزی و مدیریت شهری در بر داشته، بطوریکه منجر به ایجاد مسائلی همچون تخلیه شدن بافتها، عدم توجه به فرسودگی روز افزون آنها و از دست رفتن تجانس فرهنگی در این محلات گشته است.

عمده این نابسامانیها، ناشی از نقص، ابهام، تعارض و ناهماهنگی مقررات شهرسازی، نبود ویا کمبود مقررات مطلوب و متناسب با نیازهای عمرانی و مدیریت مناطق می باشد.آگاهی از تاثیرات ناشی از اجرای مقررات و ضوابط طرحهای تفصیلی اجرایی بر بافت فرسوده می تواند نقش بسزایی در جهت افزایش آگاهی مدیران و مسولین شهری جهت بهبود و اصلاح و ارائه آیین نامه های موزون تر و هماهنگ تر می گردد.

1-7- استفاده کنندگان از نتیجه پایان نامه ( اعم از مؤسسات آموزشی، پژوهشی، دستگاههای اجرایی و غیره)

نتایج تحقیق برای استفاده گروههای ذیل مفید خواهد بود :

1. استانداری.
2. سازمان میراث فرهنگی.
3. سازمان مسکن و شهرسازی.
4. شهرداری.
5. دانشجویان علاقه مند به تحقیق و مطالعه در مورد بافت فرسوده.

همچنین این تحقیق می تواند زمینه مطالعاتی را جهت انجام بررسیهای بعدی از طرف سازمانها و اُرگانهای برنامه ریز کشور فراهم سازد.

1-8- جنبة جدید بودن و نوآوری طرح

چنین پژوهشی برای شهر اصفهان انجام نشده است. در حالیکه آسیب شناسی بافت های فرسوده با تحلیل تاثیر طرح های تفضیلی می تواند کاربرد موثری داشته باشد.

1-9- روش انجام تحقیق

با توجه به موضوع تحقیق، روش بکار رفته شده در این پایان نامه، روش توصیفی – تحلیلی می باشد که جمع آوری اطلاعات در آن هم بصورت کتابخانه ای و اسنادی و هم بصورت برداشت و بازدید محلی و اجرای مطالعه در محیط رایانه ای می باشد.

در روش کتابخانه ای و اسنادی که بخشی از تحقیق حاضر توسط این روش می باشد، با استفاده از کتب، مجلات،آمار نامه ها، طرح های پژوهشی و پایان نامه ها، اطلاعات مورد نیاز گردآوری شده و در قسمتهای مختلف این تحقیق بکار رفته است.

1-10- جامعة آماری و تعداد نمونه

جهت کسب اطلاعات بیشتر، به بررسی موضوع تحقیق در قسمتی از بافت فرسوده منطقه 3 و 4 شهر اصفهان پرداخته شده است. اما بطور کلی موضوع این پایان نامه در تمام بافت فرسوده شهر اصفهان قابل تعمیم می باشد.

1-11- روش تجزیه و تحلیل اطلاعات

برای ترسیم نقشه ها از نرم افزار AutoCAD، Arc GIS استفاده خواهد شد.

1-12- تعریف مفاهیم و اصطلاحات کلیدی

از آنجا که بسیاری از واژه ها و اصطلاحات معانی گوناگونی دارد، محقق در کاربرد واژه ها و اصطلاحات ناگزیر به تعریف آنهاست. زیرا ممکن است در بعضی موارد واژه یا اصطلاح ویژه ای مفهومی را به خواننده عرضه کند که اصولا" مورد نظر محقق نباشد، یا احتمالا" واژه یا اصطلاح خاصی برای خواننده بیگانه باشد. بنابراین محقق موظف است، این واژه ها و اصطلاحات را در تحقیق خود هم به لحاظ نظری و هم از حیث عملی تعریف کند( نادری و سیف نراقی، 1381 : 73). ضرورت تعریف مفاهیم نه تنها برای خواننده، بلکه برای خود محقق نیز ضروری می نماید. زیرا ممکن است خود محقق نیز با بعضی از اصطلاحات آشنایی کافی نداشته و حتی در استفاده از اصطلاحات تخصصی به بیراهه کشانده شود.

دراین فصل به معرفی بعضی از اصطلاحات مرتبط با بافتهای فرسوده که درتحقیق حاضر ممکن است بکار برده شود، پرداخته می شود.

1-12-1- اثربخشی^[1]

اثربخشی عبارت است از درجه و میزان نیل به اهداف تعیین شده. به بیان دیگر اثربخشی نشان می دهدکه تاچه میزان از تلاشهای انجام شده، نتایج موردانتظار حاصل شده است (کاظمی وابطحی،1379: 10-9).

این واژه کاربری زیادی در تعریف و اندازه گیری بهره‌وری دارد.

1-12-2- مقررات^[2]

مجموعه ای پیچیده ای از قوانین حقوقی، قوانین جزایی و فنی است که بموجب قانون باید اجرا شود. مقررات در واقع همان طرحهای مرجع و تبلور قوانین کشور هستند که در سلسله مراتبی دقیق با همدیگر قرار می گیرند. دستورالعملها و شرح خدمات پس از تدوین به صورت قواعد جدیدی اعمال می گردد ( حسینی،1385: 49).

1-12-3- ضوابط و مقررات شهرسازی^[3]

منظور از ضوابط و مقررات شهرسازی و معماری مجموعه قواعدی است که در زمینه تعیین انواع کاربری در حوزه های مسکونی، تجاری، خدماتی و معابر شهری، تعیین انواع سرانه ها و نیازهای شهری، پیش بینی تراکم های جمعیتی و ساختمانی، ضرایب اشغال و نحوه استقرار بنا در یک قطعه، دسترسی مناسب (سلسله مراتبی از سطوح محلی، ناحیه ای، منطقه ای و شهری) تناسب طول و عرض یک قطعه، تدوین حداقل نصاب تفکیک برای انواع کاربریها، نما و سیمای شهری... وضع می گردد ( حسینی،1385: 49).

اهداف مطرح شده در قوانین و مقررات شهرسازی و معماری عبارتند از:

الف ) بهبود کیفیت زندگی یکایک شهروندان از طریق تامین نیازمندیهای عمومی و اساسی جامعه.

ب ) مشارکت فعال مردم در فرایند شهرسازی

ج ) نهادینه کردن اجرای قوانین و حراست از آنها توسط شهروندان( حسینی، 1385 : 30).

1-12-4- طرح تفصیلی^[4]

ماده 3 قانون تغییر نام وزارت آبادانی و مسکن به وزارت مسکن و شهرسازی و وظایف آن مصوب 1353 بیان می دارد :" طرح تفصیلی عبارت از طرحی است که بر اساس معیارها و ضوابط کلی طرح جامع شهر، نحوه استفاده از زمین های شهری را در سطح محلات مختلف شهر و موقعیت و مساحت دقیق زمین برای هر یک از آنها و وضع دقیق و تفصیلی شبکه عبور و مرور و میزان جمعیت و تراکم ساختمانی در واحدهای شهری، و اولویت های مربوط به مناطق بهسازی و نوسازی و توسعه و حل مشکلات شهری و موقعیت کلیه عوامل مختلف شهری در آن تعیین می شود و نقشه ها و مشخصات مربوط به مالکیت بر اساس مدارک ثبتی تهیه و تنظیم می گردد.

کمیسیون ماده 5، برای تصویب طرح تفصیلی شهرناگزیر است علاوه بر رعایت ضوابط کلی طرح جامع شهر، به قوانین مصوب مجلس نیز توجه نموده و در مقام تصویب ضوابط مربوطه از حدود قوانین خارج نگردد"(کامیار، 1385 :55).

به دنبال طرح جامع و به منظور انجام برنامه های اجرایی تصویب شده طرح تفصیلی تهیه می گردد. طرح تفصیلی در حقیقت تنظیم برنامه ای مفصل و انجام اقدامات جزء به جزء در مناطق و محلات شهری و طراحی آنها است.

وظیفه تصویب و تغییرات طرحهای تفصیلی درهراستان (به استثنای تهران) برعهده کمیسیونی مرکب از استاندار،رییس سازمان مسکن و شهرسازی، مدیر کل میراث فرهنگی، رییس سازمان کشاورزی (که سمت نمایندگی وزارتخانه های تابعه خود را بر عهده خواهند داشت)، رییس شورای شهری که تهیه طرح تفصیلی آن در دستور کار قرار دارد، می باشد.

1-12-5- بافت فرسوده شهری^[5]

بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساختهای شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی واقتصادی نازلی برخوردارند. این بافتها به دلیل فقر ساکنین ومالکین آنها امکان نوسازی خودبخودی را نداشته و نیز سرمایه گذراران انگیزه‌ای جهت سرمایه گذاری در آن را ندارند.

فرسودگی در بافت و عناصر آن یا به سبب قدمت و یا به سبب فقدان برنامه توسعه و نظارت فنی بر شکل گیری بافت بوجود می آید. پیامد فرسودگی بافت کاهش و یا فقدان شرایط سکونتی و ایمنی، نابسامانی کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و تاسیساتی می باشد.

واژه بافت فرسوده از نیمه اول دهه 80 با شوک تکان دهنده و ویران کننده زلزله بم و با پشتوانه های برگرفته از دهه 70 ( توجه به درون شهر) و حمایتهای نظری متخصصان رشته های شهرسازی به ابزار دیدگاهی و ایدئولوژیک تبدیل شد و مدیریت شهری که پیش از این تجربه های عملگرای فعالیت در خارج از محدوده و اقدام در خارج از ضوابط و مقررات طرح های جامع و تفصیلی را تجربه کرده بود، مجددا" بیرون از چارچوب طرح های یکپارچه شهری به جستجوی درمانهای موقتی پرداخت (ذبیحی،1388 : 13-14).

به طور کلی ابعاد گوناگون فرسودگی در رابطه با طرحهای یکپارچه سازی اراضی را می توان به انواع فرسودگی کالبدی یا سازه ای بافت و بناهای آن، فرسودگی کارکردی، فرسودگی ذهنی، فرسودگی مکانی، فرسودگی مالی و فرسودگی نسبی یا اقتصادی تقسیم نمود.

1-12-6- ضوابط ارتفاع

ضوابط ارتفاعی شامل گروهی از ضوابط شهرسازی می باشد که حداقل و حداکثر تعداد طبقات و درنتیجه ارتفاع مجاز ساختمانها در بلوک شهری را مشخص می نمایند. ضوابط مذکور می تواند ناشی از رعایت 40 درصد طول پلاک شمالی و یا محدودیتهای ارتفاعی و یا رعایت تراکم ساختمانی و جمعیتی منطقه باشد.

1-12-7- ضوابط سایه اندازی

نخستین مرحله بسیار مهم در طراحی ساختمان، مطالعه سایت است. یعنی طراحی فضای باز بین ساختمان ها با اجتناب از سایه اندازی به منظور تثبیت شرایط میکرواقلیمی در اطراف ساختماناست. انطباق و همسویی طرح با میکرواقلیم می تواند شرایط آسایش داخلی و میزبان نیاز گرمایشی و سرمایشی ساختمان را بهبود بخشد. با توجه به این دلایل، طرح های تفصیلی شهر اصفهان ضوابط سایه اندازی را مود توجه قرار داده است. طبق این ضوابط، با توجه به نحوه تابش خورشید در شهر اصفهان، رعایت حریم سایه‌اندازی در احداث بنا در قطعات مالکیت الزامی است. بدین معنی که ارتفاع بنای واقع در جنوب یک قطعه مالکیت نبایستی از حداقل فاصله آن از بر مجاز ساختمان قطعه مالکیت واقع در شمال آن تجاوز نماید. در ضوابط طرح های تفصیلی حریم سایه اندازی " فضائی است فرضی که بین سطح زمین و سطح با زاویه 32 درجه از پائین ترین نقطه برمجاز ساختمان به سمت جنوب قرار می گیرد( اداره کل مسکن و شهرسازی استان اصفهان، 1372 :4 ). " ( رجوع به شکل شماره 1-1 )

^[1]Effectiveness

^[2]Regulations

^[3]Urban Development regulations

[4]Detailed plan

[5]Urban old textures

کارنامه‌ی داستان‌نویسی استان فارس از سال 1357 تا 1377

چکیده

کارنامه­ی داستان­نویسان استان فارس

از سال 1357 تا 1377 هجری شمسی

برخی از چهره­های پیشرو و برجسته­ی داستان­نویسی معاصر ایران، از استان فارس برخاسته­اند. در این پایان­نامه کوشش شده تا همراه با معرفی داستان­نویسان استان فارس که از سال 1357 تا سال1377 هجری شمسی، اثر داستانی منتشر کرده­اند، ویژگی­های کلی آثار آن­ها و جریان­های داستان­نویسی استان در این بیست سال، بررسی و معرفی گردد.

داستان­نویسان این دوره­ی بیست ساله، هفده نفرند و آثار داستانی آن­ها، شامل 152 داستان کوتاه، 6 رمان و 5 داستان بلند است.

روش این پژوهش در به دست آوردن فهرست داستان­نویسان، میدانی و در قسمت بررسی آثار و نتیجه­گیری، کتابخانه­ای و از گونه­ی تحلیل محتوا است.

در فصل­ اول این پایان­نامه به سابقه­ی داستان­نویسی در ایران و فارس، عوامل پیدایش داستان و رمان نوین و دگرگونی آن، ضرورت، پیشینه، شیوه و اهداف پژوهش پرداخته شده است.

فصل دوم به معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها اختصاص دارد؛ بخش مهم این فصل را چکیده­ی داستان­هایی که در این بازه­ی زمانی نوشته شده­اند، ویژگی­های کلی­شان و مشخص شدن سبک داستان نویسان، تشکیل ­داده­است.

فصل سوم نیز به نتیجه­گیری و دسته­بندی جریان­های داستان­نویسی این بیست سال اختصاص دارد. که در آن، آثار داستانی این دوره، به سه گروه تکنیکی، ساده­ی هنری و عامه­پسند، دسته­بندی شده­اند. در نتیجه­گیری به بازتاب ویژگی­های استان فارس در آثار داستانی نیز پرداخته شده است؛ شکل عمده­ی این بازتاب را در لهجه، آداب و رسوم و مکان­های جغرافیایی فارس در داستان­ها می­بینیم. از آن­جا که این دوره­ی حساس با انقلاب اسلامی آغاز ­شده و دوران جنگ را نیز پشت سر ­گذاشته است، پیامدهای روانی این تحولات و حساسیت­های آن، در قالب آشفتگی­های فرمی یا محتوایی داستان­ها (چون رفت و برگشت­های زمانی در فرم و آشفتگی­های زندگی و پریشان ذهنی شخصیت­ها در محتوا)، بروز پیدا کرده است.

فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- اهمیت پژوهش7

1-2- اهداف پژوهش8

1-3- روش پژوهش8

1-4- پیشینه­ی پژوهش10

 فصل دوم: معرفی داستان­نویسان و بررسی کارنامه­ی آن­ها

2-1- محمد بهمن بیگی ........................... 20

2-1-1-زندگی­نامه.............................. 20

2-1-2- بررسی اثر(بخارای من، ایل من).......... 21

2-1-2-1- خلاصه داستان­ها..................... 21

2-1-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............. 32

2-2- سیمین دانشور.............................. 36

2-2-1- زندگی­نامه............................. 36

2-2-2- بررسی آثار(رمان جزیره­ی سرگردانی و مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس)........................... 39

2-2-2-1- رمان جزیره سرگردانی............... 39

2-2-2-1-1- خلاصه رمان...................... 39

2-2-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان.............. 40

2-2-2-2- مجموعه داستان از پرنده­های مهاجر بپرس43

2-2-2-2-1- خلاصه داستان­ها.................. 43

2-2-2-2-2- ویژگی­های­ کلی داستان­ها.......... 47

2-3- ابراهیم گلستان............................ 50

عنوان صفحه

 2-3-1- زندگی­نامه............................. 50

2-3-2- بررسی اثر (داستان بلند خروس).......... 53

2-3-2-1- خلاصه داستان....................... 53

2-3-2-2- ویژگی­های کلی داستان............... 54

2-4- مهین متأله................................ 55

2-4-1- زندگی­نامه............................. 55

2-4-2- بررسی اثر (داستان بلند قرن شیطان)..... 55

2-4-2-1- خلاصه داستان....................... 55

2-4-2-2- ویژگی­های کلی داستان............... 56

2-5- منوچهر صفا................................ 57

2-5-1- زندگی­نامه............................. 57

2-5-2- بررسی اثر (مجموعه داستان اندر آداب و احوال)58

2-5-2-1- خلاصه داستان­ها..................... 58

2-5-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها ............ 61

2-6- ابوالقاسم فقیری........................... 63

2-6-1- زندگی­نامه............................. 63

2-6-2- بررسی اثر(مجموعه داستان دیو) ......... 65

2-6-2-1- خلاصه داستان­ها..................... 65

2-6-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............. 70

2-7- امین فقیری................................ 73

2-7-1- زندگی­نامه............................. 73

2-7-2- بررسی آثار(مجموعه داستان­های تمام باران­های دنیا، مویه­های منتشر و داستان‌های بلند اگر باران ببارد و رقصندگان)75

2-7-2-1- مجموعه داستان تمام باران­های دنیا 75

2-7-2-1-1- خلاصه داستان­ها.................. 76

2-7-2-1-2- ویژگی­های کلی داستان‌ها ......... 82

2-7-2-2- مجموعه داستان مویه­های منتشر....... 83

2-7-2-2-1- خلاصه داستان­ها.................. 83

2-7-2-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها ......... 88

2-7-2-3- داستان بلند اگر باران ببارد ...... 91

عنوان صفحه

 2-7-2-3-1- خلاصه داستان ................... 91

2-7-2-3-2- ویژگی­های کلی داستان............ 91

2-7-2-4- داستان بلند رقصندگان.............. 93

2-7-2-4-1- خلاصه داستان.................... 93

2-7-2-4-2- ویژگی­های کلی داستان ........... 94

2-7-2-5- نتیجه­گیری کلی چهار اثر امین فقیری. 97

2-8- حسن کریم­پور شیرازی........................ 98

2-8-1- زندگی­نامه............................. 98

2-8-2- بررسی آثار (رمان درماندگان عشق و باغ مارشال) 100

2-8-2-1- رمان درماندگان عشق................ 100

2-8-2-1-1- خلاصه رمان...................... 100

2-8-2-1-2- ویژگی­های کلی رمان.............. 102

2-8-2-2- رمان باغ مارشال .................. 104

2-8-2-2-1- خلاصه رمان...................... 104

2-8-2-2-2- ویژگی­های کلی رمان ............. 105

2-8-2-3- نتیجه گیری دو رمان کریم­پور شیرازی. 105

2-9- علی اصغر شیرزادی.......................... 106

2-9-1- زندگی­نامه............................. 106

2-9-2- بررسی آثار (مجموعه داستان غریبه و اقاقیا و رمان طبل آتش)........................................... 107

2-9-2-1- مجموعه داستان غریبه و اقاقیا...... 107

2-9-2-1-1- خلاصه داستان­ها.................. 107

2-9-2-1-2-ویژگی­های کلی داستان­ها........... 110

2-9-2-2- رمان طبل آتش ..................... 112

2-9-2-2-1- خلاصه رمان...................... 112

2-9-2-2-2- ویژگی­های­ کلی رمان.............. 113

2-10- مهناز کریمی.............................. 116

2-10-1- زندگی­نامه............................ 116

2-10-2- بررسی اثر (داستان بلند رقصی چنین).... 116

2-10-2-1- خلاصه داستان ..................... 116

2-10-2-2- ویژگی­­های کلی داستان.............. 117

عنوان صفحه

 2-11- طاهره ریاستی............................. 120

2-11-1- زندگی­نامه............................ 120

2-11-2- بررسی اثر (مجموعه داستان شط خیال).... 120

2-11-2-1- خلاصه داستان­ها.................... 120

2-11-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............ 126

2-12- شهریار مندنی­پور.......................... 130

2-12-1- زندگی­نامه............................ 130

2-12-2- بررسی آثار (مجموعه داستان­های سایه­های غار، هشتمین روز زمین، مومیا و عسل و ماه نیمروز)................ 132

2-12-2-1- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی سایه­های غار 132

2-12-2-2- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی هشتمین روز زمین............................................... 139

2-12-2-3- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی مومیا و عسل 146

2-12-2-4- خلاصه و ویژگی­های داستان­های مجموعه­ی ماه نیمروز 163

2-12-2-5- نتیجه­گیری چهار مجموعه داستان مندنی­پور174

2-13- ابوتراب خسروی............................ 179

2-13-1- زندگی­نامه............................ 179

2-13-2- بررسی اثر (مجموعه داستان هاویه) ..... 181

2-13-2-1- خلاصه داستان­ها.................... 182

2-13-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............ 189

2-14- محمد کشاورز.............................. 195

2-14-1- زندگی­نامه............................ 195

2-14-2- بررسی اثر (مجموعه داستان پایکوبی).... 195

2-14-2-1- خلاصه داستان­ها.................... 195

2-14-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............ 200

2-15- سوسن طاقدیس.............................. 203

2-15-1- زندگی­نامه............................ 203

2-15-2- بررسی اثر (داستان بلند و دست­ها از خاک روئیدند)204

2-15-2-1- خلاصه داستان...................... 204

2-15-2-2- ویژگی­های کلی داستان.............. 205

2-16- محمدحسین مدرس صادقی...................... 207

عنوان صفحه

 2-16-1- زندگی­نامه............................ 207

2-16-2- بررسی اثر (مجموعه داستان زیبا ولی شکستنی)207

2-16-2-1- خلاصه داستان­ها.................... 208

2-16-2-2- ویژگی­های کلی داستان­ها............ 209

2-17- حسن بنی عامری............................ 211

2-17-1- زندگی­نامه............................ 211

2-17-2- بررسی اثر (رمان گنجشک­ها بهشت را می­فهمند) 212

2-17-2-1- خلاصه رمان ...................... 212

2-17-2-2- ویژگی­های کلی رمان................ 212

 فصل سوم: بحث و نتیجه‌گیری....................... 217

 فهرست منابع و مآخذ

کتاب‌ها......................................... 224

مقالات.......................................... 225

سایت اینترنتی ................................. 226

 فصل اول

مقدمه

  چگونگی پیدایش و دگرگونی داستان­نویسی در ایران

داستان­گویی در ایران از قرن­ها پیش به شکل نقالی و روایت­های شفاهی وجود داشته است. نمونه­ی آن را در داستان­های سمک عیار، امیر ارسلان و قصه­های هزار و یک شب و حسین کرد که بیشتر به صورت نقالی در بین مردم وجود داشته است، می­بینیم؛ اما روند پیدایش داستان­نویسی به شیوه­ی امروزی آن، از سال­های پیش از مشروطه آغاز شد. «داستان­نویسی نوین با وجود غنای سنت قصه­گویی منظوم و منثور در ادبیات کلاسیک، الهام­گرفته از غرب است» (بالایی،7:1377).

داستان یکی از مهم­­ترین دگرگونی­های فرهنگی که در قرن گذشته همراه با جنبش­های آزاد­اندیشی شکل گرفت، پیدایش رمان و پس از آن داستان کوتاه بود. بحث رمان­نویسی در ایران برای نخستین بار به سال 1250 شمسی در نامه­ی میرزا فتحعلی آخوند­زاده به میرزا آقا تبریزی مطرح شد: «امروز تصنیفی که متضمن فوائد ملت و مرغوب طبایع خوانندگان است، فن دراما و رمان است» (تمثیلات،8:1349).

نخستین دوره­ی داستان­نویسی ایران، محصول معنوی تفکرات مشروطه­خواهانه است. هرچندترجمه­ی اولین رمان، موسوم به ستارگان فریب خورده، در سال 1253 به فارسی انتشار یافت؛ اما در آن زمان، هنوز شرایط برای آفرینش این نحوه­ی بیان جدید در ایران فراهم نشده بود. سیاحت­نامه­ی ابراهیم بیگ، اولین شبه رمان نو ایرانی، در سال 1274 شمسی، منتشر شد. مسالک المحسنین از طالبوف و ترجمه­ی سرگذشت حاجی بابای اصفهانی در تلاش­های آزادی­خواهانه مؤثر بود و به روند پیدایش نخستین داستان­­ها شتاب ­بخشید. به طور کلی آشنایی ایرانیان با غرب، انتشار روزنامه­ها، تأسیس مدرسه­ی دارالفنون و نمونه­ی آن در دیگر شهرها، رشد خود آگاهی ملی و روشنفکری، ادبیات را از دربار جدا کرد و کم کم ساده­نویسی رواج پیدا کرد، زیرا دیگر ادبیات کهنه و فخیم پاسخ­گوی نیازهای جامعه نبود و با تحولات گسترده­­ی آن هم­خوانی نداشت.

«پس از انقلاب مشروطه (1285 شمسی)، رمان -که زندگی فرد را در متن ماجراهای اجتماعی توصیف می­کند- یکی از مهم­ترین گونه­های ادبی می­شود...موقعیت خاص جامعه و بسته بودن دیگر راه­های ابراز رأی و نظر، داستان پیرو ایران را از همان آغاز صاحب سرشتی اجتماعی و انتقادی می­کند تا بازگوی رنج­ها و شادی­­ها، بیم­ها و امیدها، عصیان­ها و شکست­ها، عشق­ها و تلخ­کامی­های مردم شود...در سال­های پس از انقلاب مشروطه، نخستین نمونه­های رمان تاریخی و رمان اجتماعی منتشر می­شود. این دوران، دوران گذار از داستان­های افسانه­ای عشقی، ماجرایی و اخلاقی کهن به رمان­های دارای طرح و ماجرایی امروزی است... اولین رمان تاریخی، شمس و طغرا است، علی اکبر دهخدا در چرند و پرند و محمدعلی جمال­زاده نیز در یکی بود و یکی نبود اولین داستان­های کوتاه فارسی را (که بیشتر به طرح می­مانند)، منتشر کردند. جمال­زاده در مقدمه­ی کتابش بر لزوم افتادن انشا در جاده­ی رمان و حکایت، تأکید می­کند. منتقدان این مقدمه را نخستین بیانیه­ی اساسی نثر جدید فارسی دانسته­اند. با این­که مجموعه­ی یکی بود یکی نبود جمال­زاده، طلایه­دار داستان­نویسی در ایران است؛ اما صادق هدایت آفریننده­ی داستان­نویسی جدید ایران است. او به رمان جنبه­ی هنری بخشید» (میرعابدینی، 1160:1377و1161).

 در سال­های 20-1310 شاهد پیدایش نسلی از نویسندگان هستیم که سنگینی شکستِ امیدهای انقلاب مشروطه و خفقان رضاخانی را به دوش می­کشند. این دوره در بوف کور هدایت به خوبی تصویر شده است. با سقوط رضا شاه و آزادی نسبی فضای سیاسی در شهریور 1320، دوره­ی جدیدی آغاز می­شود که تا کودتای 28 مرداد 1332 ادامه می­یابد. ادبیات این دوره تحت تأثیر ترجمه­ی آثار رئالیستی- سوسیالیستی، خصلتی آرمان­خواهانه و شعاری می­یابد. پس از کودتای سال 1332، امید به بهبود وضع بر باد می­رود و جای آن را احساسی از تسلیم می­گیرد، گرایش­های پندارگرایانه و عرفانی رواج می­یابند و نویسندگانی که انزوا گزیده­اند، متوجه­ مسائل ابدی بشری و تجزیه و تحلیل متافیزیکی امور می­شوند. از این رو داستان فارسی در زمینه­ی روان­شناسی شخصیت­­ها، تعمق و توجه بیشتری را لازم دارد. نیرومندترین جریان ادبی نیمه­ی نخست این دهه، ادبیات اسطوره­ای است. نویسنده­ی منع شده از اقدام اجتماعی، پرخاشگری­اش را متوجه­ راز خلقت می­کند.

سال­های 57–1340 دوره­ی به نتیجه رسیدن ادبیاتی است که با تفکرات مشروطه­خواهی آغاز شد. این دوره برآیند تجربیات تمام ادوار داستان نویسی ایران است؛ کوشش­های نویسندگان پیشین ثمر می­دهد؛ نیروهای جدیدی در ادبیات به کار می­افتند و پیدایی گرایش­های گوناگون ادبی این دوره را به پربارترین دوره­ی ادبی معاصر تبدیل می­کنند. در این دوره نیز داستان­نویسانی چون ابراهیم گلستان به پرداخت خلاق خاطرات و سیمین دانشور به جستجو در تاریخ سانسور شده­ی معاصر می­پردازند. (رک: میرعابدینی، 1166:1377تا1167).

در سال­های پس از انقلاب اسلامی، با فروریزی نظام پیشین و تحولات جهانی در ادبیات، دوره­ی جدیدی به وجود می­آید که قسمتی از آن بر ارزش­های دینی و ایدئولوژیک تکیه داشته و بخشی از آن نیز به موضوعات انسانی و پرسش و پرسش انگیزی پرداخته­اند. انقلاب اسلامی با تمام جنبه­های خود در آثار داستان­نویسان نمود پیدا کرد و «با تصفیه­های سیاسی، نابسامانی­های شگرف اجتماعی­اش، جنگ و خیل کشتگان، نویسندگان را با موضوعات و مضامین جدید آشنا ساخت. در آغاز، اغلب نویسندگان شناخته شده، اهداف نخستین خود را شامل مبارزه با بی­عدالتی­های رژیم پیشین، تلاش برای آزادی بیان و عقیده و نیز مطبوعات، تعقیب نمودند. در سال­های ابتدائی پس از انقلاب، داستان کوتاه نوین در ایران، از پیشرفت قابل توجهی برخوردار بود» (یاوری، 103:1388). داستان­هایی که موضوع آنها انقلاب است، آشفتگی­های اجتماعی پیش و پس از آن را به خوبی نشان می­دهند. چنین فضای پر التهابی داستان­نویس را نیز به وقایع نگاری و گزارش سوق می دهد.

« بیش­تر آثار داستانی این دوره حتی از نظر اعتراض و افشاگری نیز عقب مانده­تر از خبرها و گزارش­های روزنامه­ها هستند...زیرا به خاطر نیات آموزشی­شان ساده و تصنعی، به خاطر حمایت سیاسی­شان گاهی عوام فریبانه و احساساتی و به خاطر دید ناسیونالیستی یا منطقه­ای­شان می­تواند بسیار تعصب آمیز و غریب باشد» (میرعابدینی،798:1377 و 799).

 در این دوره قصه­گویی سنتی، روشی مناسب در اشاعه­ی اندیشه­های مذهبی و عقاید دینی تشخیص داده­­ شد. این روند جدید موجبات تکامل یا کسب تمایزات هنری را دربرنداشت. بیش­تر این قصه­های اسلامی به طور شتاب­زده سرهم­بندی، سرشار از تکرار مکررات؛ ولی بی­بضاعت از هرگونه صناعت بودند...{بنابراین} در

کسب مقبولیت عام و حتی برآورده ساختن انتظارات حامیان خود ناکام ماندند (رک: یاوری،104:1388).

«بیش­تر داستان­نویسان دوره­ی انقلاب، نتوانسته­اند دست کم به طور موقت و تنها در متن ادبی خود، جانب­داری از کاراکتر خویش و نیز موضوع اثر خود را فراموش کنند. بیش­تر داستان­های پدید آمده در دوره­ی انقلاب، در حد خاطره و گزارش باقی مانده است»(میرعابدینی،889:1383)

 فرشته­مولوی، ویژ­گی­های این­دوره را از لحاظ وضعیت نشر و کتاب­خوانی، چنین گزارش می­دهد:

«وسع کتاب­خوانی و گسترش کمی و کیفی گروه کتاب­خوانان که پیامد طبیعی عطش دوره­ی محرومیت و خفقان بود، رشد جهشی تولید کتاب، رونق شگفت انگیز بازار کتاب و عقب ماندن سرعت مطالعه از سرعت خرید کتاب، افزایش تیراژ، تنوع چشم­گیر موضوعی و افزایش کتاب­های علوم اجتماعی و سیاسی، افزایش ناشر و کتاب­فروش به تبع افزایش خواننده­ی مؤلف و مترجم»(مولوی، 35:1368).

 با آغاز شدن جنگ، تقریبا هیچ نویسنده­ای نسبت به جنگ و پیامدهایش بی­تفاوتنماند. جنگ تکلیف خاصی بر عهده­ی دسته­ای از نویسندگان قرار داد و آن نوشتن داستان­­هایی برای تقویت یا تهییج روحیه­ی رزمندگان بود؛ آن­ها، نگران از فراموش شدن ارزش­­های جنگ، با شتاب­زدگی می­نوشتند و کم­تر موفق به خلق جهان داستانی با آدم­های زنده و ملموس می­شدند. بسیاری از این داستان­نویسان با موضع­گیری مشخص در داستان­ها و تحلیل­های غیر داستانی از مسائل سیاسی و جنگ، چهره­ای مداخله­گر پیدا می­کردند که با حضور بر فراز شخصیت­ها هر نوع آوای مستقلی را از آنان دریغ می­داشتند...نویسندگان حرفه­­ای جنگ نیز بیش­تر به توصیف حال و هوای شهرهای جنگ­زده و آشفتگی­ها و گرفتاری­هاییمی­پرداختند که در نتیجه­ی هجوم دشمن دامن­گیر مردم شده بود. اینان به ­جای ترسیم صحنه­های قهرمان در جبهه­ها، از رنج­ها و وحشت مردم عادی به هنگام حملات هوایی سخن می­گفتند...عادی شدن و اجتناب ناپذیری مرگ، گریز از اضطرابی به اضطراب دیگر، مهاجرت و از هم پاشیدن خانواده­ها، از مضمون­های مطرح در آثار این نویسندگان است. اینان در جهت مطرح کردن جنبه­ی تراژیک جنگ قلم می­زدند...و باور داشتند که آدم­ها دیگر دلیران حماسه­ساز نیستند؛ بلکه قربانیانی هستند که در عین پایداری، به راحتی جان می­بازند. همین امر نوعی حس زوال و بی­اطمینانی را به فضای ادبیاتِ پس از جنگ می­بخشید. (رک:میرعابدینی،887:1377تا891).

«از همان سال­های 1360 با تغییر فضای اجتماعی-روحی، معیارهای داوری و تلقی نویسندگان از وظیفه­ی ادبیات نیز تغییر یافت. تعهد سیاسی، جای به تعهد در مقابل زبان و فرم ادبی داد و پژوهش در زبان و خیال­ورزی بر نظریه­پردازی ترجیح داده ­شد» (میرعابدینی932:1377). بسیاری از نویسندگان دهه­ی 60، برای خود رسالت خاصی قائل نبودند و داعیه­ی سخن­گویی از جانب جمع را نداشتند. آنان تنها خود را در مقابل صناعت نوشتن متعهد می­دانستند. این گرایش هم برخاسته از شرایط تازه­ی فرهنگی، فروریزی آرمان­ها، رشد نهیلیسم، سردرگمی ایدئولوژیک و آشنایی با شیوه­های جدید نوشتن بود و هم نتیجه­ی عزلت نویسنده­ها. اغلب این نویسندگان با دل­مشغولی به مفاهیم تجریدی روشنفکرانه، نمی­توانستند خوانندگان خود را حفظ کنند. با نزدیک شدن به دهه­ی هفتاد، تعداد این آثار بیش­تر شد و موضوعات آن مسائلی چون تنهایی انسان، انزوای روشن­فکران، تأثیر ویران­گر جنگ بر جسم و روح انسان­ها و مشکلات گسترده­ای که بر اثر آن به وجود آمد و مسائلی چنینی بود. (رک: میرعابدینی،1167:1377).

 پس ازگذشت دو دهه از انقلاب، نویسندگان اسلامی به تدریج سبک قصه­های عامیانه را کنار نهاده، به اشکال مرسوم­تر داستان نویسی معاصر روی آوردند. از سوی دیگر، برخی نویسندگان نوگرا در تعقیب مدرنیسم و پسامدرنیسم، راه افراط پیش گرفته، همه­ی وابستگی­های خود با محیط اجتماعی پیرامونشان را گسسته و با روحیات نهیلیستی و توهمات تک­روانه، از پای درآمدند. غالب این آثار، نپرورده و تقلیدی کور از شاهکارهای ادبی جهان است. (رک: یاوری، 104:1388).

بررسی ویژگی های جمعیت شناختی، گرایش ،انگیره وموانع مردم برای مشارکت در ورزش شهروندی مطالعه موردی شهرکرمانشاه

چکیده:

این تحقیق باهدف بررسی ویژگی­های جمعیت­شناختی،گرایش، انگیزه­ها وموانع شرکت مردم شهرکرمانشاه به ورزش شهروندی و بررسی رشته­های ورزشی موردعلاقه آنها انجام شد. به این منظور روش تحقیق توصیفی-پیمایشی استفاده شد و اطلاعات موردنیاز از طریق پرسشنامه محقق ساخته جمع آوری گردید که روائی آن توسط چند تن از اساتید صاحب نظر و پایائی آن از روش آلفای کرونباخ (آلفا= ./95) تائید گردید. جامعه آماری تحقیق حاضر کلیه شهروندان شهر کرمانشاه می باشند. در پژوهش حاضر از روش نمونه­گیری تصادفی طبقه ای چندمرحله­ای استفاده شده است که شهر کرمانشاه را به 6 منطقه تقسیم نموده­ایم و سپس در هر منطقه 75 و در مجموع 450 پرسشنامه دربین افراد16 تا60سال توزیع نمودیم و در در پایان از داده های 420 پرسشنامه برای تجزیه و تحلیل استفاده گردید. پرسشنامه مشتمل بر52 سؤال رتبه بندی شده درزمینه بررسی ویژگی­های جمعیت­شناختی و گرایش مردم به ورزش وموانع شرکت آنان در ورزش و انگیزه­های انان برای شرکت در ورزش شهروندی و همگانی می­باشد. در تحقیق حاضر با استفاده از دو نرم افزار SPSS و LISREL از دو نوع آمار توصیفی و استنباطی برای تحلیل داده­ها استفاده شده است. در سطح توصیفی با استفاده از مشخصه­های آماری نظیر فراوانی، درصد، به رسم نمودارها و تجزیه و تحلیل اطلاعات پرداخته شد و در سطح استنباطی، از آلفای کرونباخ برای بررسی پایایی پرسشنامه، از روش مدل معادلات ساختاری برای رد یا تأیید فرضیات تحقیق، و برای بررسی میزان تبیین متغیرها توسط هر یک از سوالات مرتبط در پرسشنامه از تجزیه و تحلیل عاملی تاییدی استفاده شده است. نتایج نشان داد که جنسیت افراد وسن آنها ووضعیت تأهل ومقطع تحصیلی ومیزان سواد ودرآمدخانوار وهزینه­های خانواده وهزینه­های ماهیانه ورزش با میزان مشارکت آنها درفعالیت­های ورزشی تفاوت معنادار وجود دارد و مهمترین انگیزه مردم از ورزش کردن حفظ سلامتی می باشد و حدود 25 درصد مشغله زیاد و نداشتن وقت کافی را مانع اصلی در انجام و ادامه ورزش به صورت مستمر می­دانستند و 84 نفر نیز وجود هزینه بالای روزمرگی و مشکلات عمده مالی و 62 نفر نیز در دسترس نبودن و کمبود برخی لوازم و وسایل ورزشی را به عنوان موانع اساسی و عمده برای انجام فعالیت های ورزشی می­دانستند. ورزش فوتبال نیز بنا به دلایلی همچون پوشش کامل رسانه ها و هیجان بالای آن پرطرفدارترین ورزش و و سپس پیاده روی، بدنسازی و کوهنوردی و ورزش صبحگاهی در رتبه­های بعدی بوده­اند.

واژه­های کلیدی:ورزش همگانی،انگیزه­ها،موانع،رشته­های ورزشی

فهرست مطالب

فصل 1:مقدمه معرفی تحقیق

1-1مقدمه....2

1-2بیانمسأله..3

1-3ضرورت و اهمیت تحقیق..7

1-4اهداف تحقیق..9

1-4-1هدف اصلی............................................................................................................................................................9

1-4-2اهداف فرعی..........................................................................................................................................................9

1-5)سؤال های تحقیق.........................................................................................................................................................10

1-5-1سؤال اصلی...........................................................................................................................................................10

1-5-2سؤال های فرعی....................................................................................................................................................10

1-6 محدوده پژوهش..........................................................................................................................................................10

1-6- 1 محدوده­ی مکانی................................................................................................................................................10

1-6-2 محدوده­ی زمانی...................................................................................................................................................11

2-6 محدودیت­های تحقیق..................................................................................................................................................11

1-7 تعریف واژه ها واصطلاحات........................................................................................................................................11

1-7-1 ورزش.................................................................................................................................................................11

1-7-2 ورزش همگانی....................................................................................................................................................11

1-7-3 گرایش.................................................................................................................................................................11

فصل 2:مبانی نظری وپیشینه تحقیق

1-2 مقدمه...........................................................................................................................................................................13

2-2 استان کرمانشاه.............................................................................................................................................................13

2-3 ورزش.........................................................................................................................................................................13

2-4 فعالیت های ورزشی.....................................................................................................................................................13

2-5 ورزش از دیدگاه اندیشمندان........................................................................................................................................14

1-5-2 ابن سینا................................................................................................................................................................14

2-5-2 خواجه نصیرالدین طوسی.....................................................................................................................................14

2-5-3 ابن خلدون...........................................................................................................................................................14

2-5-4 شجاع...................................................................................................................................................................15

2-5-5 افلاطون................................................................................................................................................................15

2-5-6 آندرهکرسون.......................................................................................................................................................15

2-6 دلایل اهمیت ورزش....................................................................................................................................................16

2-7 گرایش........................................................................................................................................................................16

2-8 عوامل مؤثربرگرایش مردم به ورزش.............................................................................................................................18

2-9 ورزش همگانی............................................................................................................................................................20

2-10 شاخص سنجش ورزش همگانی.................................................................................................................................20

2-10-1 تعداد شرکت کنندگان در ورزش همگانی.......................................................................................................20

2-10-2 سطح سلامتی جامعه..........................................................................................................................................20

2-11 ورزش همگانی وطبقه بندی آن..................................................................................................................................21

2-11-1 ورزش آموزشی.................................................................................................................................................21

2-11-2 ورزش غیر رسمی..............................................................................................................................................21

2-11-3 ورزش درون بخشی...........................................................................................................................................21

2-11-4 ورزش برون بخشی............................................................................................................................................22

2-11-5 ورزش باشگاهی................................................................................................................................................22

2-12 ورزش های بومی،محلی و سنتی.................................................................................................................................22

2-12-1 ورزش بومی......................................................................................................................................................22

2-12-2 ورزش های محلی.............................................................................................................................................23

2-13 ورزش های همگانی در جهان....................................................................................................................................23

2-14 سیر تکاملی ورزش های همگانی در جهان..................................................................................................................24

2-15 ورزش همگانی در ایران.............................................................................................................................................25

2-16 فدراسیون ورزش های همگانی...................................................................................................................................28

2-17 جایگاه فدراسیون ورزش های همگانی.......................................................................................................................29

2-18 شورای سازمان تربیت بدنی........................................................................................................................................30

2-19 اعضای شورای ورزش همگانی..................................................................................................................................31

2-20 اعضای شورای ورزش همگانی استان.........................................................................................................................32

2-21 اعضای شورای ورزش همگانی شهرستان....................................................................................................................33

2-22 تشکیلات وساختار فدراسیون ورزش همگانی.............................................................................................................33

2-23 شرح وظایف فدراسیون ورزش همگانی.....................................................................................................................34

2-24 فعالیت های ورزشی برای مقاطع سنی مختلف.............................................................................................................36

2-25 انجمن ها وکمیته های فدراسیون ورزش همگانی........................................................................................................36

2-26 شرح وظایف انجمن های ورزشی...............................................................................................................................36

2-27 انجمن ورزش های بومی و محلی و روستایی وعشایری فدراسیون ورزش همگانی.......................................................37

2-28 انجمن ورزش آمادگی جسمانی قدراسیون ورزش های همگانی..................................................................................38

2-29 انجمن ورزش های طبیعی فدراسیون ورزش همگانی...................................................................................................39

2-30 انجمن ورزش صبحگاهی فدراسیون ورزش همگانی...................................................................................................39

2-31 انجمن ورزشی بازیها و تفریحات فدراسیون ورزش همگانی........................................................................................40

2-32 انجمن ورزش بزرگسالان فدراسیون ورزش همگانی...................................................................................................40

2-33 انجمن اسکیت فدراسیون ورزش همگانی...................................................................................................................41

2-34 انجمن ورزشی کبدی فدراسیون ورزش همگانی.........................................................................................................42

2-35 انجمن ورزشی یوگا فدراسیون ورزش همگانی...........................................................................................................42

2-36 انجمن ورزشی کارمندان دولت فدراسیون ورزش همگانی..........................................................................................43

2-37 انجمن ورزشی بیماران پیوند اعضا فدراسیون ورزش همگانی......................................................................................43

2-38 اهداف ورزش های همگانی.......................................................................................................................................44

2-39 دستاوردهای ورزش و فعالیت بدنی.............................................................................................................................46

2-40 مروری بر تحقیقات داخلی.........................................................................................................................................51

2-41 تحقیقات خارجی.......................................................................................................................................................55

فصل 3:روش شناسی تحقیق

1-3 مقدمه...........................................................................................................................................................................59

2-3 روش تحقیق.................................................................................................................................................................59

3-3 جامعه آماری................................................................................................................................................................60

3-4 نمونه آماری.................................................................................................................................................................60

3-5 روش های جمع آماری داده ها واطلاعات.....................................................................................................................60

3-5-1 مطالعات کتابخانه ای.............................................................................................................................................60

3-5- 2 پرسشنامه.............................................................................................................................................................61

3-6 پایایی وروایی..............................................................................................................................................................61

3-6-1 بررسی پایایی ابزار تحقیق.....................................................................................................................................61

3-6-2 روایی پرسشنامه...................................................................................................................................................62

3-7 روش های آماری مورداستفاده......................................................................................................................................62

3-7-1 تجزیه وتحلیل عامل تأییدی..................................................................................................................................63

3-7- 2آ زمون تی نمونه مستقل ANOV..........................................................................................................................63

3 -7-3 جمع بندی...........................................................................................................................................................63

فصل 4:یافته های تحقیق

4-1 مقدمه...........................................................................................................................................................................65

4-2 توصیف داده های جمعیت شناختی...............................................................................................................................65

4-3 بررسی پایایی ابزار تحقیق.............................................................................................................................................77

4-4 تحلیل عاملی تأییدی.....................................................................................................................................................78

4-5 بررسی نرمال بودن فرضیه­ها..........................................................................................................................................81

4-6 بررسی فرضیات تحقیق.................................................................................................................................................80

4-21 جدول آماری جنسیت................................................................................................................................................81

4-22 آزمون نمونه های مستقل جنسیت................................................................................................................................81

4-23 آزمون ANOVA سن............................................................................................................................................84

4-24 آزمون فراوانی سن....................................................................................................................................................84

4-25 جدول فراوانی وضعیت تأهل......................................................................................................................................86

4-26 نمونه های مستقل وضعیت تأهل.................................................................................................................................86

4-27 آزمون ANOVAتحصیلات...................................................................................................................................87

4-28 آزمون فراوانی تحصیلات...........................................................................................................................................87

4-29 آزمونANOVAدرآمد........................................................................................................................................88

4-30 آزمون فراوانی درآمد................................................................................................................................................89

4-31 آزمون ANOVAهزینه کل....................................................................................................................................90

4-32 آزمون فراوانی هزینه................................................................................................................................................90

4-33 آزمون ANOVAهزینه ورزش...............................................................................................................................91

4-34 آزمون فراوانی هزینه ورزش......................................................................................................................................91

فصل 5:بحث و نتیجه گیری

5-1 مقدمه...........................................................................................................................................................................95

5-2 نتایج مربوط به فرضیاتتحقیق.....................................................................................................................................95

5-3 بحث............................................................................................................................................................................96

5-4 پیشنهادات وراهکارها برای حضور بیشتر در ورزشهمگانی..........................................................................................97

5-5 پیشنهاداتی برای تحقیقات آتی......................................................................................................................................98

منابع و مأخذ........................................................................................................................................................................99

فهرست جداول و نمودارها

جدول 4-1 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب سن...........................................................................................................66

جدول 4-2 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب جنسیت......................................................................................................66

جدول 4-3 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب وضعیت تأهل.............................................................................................67

جدول 4-4 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تحصیلات..................................................................................................67

جدول 4-5 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب تعداد افراد خانواده....................................................................................68

جدول 4-6 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب درآمد........................................................................................................69

جدول 4-7 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب هزینه کل....................................................................................................69

جدول 4-8 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب هزینه ماهیانه ورزش....................................................................................70

جدول 4-9 توزیع فراوانی پاسخگویان بر حسب انگیزه ورزش............................................................................................71

جدول 4-10 توزیع فراوانی رشته های مورد علاقه شرکت کنندگان.................................................................72

جدول 4-11 توزیع فراوانی بر اساس موانع حضور در فعالیت های ورزشی...........................................................................73

جدول 4-12 توزیع فراوانی بر حسب مشوق های ورزشی.....................................................................................................74

جدول 4-13 توزیع فراوانی بر حسب نوبت ورزش در هفته..................................................................................................74

جدول 4-15 توزیع فراوانی بر حسب ایمنی مکان ورزشی.....................................................................................................75

جدول 4-16 توزیع فراوانی بر حسب مکان ورزشی.............................................................................................................75

جدول 4-17 توزیع فراوانی بر حسب فعالیت های ورزشی در منزل......................................................................................76

جدل 4-18 بررسی پایایی متغیرهای تحقیق...........................................................................................................................76

جدول4-19 عوامل متغیرهای مختلف به همراه ضرایب معناداری آن­ها..................................................................................81

جدول 4-20 آزمونبررسی نرمال بودن توزیع متغیرها.............................................................................................................82

جدول4-21 آزمون آماری جنسیت......................................................................................................................................83

جدول4-22 آزمون نمونه­های مستقل جنسیت.......................................................................................................................83

جدول 4-23 آزمونANOVA سن...................................................................................................................................84

جدول 4-24 آزمون فراوانی سن..........................................................................................................................................84

جدول4-25 فراوانی وضعیت تأهل.......................................................................................................................................86

جدول4-26 نمونه های مستقل وضعیت تأهل.......................................................................................................................86

جدول 4-27 آزمون ANOVAتحصیلات.........................................................................................................................87

جدول 4-28 آزمون فراوانی تحصیلات...............................................................................................................................87

جدول 4-29 آزمون ANOVAدرآمد...............................................................................................................................88

جدول 4-30 آزمون فراوانی درآمد......................................................................................................................................89

جدول 4-31 آزمون ANOVAهزینه کل.......................................................................................................................................91

جدول 4-32 آزمون فراوانی هزینه......................................................................................................91

جدول 4-33 آزمون ANOVAهزینه ورزش.....................................................................................................................92

جدول 4-34 آزمون فراوانی هزینه ورزش............................................................................................................................91

نمودار1 مدل مفهومی زمینه های اجتماعی موثربرگرایش شهروندان به ورزش همگانی..........................................................16

نمودار 2-1 ساختار فدراسیون ورزشهای همگانی جمهوری اسلامی ایران (غفرانی،1387).....................................................26

 فهرست اشکال

شکل 1-2 طبقه بندی پنج حیطه مربوط به ورزش همگانی و تفریحی...................................................................................22

شکل 4-1 مدل تحلیل عاملی تأییدی(ضرایب معناداری)......................................................................................................82

شکل4-2 مدل تحلیل عاملی تأییدی(ضرایب استاندارد).......................................................................................................83

 _{فصل اول}

_{مقدمه ومعرفی تحقیق}

 -1مقدمه

به طور کلی ورزش در تمام دوران زندگی از اهمیت زیادی برخوردار بوده است و موجب می شود، افراد مکان مناسبی برای گذراندن اوقات فراغت خود داشته و در تامین سلامت جسمی و روانی آنان تاثیر بسیار زیادی دارد (معدن کن,69). بیش از 2000 سال قبل بقراط، پزشک یونانی در مورد نیاز انسان به فعالیت‌های حرکتی مستمر، اعلام داشت که فعالیت‌های بدنی برای سلامتی ضروری است و ارگان‌های بدن انسان در صورت داشتن تمرینات بدنی معتدل و مستمر، سلامتی خود را حفظ نموده، قوی شده، سرعت عمرشان کاهش پیدا کرده و عمرشان طولانی می‌گردد و چنانچه فعالیت حرکتی از زندگی روزمرهشان دور شود، دستگاه‌های بدن او تنبل و آماده پذیرش بیماری‌های گوناگون گردیده و سرعت رشد آنها کاهش و سرعت عمرشان افزایش یافته و پیری در انسان تسریع می‌شود (قره، 1383). نوع زندگی در قرن حاضرماشینی است پیشرفت های تکنولوژیکی امروزی در عین حال که رفاه و آسایش را برای بشر به ارمغان آورده است اما با کاهش حرکت و فعالیتهای بدنی، شیوه های نوینی را بر زندگی انسان ها حاکم کرده و آثار زیانبار ناشی از فقر وکاهش حرکت، زمینه ساز بروز بسیاری از مشکلات و ناراحتی­های جسمانی و روانی گردیده است. بدون تردید امروزه ورزش و تربیت بدنی به پدیده جهانی تبدیل شده است و در سال­های آغازین قرن بیستم به عنوان یک هنر و البته در راستای ایجاد جامعه سالم مورد توجه بوده است (دبورا، وست، چارلز و بوچر،1375). امروزه تربیت بدنی و ورزش به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر و یک نیاز اساسی زیربنایی برای تمام کشورها و جوامع محسوب می­شود و به طور چشمگیر و فزاینده مورد توجه همگان قرار گرفته است.از آثار مثبت این پدیده می­توان به تأمین سلامت و بهداشت جسمانی و روانی، کاهش هزینه­های درمانی و افزایش میزان تولید و بهره وری شهروندان اشاره کرد. مقوله ورزش و تربیت بدنی می­تواند به عنوان یک وسیله تفریح و گذران اوقات فراغت و ابزار مؤثر برای جلوگیری از انواع انحرافات اجتماعی به ویژه اعتیاد به سیگار و مواد مخدر باشد.علاوه بر این در دنیای معاصر که عصر هجوم ماهواره ها لقب گرفته است، پدیده ورزش می­تواند به عنوان ابزاری سالم و نسبتأ ارزان برای مقابله با انواع تهاجمات فرهنگی به کار گرفته شود(به نقل ازحمایت طلب1388). اختصاص دادن مدت کوتاهی از زندگی روزانه به فعالیتهای ورزشی و به ویژه در چارچوب ورزش همگانی، علاوه بر تاثیر آن در تأمین سلامت و نشاط فردی و ارتقای سلامت اجتماعی در پیشگیری از اشاعه برخی از آسیب های اجتماعی نیز مؤثر خواهد بود. از این رو توسعه ورزش همگانی و به صورت راهبردی برای ارتقای فرهنگ شهروندی و تقویت سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در امور زندگی شهری به شمار می­آید (ایازی، 1389). ورزش، این پدیده سازمان یافته اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 طی این دوران، ابعاد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی به خود گرفته و از جنبه­های گوناگونی قابل بررسی است.یکی از مهمترین جنبه­های آن، همگانی بودن آن یا به تعبیری ورزش همگانی است. ورزش همگانی با هدف افزایش مشارکت تمام گروه­های اجتماعی و فراهم کردن تکثرگرایی ورزشی، تقویت ورزش قهرمانی ، ورزش رقابتی، تفریحات سالم و ورزش تفریحی پایه­گذاری شد. امروزه ورزش به ویژه ورزش همگانی از آنجا که موجب افزایش امید به زندگی از طریق ارتقای سلامت افراد جامعه می­شود، یکی از زیرشاخص­های توسعه انسانی در جوامع قلمداد می­گردد.همچنین به واسطه افزایش سلامت و نشاط در جامعه سبب کاهش هزینه­های درمانی و بهداشتی می­شود و بهره وری نیروی کار جامعه را بالا می­برد و از این راه به توسعه همه جانبه آن جامعه کمک می­کند. ورزش همگانی باوجودسادگی حرکات درزمینه سلامت شهروندان می تواندنقش مهمی را برعهده بگیرد. ازطرف دیگراین نوع ورزش رایگان است و نیازبه سرمایه آنچنانی شهروندان ندارد. به همین علت بررسی گرایش شهروندان مهم است تا برنامه ریزی صحیح دراین زمینه انجام شود (معین الدینی 1391). تربیت بدنی و علوم ورزشی یکی از حوزه­های معارف بشری است (جوادی پور وسمیع نیا،1392) و ورزش همگانی یکی از شاخه­های آن محسوب می­شود که در تأمین سلامت و بهداشت تن و روان انسان­ها از جایگاه ویژه ای برخوردار است (رضوی، 1381) اکثر روان شناسان معتقدند که تنها یک علت یا انگیزه سبب بروز رفتار نیست، بلکه عوامل مختلفی باعث گرایش یا عدم گرایش افراد به امر ورزش می شوند (شفیعی، 1373).از طرفی گرایش افراد به هر موضوعی چند بعدی است بنابراین گرایش به موضوعات باید از از زوایای مختلف ارزیابی شودتا بتوان با تقسیم نمره مرکب به نمرات کوچکتر سهم هر بعد یا هربخش از گرایش را اندازه گیری و اعتبار آن را محاسبه کرد. شناخت خصوصیات و موقعیت افراد و آگاهی ازگرایش­های افراد به فعالیت­های حرکتی و ورزشی نقش مهمی درتصمیم گیری های تربیتی وآموزشی و بهداشتی داردو می تواند دست اندرکاران ومتولیان ورزش رادرفراهم کردن امکانات متناسب باتمایلات وتوانایی­ها ونیازهای جسمی و روانی افراد به منظورایجاد زمینه­های لازم برای توسعه وگسترش فعالیت­های حرکتی و ورزشی وبرنامه ریزی واقع بینانه واصولی کمک کند.

1-2 بیان مسئله:

نوع زندگی در قرن حاضرماشینی است.پیشرفت تکنولوژی وتأثیر آن در پهنه زندگی انسان­ها، بشر را بافقرحرکتی روبه رو ساخته است (معتمدین، 1383). ازآنجایی که حرکت، زندگی و پویایی بشر است و عدم حرکت یا همان فقر حرکتی در هر سنی با عوارض جانبی چون چاقی، ضعف عضلات، بیماری­های دستگاه گردش خون، تنفس و اختلالات روانی همراه است، بنابراین می­توان گفت حرکت جزء جدانشدنی زندگی انسان­هاست (معتمدین وهمکاران،1388). کاهش تحرک و فعالیت بدنی در زندگی روزمره که به واسطه توسعه و گسترش امکانات و وسایل رفاهی و شیوه­های نوین زندگی به وجود می­آید ضرورت پرداختن به ورزش و تربیت بدنی را بیش از پیش ایجاب می­کند و انجام مستمر و منظم حرکات بدنی در این راستا، امری لازم و حیاتی به نظر می رسد (کاشف، 1379). عمده ترین وسیله ی تربیت همگانی درجامعه معاصر درکشورهای پیشرفته ورزش است (شعبانی وهمکاران،1390). امروزه تربیت بدنی و ورزش به عنوان یک ضرورت انکار ناپذیر و یک نیاز اساسی زیربنایی برای تمام کشورها و جوامع محسوب می شود و به طور چشمگیر و فزاینده مورد توجه همگان قرار گرفته است.از آثار مثبت این پدیده می­توان به تأمین سلامت و بهداشت جسمانی و روانی، کاهش هزینه­های درمانی و افزایش میزان تولید و بهره وری شهروندان اشاره کرد. مقوله ورزش و تربیت بدنی می­تواند به عنوان یک وسیله تفریح و گذران اوقات فراغت و ابزار مؤثر برای جلوگیری از انواع انحرافات اجتماعی به ویژه اعتیاد به سیگار و مواد مخدر باشد. علاوه بر این در دنیای معاصر که عصر هجوم ماهواره­ها لقب گرفته است، پدیده ورزش می­تواند به عنوان ابزاری سالم و نسبتا ارزان برای مقابله با انواع تهاجمات فرهنگی به کار گرفته شود(حمایت طلب،1388).اساساً توسعه ورزش در ارتباط با افزایش مشارکت و ترویج فرصت‌ها و مزایای حضور در فعالیت‌های ورزشی است. مشارکت در ورزش و فعالیت‌های بدنی دامنه گسترده‌ای از مفاهیم از قبیل حضور کودکان در بازی، مشارکت دادن زنان در ورزش، حضور جوانان در ورزش‌هایی که قانونمند بوده، و نهایتاً توسعه ورزش همگانی، حرفه‌ای و قهرمانی را به هم مرتبط می‌کند (کالیوپی، شیلبوری و کریستین، 2008).با وجود این همه اسناد و مدارک در خصوص ارزش و جایگاه ورزش و تربیت بدنی در توسعه سلامتی و تندرستی متأسفانه در کشور ما هنوز اهمیت و ضرورت ورزش در بین اقشار مختلف جامعه شناخته شده نیست و آن طور که باید و شاید به ارزش و جایگاه ورزش در سلامتی و تندرستی افراد جامعه پرداخته نشده است.عدم تحرک جسمانی یعنی محروم شدن از سلامتی و بهداشت جسمانی، روحی، روانی، شادابی و کارایی که یقینأ صدمات جبران ناپذیری بر کل اجتماع به دنبال خواهد داشت(حمایت طلب،1388). بر اساس نظر متخصصان امور اجتماعی و جامعه شناسان، علل عدم رشد، توسعه و ترویج هر مقوله در یک جامعه را می­توان از ابعاد فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و...بررسی کرد. ورزش به عنوان یکی از فعالیت­های فراغتی از نوع فعال، نقش تعیین کننده ای در حفظ سلامت جسمی وروحی انسان­ها دارد. داشتن زندگی سالم مستلزم تحرک و فعالیت­های ورزشی است.این موضوع بارها در پژوهش­های مختلف بیان شده است. آگاهی افراد از تاثیرات مطلوب فعالیت­های ورزشی بر دستگاه­های مختلف بدن، موجب شده تا گرایش به این امر روز به روز افزایش یابد (صفانیا،1380). تاکید مردم ازفعالیت­های رقابتی به سمت ورزش­های آزاد تغییر کرده است، این رویکرد در کشورهای دیگر نیز دیده می شود (غفوری و همکاران،1383). تحقیقات انجام شده در قاره اروپانشان می­دهد که رویکرد اصلی انها گسترش ورزش همگانی است (مظفری وهمکار،1384) نتایج رساله دکتری غفوری نیزبه افزایش سرمایه گذاری در ورزش همگانی ایران تاکید دارد (غفوری، 1382) چون این مسئله بر سلامت افراد بیشتری از جامعه تاثیر می­گذارد و سرمایه گذاری دولت، موجب بهبود چند برابری سلامت و بهداشت در جامعه می­شود (غفوری و همکاران، 1382). اختصاص دادن مدت کوتاهی از زندگی روزانه به فعالیت­های ورزشی و به ویژه در چارچوب ورزش همگانی، علاوه بر تاثیر آن در تأمین سلامت و نشاط فردی و ارتقای سلامت اجتماعی در پیشگیری از اشاعه برخی از آسیب­های اجتماعی نیز مؤثر خواهد بود. از این رو توسعه ورزش همگانی به صورت راهبردی برای ارتقای فرهنگ شهروندی و تقویت سرمایه اجتماعی و مشارکت مردم در امور زندگی شهری به شمار می­آید (ایازی، 1389).

بررسی زندگی،شخصیّت وآثار شهیدان اهل قلم

چکیده:

بررسی زندگی، افکار و شخصیّت بزرگان یک انقلاب، ابعاد ناگفته از اسرار پیروزی آن انقلاب را، در معرض توجّه مخاطبان قرار خواهد داد.

شخصیّتهای بزرگی چون شهیدان دانشمند، دکتر باهنر، بهشتی، مطهّری، مفتّح، چمران و شهیدآوینی که با مبارزات فرهنگی، سیاسی و اجتماعی خود، نقشهای کلیدی پیروزی انقلاب و جنگ را بر عهده داشتند. آنان که از محضر بزرگانی چون امام راحل، علّامۀ طباطبایی، آیت الله حائری شیرازی وآیت الله بروجردی درس معرفت آموخته بودند، حرکت های انقلابی و اوضاع فرهنگی کشور را به سرمنزل مقصود رساندند؛ و در این راه پر افتخار لباس شهادت پوشیدند.

موضوعی که در این پژوهش به آن پرداخته شده است، بررسی زندگی؛ آثار علمی، ادبی، دینی و تأثیر بی بدیل آنها در پیروزی انقلاب ،و همچنین؛ نقششان در روشنگری اذهان و پایه ریزی بنیانهای اعتقادی و فرهنگی جامعه ،پس از دوران سیاه طاغوتی است. اهمیّت این کار، طبق فرمایش مقام معظّم رهبری که در جمع دانشگاهیان فرمودند « نخبگان انقلاب و جنگ باید بیش از پیش به جوانان معرّفی شوند » روشن است. چرا که این افراد، ایدئولوژی انقلاب را طرّاحی و پایه های فکری و فرهنگی آن را پایه گذاری کردند. شیوۀ کار در این پژوهش به روش کتابخانه ای بوده است. تقریباً تمامی کتبی که دربارۀ زندگی این شهیدان نوشته شده بود؛ مورد مطالعه قرار گرفت و فیش برداری شد، سپس برش های مهمّی از زندگی آنها که شامل فعّالیّتهای فرهنگی، زندگی نامه، شهادت نامه و آثار قلمی بود، معرّفی گردید.

کلید واژگان: شهیدان اهل قلم، انقلاب اسلامی، جنگ تحمیلی، فرهنگ اسلامی، انقلاب فرهنگی.

فهرست مطالب:

فصل اوّل- کلیّات طرح تحقیق

1-1- مقدّمه2

1-2- بیان مسأله3

1-3- اهداف تحقیق3

1-4- ضرورت انجام تحقیق4

1-5- پرسشها ی تحقیق.......................... 4

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیه های تحقیق 4

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن.. 5

1-7- پیشینۀ تحقیق........................... 5

1-8- روش اجرای تحقیق........................ 5

فصل دوم- شهید دکتر محمّدجواد باهنر

2-1-مقدّمه.................................... 9

2-2- زندگی نامۀ شهید باهنر از زبان خودشان.. 10

2-3- زندگی شهید باهنر به روایت داستانی...... 21

2-4- نگاهی به شخصیّت سیاسی، علمی و فرهنگی شهید باهنر 25

2-4-1- کار گروهی و مشارکتهای دیگران........ 27

2-4-2- فعّالیّتهای فرهنگی مدرسۀ رفاه ....... 28

2-4-3- دیدگاه شهید باهنر در ارتباط با اسلامی کردن مدارس و دانشگاهها................................... 29

2-4-3-1- انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر. 30

2-4-3-2- آموزش و پرورش، اساسی ترین نهاد در نظام جمهوری اسلامی............................................ 31

2-4-3-3- معیارهای ارزشی در انقلاب فرهنگی از دیدگاه شهید باهنر............................................ 32

2-4-4- تحوّل در آموزش و پرورش بزرگترین کار فرهنگی 34

2-5- آثار شهید باهنر....................... 38

2-5-1- قسمتی از کتاب گسترش نهضت حسینی...... 39

2-6- دیدگاه امام و رهبری دربارۀ شهید باهنر . 42

2-6-1- گزیده ای از سخنان امام امّت به مناسبت شهادت دو یار وفادار اسلام.....................42

2-6-2-دیدگاه حضرت آیت الله خامنه ای راجع به شهید باهنر 42

2-7-نتایج فصل دوم........................... 44

فصل سوم- شهید دکتر محمّد حسینی بهشتی

3-1-مقدّمه................................... 46

3-2- سالشمار زندگی شهید بهشتی.............. 47

3-3- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت خود شهید 53

3-4- برنامه ریزی برای سازماندهی حوزه....... 57

3-5- زندگی نامۀ شهید بهشتی به روایت داستان . 59

3-6- گوشه ای از فعّالیّتهای علمی فرهنگی شهید دکتر بهشتی 65

3-6-1- فعّالیّتهای علمی- فرهنگی در داخل ایران 65

3-6-2- تأسیس دبیرستان «دین و دانش»......... 66

3-6-3- مدرسۀ علمیّۀ حقّانی (منتظریّه)......... 69

3-6-4- تدریس در دبیرستان حکیم نظامی........ 71

3-7- تدوین کتب درسی دبیرستانها............. 71

3-7-1- بررسی کتب کودکان.................... 74

3-7-2- رسیدگی به امور کتابخانه ها.......... 75

3-7-3- جلسات «گفتار ماه»................... 75

3-7-4- مرکز علمی خواهران مسلمان............ 76

3-7-5-کانون توحید.......................... 76

3-7-6- فعّالیّتهای علمی و فرهنگی شهید بهشتی در خارج از کشور (آلمان)..................................... 77

3-8- نتایج فصل سوم ......................... 83

فصل چهارم- شهید مرتضی مطهّری

4-1- نگاهی به زندگی شهید مرتضی مطهّری....... 85

4-1-1- آغاز تحصیلات......................... 85

4-1-2- شروع مبارزات در مشهد................ 87

4-1-3- مهاجرت به قم ........................ 88

4-1-4- آشنایی با نهج البلاغه................. 91

4-1-5- تحصیل در محضر اساتید بزرگ............ 93

4-1-6- استاد دیگر .......................... 96

4-2- تدریسهای استاد مطهّری................... 98

4-3-مبارزۀ اساسی ........................... 99

4-4- مهاجرت به تهران ...................... 100

4-4-1- ازدواج و عزیمت به تهران............. 100

4-4-2- تدریس در دانشگاه ................... 102

4-4-3-فعّالیّت در مکتب تشیّع.................. 103

4-5- نخستین آثار استاد مطهّری............... 105

4-6- همکاری با هیأتهای مؤتلفۀ اسلامی........ 109

4-7- بازداشت در پی افشاگری علیه انقلاب سفید شاه111

4-8- شکل گیری جامعۀ روحانیّت مبارز.......... 112

4-9- مسؤلیّت شورای انقلاب.................... 115

4-10- آثار استاد مطهّری..................... 116

4-11- نتایج فصل چهارم...................... 131

 فصل پنجم- شهید دکتر محمّد مفتّح

5-1- سالشمار زندگی شهید مفتّح.............. 133

5-2- مختصری از زندگی شهید مفتّح............. 135

5-2-1- روایتی داستان گونه از زندگی شهید مفتّح 136

5-3- خصوصیات اخلاقی شهید مفتّح در خانه و اجتماع143

5-3-1- تهجّد و عبادت....................... 146

5-3-2- شیفتۀ اهل بیت(ع).................... 148

5-3-3- غیرت دینی.......................... 149

5-3-4- برداشت کم، بازده زیاد ............. 151

5-3-5- همه جانبه نگری، نوجویی و جوان گرایی 153

5-3-6- فرازهای فروتنی ..................... 155

5-3-7- کمک به محرومین..................... 156

5-4- تحصیلات علمی شهید مفتّح................ 158

5-4-1- تحصیلات حوزوی....................... 158

5-4-2- تحصیلات دانشگاهی.................... 161

5-4-3-تدریس در دانشکدۀ الهیّات ............. 163

5-5- آثار و تألیفات شهید مفتّح............. 165

5-5-1- ترجمه و تألیف ...................... 165

5-5-2- مقدّمه بر کتابها.................... 168

5-5-3- مقالات.............................. 170

5-5-4- سخنرانیهای چاپ شده................. 171

5-6- فعّالیّتهای فرهنگی دکتر مفتّح.......... 172

5-6-1- وحدت حوزه و دانشگاه................ 173

5-7- شهادت شهید مفتّح...................... 175

5-8- ارتباط امام با شهید مفتّح و پیام امام به مناسبت شهادت ایشان........................................... 175

5-9- نتایج فصل پنجم........................ 181

فصل ششم- شهید سیّد مرتضی آوینی

6-1- مقدّمه................................ 183

6-2- مختصری از زندگی شهید آوینی از زبان خود شهید 184

6-3- شهید آوینی از نگاه دیگران (همسر شهید و دوستان) 188

6-4- فرازهایی از کتاب با من سخن بگو دو کوهه193

6-5- مقالۀ هنر از شهید آوینی.............. 196

6-6- فرازهایی از اندیشۀ شهید آوینی........ 199

6-7- مقالۀ رمان و انقلاب اسلامی از آوینی..... 203

6-8- نتایج فصل ششم......................... 206

فصل هفتم- شهید دکتر مصطفی چمران

7-1- مقدّمه................................. 208

7-2- مختصری از زندگی و فعالیّتهای شهید چمران210

7-2-1-ورود به ایران........................ 212

7-2-2- شهادت............................... 213

7-3- از یادداشت های شهید چمران در آمریکا... 214

7-4-از یادداشت های شهید چمران در لبنان.... 216

7-5-از یادداشت های شهید چمران در ایران..... 218

7-6- نگاهی به مناجاتهای عرفانی شهید چمران.. 218

7-6-1- توکّل و راز......................... 219

7-6-2- شهادت............................... 222

7-7- شهید چمران از چشم یاران( حسین اعرابی) 231

7-8- چمران از نگاه همسرش غادّه چمران....... 253

7-9-نتایج فصل هفتم......................... 256

 فصل هشتم- نتیجه گیری

8-1- نتیجه گیری............................ 258

فهرست منابع................................ 261

 فصل اوّل

کلیّات طرح تحقیق

 1-1- مقدّمه

نهضت رادمردی چون حضرت امام خمینی، که از سال 1340 آغاز شد؛ زمینۀ بروز و ظهور استعدادهای بی نظیر کشور را فراهم ساخت. مردانی بزرگ،که اگر چه تعدادشان اندک بود؛ امّا برای تأثیرشان نمی توان مقیاس و اندازه ای در نظر گرفت.

در نگاهی کوتاه به سیر گذشتۀ هر ملّتی، به افرادی برمی خوریم که خصوصیّات منحصر به فردشان، آنان را از دیگران متمایز کرده است. این خصوصیّات به تناسب هر فردی تفاوت می کند؛ تا آنجا که فردی به خاطر شجاعتش، دیگری به خاطر تقوایش، سومی به خاطر علمش و به همین صورت افرادی به خاطر خصوصیّات منحصر به فردشان، با دیگران تفاوت می یابند.

در این میان، محدودند شخصیّتهایی که همۀ این صفات را در خود جمع داشته باشند. هم عالم باشند و هم دیندار، هم مدیر باشند هم مدبّر، هم گذشته را بشناسند و هم در ساختن حال و آینده دستی داشته باشند، هم بر علوم قدیم تسلّط داشته باشند و هم علم روز را به خوبی بشناسند، هم اهل نظر باشند هم اهل تشکیلات، هم خانواده دار باشند،هم مردم دار. هم خدمت گزاری ساده برای فرزندان خود باشند، هم عاشق خدمت به جامعه و خلاصه؛ در عقاید صحیح خود، هم راست قامت باشند و هم از تجربه های دنیای غرب بهره برداری کنند. و شاگردان بزرگ امام (ره) چنین بودند. مردانی که شوکت قدم و شکوه قلمشان و برکت سخنانشان، جامعه را از خوابی عمیق بیدار کرد و رود خروشانی ساخت که به دریای حق و دینداری می پیوست.

برای شناخت انقلاب و حفظ دستاوردهای آن، باید ناگفته های زندگی و مبارزات بزرگ مردان آن را چند باره تکرار کرد، تا اگر گوشی آن را نشنیده است؛ بشنود و اگر چشمی آنها را ندیده است ببیند. باید گفت پیروزی انقلاب اسلامی، بیش از هر چیز، مرهون رشادتها و شهادت رهبرانی بود که پیش از ساختن جامعه به خودسازی پرداخته، و درون خود را مزیّن به اخلاق و معنویّت کرده بودند.

بر پیشانی کارنامۀ زرّین انقلاب و هشت سال دفاع جوانمردانه، نام شخصیّت های بزرگی چون شهید باهنر، شهید بهشتی، شهید مطهّری، شهید آوینی، شهید مفتّح و شهید چمران می درخشد این پژوهش بر آن است ،تا با بهره گیری از آثار علمی، ادبی و سخنرانیهای ارزشمند این بزرگان، نقش آنها را در پیروزی انقلاب اسلامی به نمایش بگذارد و آثار قلمی شان را به جوانان معرفی کند. وبا بررسی زندگی علمی و مبارزاتی آنها، مخاطبان را با شیوه های ساده زیستی و تفکّر اسلامی، اخلاق حسنه و زحمات خستگی ناپذیر آنها در راه به کمال رساندن انقلاب آشنا کند.

 1-2- بیان مسأله

یکی از عظیم ترین تحوّلات قرن بیستم، به یقین انقلاب اسلامی ایران است؛ که در کشاکش رقابت میان دو ایدئولوژی مادّی گرایانۀ آن زمان، یعنی لیبرالیسم و کمونیسم و با نفی هر دو مکتب؛طرحی نو را برای بشریّت عرضه داشت. انقلاب اسلامی ایران نشان داد که سعادت و خوشبختی انسان ها،پیش از آنکه وابسته به سیستم اقتصادی یا سیاسی باشد؛ به جهان بینی آنها باز می گردد، جهان بینی اسلامی که توسّط دانشمندان اهل قلم و عالمان دینی صدایش به گوش جهانیان رسید.

بررسی زندگی و احوال و آثار این بزرگان ،که همگی به مقام شهادت رسیدند (یا در دوران انقلاب و یا در جنگ تحمیلی) با نگرشی همه جانبه، اسلامی بودن انقلاب و استحکام آن بر پایه های دین و دانش را اثبات خواهد کرد.

1-3- اهداف تحقیق

- نگاهی به زندگی و مبارزات علمی و فرهنگی شهیدان اهل قلم.

- بیان اندیشه های دینی و تفکّرات اسلامی در مبارزات سیاسی این شهیدان.

- معرّفی این شهیدان به عنوان مصلح اجتماعی.

- بهره گیری جوانان از زندگی شهیدان اهل علم و قلم در زندگی فردی و اجتماعی.

1-4- ضرورت انجام تحقیق

مطالعۀ تاریخ انقلاب و جنگ، نشان می دهد که بار فرهنگی و علمی این جریان مکتبی؛بر دوش مردان بزرگی همچون شهیدان نام برده بوده است. کسانی که قلم و سخن و علم و عمل، سلاح آنها بوده است ،و در سایۀ آن به شهادت رسیده اند. بنابراین ،پرداختن به زندگی این بزرگان ؛برای شناخت ایدئولوژی انقلاب و اهداف آن و معرفی آن به نسل جدید ضرورتی اجتناب ناپذیر دارد.

1-5- پرسشها ی تحقیق

الف) شخصیّتهایی مثل شهید باهنر، بهشتی و... چه تأثیری بر پیروزی انقلاب اسلامی داشتند؟

ب) آثار علمی و ادبی ایشان کدام است؟

ج) ویژگیهای شخصیّتی، فرهنگی، علمی و مبارزاتی آنها چیست؟

د) از کدام زاویه به زندگی و فعّالیّتهای علمی و مبارزاتی آنها پرداخته شده است؟

ذ) نقش آنان در تربیت اسلامی جامعه به خصوص جوانان چگونه بوده است؟

2-5- تعریف مفاهیم مطرح شده در پرسشها یا فرضیّه های تحقیق

شهیدان اهل قلم:

منظور از شهدای اهل قلم در این پژوهش، شهدای اهل علم و دانش و چهره های شاخص فرهنگی انقلاب و جنگ است که با آثار علمی مکتوب و منقول (سخنرانی ها ی خود) در پیش برد اهداف انقلاب اثر گذار بوده اند.

1-6- کلید واژگان طرح تحقیق و معادل لاتین آن

الف) شهدای اهل قلم Martyred writers

ب) انقلاب اسلامیIslamic rerolution

ج) دفاع مقدّس Holly defence

1-7- پیشینۀ تحقیق

در زمینۀ زندگی و آراء و افکار شهدای اهل علم و قلم، تحقیقات فراوانی توسط مرکز اسناد انقلاب و کنگره بزرگداشت این شهدا صورت پذیرفته ،که به صورت کتابهای مستقل به چاپ رسیده اند از جمله:

مجموعۀ کتابهای مرکز اسناد انقلاب (زندگی و مبارزات شهید دکتر بهشتی، زندگی به سبک باهنر، زندگی و مبارزات شهید مطهّری و...) که در این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته اند. نکته اساسی در این پژوهش این است که بر این شهیدان که دارای آثار فراوان علمی، ادبی هستند؛ نام شهدای اهل قلم اطلاق شده است؛ و به فرازهای خاص زندگی فرهنگی و مبارزاتی آنها با نگاهی نو پرداخته شده است.

1-8- روش اجرای تحقیق

الف) نوع تحقیق براساس طرح تحقیق و اهداف آن

این نوع تحقیق از نوع پژوهش های بنیادی است که به صورت تحقیق کتابخانه ای و سندکاوی انجام شده است. در هر فصل ابتدا به زندگی نامه شهید پرداخته شده و سپس فعالیّتهای اجتماعی و سلوک و آثار، مورد بحث قرار گرفته، و به تأثیر آنها در روند شکل گیری انقلاب اشاره شده است .

ب) شیوه های جمع آوری داده ها

اطّلاعات مورد نظر،از طریق مطالعه در کتابهای مربوط به زندگی و مبارزات این شهیدان به روش کتابخانه ای و سند کاوی و همچنین استفاده از سخنرانی ها،به صورت پیاده شده، فیش برداری و جمع آوری شده؛ در نهایت با توجه به چهارچوب تحقیق، مطالب مورد نقد و بررسی قرار گرفته است.

پ) ابزارهای تحقیق

1- کتابها و کتابخانه ها

2- نوارهای سخنرانی (به صورت پیاده شده)

ت) تعریف جامعۀ آماری، برآورد حجم نمونه و روش های نمونه گیری با توجه به سؤالها یا فرضیه های تحقیق

از بین شهدای دانشمند و اهل قلم، تعداد 6 نفر از آنان انتخاب شدند؛ و زندگی نامه و آثار آنها به طور کامل مورد مطالعه و فیش برداری قرار گرفت، سپس مطالب در فصول تحقیق مورد تحلیل قرار گرفتند.