چکیده:
شوهر آهوخانم، نخستین اثر علی محمد افغانی، اولین رمان بلند فارسی و یکی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است که در سال 1340منتشر شد و ازهمان نخستین ماه های انتشار با اقبال گسترده بازارکتاب ایران روبه رو گردید .این رمان از سوی «انجمن کتاب ایران»به عنوان داستان برگزیده سال 1340انتخاب شد و منتقدان ادب داستانی به ستایش آن پرداختند.
شوهر آهوخانم، اثری است رئالیستی اما نه یک رئالیسم مبتدی و عاری از نو آوری، رئالیستی است قرن بیستمی که رگه هایی از دیگر مکاتب ادبی در آن مشهود می شود.این اثر با در نظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران که در آن مطرح شده و از نظر ساختمان،شکل هنری و پرداخت هنرمندانه ی عناصر داستانی و همچنین از نظر سبک،زبان و شیوه بیان و محتوای تاریخی و اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار می رود.
دراین پژوهش سعی بر آن است تا نوع رمان، مکتب های ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشتر عناصر داستانی، جداگانه براساس معیارهای رمان شناسی معاصر بررسی و ارائه گردد و نقاط قوت و ضعف آن ها به صورت مستدل و مستند نشان داده شود.
پس از تلخیص رمان، از منظر اصطلاحات داستانی،پیرنگ،شخصیت پردازی، صحنه پردازی، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضاورنگ، گفت و گو، کنش و حادثه، توصیف، نام و عنوان، تنه داستان (مقدمه،گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی رمان تحلیل و بررسی می گردد. از منظر سبک، خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری پرداخت میشود. از آنجا که سطح زبانی مبحث گسترده ای است ، خصوصیات زبانی در دو سطح واژگانی و نحوی مورد بررسی قرار می گیرد.از منظر مکتب ادبی، خصوصیات رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم در بوته نقد و بررسی گذاشته می شود.از منظر نوع رمان، به صورت مستدل نشان داده خواهد شد، شوهر آهوخانم اثری دراماتیک، محلی، اجتماعی و روانشناختی است.
فهرستمطالب
عنوان صفحه
چکیده
پیشینه پژوهش
پیشگفتار
فصل اول: رمان12-1
1-1- درباره رمان1
2-1- رمان فارسی3
3-1- انواع رمان................................... 13-8
1-3-1- رمان وقایع نامه ای......................... 8
2-3-1- رمان عمل................................... 9
3-3-1- رمان شخصیت................................. 9
4-3-1- رمان دراماتیک.............................. 10
5-3-1- رمان ناحیه ای.............................. 11
6-3-1- رمان محلی.................................. 10
7-3-1- رمان اجتماعی............................... 12
8-3-1- رمان روان شناختی........................... 12
فصل دوم: اصطلاحات داستانی.......................... 32-13
1-2- پیرنگ........................................ 13
2-2- شخصیت و شخصیت پردازی ........................ 14
3-2- صحنه و صحنه پردازی........................... 15
4-2- زاویه دید.................................... 16
5-2- موضوع........................................ 21
6-2- درو نمایه.................................... 22
7-2- لحن.......................................... 24
8-2- فضا و رنگ.................................... 24
9-2- گفتگو........................................ 25
10-2- کنش و حادثه................................. 26
11-2- توصیف....................................... 27
12-2- نام و عنوان................................. 27
13-2- تنه داستان.................................. 28
1-13-2- مقدمه..................................... 28
2-13-2- گره و بحران.............................. 29
3-13-2- تعلیق..................................... 30
4-13-2- کشمکش..................................... 30
5-13-2- هیجان..................................... 31
6-13-2- اوج....................................... 32
7-13-2- پایان..................................... 32
14-2- حقیقت مانندی................................ 32
فصل سوم: مکتب های ادبی............................ 40-33
1-3- رئالیسم...................................... 33
1-1-3- رئالیسم روان شناختی........................ 34
2-1-3- رئالیسم جادوئی............................. 35
3-1-3- رئالیسم انتقادی............................ 35
4-1-3- رئالیسم نو................................. 35
2-3- رمانتیسم..................................... 35
3-3- ناتورالیسم................................... 37
4-3- سوررئالیسم................................... 38
5-3- سمبولیسم..................................... 39
6-3- جریان سیال ذهن............................... 40
فصل چهارم: سبک ادبی............................... 41
فصل پنجم: تلخیص کتاب شوهر آهو خانم................ 64-45
1-5- خلاصه فصل اول رمان............................ 45
2-5- خلاصه فصل دوم رمان ........................... 45
3-5- خلاصه فصل سوم رمان............................ 45
4-5- خلاصه فصل چهارم رمان.......................... 46
5-5- خلاصه فصل پنجم رمان........................... 46
6-5- خلاصه فصل ششم رمان............................ 47
7-5- خلاصه فصل هفتم رمان........................... 48
8-5- خلاصه فصل هشتم رمان........................... 50
9-5- خلاصه فصل نهم رمان............................ 50
10-5- خلاصه فصل دهم رمان........................... 52
11-5- خلاصه فصل یازدهم رمان........................ 53
12-5- خلاصه فصل دوازدهم رمان....................... 54
13-5- خلاصه فصل سیزدهم رمان........................ 56
14-5- خلاصه فصل چهاردهم رمان....................... 57
15-5- خلاصه فصل پانزدهم رمان....................... 58
16-5- خلاصه فصل شانزدهم رمان....................... 60
17-5- خلاصه فصل هفدهم رمان......................... 60
18-5- خلاصه فصل هجدهم رمان......................... 63
فصل ششم: بررسی ویژگی های رمان در شوهر آهو خانم.... 71-65
1-6- شوهر آهو خانم، رمانی دراماتیک................ 65
2-6- شوهر آهو خانم، رمانی محلی.................... 68
3-6- شوهر آهو خانم، رمانی اجتماعی................. 69
4-6- شوهر آهو خانم، رمانی روانشناختی.............. 69
فصل هفتم: بررسی اصطلاحات داستانی در شوهر آهو خانم.. 188-72
1-7- پیرنگ شوهر آهو خانم.......................... 72
2-7- شخصیت و شخصیت پردازی در شوهر آهو خانم........ 75
1-2-7- شخصیت های درجه یک ......................... 85
1-1-2-7- سید میران................................ 85
2-1-2-7- هما...................................... 95
3-1-2-7- آهو...................................... 105
2-2-7- شخصیت های درجه دو.......................... 112
1-2-2-7- خورشید................................... 112
2-2-2-7- میرزا نبی................................ 116
3-2-2-7- خالو کرم................................. 118
3-2-7- شخصیت های درجه سه.......................... 120
3-7- صحنه و صحنه پرداز ی در شوهر آهو خانم......... 120
4-7- زاویه دید در شوهر آهو خانم................... 129
1-4-7- زاویه دید دانای کل......................... 129
2-4-7- زاویه دید دانای کل مداخله گر............... 130
3-4-7- زاویه دید من روایتی........................ 131
4-4-7- زاویه دید دانای کل محدود................... 132
5-4-7- تک گویی.................................... 133
1-5-4-7- تک گویی درونی............................ 133
2-5-4-7- تک گویی نمایشی........................... 134
3-5-4-7- حدیث نفس................................. 134
5-7- موضوع شوهر آهو خانم.......................... 135
6-7- درونمایه شوهر آهو خانم....................... 135
7-7- لحن در شوهر آهو خانم......................... 139
8-7- فضا و رنگ شوهر آهو خانم...................... 143
9-7- گفت و گو در شوهر آهو خانم.................... 150
10-7- کنش و حادثه در شوهر آهو خانم................ 162
11-7- توصیف در شوهر آهو خانم...................... 165
12-7- نام و عنوان شوهر آهو خانم................... 172
13-7- تنه داستان در شوهر آهو خانم................. 173
1-13-7- مقدمه شوهر آهو خانم....................... 173
2-13-7- گره و بحران در شوهر آهو خانم.............. 175
3-13-7- تعلیق در شوهر آهو خانم.................... 177
4-13-7- کشمکش در شوهر آهو خانم.................... 179
5-13-7- هیجان در شوهر آهو خانم.................... 182
6-13-7- اوج در شوهر آهو خانم...................... 184
7-13-7- پایان در شوهر آهو خانم.................... 186
14-7- حقیقت مانندی در شوهر آهو خانم............... 188
فصل هشتم: بررسی مکتب های ادبی در شوهر آهو خانم.... 189
1-8- بررسی رئالیسم در شوهر آهو خانم............... 189
1-1-8- رئالیسم روانشناختی......................... 189
2-1-8- رئالیسم جادویی ............................ 190
3-1-8-رئالیسم انتقادی............................. 191
4-1-8- رئالیسم نو................................. 192
2-8- بررسی رمانتیسم در شوهر آهو خانم.............. 193
3-8- بررسی ناتورالیسم در شوهر آهو خانم............ 195
4-8- بررسی سوررئالیسم در شوهر آهو خانم............ 196
5-8- بررسی سمبولیسم در شوهر آهو خانم.............. 197
6-8- بررسی جریان سیال ذهن در شوهر آهو خانم........ 200
فصل نهم: بررسی خصوصیات سبک در شوهر آهو خانم....... 220-201
1-9- خصوصیات زبانی................................ 202
1-1-9- خصوصیات سطح واژگانی........................ 202
2-1-9- خصوصیات سطح نحوی........................... 207
2-9- بررسی سطح بلاغی............................... 212
1-2-9- بررسی بلاغت در حوزه معنایی.................. 218
3-9- خصوصیات فکری................................. 219
فصل دهم: نتیجه گیری............................... 221
فصل یازدهم: منابع و مآخذ.......................... 225
پیشگفتار:
رمان شوهرآهو خانم،اثر علی محمد افغانی، یکی از بهترین رمان های فارسی در پنجاه سال اخیر است که در سال 1340منتشر شد، پس ازانتشار این رمان که مورد استقبال قرار گرفت. «انجمن کتاب ایران»آن را به عنوان رمان برگزیده سال 1340انتخاب کرد ومنتقدان ادب داستانی به ستایش از آن پرداختند و در نشریات ادبی آن زمان نوشتند:بدون شک اثر استادانه ای در زبان فارسی به وجود آمده است.این اثر با درنظر گرفتن انبوه مسائلی از زندگی اجتماعی ملت ایران که در آن مطرح شده و همچنین از نظر سبک،زبان،ساختمان و شیوه بیان فولکلوریک آن که با وجودهمه کمی هایش مطمئناًٌ به خاطر شکل هنری و محتوای اجتماعی اش نقطه عطفی در مسیر رشد و پیشرفت نثر ایران به شمار می آید و ارزش آن را دارد که به نقد گذارده شود.
ندوشن معتقد است که یک خلاء طولانی و دیرین با انتشار شوهر آهوخانم پر شده است. وی می نویسد: « شوهرآهو خانم آینه تمام نمای اجتماع و به حقیقت دائرة المعارف عظیمی است از زندگی دورانی که به شتاب سپری می شود. هنر اصلی نویسنده در نحوه نگارش داستان وحتی در تعبیرات بکر و بی شمار و توصیف های گویای او نیست ، هنر بزرگ وی این است که به همراه آفریدن ده ها انسان حقیقی و به جنبش در آوردن صدها حادثه واقعی از یک دوران خاص اجتماع پرده برگرفته و سیرواقعی آن را با همه زیر و بم ها و سایه روشن هایش پدیدار کرده است.» (ندوشن ،1340 : 525 )
در این پژوهش در نظر است، نوع رمان، مکتب ادبی و سبک شوهر آهوخانم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد و بیشترعناصرداستانی جداگانه براساس معیارهای داستان نویسی معاصر بررسی و ارائه گردد و با نشان دادن محاسن و معایب آن از درستی و نادرستی نظر منتقدان در باب انسجام و انتظام مطلوب رمان اطلاع یابیم.
این پژوهش مبتنی بر یازده فصل می باشد .فصل نخست دربرگیرنده رمان ، رمان فارسی و انواع رمان می باشد. در فصل دوم پژوهش به بررسی مهمترین اصطلاحات داستانی می پردازیم. فصل سوم دربرگیرنده مکاتب ادبی است. فصل چهارم پژوهش شامل سبک ادبی است. در فصل پنجم خلاصه ی صحنه های رمان آورده می شود که بی گمان برای ورود به مبحث عناصر داستانی و آگاهی از چند و چون و حال و هوای رمان ضروری می نماید.
فصل ششم مبتنی است بر نوع رمان شوهر آهوخانم. فصل هفتم پژوهش دربرگیرنده اصطلاحات داستانی در شوهر آهوخانم می باشد.در این فصل مهمترین عناصر داستانی چون پیرنگ، شخصیت پردازی، صحنه پردازی ، زاویه دید، موضوع، درونمایه، لحن، فضا و رنگ،گفت و گو،کنش و حادثه،توصیف،نام و عنوان، تنه داستان(مقدمه، گره و بحران، تعلیق، کشمکش، هیجان، اوج، پایان) و حقیقت مانندی مورد بررسی و موشکافی واقع می شود.
فصل هشتم ناظر است بر نقد و بررسی مکتب ادبی چون رئالیسم، رمانتیسم، ناتورالیسم، سوررئالیسم، سمبولیسم و جریان سیال ذهن در شوهر آهوخانم. فصل نهم پژوهش، در برگیرنده ی سبک رمان می باشد.در این فصل خصوصیات سبکی شوهر آهوخانم در سه سطح زبانی، بلاغی و فکری تحلیل و بررسی می گردد. فصل دهم پژوهش نتیجه گیری است .در این فصل سعی بر آن است تا نتایج حاصل از این پژوهش با توجه به مطالب ارائه شده در فصل ششم، هفتم، هشتم و نهمبیان گردد. فصل یازدهم در برگیرنده ی منابع و مآخذ می باشد.
زندگی و آثار علی محمد افغانی :
زندگی:
علی محمد افغانی در 21 آذر سال 1304 شمسی «1925 میلادی» در کرمانشاه در یک خانواده کارگر متولد شد .(جمالزاده،1346: 24) پدر و مادرش اصفهانی بودند.پدرش در بحبوحه انقلاب مشروطه از اصفهان به کرمانشاه آمده بود.(کنعان کیایی،1390، 1) وی تحصیلات متوسطه را در کرمانشاه گذراند و برای ادامه تحصیل به تهران آمد.افغانی بعد از این که نتوانست در کنکور پزشکی شرکت کند وارد دانشکده افسری شد. به علت ممتاز بودن موفق به اخذ بورس تحصیلی گشت و عازم آمریکا شد و در آنجا با ادبیات و رمان آشنا گردید.(اسحاقی،1388، 3)
او در جوانی به سازمان نظامی حزب توده پیوست،به همین دلیل درجریان سقوط دکتر مصدق در بحبوحه سال 1332 به عنوان یک افسر مخالف، محکوم به پنج سال زندان شد. افغانی نوشتن رمان شوهر آهو خانم را در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید. پس از خروج از زندان در یک بنگاه خصوصی به صورت کارمند مشغول به کار شد و به چاپ رمانش در مهرماه سال 1340شمسی«1960میلادی»اقدام کرد. (علوی،1343: 142)وی در حال حاضر به عنوان نویسنده در آمریکا زندگی میکند و مشغول چاپ زندگی نامه خود به زبان انگلیسی می باشد.
شوهر آهوخانم:
شوهر آهوخانم نخستین اثر علی محمد افغانی است که در سال های بعد از کودتای 28 مرداد که نویسندگان کشور رو به ترجمه آثار خارجی آورده بودند نوشته شد.(میرعابدینی،1377: 393 )وی نگارش رمان خود را در سال 1332 در زندان آغاز کرد و تا سال 1337 به طول انجامید.پس از آزادی از زندان اثر خود را به ناشران عرضه کرد اماهیچ ناشری حاضر به چاپ رمانی حجیم به قلم نویسنده ای ناشناس نشد.پس از آن افغانی نخستین چاپ رمانش را با سرمایه ی شخصی خود در سال 1340 شمسی «1960 میلادی» منتشر ساخت .
شوهر آهوخانم شامل 18 فصل می باشد و برشی است 7 ساله از زندگی یک خانواده در کرمانشاه.این رمان در همان نخستین ماه های انتشار و پس از آن، تجدید چاپ های مکرر را برای نویسنده و ناشران آن به ارمغان آورد چنانچه تا سال 91 بیش از پانزده بار چاپ شده و فیلمی هم بر اساس آن ساخته شده است. این رمان که در روزگار خود ،حجیم ترین رمان اجتماعی بوده است دراولین نوبت چاپش حدود 900صفحه حجم داشته ولی نسخه های جدیدش حدود 800صفحه دارد.
آثارمنتشر شده:
1 -شوهر آهو خانم :1340
2-شادکامان دره قره سو :1345
3-شلغم میوه بهشته:1355
3-دکتر بکتاش:1364
5-سیندخت :1360
6-بافته های رنج :1361
7-همسفرها:
8-محکوم به اعدام:1370
9-بوته زار :
10-دختر دایی پروین:1384
11صوفی صحنه ،دزد کنگاور
12-دنیای پدران و دنیای فرزندان
13-حاج الله باشی
14-خداحافظ دخترم
پیشینه پژوهش:
علی محمد افغانی یکی از معروف ترین نویسندگان معاصر می باشد و رمان شوهر آهوخانم مشهور ترین اثر ایشان سهم بسزایی در ساختن زبان فارسی داشته و جایگاه ویژه ای در ادبیات معاصر یافته است. باتوجه به اینکه در زمینه ی عناصر داستانی،سبک و نوع رمان شوهر آهوخانم، تا کنون کاری مستقل و جامع صورت نگرفته و در تمامی پژوهش های موجود تنها برخی از عناصر داستانی به صورت گذرا پرداخت شده است،جای بحث درباره عناصر داستانی، سبک و مکتب ادبی این رمان خالی است .از این رو تحقیق درباره آن بسیار لازم و ضروری می نماید.
حمیدعبداللهیان در کتاب «کارنامه نثر معاصر»پس از اشاره مختصر به زندگی نامه و آثار علی محمد افغانی، به بررسی کلی مضمون و محتوای آثار افغانی در صفحات 108-107 می پردازد.وی در مورد رمان مذکور می نویسد:«شوهر آهوخانم از جهت طرح،شخصیت ها و نظم نوشته اثری محکم و قابل قبول است و با صبر و حوصله به تشریح قضایای اجتماعی و خانوادگی پرداخت است.» (عبدالهیان،1376: 107)
زکریامهرورز،در«بررسی داستان امروز»صفحات 94تا98 کتاب خود را به بررسی رمان شوهر آهوخانم اختصاص داده است.وی شوهر آهوخانم را«توصیف لحظه های گوناگون زندگی خانواده ای در طول هفت سال پیاپی بدون گسست در زمان تک خطی و با تفصیل های بالزاک مآبانه»می داند.(مهرورز،1381: 94) او نگاهی گذرا به شخصیت سیدمیران دارد و بدون هیچ گونه نقد و بررسی به وجود تلمیح، تشبیه، تشخیص و استعاره دراین رمان اشاره می کند. (همان:99)
جمال میرصادقی،در صفحات 137تا144«داستان نویس های نام آور معاصر ایران»به بررسی کلی شوهر آهوخانم می پردازد.وی معتقد است شوهر آهوخانم از نظر ساختار و معنا ویژگی های رمان غربی را داراست و از نظر زبان عالمانه و فضل فروشی شامل خصوصیات قصه های بلند فارسی است.(میرصادقی، 1382: 137) در کتاب «عناصر داستان» پس از توضیح زاویه دید دانای کل ،شوهر آهوخانم را از جمله رمان هایی می داند که به این زاویه دید روایت شده است. (میرصادقی،1376: 398)
لعلی دستغیب در «کالبد شکافی رمان فارسی» رمان شوهر آهوخانم را در صفحات متعدد مورد نقد و ارزیابی محتوایی قرار داده است.وی شوهر آهوخانم را اثری رئالیستی می داند و می نویسد :«رویدادهای آن به فراروند بسط شهرها و افزایش جمعیت و گسترش بورژاوازی بازرگانی سال های 1313تا1320 پیوند تنگاتنگ دارد. (دستغیب،1383: 104)
محمد حنیف،شوهر آهوخانم را یکی از رمان های موفق ادبیات داستانی ایران می داند (حنیف،1379: 116) وی می نویسد: « علی محمد افغانی در رمان شوهر آهوخانم از روش های گوناگونی برای پرداخت شخصیت هایش سود جسته است .1-توصیف مستقیم 2-توصیف در خلال گفت و گو 3-توصیف در خلال حرکت.» (همان:116)
حسن میرعابدینی در جلد دوم «صدسال داستان نویسی ایران» زیرعنوان اجتماع نگاری های شتابزده به بررسی کلی شوهر آهوخانم در صفحات 398-393 می پردازد و از آن تحت عنوان برجسته ترین رمان اجتماعی دهه چهل یاد می کند.
محسن ذوالفقاری در کتاب «تحلیل سیر نقد داستان در ایران» در صفحات 119-115 به نقل از سیروس پرهام، فریدون آموزگار، احمد مسعودی و جمالزاده می پردازد.
مقالاتی اندک نیز در نشریات و محیط های اینترنتی در دسترس هستند که جسته و گریخته برخی از عناصر داستانی شوهر آهوخانم را ارزیابی کرده و به بررسی زبان ،سبک و ساختمان فنی رمان پرداخته است، اما هیچیک به گونه ای در خور عناصر داستانی، سبک و ساختمان فنی رمان مذکور را ارزیای نکرده است.
بزرگ علوی در مقاله ای با عنوان«شوهر آهوخانم»در مجله کاوه می نویسد:«هر زمان به وسیله گفت وگوها، افکار و احساساتشان بیان می شود یا وقتی وضع روحیشان به وسیله نویسنده وصف می شود همیشه بیان تصنعی خواننده را آزار می دهد.» (علوی،1343: 140)
جمالزاده درمجله نگین با نقل از دیگران عیب شوهر آهوخانم را زیر پا گذاشتن قواعد دستور زبان می داند. (جمالزاده،1346: 48)
احمدمسعودی در مجله بازار رشت از ضعف شخصیت پردازی نویسنده سخن می گوید و معتقد است «این سید که 887صفحه از ادبیات ایران را اشغال کرده است اسیر پایین تنه است در حالی که نویسنده او را تبرئه کرده است.» (مسعودی،1346: 2)
دکتراسدالله واحد در مقاله اینترنتی «شوهر آهو خانم و مکتب های ادبی»در سایت ادبی به تحلیل و بررسی مکتب های موجود در شوهر آهوخانم پرداخته است.
نادیاعزیزی،دانشجوی دانشگاه آزاد اسلامی تهران در سال 1379 پایان نامه کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی خود را با عنوان«نقش دلاویز»نوشته است و در آن به نقد و بررسی آثار علی محمد افغانی از نظر اوضاع سیاسی،اجتماعی،گویشی،عقاید و باورها،خرافات،زیبایی های کلامی و گفتاری، روانشناسی و ضرب المثل پرداخته است.
سحر کریمی مهر نیز مصاحبه ای با علی محمد افغانی انجام داده است و حاصل آن را درمقاله ای با عنوان «گفت و گو با علی محمد افغانی» در پایگاه اینترنتی بلوط جمع آوری کرده است.
همانطور که مشاهده شد در هیچ یک از این پژوهش های مذکور و در هیچ پژوهش دیگری ،به صورت تخصصی ویژگی های شوهر آهوخانم پرداخت نشده است. بنابراین با توجه به جایگاه خاصی که نویسنده شوهر آهوخانم در داستان نویسی معاصر احراز کرده است، تحلیل و بررسی اثرش بسیار ضروری می نماید. از این رو نگارنده در این نوشتار بر آن است تا نوع رمان، مکتب ادبی و سبک شوهر آهوخانم را مورد تحلیل و بررسی قرار دهد و بیشتر عناصر داستانی را جداگانه بر اساس معیارهای رمان شناسی معاصر در بوته نقد و بررسی قرار دهد.
1-1- درباره رمان
«تعریف رمان در فرهنگ و بستر چنین آمده است : نثر روایی خلاقانه ای با طول شایان توجه و پیچیدگی خاص که با تجربه انسانی همراه با تخییل سروکار داشته باشد و از طریق توالی حوادث بیان شود و در آن گروهی از شخصیت ها در صحنه مشخصی شرکت داشته باشند. » (میرصادقی،24:1376)
ویلیام هزلیت، منتقد و نویسنده انگلیسی در قرن نوزده رمان را چنین تعریف کرده است :
«رمان ، داستانی است که براساس تقلیدی نزدیک به واقعیت، از آدمی،عادات و حالات بشری نوشته شده باشد و به نحوی از انحاء شالوده جامعه را در خود تصویر و منعکس می کند.» (عبدالهیان،1381 :48)
«رمان اثری داستانی است که دارای حجمی نسبتأ طولانی است و به همین دلیل کلیه عناصر داستان در این نوع پیچیده تر و متنوع تراند. وقایع بیشتر و گره خورده تراند و در کنار حادثه اصلی ،حوادث فرعی متعددی مطرح میشود.» (همان:48)
«رمان مهمترین و معروف ترین شکل تبلور یافته ادبی روزگار ماست.»(میرصادقی،1376: 23) تاریخ پیدایش و طلوع آن در فرهنگ ادبی جهان از 250 سال تجاوز نمی کند و در حقیقت نخستین بار در حدود چهار قرن پیش ، یعنی قرن18، بعد از رنسانس و انقلاب صنعتی در کشور اسپانیا ظهور یافت. (عبدالهیان،1381 : 19)بیشتر صاحب نظران سرآغاز رمان اروپا را در رمان بلند دن کیشوت اثر سروانتس، نویسنده و شاعر اسپانیایی ، (1617،1547) در خلال سالهای 1605 تا1615 می دانند.
« پس از آن با رمان شاهزاده خانم کلو، نوشته مادام دو لافایت ، نویسنده فرانسوی (1693-1634) و ژیل بلاس، اثر مشهور آن رنه لوساژ، نویسنده فرانسوی (1747-1668) ، بنیاد آن ریخته شد. در پی آن نویسندگانی چون دانیل دفو، نویسنده انگلیسی (1731-1660) و ساموئل ریچاردسن، نویسنده انگلیسی (1761-1689) و هنری فیلدینگ ، نویسنده انگلیسی (1754-1707) و والتراسکات، نویسنده اسکاتلندی (1832-1771) آن را به تکامل رساندند.» (میرصادقی،1376 :23)
رمان آنجا که میدان نمایش سرنوشت بشر و تجربه های شخصی و اجتماعی اوست بی تردید بزرگترین رمان نویسان را در قلمرو واقع گرایان قرن نوزده چون ، بالزاک ، تولستوی و داستایوسکی به جهان عرضه داشته است . رمان نویسان قرن بیست اگر چه نتوانستند به جایگاه بلند پیشکسوتان خود نائل شوند اما نوع رمان را متحّول ساختند.
با افول دوران فئودال و ظهور جامعه بورژوایی ، در پی تحولات فکری و به دلیل احتیاج انسان فرا تاریخی عصر جدید به نوع ادبی تازه،«یعنی دوره ای که جهت گیری عمومی فکری آن به علت طرد–یاحداقل کوشش در جهت طرد مفاهیم کلی ،پیوند خود را با میراث کلاسیک و قرون وسطایی اش گسسته بود»(پاینده،1374: 16)رمانس از دنیای ادبیات رخت بربست و به جای آن رمان میداندار ادبیات داستانی گردید.
« رمانس ، قصه خیالی منثور یا منظومی است که بر وقایع غیرعادی و شگفت انگیز توجه کند و ماجراهای عجیب و غریب و عشقبازی های اغراق آمیز یا اعمال سلحشوران را به نمایش گذارد. » (میرصادقی، 1376 : 22)
در اینجا برای شناخت خصوصیات اصلی رمانبه تقابل میان رمان و رمانس می پردازیم :
1-شخصیت پردازی :«آدم های رمان، اغلب آدم های عادی و حقیر و ساده ای هستند از کلیه طبقات اجتماعی که در اطراف هر نویسنده به فراوانی دیده می شوند. این شخصیت ها دیگر اعمال قهرمانانه انجام نمی دهند و قیافه آن ها به خوبی و وضوح و همسان با خلقیاتشان توصیف می شود تا در ذهن خواننده تصویری واضح داشته باشد.»(عبدالهیان،1381: 20) در حالی که در رمانس «بیشتر قهرمانان از خاندان شاهی انتخاب می شوند.»(همان:14) «قیافه ظاهری آنها با هم تفاوت چندانی ندارد و همه خصوصیاتی که برای زن وصف شده دقیقاً برای مردان یا پسران جوان نیز گفته شده است .» (همان:16)
2-موضوع :«نویسندگان رمان حوادث زندگی عادی ، بدی های جوامع و انتقاد و راه اصطلاح را در آثار خود نشان می دهند حال آنکه موضوعات اصلی رمانس، عشق و ناکامی ، جنگ و قدرت نمایی، ثروت و مال اندوزی ، نیکی و عواقب آن است .» (همان:20)
« چون موضوع رمان، فرد در جامعه است و رمان نویس می کوشد تصویری حتی الامکان جامع از زندگی فرد در جامعه به دست دهد و همواره در سرشت انسان و زندگی فردی و اجتماعی ، پندارها و گفتارها و کردارهایی هست که نظامهای اخلاقی آنها را مذموم یا گناه آلود به شمار می آورند یکی از ویژگی های رمان نشان دادن آن پندارها و گفتارها و کردارهای مذموم و گناه آلود است .» (ایرانی،1380: 123)
3-پیرنگ :«پیرنگ پیش از رمان، مبتنی بر هم زمانی غیر محتمل حوادث و یا تغییر قیافه شخصیتها بود، حال آنکه در پیرنگ رمان به واسطه عامل زمان، ارتباطی علّی بین وقایع برقراری شود و همین امر ساختار رمان را بس منسجم تر می سازد و شاید از این هم مهمتر تأثیری باشد که تأکید رمان برفرآیند رمان، در شخصیت پردازی باقی می گذارد.» (پاینده،1374: 34) بنابراین پیرنگ منسجم، قوی و پیچیده جز در رمان شخصیت، یکی از مهمترین عناصر داستانی و از کلیدهای طلایی موفقیت رمان به شمار می رود .
4-حقیقت مانندی :«رمانس بازتابی از مسائل احساسی و درونی آدمی است و همچون رمان داستان افراد را بیان می کند اما به شیوه خیالی و ذهنی به آنها می پردازد درحالی که رمان نویس در رمان چون عینی تر و واقعی تر داستان را پرداخت می کند، می تواند به درون ذهن اشخاص نفوذ کند.» (سلیمانی،1369: 147) بنابراین رمان نویس با نفوذ به دنیای درون فرد و احساسات خصوصی و کاویدن روح بشر و تجزیه و تحلیل دقیق و عمیق شخصیت و تصویر و تشریح جزئیات هر حادثه و حالت،احساس واقعیت را در ذهن خواننده به وجود می آورد تا خواننده شاهد و ناظر وقایع داستان بشود و با شخصیت های داستان همذات پنداری کند. (میرصادقی،1381: 390)
5-هدف : «رمانس بیشتر درباره دلیری پهلوانان و ماجراهای عاشقانه و شگفت انگیز و اغراق آمیز است که تنها جنبه سرگرم کنندگی دارند .»(همان: 392) اما«هدف رمان، علاوه بر رسیدن به زیبایی ، آموزندگی و تعلیمی بودن آن است» (عبدالهیان،1381: 21)
6- پایان :«در رمان برخلاف رمانس نمی توان پایان داستان را پیش بینی کرد. نویسنده تا جایی که می تواند، سعی می کند، بر گیرایی رمان بیفزاید و اضطراب خواننده را بیشتر کند . گاه تا سطر آخر داستان ، نتیجه مشخص نمی شود.» (همان:20)
با توجه به آنچه در بالا براساس نظریات متخصصان فن آورده شد، اختلاف اساسی «رمان» و «رمانس» در نحوه شخصیت پردازی ،حقیقت مانندی و در پیرنگ ، موضوع و هدف این دواست.
2-1-رمان فارسی
داستان نویسی فارسی (رمان و داستان کوتاه ) پدیده هنری بدیعی بود که به تقریب اندکی پیش از انقلاب مشروطیت به عنوان میراث ادبی از اروپا وارد ایران شد(میرصادقی،1382: 11) و« در جای ادبیات داستانی سنتی که تأثیر و اهمیت خود را بر اثر تحولات اجتماعی از دست داده بود، نشست و چون با اوضاع و احوال جدید جامعه ایران، هماهنگی داشت و تلاش و درگیری انسان امروز را تصویر می کرد و حامی مردمان ستمدیده و محروم و زیردست بود، پذیرشی روز افزون یافت و وسیله ای شد برای پرداختن به ناهنجاری های اجتماعی و افشاگری های سیاسی .» (عبدالهیان،1381: 19)
رحیمیان در کتاب «ادبیات معاصر نثر» نثر معاصر را به چهار دوره تقسیم میکند:(رحیمیان،1384: 71-147-217)
1-نثر دوره مشروطه(1300-1285):
در این دوره در نتیجه تحولات سیاسی و اجتماعی و بحران هایی که در اواخر قاجاریه به وجود آمد، شرایط لازم برای پدید آمدن نخستین رمان های ایرانی فراهم شد.(عبدالهیان،1381 : 24)
عبدالهیان در «کارنامه نثر معاصر» این شرایط را چنین ذکر می کند:
1-ترجمه داستان های غربی : «این ترجمه ها که توسط شاهزاده ها و در باریان قاجار صورت می گرفت، جنبه سرگرم کنندگی داشت و از نوع رمان های حادثه ای بود، با این حال علاوه بر آشنایی مردم با جامعه غرب، تأثیر بسیاری بر ساده شدن زبان نگارش گذاشتند.» (میرصادقی،1382: 15)
2- سفرنامه های خیالی :« که در فاصله قبل از مشروطه تا کودتای رضاخان نوشته شدند و زبان را به زبان مناسب برای رمان تبدیل کردند این سفرنامه ها در واقع رمان های ناقصی اند که بین رمان و رمانس در نوسانند اما در بیداری ایرانیان در انقلاب مشروطه تأثیر بسیار داشته اند. چنانچه روشنفکران این دوره قالب سفرنامه را برای بیان اوضاع سیاسی و اجتماعی داخل کشور به کار می بردند. جهل و خرافه پرستی عوام و نادانی و فرصت طلبی طبقه حاکم و مواجهه فرودستان و ستمدیدگان با حق کشی ها و زورگویی های بزرگان موضوع اصلی این سفرنامه هاست .» (عبدالهیان،1381: 25)
3- آثار کوتاه شبه داستانی : «این آثار مجموعه مقالاتی بودند که در روزنامه ها و مجلات آن دوره چاپ می شدند و بسیار شبیه به داستان های کوتاه بعدی بودند. » (همان:26)
4- رمان های تاریخی : «این رمان های آغازین که حدفاصلی است میان قصه های بلند و رمان های واقعی . به این دلیل که مربوط به فضای قدیمی و حوادث گذشته و قهرمانان و اعمال و زمان و مکان آن دوره هاست و توأم با نوعی قهرمان سازی و گذشته گرایی است از سوی رمان نویسان توانا و واقع بین جدی گرفته نشد. نگارش رمان تاریخی بیشتر به تقلید از اروپاییان رواج یافت ولی نمونه هایی از این نوع در ادبیات ما سابقه ای دیرین دارد. در این دوران، رمان تاریخی، و سیله ای برای بیان و تبلیغ روش زندگی مردان بزرگی بود که در گذشته ها منجی ایران بودند.»(همان:27) از جمله ستارگان فریب خورده که نخستین رمان تاریخی است.
2-نثر دوره کودتا (1320-1300)
میرعابدینی در«صد سال داستان نویسی»به دو جریان ادبی در این دوره اشاره می کند :
الف-رمان های تاریخی :رمان های تاریخی که نوع ادبی شاخص دوره قبل بوددراین سالها نیز به حیات خود ادامه می دهد.رمان های تاریخی در این دوره«بر اساس بزرگنمایی اغراق آمیز یک شخصیت تاریخی نوشته شده است،بی آنکه این شخصیت را مرتبط باخاستگاه و سمت گیری اجتماعی و شرایط تاریخی پیدایش او و مسیر عمده تکامل اجتماعی بررسی کنند .به طور کلی نویسندگان از دیدگاهی اصولی به سیر حرکت جامعه نمی نگرند و بر مبنای سنت تاریخ نگاری کهن گام بر می دارند.» (میرعابدینی،1377: 47)
ب-رمان های اجتماعی : سال 1300 به سبب تغییراتی که در طرز زندگی مردم و تحولاتی که در حکومت حادث شد، اغلب داستان نویسان به نگارش رمان های اجتماعی روی آوردند« که در آن ها لبه حمله مستقیم به اوضاع و احوال آشفته و بی سر و سامان و عقب ماندگی های ایران و خودکامگی های زمامداران وقت و فاجعه هایی که در این اوضاع و احوال روی می داد بود.»(میرصادقی،1382: 19)« به طور کلی رمان های اجتماعی و واقع گرایانه ای که در این دوره نوشته می شد از الگوی رمان نویسی قرن هایی 18و19 غربی پیروی می کرد.» (دستغیب،1383: 74)اما« خط سیر رمان نویسی فارسی ، خط سیر همواری نبوده است، چنانچه بعد از کودتای رضاشاه و استیلای دیکتاتوری بر جامعه ایرانی، به دلیل اختناق و سختگیری با اهل اندیشه و قلم، رمان های بی بو و خاصیت سطحی عاشقانه تحت تأثیر و به تقلید رمان های احساساتی و رمانتیک فرنگی باب شد که پر از آه و ناله های سوزناک رمانتیک است. این رمانها اغلب گرفتار نقص و ایرادهای فنی و ساختاری و ضعف ها و اغراق های معنایی بودند و از نظر هنری فاقد ارزش و عمرشان کوتاه بود.»(میرصادقی،1382: 20)
3-نثر دوره آرمانگرایی(1332-1320) :
وضعیت پرتلاطم سالهای پس از شهریور بیست «اعتراض های مردمی،تشکل های سیاسی و روشنفکری،حکومت نظامی ها،یورش ها،بازداشت ها و تیر باران ها چهرهای متفاوت به این دوره می بخشد.» (میرعابدینی،1377: 129) «آثار پدید آمده در این دوره از ژورنالیسم و آوازه گری صدمه می بیند و با این که داستان های بسیاری نوشته می شود ،اثر با ارزش-از لحاظ نگرش تاریخی و زیبایی شناسی-در میان آن ها نیست » (همان:132)
در این دوره سه جریان ادبی رواج دارد:
الف-رمان های تاریخی:«در این دوره توجه عمده نویسنده صرف درگیر کردن خواننده با رویدادهای ناشناخته،به منظور سرگرم کردن او میشود.این رمانها خواننده را به جهان شگفت و رؤیایی پهلوانان پیروز و بانوان زیباروی و عاشق پیشه می برد دنیایی به دور از یکنواختی ها و مشکلات دنیای واقعی که در آن خواننده از طریق همانند سازی خود با قهرمانان رمان،گریزگاهی می یابد.» (میرعابدینی،1377 :135)
ب-رمان های اجتماعی:«در این دوره رمان های اجتماعی دیگر ژانر مطرحی در ادبیات ایران به شمار نمی رود و به پاورقی مجلات و زایده مقالات بدل می شود.» (همان،152)
ج-گسترش پاورقی نویسی:«پاورقی نویسان در این دوره تنها به جذب خواننده و کسب درآمد از طریق نوشتن می اندیشند و هدفی جز سرگرم کردن مردم ندارند.» (همان:141)
به طور کلی«تأثیر مقاله نویسی و بیان توضیحی و توصیفی در رمان های این دوره آشکارا دیده می شود و گاهی صحنه های رمان به گزارش فاضلانه و عالمانه و مقاله سیاسی و اجتماعی تبدیل می شود. نویسنده فضل فروشی می کند یا به انتقاد مستقیم از اوضاع و احوال جامعه می پردازد و زعمای جاهل و حاکمان ظالم را به باد ناسزا می گیرد و رمان به رساله ای آموزشی، اخلاقی و انتقادی تبدیل می شود و عناصر حیاتی و تکنیکی آن به هم می ریزد.»(میرصادقی،1382: 15 ) « به همین دلیل است که این رمان ها نتوانستند پایه گذار ادبیات داستانی نوین باشند و خلف شایسته ای بعد از خود به وجود آورند و حاصل این رمان ها ، رمان های احساساتی و خیالپردازانه و رمان های بازاری و پاورقی مجله هاست .هم از این روی ، رمان نویسی در این دوره محل توجه نویسندگان پیشرو نبود. نویسندگانی که داعیه نوآوری و فراروی از معیارهای کهنه و تکراری داشتند بیشتر به نوشتن داستان کوتاه تمایل نشان دادند، از این رو، اولین رمان هایی که به زبان فارسی نوشته شده به علت فقر معنایی و اشکالات ساختاری نتوانسته پایه و اساسی برای داستان نویسی ایران باشد و برخلاف بیشتر کشورهای جهان، شالوده ادبیات داستانی نوین فارسی بر داستان کوتاه گذاشته شد، نه بر رمان های فارسی نخستین.»(همان)
4-نثر دوره درونگرایی(1357-1332):
میر عابدینی در «صدسال داستان نویسی»این دوره را به دو دهه تقسیم می کند :
1-دهه چهل :از سال 1340-1332
کودتای 28 مرداد 1332،گسست دیگری در تاریخ و فرهنگ ایران پدید می آورد .رژیم کودتا می کوشد با ایجاد سازمان های سرکوبگر، هر نوع ارتباط اجتماعی را از بین ببرد.از این رو در فاصله سال های 37-1332 «یأس و سر گشتگی ادبیات ایران را در می نوردد. الهام از افسانه ها و اساطیر جای الهام از مردم و واقعیت ها را می گیرد و تکرار ایده های ملال انگیز و آکنده از شکست و ندامت، به صورتی کلیشه ای در آثار مختلف، ادبیات این سال ها را گرفتار یکنواختی عجیبی می کند. مرگ اندیشی و لذت جویی اصلی ترین مشغله ی ذهنی روشنفکران نسل شکست می شود و ادبیات از فلسفه بافی های بدبینانه تا داستان های شهوانی سیری نزولی طی می کند.» (میرعابدینی،1377، 377) به طور کلی در این دهه چند جریان ادبی حاکم است :
1-پاورقی نویسی: «پاورقی نویسان که بسیاری از خوانندگان خود را در رقابت با فیلم های تاریخی و حادثه ای از دست داده اند،درتلاش برای ادامه حیات،به حادثه سازی های بی منطق و بر انگیختن احساس های کاذب روی می آورند و روند تخریب این نوع ادبی را سرعت می بخشند.»(میرعابدینی،1377: 279)به طوری که میتوان دهه چهل را«پایان دوران رونق و رواج پاورقی نویسی دانست»(همان:293)
2-ترجمه: «سانسور سالهای پس از کودتا از رشد داستان نویسی پیشرو ایرانی جلوگیری می کند.چاپ آثار ارزشمند خالی از اشکال نیست و نویسنده که نمی تواند مسائل اساسی اجتماعی را مطرح کند و بسیاری اوقات قدرت آفرینش اثر هنری جامعی را هم ندارد به ترجمه روی می آورد.»(همان:295)
3-داستان های زندگی نامه ای: یکی از مهمترین مضامین داستان های ایرانی در این دوره تشریح چگونگی شکت روشنفکران است که با «غربزدگی» آل احمد آغاز می شود .(همان،301)
4-افسانه های اجتماعی: سنگینی بار شکست، رنج از گذشته و احساس دلهره نسبت به آینده، نویسندگان این دوره را به انواع گریزها فرا می خواند .آن ها می کوشند با افسانه های تمثیلی خوانندگان خود را تسلی دهند . از این رو گرایش به ادبیات رمانتیک افسانه ای، یکی از راه های انتقاد از شرایط غالب بر جامعه و گریز از ناملایمات محسوب می شود.(همان ،330)
5-داستان های اسطوره ای: به طور کلی در این دوره روشنفکران که آرمان هایشان را بر باد رفته می دیدند ، دچار سردر گمی فکری شدند و احساس سرخوردگی می کردند .این همه ،سبب بیزاری از خود و زمانه می شد.از این رو احساس ناامنی و تنهایی بر ادبیات این سال ها سایه می افکند و گریز به رؤیا، افسانه ها و خاطرات کودکی عمومیت می یابد. در واقع این نسل گریزان ضمن بیزاری از وضع موجود می کوشد به طریقی با آن کنار بیاید در نتیجه اختناق حاکم بر جامعه ،او را به مرگ اندیشی، بی مسئولیتی و لذت جویی فرا می خواند . علاوه بر این گروهی از روشنفکران نیز با دادن جنبه ای اسطوره ای به درد های اجتماعی ،آن ها را در عرفان می پیچند و دردهای ازلی و ابدی بشر می پندارند. (همان،344)
6-اجتماع نگاری های شتابزده: از حدود سال های 38-1337 دیوارهای خفقان ناشی از کودتا ترک می خورد، نیروهای اجتماعی از منگی یک ضربه بزرگ و وحشت کابوس گذشته بیرون می آید .موج اجتماع نگاری های شتابزده با هدف توصیف زندگی روزمره دوباره آغاز می شود. از این رو آخرین سال های دهه سی، نقطه عطفی در داستان نویسی ایران به شمار می رود و آغازگر دوره شکوفایی چند ساله آن می شود. (همان،387) از جمله رمان های اجتماعی که در این دوره نوشته می شود، رمان شوهر آهوخانم، اثر علی محمد افغانی است که راه را برای پیدایش رمان های اجتماعی دیگر هموار می کند. (همان،393)
2-دهه پنجاه:از سال 1357-1340
«ادبیات سالهای 57-40 ،ادبیات بیداری و به خود آیی است و هدف عمده اش برقراری ارتباطی هوشیارانه با واقعیت و تاریخ است. » (همان:406)
«آثاری که در این دوره پدید می آیند از لحاظ کمیت و تنوع ،غنای اندیشه و انسجام ساخت ،قابل توجه اند.» (همان:408)از این روی میر صادقی این دوره را دوره رشد و شکوفایی می نامد.(میرصادقی،1382: 25 ) « فراوانی روزنامه ها و مجله ها و تبادل آراء و عقاید و ازدیاد کتابفروشی ها و ترجمه آثار نویسنده های بزرگ جهان ، به خصوص آثار داستان نویس های روسی و آمریکایی و آشنایی روزافزون نویسندگان ایرانی با جنبه های فنی داستان نویسی و شکل گیری کانون نویسندگان ایران،ادبیات داستانی فارسی را متحول و شکوفا کرد.» (همان:25)
چکیده
شعر فارسی با موسیقی نزدیکی فراوان دارد تا آنجا که برخی هر دو را از یک منشأ دانسته اند. شعر در درون خود دارای موسیقی است و گاه موسیقی نیز علاوه بر اصوات مفاهیمی نیز به همراه داشته است، همراهی این دو، اثری می آفریند که در صدر آثار خلق شده انسانی است. بررسی این همراهیِ شعر و موسیقی ما را به درک بهتر و والاتر این آثار رهنمون می سازد و برای آیندگان آگاهی از روش و شیوه ی ساخت این آثار را پدید می آورد تا بتوانند از تجربه گذشتگان در خلق بهتر و زیباتر آثار هنری استفاده نمایند. در این تحقیق مجموعه های ارائه شده توسط استاد موسیقی و آواز ایران، استاد محمدرضا شجریان مورد بررسی ادبی و موسیقیایی قرار گرفته است. در جنبه های موسیقیایی، بررسی مقام های موسیقی- گوشه ها و ردیف های آوازی و در بعد ادبی، استفاده از موسیقی درونی، کناری و آوایی اشعار و همینطور بهره بردن از صنایع لفظی و ادبی مد نظر قرار گرفته است. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای، میدانی و تحلیلی و تطبیقی بوده است. نتایج بدست آمده نشان می دهد پدید آورنده علاوه بر تسلط بر اطلاعات موسیقی و آوازی، بر جنبه های ادبی نیز شخصاً و یا توسط مشاور آگاهی داشته است. در این تحقیق هماهنگی بین صنایع ادبی، مانند ایهام، ایجاز و اوزان عروضی و ... در انتخاب اشعار و موسیقی دیده می شود.
واژگان کلیدی: موسیقی، شعر، شجریان، دستگاه های موسیقی، صنایع ادبی، ادبیات
فهرست مطالب
عنوان صفحه
1-6 جنبه نوآوری و جدید بودن تحقیق6
2-3 تعریف شعر و موسیقی از دیدگاه بزرگان25
2-4 آشنایی با چند اصطلاح موسیقی27
2-5 مختصری درباره وجه تسمیه گوشه های موسیقی29
فصل سوم:درباره استاد محمدرضا شجریان
3-3 شیوه ی آوازی استاد شجریان36
فصل چهارم:ارتباط شعر و موسیقی و بررسی آن در هفت آلبوم استاد محمدرضا شجریان
2-4-1 هماهنگی موسیقی آوازی با مفهوم شعراز زبان استاد حسین دهلوی43
4-3 بررسی ادبی و موسیقیایی هفت اثر از آثار استاد محمدرضا شجریان47
پیشگفتار
خشک سیمی، خشک چوبی، خشک پوست ما همه ابنای آدم بوده ایم . |
از کجا می آید این آوای دوست در بهشت این لحنها بشنوده ایم . |
«مولانا»
از دیرباز سودای آن داشتم، تا به شکرانۀ یک عمر، استماع نغمه های آسمانی و آوازهای ملکوتی استاد محمدرضا شجریان، نقشی در جهت بزرگداشت این چهره فاخر و بلند پایۀ عرصه موسیقی و آواز ایران زمین ایفا نمایم. از حُسن اتفاق در سال 89 در رشته ادبیات مقطع کارشناسی ارشد پذیرفته شدم و پس از اتمام واحدهای درسی به منظور انتخاب موضوع پایان نامه با جناب آقای دکتر کاظمی ریاست محترم دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشورت نمودم. ایشان بنا به قریحه سلیم و ذوق سرشاری که در عرصه هنر دارند، بررسی ارتباط شعر و موسیقی در آثار و آلبوم های استاد شجریان را پیشنهاد نمودند. بنده نیز، نظر به تحقق آرمانی که سال ها با آن گره خورده بودم، همچنین بنا به ارادت و علاقه وافری که به جناب آقای دکترکاظمی داشتم با کمال شوق پذیرفتم.
پس از تحقیق و جستجوی لازم، دریافتم که موضوع این پایان نامه از جمله موضوعاتی است که تاکنون بدان پرداخته نشده است. به جز مواردی اندک و معدود، که صرفاً به بررسی چند بیت از یک آلبوم اشاره نموده است.
در ابتدا، این پژوهش قرار بود در طیف وسیع تری صورت گرفته و تمامی آلبوم هایی که در کتاب خسرو خوبان، تدوین شده است مورد نقد و بررسی قرار گیرد. اما به دلیل محدودیت زمانی و ضیق وقت، همچنین تکرار مطالب که قطعاً برای مخاطب، ملال آور خواهد بود به هفت آلبوم که هر کدام در یکی از هفت دستگاه موسیقی اصیل ایرانی اجرا گردیده است کاهش یافت.
اهمیت این تحقیق بدان جهت است که علاقه مندان با در دست داشتن نسخه ای از این تحقیق می توانند به هنگام شنیدن هر یک از این آلبوم ها، نوع دستگاه، گوشه ها ، ردیف های آوازی و همچنین ارتباط شعر و ملودی، و به طور کلی فضای حاکم بر اثرِ مربوطه را عمیق تر درک نموده و با شناخت از زوایای ادبی و موسیقایی آن لذت بیشتری دریافت نمایند.
لازم به ذکر است، با همه ی سعی و تلاشی که در جهت ارائه دقیق و صحیح مطالب نموده ام، هیچگاه مدعی آن نیستم که پژوهشی بدون نقص و عاری از عیب به انجام رسانده ام.
شاید در مواردی راه به بادیه ی خطا پیموده باشم، اما خرسندم که به باطل ننشسته و به حد بضاعت و توان در این مسیر کوشیده ام.
به راه بادیه رفتن به از نشستن باطل که گر مراد نیابم به قدر وسع بکوشم
امیدوارم صاحبان فن و ارباب خرد، ناگفته ها و عیوب این پژوهش را به حقیر گوشزد نموده تا در آینده، این پژوهش صورتی نیکوتر پذیرد.
در پایان از جناب آقای دکتر کاظمی که از ابتدا تا انتها ،همتی والا وبی شائبه ،بدرقه راه این نوسفر عرصه فرهنگ و ادب ، نموده اند کمال تشکر و امتنان فراوان دارم. همچنین تشکر از جناب استاد مهدی اسدی، استاد مشاور که از نظرات وپیشنهادات گرانقدرشان بهره های فراوان برده ام. در نهایت، سپاس از برادر عزیزم، جناب استاد محمدمیرزایی،خوشنویس و ردیف دان برجسته کرمان، که اگر فروغ دانش و رهنمودهای گوهربارشان بر این پژوهش نمی تابید، هرگز این پژوهش به سر منزل مقصود نمی رسید.
و در آخر به گفتۀ زنده یاد دکترمحمد معین:
«این کاری است که توانسته ایم، ولی آن نیست که خواسته ایم»
احمدعلی میرزایی
«آنجا که سخن باز می ماند موسیقی آغاز می گردد.»
«رومن رولان»
شعر و موسیقی پیوندی ناگسستنی دارند، زیرا حقیقت درونی شعر که همان وزن می باشد موجب پیوند آن با موسیقی است. برخی بر این عقیده اند، شعری که از قالب و وزن عروضی عاری باشد، کمال یافته نیست و نمی تواند موجب غنای موسیقی شود. از جمله کسانی که بر اهمیت پیوند شعر و موسیقی، و ضرورت آن به منظور زیباتر شدن اثر، تأکید فراوان داشته اند استاد محمدرضا شجریان است. از این رو پژوهشگر بر آن است تا این حساسیت را در هفت اثر از آثار موسیقی ایشان که هر کدام در یکی از دستگاه های هفت گانه موسیقی ایرانی اجرا گردیده است مشاهده و مورد بررسی و تحلیل قرار دهد.
این پژوهش شامل پنج فصل می باشد. فصل اول، کلیات، فصل دوم اشاره ای کوتاه به تاریخچه موسیقی از دیدگاه استاد روح الله خالقی، همچنین جهت آشنایی مخاطبان عزیز اشاره ای اجمالی به تعدادی از اصطلاحات موسیقی و وجه تسمیه گوشه ها. فصل سوم بنا به ضرورت، مختصری درباره استاد شجریان و ویژگی های آوازی ایشان . در فصل چهارم که عنصر اصلی تحقیق می باشد؛ضمن مقدمه ای کوتاه درخصوص تلفیق شعر وموسیقی و نگاهی به هماهنگی آوازی با مفهوم شعر از دیدگاه استاد حسین دهلوی ، به بررسی جنبه های ادبی، از جمله اوزان عروضی، صناعات ادبی، جنبه های محتوایی شعر و مضامین آن؛ و در جنبه های موسیقایی به ردیف های آوازی، گوشه ها، نوع دستگاه و هماهنگی آن ها با ملودی پرداخته می شود. در فصل پنجم نتایج حاصل ازاین پژوهش ارائه شده است.
در این فصل صورتی کلی شامل: بیان مسئله، سوابق تحقیق، فرضیه های تحقیق، اهداف تحقیق و غیره ارائه می شود.
شعر، موسیقی و تلفیق این دو، از جمله مباحثی است که در حوزه موسیقی ایرانی حائز اهمیت می باشد.
بی شک هرگاه شعر و موسیقی با هم ادغام و ترکیب شده اند نه تنها منجر به خلق آثاری زیبا شده، بلکه بر مخاطب نیز تأثیر بسزایی داشته است.
اگرچه شعر به طور مستقل در مواردی جلوه گری نموده و به موسیقی و آهنگ احتیاج نداشته است ولی آنچه واضح است، موسیقی همواره، زیبایی و زینت شعر بوده و کمتر به خودی خود استقلال داشته است. خصوصاً در سرزمین ما، مردم هنگامی از موسیقی لذت می برند که با کلام توأم باشد.
نظر به اهمیت هماهنگی شعر و موسیقی پژوهشگر بر آن است این هماهنگی را در هفت اثر از آثار استاد محمدرضا شجریان که هر کدام در یکی از دستگاه های هفت گانه موسیقی اصیل ایرانی اجرا گردیده است مورد تحلیل و بررسی قرار دهد.
تحقیقاتی پیرامون تلفیق شعر و موسیقی توسط استادانی نظیر: استاد حسین دهلوی در کتاب «پیوند شعر و موسیقی»، استاد حسین علی ملاح در کتاب «پیوند شعر و موسیقی» و فرصت الدوله شیرازی در کتاب «بحور الالحان» شده است. علیرغم غنای علمی و ادبی که دارند در هیچکدام از این تحقیقات یک غزل از ابتدا تا انتها بررسی نشده و بیشتر به خود موضوع تلفیق توجه شده است. حال آنکه در این پژوهش به یکایک ابیات پرداخته شده است.
- وزن شعر با دستگاه موسیقی ارتباط دارد.
- مضمون شعر با دستگاه و ملودی مرتبط است.
- اشعار از جنبه های ادبی و بلاغی انتخاب شده اند.
- اشعار ساده مورد انتخاب بوده اند.
هدف از این تحقیق دستیابی به ارتباط بین ابعاد ادبی و جنبههای موسیقایی می باشد.
تاکنون تحقیقی از این دست در موسیقی معاصر، حداقل مدون و جامع صورت نگرفته است.
روش کار به صورت کتابخانه ای، میدانی و تطبیقی بوده و از طریق بررسی آثار مکتوب درخصوص موسیقی، مصاحبه، یادداشت برداری، دسته بندی مطالب گردآوری شده و پس از تجزیه و تحلیل، نگارش شده است.
فهرست مطالب
1-3- ماژول هماهنگی حفاظتی(PCM). 5
1-4- طرح حفاظتی در حالت متصل به شبکه. 6
1-4-3- وقوع خطا در فیدر ریزشبکه. 7
1-4-4- وقوع خطا در شبکه اصلی.. 8
1-4-5- وقوع خطا در باس ریزشبکه. 8
1-4-7- طرح حفاظتی در حالت جزیرهای.. 9
1-4-8- جداسازی سریع از فیدرهای خطا دیده. 10
1-4-9- جداسازی در چه زمانی لازم نیست... 10
1-5- معرفی پدیده جزیرهای.. 11
1-7- روشهایتشخیصجزیرهایشدن.. 12
2-2-1- ژنراتور القایی دوسوتغذیه. 19
2-3-1- مدلسازی میکروتوربین دو محوره. 21
2-5-2- مدلسازی ادوات واسط.. 25
2-5-3- مدلسازی ژنراتور سنکرون و سیستم تحریک آن.. 26
فصل 3: چالشها و روشهای حفاظتاز ریزشبکه
3-3- چالشهای حفاظتی ریزشبکه. 30
3-3-1- حفاظتاضافهجریانفیدردرحضور DG.. 31
3-3-2- خطای F1 و F2 درحالتمتصلبهشبکه. 32
3-3-3- خطای F3 و F4 در حالات متصل و منفصل از شبکه. 34
3-4- روشحفاظتتطبیقیبرای ریزشبکه. 34
3-4-1- سیستم حفاظت تطبیقی مرکزی.. 35
3-5- روشهای حفاظتی برای حل مشکل افزایش جریان خطا در حضور DG.. 41
3-6- مروری بر روشهای دیگر حفاظت از ریزشبکه. 43
فصل 4: حفاظت ریزشبکه درحالت متصل و منفصل از شبکه
4-2- حفاظت ریزشبکه در حالت متصل به شبکه اصلی.. 47
4-3- حفاظت ریزشبکه در حالت جزیرهای.. 54
4-4- تشخیص خطای امپدانس بالا در ریزشبکه. 58
4-5- بررسی روش پیشنهادی در ریزشبکه دوم. 61
فصل 5: تحلیل نتایج بدست آمده از روش پیشنهادی
5-1- شبیهسازی و تحلیل نتایج.. 64
فهرست اشکال
شکل (1-1) سیستم حفاظتی ریزشبکه [4].6
شکل (2-2) ریزشبکه منطبق بر IEC 61850-7-420. 18
شکل(2-3) ژنراتور القایی دو سو تغذیه. 19
شکل(2-4) مدل کامل در pscad. 20
شکل (2-6) دیاگرام میکروتوربین دو محوره. 21
شکل (2-7) بلوک دیاگرام میکروتوربین.. 22
شکل (2-9) مدل سیستم کنترل توان.. 23
شکل (2-11) مدل موتور دیزل.. 24
شکل(2-12) مدل دیزل ژنراتور. 24
شکل (2-13) مدار معادل فتوولتائی.. 25
شکل(2-14) مدل سیستم تحریک IEEE type AC4A.. 26
شکل (2-15) مدل ژنراتور سنکرون.. 26
شکل (2-16) کنترل فرکانس و ولتاژ اینورتر. 27
شکل (2-17) مدل کنترل کننده PI. 27
شکل (3-1) دیاگرام تک خطی یک ریزشبکه نمونه. 29
شکل (3-2) دیاگرام تک خطی یک شبکه شامل چندین ریزشبکه.30
شکل (3-3) حالات مختلف خطا در داخل یا خارج از ریزشبکه.32
شکل (3-4) حالات مختلف خطا در داخل یا خارج از ریزشبکه.36
شکل (3-5) ساختار جدول حادثه.36
شکل (3-6) قسمت آفلاین الگوریتم حفاظت تطبیقی [20].37
شکل (3-7) ساختار کنترلی و حفاظت ریزشبکه [20].38
شکل (3-8) ساختار کنترلی و حفاظت ریزشبکه [20].39
شکل (3-9) عملکرد قفل جهتی تطبیقی در ریزشبکه [20].40
شکل (3-10) مدل تکفاز FCL [18].41
شکل (3-11) یک شبکه توزیع ساده با حضور یک FCL در فیدر شماره 1.42
شکل (4-1) ریزشبکه نمونه[30].45
شکل (4-2) شکل موجهای جریان خطا در بازه زمانی 1 تا 2/1 ثانیه در باسهای B1 و B2. 48
شکل (4-3) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B2. 48
شکل (4-4) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B2. 49
شکل (4-5) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در باس B1. 49
شکل (4-6) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اولیه یا اصلی در باس B350
شکل (4-7) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در باس B150
شکل (4-8) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در B5. 51
شکل (4-9) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی درB2. 52
شکل (4-10) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B5. 53
شکل (4-11) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در باس B1. 54
شکل (4-12) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B3. 54
شکل (4-13) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در B1. 55
شکل (4-14) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در B5. 55
شکل (4-15) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B2. 56
شکل (4-16) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B3. 57
شکل (4-17) مدل خطای امپدانس بالا.. 58
شکل (4-18) شکل موج های جریان خطا در باس های B1 و B2. 59
شکل (4-19) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B2. 59
شکل (4-20) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B1. 60
شکل (4-22) شکل موجهای جریان خطا در بازه زمانی 25 تا 2/25 ثانیه در باسهای B3 و B4. 62
شکل (4-23) انرژی تفاضلی (دیفرانسیلی) و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در باس B3. 62
شکل (5-1) شکل موجهای جریان خطا در بازه زمانی 1 تا 2/1 ثانیه در باسهای B1 و B2. 64
شکل (5-2) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B2. 64
شکل (5-3) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B2. 64
شکل (5-4) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در باس B1. 65
شکل (5-5) شکل موجهای جریان خطا در باس های B3 و B4. 66
شکل (5-6) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B3 و B4. 67
شکل (5-7) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B3 و B4. 67
شکل (5-8) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اولیه یا اصلی در باس B3. 68
شکل (5-9) شکل موجهای جریان خطا در باس های B1 و B3. 69
شکل (5-10) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B3. 70
شکل (5-11) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B3. 70
شکل (5-12) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در باس B1. 71
شکل (5-13) شکل موجهای جریان خطا در باس های B5 و B7. 72
شکل (5-14) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B5 و B7. 73
شکل (5-15) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B5 و B7. 73
شکل (5-16) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در باس B5. 74
شکل (5-17) شکل موجهای جریان خطا در باس های B3 و B4. 75
شکل (5-18) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B3. 76
شکل (5-19) شکل موجهای جریان خطا در باس های B5 و B6. 77
شکل (5-20) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B5. 77
شکل (5-21) ریزشبکه در حالت جزیرهای.. 78
شکل (5-22) شکل موجهای جریان خطا در باس های B1 و B2. 79
شکل (5-23) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B2. 80
شکل (5-24) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B2. 80
شکل (5-25) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B1. 81
شکل (5-26) شکل موج های جریان خطا در باس های B3 و B4. 82
شکل (5-27) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B3 و B4. 83
شکل (5-28) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B3 و B4. 83
شکل (5-29) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B3. 84
شکل (5-30) شکل موجهای جریان خطا در باس های B1 و B3. 85
شکل (5-31) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B3. 86
شکل (5-32) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B3. 86
شکل (5-33) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در B1. 87
شکل (5-34) شکل موج های جریان خطا در باس های B5 و B7. 88
شکل (5-35) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B5 و B7. 88
شکل (5-36) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B5 و B7. 89
شکل (5-37) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در B5. 89
شکل (5-38) شکل موجهای جریان خطا در باس های B2 و B3. 90
شکل (5-39) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B2. 90
شکل (5-40) شکل موجهای جریان خطا در باس های B3 و B4. 91
شکل (5-41) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B3. 92
شکل (5-42) شکل موجهای جریان خطا در باس های B1 و B2. 93
شکل (5-43) کانتورهای زمان- فرکانس جریان خطا در باس های B1 و B2. 93
شکل (5-44) محتوای انرژی کانتورهای فرکانسی جریان خطا در باس های B1 و B2. 94
شکل (5-45) انرژی تفاضلی فازها و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در B1. 94
شکل (5-46) شکل موج مقاومت خطای امپدانس بالا.. 95
شکل (5-47) شکل موجهای جریان خطا در بازه زمانی 25 تا 2/25 ثانیه در باسهای B3 و B4. 95
شکل (5-48) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت اصلی در باس B3. 96
شکل (5-49) شکل موجهای جریان خطا در بازه زمانی 35 تا 2/35 ثانیه در باسهای B5 و B6. 97
شکل (5-50) انرژی تفاضلی و حد آستانه انتخابی برای حفاظت پشتیبان در باس B5. 97
جدول (5-1) شبیه سازی چند نمونه خطا در ریزشبکه دوم (سناریوهای 15-24). 95
چکیده
کاهش منابع سوختهای فسیلی، اثرات نامطلوب زیست محیطی و پایین بودن بازدهی شبکه های برق سنتی، تمایل به تولید برق در نزدیکی بار و سطح شبکه توزیع را با استفاده از منابع تجدید پذیر افزایش داده است. یکی از راهکارهای اساسی به منظور حل مشکلات مطرح شده استفاده از ریزشبکه ها میباشد. به مجموعه ای از منابع کوچک تولید انرژی در سطح ولتاژ توزیع، ریزشبکه گفته میشود. ریزشبکه در دوحالت متصل به شبکه و جدا ازشبکه بهره برداری میشود. در این پژوهش یک طرح حفاظت دیفرانسیلی را برای حفاظت ریزشبکه با استفاده از تبدیل حوزه زمان-فرکانس مانند تبدیل S بیان میکند. در ابتدا جریان باسهای متوالی اندازه گرفته شده و با استفاده از تبدیل S پردازش شده و کانتورهای زمان-فرکانس آنها بدست میآید. محتوای طیف انرژی کانتورهای زمان-فرکانس سیگنالهای جریان خطا محاسبه شده، سپس انرژی تفاضلی برای ثبت الگوهای خطا در ریزشبکه در حالت متصل به شبکه یا جزیرهای حساب میگردد. کارایی روش پیشنهادی در انواع مختلف خطا (متقارن یا نامتقارن) و خطای امپدانس بالا در ریزشبکه در ساختارهای شعاعی یا حلقوی ارزیابی شده است. که یک مقدار حد آستانه مشخص برای انرژی تفاضلی میتواند برای ارسال سیگنال تحریک در زمان مناسب در حدود 2تا 3 سیکل از زمان رخداد خطا بسیار مناسب باشد. نتایج بدست آمده نشان داده است که طرح حفاظتی مبنی بر انرژی دیفرانسیلی میتواند از ریزشبکه در مقابل شرایط خطاهای مختلف به صورت موثر حفاظت کند. بنابراین روش پیشنهادی یک انتخاب مناسب برای حفاظت ناحیه گسترده میباشد.
برای شبیه سازی ریزشبکه از نرم افزار pscad وبه منظور تحلیل نتایج شبیه سازی، ازنرم افزار MATLAB استفاده شده است.
واژههای کلیدی:
ریزشبکه، تبدیلS ، حفاظت، انرژی تفاضلی
فصل 1:مقدمه
1-1- پیشگفتار
سیستمهای قدرت در سرتاسر جهان با مشکل کاهش تدریجی منابع فسیلی روبرو هستند. از طرفی استفاده از منابع فسیلی موجب آلودگی محیط زیست خواهد شد. این مشکلات منجر به تولید توان در سطح ولتاژ توزیع توسط منابع تجدید پذیر انرژی مانند: سلول های فتوولتاییک، مزارع بادی، پیلهای سوختی، سیستم های تولید همزمان توان و حرارت وغیره شده است.
توسعه ریزشبکه به منظور تامین انرژی در صنعت، آینده روشنی را ترسیم نموده است که برخی از این فواید عبارتند از : تاثیرات محیطی کمتر ریزشبکه نسبت به نیروگاههای حرارتی بزرگ به دلیل کاهش انتشار گازهای گلخانهای، اصلاح پروفیل ولتاژ و کاهش تلفات به دلیل نزدیکترشدن فاصله الکتریکی و فیزیکی بین تولید و مصرف، افزایش کیفیت توان به دلیل تمرکززدایی از تولید و حداقل نمودن زمانهای قطعی و بروز خاموشی در شبکه، همچنین به دلیل بهره برداری از تلفات گرمایی در سیستمهای CHP[1] وکاهش هزینههای تولید، ریزشبکه در مسائل اقتصادی نیز منافع زیادی را به دنبال خواهد داشت.
شبکههای توزیع سنتی بهصورت شعاعی بهره برداری میشوند، بنابراین طراحی سیسم حفاظت برای این شبکهها چندان پیچیده نیست. اما باتوجه به شتاب توسعه تکنولوژی ریزشبکه در شبکههای توزیع و به واسطه تغییر در مقدار و جهت پخش توان و همچنین تغییر در سطوح اتصال کوتاه در نقاط مختلف شبکه به هنگام بروز خطا، مشکلاتی در هماهنگی بین ادوات حفاظتی موجود در شبکههای سنتی به وجود آمده است. ریزشبکه یک شبکه محلی است که شامل واحدهای تولید پراکنده، سیستمهای ذخیره انرژی و بارهای پراکنده بوده که به صورت متصل و یا مستقل از شبکه درحال کار است [[i]].
دریکریزشبکه،واحدهایتولیدیکوچکیهمراهبایکواسط الکترونیکقدرت(اینورتر)وجوددارندکهریزمنبعنامیدهمیشوند.اینمنابعدرمناطقمحلیقرارمیگیرندومزایاییازقبیل داشتنهزینهپایینبرایمصرف کنندهوتولیدکننده،ولتاژکم،قابلیت اطمینانبالا،افزایشافزونگیوقوتسیستموانعطاف پذیریبالایی دارند[[ii]].
دودستهاصلیریزمنبعوجوددارند.یکیمنابعDC همانند سلولهایسوختیوخورشیدیودیگری منابعفرکانسبالایAC همانندمیکروتوربینهاهستندکهنیازبهیکسوسازیدارند.درهردوموردبایستیولتاژ DC بدستآمدهبهولتاژAC قابلقبولتبدیل شوند.
ریز شبکه دو مد کاری دارد. در حالت اتصال به شبکه جهت ارایه سرویسهای جانبی، کاهش پیک شبکه و تبادل اقتصادی توان به شبکه سود میرساند و در زمان بروز اغتشاش و خاموشی در شبکه اصلی میتواند از شبکه جدا شود و بصورت مستقل به تامین توان بارهای خود بپردازد.
با وجود همه مزایای ریزشبکه حفاظت یکی از مهمترین چالشهای آن محسوب میشود. فلسفه حفاظت ریزشبکهها با شبکههای توزیع سنتی که بصورت شعاعی هستند کاملا متفاوت است. دلایل این تفاوت عبارتند از :
از آنجا که ریزشبکهها برخلاف شبکههای سنتی علاوه بر بارها شامل منابع نیز میباشند، شارش دو طرفه توان در فیدرهای ریزشبکه برعملکرد تجهیزات حفاظتی ریزشبکه تاثیرگذار است. حضور ریزشبکهها باعث تبدیل شبکههای پسیو به شبکههای اکتیو میشود.
با تغییر ریزشبکه از حالت متصل به شبکه به حالت جزیرهای، ظرفیت اتصال کوتاه شبکه نیز تغییر مییابد. این امر سبب میشود که استفاده از رلههای اضافه جریان سنتی که تنها به یک ظرفیت اتصال کوتاه تنظیمی حساساند در ریزشبکهها امکان پذیر نباشد.
در شبکههای توزیع پسیو جهت جریان خطا تنها در یک جهت و از سمت منبع به نقطه خطا میباشد. در این شرایط تشخیص خطا تنها از طریق دامنه جریان عبوری از فیدر خطا دیده صورت میپذیرد. اما در فیدرهای ریزشبکه شامل منابع تولید پراکنده جهت جریان های خطا دو طرفه بوده به نحوی که جریانهای خطا از هر دوطرفه وارد نقطه خطا دیده میشوند درصورت برطرف نشدن چنین خطایی، منابع تولیده پراکنده توسط کنترلرهای مربوطه از فیدر جداشده که این منجر به افت چشمگیری در تولید ریزشبکه میگردد [[iii]].
بنابراین ارائه راه حلی جهت حفاظت یک ریزشبکه که توانایی تشخیص محل خطا و جداسازی آن را داشته امری اجتناب ناپذیر است. بنابراین تشخیص خطا در یک ریزشبکه میبایست در حالت مستقل و متصل به شبکه و برای ساختارهای حلقوی و شعاعی، کارایی داشته باشد و باید تمامی بارها، خطوط ومنابع آن در حالت مستقل از شبکه هم محافظت شود.
امروزه شبکههای قدرت از شبکه های توزیع پسیو(غیرفعال) پایدار با انتقال یک طرفه توان الکتریکی، به شبکههای توزیع فعال با انتقال دوطرفه الکتریسیته تبدیل گشتهاند. از آنجا که انرژی الکتریکی توسط شبکه اصلی برای مصرف کننده ها تولید میشود، شبکههای توزیع بدون واحدهای DG[2] پسیو هستند. هنگامی که واحدهای DG در مدار قرار میگیرند منجر به فلوی دو سویه توان گشته و شبکههای توزیع پسیو را به شبکههای توزیع فعال تبدیل میکنند.
ریزشبکهها برای تضمین امنیت شبکه، عملکرد بهینه، کاهش انتشار مواد آلاینده و همچنین تغییر ریزشبکه از یک حالت به حالت دیگرنیازمند یک کنترل گسترده میباشند. این کنترل توسط کنترل کننده مرکزی [3]((CC و همچنین کنترل کننده منابع کوچک تولید انرژی ((MCs که به تجهیزات ذخیرهساز انرژی و منابع تولید پراکنده متصل شدهاند انجام میگیرد. همانطور که از نامهای این دو کنترل کننده مشخص است، MC ها وظیفه کنترل منابع تولید پراکنده را برعهده دارند. CC ها نیز عملکرد و حفاظت کلی ریزشبکه را از طریق MCها تحت نظر دارد. وظیفه اصلی CCحفظ کیفیت توان و قابلیت اطمینان از طریق کنترل توان- فرکانس ((P-F کنترل ولتاژ و هماهنگی حفاظتی است.CC همچنین برای تولید اقتصادی منابع تولید پراکنده برنامهریزی میکند و به مبادله توان بین ریزشبکه و شبکه اصلی نیز کمک مینماید. بنابراین CC نه تنها باعث ایجاد هماهنگی حفاظتی در کل ریزشبکه میشود بلکه وظیفه کنترل تمام MCها را برای برآورده نمودن تقاضای بار مشترکین برعهده دارد. بدین ترتیب CC بهینه سازی انرژی را برای ریزشبکه فراهم نموده وفرکانس و ولتاژ بارهای مشترکین را در سطح مطلوبی نگاه میدارد. این کنترل کننده همچنین قابلیت بهره برداری به صورت خودکار را نیز دارا میباشد این کنترل کننده دائما عملکرد MC ها را ازطریق دو ماژول اصلی مدیریت انرژی (EMM) و هماهنگی حفاظتی ( PCM) تحت نظر دارد [[iv]].
1-3- ماژول هماهنگی حفاظتی[4](PCM)
ماژول PCM بر حفاظت کل ریزشبکه نظارت دارد.عملکرد حفظت ریزشبکه با شبکههای سنتی که به صورت شعاعی هستند کاملاَ با دلایل زیر متفاوت است:
1- ازآنجا که ریزشبکهها بر خلاف شبکههای سنتی علاوه بر بارها شامل منابع نیز میباشند، شارش دوطرفه توان در فیدرهای ریزشبکه برعملکرد تجهیزات حفاظتی ریزشبکه تاثیر گذار است.
2- حظور ریزشبکهها باعث تبدیل شبکههای پسیو به شبکه های اکتیو میشود.
3- با تغییر ریزشبکه از حالت متصل به شبکه به حالت جزیرهای، ظرفیت اتصال کوتاه شبکه نیز تغییر مییابد. این امر سبب میشود که استفاده از رلههای اضافه جریان سنتی که تنها به یک ظرفیت اتصال کوتاه تنظیمی حساساند در ریزشبکهها امکانپذیر نباشد.
یکی از ویژگیهای اصلی در PCM ایجاد تمایز بین نیازمندیهای حفاظتی ریزشبکه در دوحالت متصل به شبکه و جزیرهای میباشد.
1-4- طرح حفاظتی در حالت متصل به شبکه
در حالت متصل به شبکه، ماژول PCM توانایی شناسایی و عملکرد در پنج رخداد ممکن را دارا میباشد.
این رخدادها عبارتند از:
1- شرایط عادی ریزشبکه
2- وقوع خطا در فیدر ریزشبکه
3- وقوع خطا در شبکه اصلی
4- وقوع خطا در باس ریزشبکه
5- سنکرونیزاسیون مجدد
PCM وظیفه تعیین زمان پاسخ دهی هر منبع تولید پراکنده وهمچنین مدارشکن واقع در نقطه PCC[5] را برعهده دارد [[v]].
شکل (1-1) سیستم حفاظتی ریزشبکه [4].
درشرایط عادی ریزشبکه از طریق مدارشکن در نقطه PCC به شبکه اصلی متصل میباشد. همچنین فیدرهای A،B وC ریزشبکه نیز به ترتیب از طریق مدارشکنهای ، و به باس ریزشبکه متصل شده اند. کلیه مدارشکنها در هنگام عملکرد ریزشبکه در حالت متصل به شبکه در حالت وصل میباشند و بارهای موجود در ریزشبکه توسط منابع تولید پراکنده و شبکه اصلی تغذیه میگردند.
1-4-3- وقوع خطا در فیدر ریزشبکه
در شبکههای توزیع پسیو، جهت جریان خطا تنها در یک جهت و از سمت منبع به نقطه خطا دیده میباشد. در این شرایط تشخیص خطا تنها از طریق دامنه جریان خطای عبوری از فیدر خطا دیده صورت میپذیرد. اما در فیدرهای ریزشبکه شامل منابع تولید پراکنده، جهت جریان خطا دوطرفه بوده به نحوی که جریانهای خطا از هر دو طرف وارد نقطه خطا دیده میشوند. در صورت برطرف نشدن چنین خطایی، منابع تولید پراکنده توسط MC های مربوطه، از فیدر جداشده که این منجر به افت چشمگیری در تولید ریزشبکه میگردد.
برای جلوگیری از این رویداد، فیدرهای A و C توسط مدارشکن به زونهای مختلف تقسیم میشوند. برای تشخیص زون خطا و برطرف نمودن آن، مدارشکنها شامل رلههای اضافه جریان جهتدار میباشند. چنانچه زون خطا دیده شده شامل یک منبع تولید پراکنده باشد، آن منبع توسط MC مربوطه از مدار خارج شده اما بارهای آن به باس ریزشبکه متصل بوده وتوسط آن تغذیه میگردند.
به منظور عملکرد مناسب، PCM تنظیمات کلیه راههای موجود در ریزشبکه را درجه بندی کرده به طوری که زون خطا دیده قبل از جداشدن کلیه منابع تولید پراکنده از فیدر و یا قبل از جداشدن کل ریزشبکه از شبکه اصلی ایزوله گردد. این استراتژی کمترین افت در تولید و همچنین حفظ پایداری ریزشبکه را تضمین میکند. با این وجود برای خطا در فیدرهای A و C چنانچه کلیه منابع تولید پراکنده متصل به فیدر در یک طرف نقطه خطا واقع شوند تمامی این منابع توسط MC های مربوطه شان قطع شده و با بازشدن مدارشکن فیدر خطا دیده، آن فیدر از باس ریزشبکه جدا میگردد. اما چنانچه خطایی در فیدر B رخ دهد، از آنجا که این فیدر شامل هیچگونه منبع تولید پراکنده نمیباشد به آسانی با بازشدن قابل برطرف شدن است.
به هنگام رخداد خطا در شبکه اصلی، مدارشکن باز شده و ریزشبکه از شبکه اصلی جدا میگردد. استراتژی حفاظتی در این حالت بسیار ساده است. رله مدارشکن دائماً دامنه و جهت جریان در هر فاز را مانیتور کرده و چنانچه این مقدار بیشتر از حد تعیین شده باشدیک فرمان قطع به مدارشکن ارسال میکند.
تنظیمات رله باید به گونهای توسط PCM تعیین شود که عمل جداسازی ریزشبکه از شبکه اصلی بدون هیچگونه قطعی در بارهای با اولویت انجام گیرد. همچنین این طرح حفاظتی سبب میشود تا قبل از جداسازی ریزشبکه از شبکه اصلی، منابع تولید پراکنده از مدار خارج نشوند. در غیر این صورت میزان تولید ریزشبکه و همچنین طول عمر مدارشکنها کاهش مییابد.
1-4-5- وقوع خطا در باس ریزشبکه
به هنگام رخداد خطا در باس ریزشبکه مدارشکن بازشده و ریزشبکه از شبکه اصلی جدا میگردد. همچنین فیدرهای A و C به ترتیب توسط مدارشکن های و از باس ریزشبکه جدا میشوند در این حالت به هنگام رخداد خطا هر گونه خطا در ریزشبکه PCM تنظیم رله مدارشکن را برای هماهنگی با شبکه اصلی تغییر میدهد. همچنین رله مدارشکن با تجهیزات حفاظتی برای منابع تولید پراکنده نیز هماهنگ میگردد که این امر باعث کاهش تلفات تولید و جلوگیری از قطعی های ناگهانی میشود.
پس از رفع خطا PCM وظیفه وصل مجدد ریزشبکه وسنکرون نمودن آن با شبکه اصلی از طریق طرح سنکروچک را برعهده دارد. این عمل به محض پایداری شبکه و بازگشت آن به شرایط عادی انجام میگیرد. با این وجود این عمل با توجه به طبیعت فیدر و بارها میتواند از چند ثانیه تا چند دقیقه به طول انجامد. PCM شامل یک طرح کنترلی برای سنکرون نمودن کلیه منابع تولید پراکنده با شبکه اصلی از طریق اندازهگیری دامنه، زاویه فاز، فرکانس و مولفههای ترتیب ولتاژ در دو طرف مدارشکن میباشد. PCM توانایی انجام این عمل را به صورت دستی یا اتوماتیک دارا میباشد.
1-4-7- طرح حفاظتی در حالت جزیرهای
به هنگام عملکرد ریزشبکه در حالت جزیرهای، سطح جریان اتصال کوتاه به مقدار قابل توجهی کاهش مییابد. دلیل این عمل، وجود منابع تولید پراکنده شامل تجهیزات الکترونیک قدرت میباشد. از آنجا که مقدار جریان اتصال کوتاه ریزشبکه در حالت جزیرهای بسیار کم است، تشخیص این مقدار جریان خطا، توسط رلههای اضافه جریان سنتی امکان پذیر نخواهد بود. چرا که رلههای اضافه جریان خطاهای با جریان اتصال کوتاه را در مدت زمان طولانی تری تشخیص میدهند. بنابراین برای حفاظت ریزشبکه در حالت جزیرهای میبایست از طرح های حفاظتی دیگر نظیر حفاظت امپدانس، حفاظت دیفرانسیلی ولتاژ و جریان، نصب رلههای حساس به مولفه صفر و حفاظت اضافه جریان جهت دار استفاده کرد. فلسفه عملکرد اصلی PCM به طور خلاصه در متن زیر بیان شده است:
1- شرایط عادی ریزشبکه
در این شرایط ریزشبکه در حالت جزیرهای بهره برداری میشود. مدارشکن در حالت قطع بوده و فیدر های A،B و C باس ریزشبکه متصل هستند. وکلیه بارها توسط منابع تولید پراکنده موجود در ریزشبکه تغذیه میگردند.
2- وقوع خطا در فیدر ریزشبکه
حفاظت فیدر ریزشبکه در حالت جزیرهای شبیه به حالت متصل به شبکه است با این تفاوت که در حالت جزیرهای به دلیل مقدار کم جریان اتصال کوتاه، رلهها باید از حساسیت بیشتری برخوردار باشند. بطور کلی اهداف اصلی حفاظت شامل جلوگیری از کاهش در میزان تولید و تعداد قطعیها میباشد.
در طراحی PCM پیچیدگی ساختار ریزشبکه، تعداد منابع تولید پراکنده و نوع تکنولوژی مورد استفاده آنها، تعداد بارهای با اولویت وهمچنین مشخصهای پاسخ دهی تجهیزات حفاظتی میبایست در نظر گرفته شوند.
انواع سناریوها برای جزیرهای شدن ریزشبکه مورد بررسی قرار میگیرند که عبارتند از:
1- جداسازی سریع از فیدرهای خطا دیده
2- جلوگیری از جداسازی نادرست
3- جداسازی تحت شرایط غیر خطا
4- جداسازی ریزشبکههای صادر کننده توان به شبکه اصلی
5- سنکرونیزاسیون مجدد
1-4-8- جداسازی سریع از فیدرهای خطا دیده
یکی از مهمترین سرویسهای فراهم شده توسط ریزشبکه، تامین پیوسته توان برای بارهای با اولویت در شرایط خطا میباشد. چنانچه بارهای موجود در ریزشبکه دارای حساسیت ولتاژ بسیار بالا باشند به نحوی که نیازمند زمان جداسازی کمتر ازms 50 مطابق با استاندارد (SEMI F47) باشند، استفاده از تجهیزات حفاظتی موجود امکان پذیر نمیباشد. بطور معمول زمان مورد نیاز برای عملکرد رله تحت شرایط اضافه ولتاژ و ولتاژ کم حداکثر دو سیکل است. همچنین قطع مدار توسط مدارشکنهای ولتاژ متوسط (MV) حدود 3 تا 5 سیکل پس از دریافت سیگنال تحریک طول میکشد. بنابراین چنانچه ریزشبکه به یک مدار شکن حالت جامد سریع در نقطه PCC مجهز نگردد، سایر تجهیزات حفاظتی ریزشبکه میبایست به گونهای عمل کنند تا از افت ولتاژ کمتر از 50 درصد برای سه سیکل و یا بیشتر جلوگیری نمایند.
[3]Central Controller
[4]Protection co-ordination module
[5]Point of Common Coupling
عنوان صفحه
1-7-3. دانش آموزان غیر ورزشکار6
1-7-4. مراحل مختلف چرخه قاعدگی6
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق
2-2-2. سیستم داخلی تولید مثل زنانه و عملکرد آنها در بدن9
2-2-3-1. فاز تکثیری(مرحله استروژنی):11
2-2-5. هورمونهای گونادوتروپیک و اثرات آنها بر تخمدانها14
2-2-6-2. دلایل افزایش هورمون استروژن در بدن20
2-2-6-3. عملکرد استروژنها در بدن21
2-2-6-3-1. تاثیر استروژنها بر تخمدانها21
2-2-6-3-2. اثر استروژن بر لوله های رحمی21
2-2-6-3-3. اثر استروژنها بر رحم21
2-2-6-3-4. تاثیر استروژن بر مهبل22
2-2-6-3-5. تاثیر استروژن بر پستانها22
2-2-6-3-6. اثر استروژنها بر استخوانها22
2-2-6-3-7. اثر استروژنها بر تشکیل پروتئینها22
2-2-6-3-8. اثر استروژنها بر متابولیسم ورسوب چربی22
2-2-6-3-9. اثر استروژنها بر توزیع مو23
2-2-6-3-10. اثر استروژنها بر پوست23
2-2-6-3-11. اثر استروژنها بر تعادل الکترولیتی23
2-2-6-3-12. اثر استروژن بر سیستم قلبی و عروقی و متابولیسم23
2-2-6-3-13. اثر استروژن بر سوبسترا23
2-2-6-3-14. اثرات استروژن بر اضطراب23
2-2-6-3-15. اثرات استروژن بر هورمون رشد24
2-2-6-4.اعمال داخل سلولی استروژنها24
2-2-6-6-7. اعمال پروژسترون در بدن27
2-2-6-6-7-1. اثر پروژسترون بر رحم. 27
2-2-6-6-7-2. اثر پروژسترون بر پستانها27
2-2-6-6-7-3. اثر پروژسترون بر لوله های رحمی.. 28
2-2-6-6-7-4. اثر پروژسترون بر تعادل الکترولیتی.. 28
2-2-6-6-7-5. اثر گرمازایی.. 28
2-2-6-6-7-6. سایر اثرات پروژسترون در بدن. 28
2-2-6-6-8. سنتز استروژنها و پروژسترونها29
2-2-6-6-9. انتقال استروژنها و پروژسترونها در خون29
2-2-6-6-10. سرنوشت استروژنها و پروژسترونها29
2-2-6-6-11. تعادل استروژن و پروژسترون30
2-2-7-1. علل بروز قاعدگی نامنظم ورزشکاران:31
2-2-8. هورمونهای جنسی و ورزش32
2-2-9-1. اهمیت و ضرورت آمادگی جسمانی34
2-2-9-2. ارزیابی آمادگی جسمانی عمومی34
2-2-9-2-1-3. اندازه گیری قدرت.. 34
2-2-9-2-3.استقامت قلبی وتنفسی:35
2-2-9-2-6-1. اندازه گیری چابکی:35
2-2-9-3. تفاوتهای جنسیت درفاکتورهای آمادگی جسمانی:36
2-2-9-4. اثر چرخه قاعدگی بر عملکرد ورزشی36
2-3-1. ارتباط بین چرخه قاعدگی واجزای مختلف موثر بر عملکرد ورزشی40
2-3-2. ارتباط چرخه قاعدگی و حد اکثر اکسیژن مصرفی(V O 2 m a x)40
2-3-3. ارتباط چرخه قاعدگی و متابولیسم انرژی45
2-3-4. ارتباط چرخه قاعدگی و وزن بدن48
2-3-5. ارتباط چرخه قاعدگی و ورزش استقامتی52
2-3-6. ارتباط چرخه قاعدگی و آمادگی جسمانی:54
3-4-4. متغیرهای غیر قابل کنترل57
3-5. ابزار و روشهای اندازه گیری57
3-6. روشهای اندازه گیری متغیرها58
3-6-1. اندازه گیری مشخصات آزمودنیها58
3-6-2. روشهای اندازه گیری متغیرهای وابسته58
3-9. روشهای تجزیه و تحلیل آماری61
4-2. بررسی توصیفی یافته های تحقیق64
فصل پنجم: بحث، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات
فهرست جداول
عنوان صفحه
جدول1-3 امتیازبندی تست درازونشست........59
جدول2-3 امتیازبندی کشش بارفیکس اصلاح شده......59
جدول3-3 امتیازبندی تست انعطاف پذیری...60
جدول4-3 امتیازبندی تست دوی سرعت....60
جدول1-4 مقادیر مربوط به میانگین شاخصهای تن سنجی آزمودنیها............................................64
جدول2-4 مقادیر توصیفی تستهای آمادگی جسمانی در مراحل مختلف چرخه..........................65
جدول3-4 ترتیب اجرای تستهای آمادگی جسمانی............................................................................65
جدول4-4 نتایج آزمون گولموگروف-اسمرنوف ...................................................................................66
جدول 5-4نتایج تحلیل واریانس تست درازونشست............................................................................67
جدول 6-4 نتایج تحلیل واریانس تست بارفیکس اصلاح شده..........................................................68
جدول7-4 نتایج تحلیل واریانس تست انعطاف پذیری.......................................................................69
جدول8-4 نتایج تحلیل واریانس تست دوی سرعت...........................................................................70
جدول9-4 نتایج تحلیل واریانس تست دوی540 متر........................................................................71
جدول10-4 نتایج تحلیل واریانس تست دوی9×4 متر چابکی........................................................72
جدول11-4 نتایج آزمون تعقیبی توکی برای مقایسه تفاوت میانگینها..........................................73
فهرست نمودارها
عنوان صفحه
نمودار1-4 میانگین تست درازونشست در مراحل مختلف چرخه قاعدگی.......................67
نمودار2-4 میانگین تست بارفیکس اصلاح شده در مراحل مختلف چرخه قاعدگی.......68
نمودار3-4 میانگین تست انعطاف پذیری در مراحل مختلف چرخه قاعدگی..................69
نمودار4-4 میانگین تست دوی سرعت در مراحل مختلف چرخه قاعدگی......................70
نمودار5-4 میانگین تست دوی540 متر در مراحل مختلف چرخه قاعدگی............. ....71
نمودار6-4 میانگین تست9×4متر چابکی در مراحل مختلف چرخه قاعدگی.................72
فهرست اشکال
عنوان صفحه
شکل1-2دستگاه تناسلی زنانه......................................................................................................9
شکل2-2 میزان ترشح هورمونهای جنسی زنانه در مراحل مختلف چرخه.......................15
شکل3-2 ساختار مولکولی هورمون استروژن.........................................................................18
شکل4-2 ساختار مولکولی هورمون پروژسترون...................................................................27
فصل اول:مقدمه و کلیات تحقیق
1-1.مقدمه
تاثیرات مثبت ورزش و فعالیت بدنی بر کسی پوشیده نیست. ورزش اگر بصورت صحیح و طبق برنامه انجام گیرد میتواند مفید و سودمند باشد. اما موارد خاصی وجود دارد که از دیر باز مهم و پیچیده بنظر میرسد با افزایش زنان ورزشکار که در سطوح بالا به رقابت میپردازند و تمرینات طاقت فرسایی انجام میدهند، در همین راستا مشکلات عدیدهای بوجود میآید. حضور بانوان بعنوان نیمی از پیکره جامعه در فعالیتهای ورزشی انکار ناپذیر است. مسئله اساسی اینجاست که زنان در طی زندگی با شرایط ویژهای روبرو میشوند. زنان دورههای مختلفی را در طول زندگی خود تجربه میکنند. که تقابل آنها با فعالیت بدنی و ورزش مورد پرسش بسیاری از افراد قرار گرفته است. ازجمله آنها قاعدگی میباشد. تحقیقات زیادی صورت گرفته است تا نشان دهد که آیا زنان در طی دوره قاعدگی میتوانند در فعالیتهای ورزشی شرکت کنند؟
در یک زن کامل در طول 28 روز یک چرخه کامل و منظم روی میدهد که همراه با ایجاد تغییرات فیزیکی در ساختمان دیواره رحم و فولیکولهای تخمدانی و نیز در هورمونهای مربوط به آن است. چرخه را میتوان به سه مرحله عمده فولیکولی(13-12) روز که طی آن فولیکولهای تخمدانی رشد میکنند، مرحله تخمکگذاری که درست در میانه چرخه قرار دارد و یک تا دو روز طول میکشد و بالاخره مرحله لوتئال که در طی آن جسم زرد تولید شده مدت 15 روز طول میکشد، تقسیم نمود. ( زن ورزشوتندرستی، 1382، ص86). مرحله اول یازمان خونروی شامل روزهای1تا)5-4 (مرحله دوم مرحله فولیکولی شامل روزهای14-5 مرحله سوم مرحله لوتئینی شامل روزهای28-15 می باشد.(مشکوتی فرحناز،1386،ص99)
محورهای اصلی درگیر در چرخه قاعدگی عصبی ، هیپوتالاموسی، هیپوفیزی و تخمدانی هستندچرخهقاعدگی باخونریزی دورهای رحم شروع میشود.دراین زمان سطح استروژن(استرادیول)کاهش می یابدوهیپوتالاموس وهیپوفیز قدامی با افزایش تولید عامل آزادکننده گنادوتروپین و هورمونهای گنادوتروپیک پاسخ میدهند. مرحله قبل از تخمک گذاری هنگامی شروع میشود کهخونروی قاعدگی متوقف شده است و یک فولیکول تخمدانی تحت تاثیر FSH بالیده می شود. سطح استروژن، FSHو LHگردش خون در این مرحله افزایش می یابد. با بالیدهشدن فولیکول تخمدانی یک تخم بتدریج به داخل لوله فالوپین(تخمک گذاری)آزاد می شود.هورمون مهم در این زمان LH است که تخمک گذاری را راهاندازی می کند. در پایان مرحله تخمک گذاری سطوح استرادیول و پروژسترون بطور آشکاری کاهش می یابد و قاعدگی را راهاندازی می کند.(مالینا بوچارد،1381، 544) بین زنان و مردان تفاوتهایی وجود دارد تمرینات بدنی منظمی که زنان به منظور شرکت در رشتههای ورزشی انجام میدهند ضمن آنکه آثاری بر سیستم هورمونی دارد بر دستگاه تولید مثل نیز آثار زودگذری دارد. در بازیهای المپیک یونان باستان، تنها مردان بودند که حق شرکت در بازیهای المپیک را داشتند. این سیاست در نخستین دوره برگزاری بازیهای المپیک مدرن(جدید) سال 1896 در آن اعمال شد. علت اتخاذ این سیاست این بود که فعالیت بدنی میتواند برای تندرستی زنان زیانبار باشد و ضمناٌ آثار معکوسی بر بارداری به جای خواهد گذاشت. امروزه نیز بعضی از این دیدگاهها در برخی کشورها موجود میباشد. ازسال 1990 بدنبال کوششهای کمیته بینالمللی المپیک(IOC ) کمیتههای برگزارکننده و فدراسیونهای بینالمللی (IFS) برنامه المپیک زنان روندی رو به رشد دارد. همهی رشتههای ورزشی موظف شدهاند تا در برنامههای خود مسابقات زنان را نیز بگنجانند. مشارکت زنان در ورزش در قرن بیستم میلادی بویژه در اواخر آن افزایش چشمگیری یافتهاست. در دنیای امروز شاید هیچ رشته ورزشی که زنان در آن مشارکت نورزند یافت نگردد. امروزه به این نتیجه رسیدهاند که زنان چه از نظر جسمانی و چه از نظر روانی قادر به شرکت در فعالیتهای شدید ورزشی هستند. از این رو به زنان اجازه شرکت در مسابقات داده شد و زنان همچون مردان در مسابقات ورزشی شرکت میکنند. خوشبختانه بیشتر زنان به فواید ورزش و تمرین پیبرده و دریافتهاند که تمرینات ورزشی سلامتی و شادابی آنان را تضمین میکند از این رو میزان علاقه و رغبتشان به ورزش روز به روز افزایش مییابد.(عبداللهپور، اعظم1385، ص4)
هیچ دلیل قاطعی وجود ندارد که قاعدگی بر عملکرد بدنی تاثیر منفی داشته باشد. اما ممکن است برخی از ورزشکاران در برخی از مراحل قاعدگی از کارایی بیشتر یا کمتری برخوردار باشند. این تفاوتها در انجام تواناییهای جسمانی، در انجام فعالیتهای روزمره بعلت خفیف بودن آنها ، قابل صرفنظر کردن است اما در سطوح قهرمانی ممکن است مهم باشدو برخی از زنان ورزشکار خود را با این تغییرات منطبق میکنند مثلا در دوره قاعدگی در تمرینات یا مسابقات شرکت نمیکنند، برخی دیگر با مصرف قرصهای ضد بارداری و دیگر داروهای هورمونی دورهی قاعدگیشان را در زمان مسابقات تغییر میدهند.( کردی رامین،1378، ص168)
با وجود تحقیقات انجام شده در زمینه ورزش بانوان، متاًسفانه دربارهی اثرات قاعدگی بر عملکرد ورزشی، هنوز سوًالات و ابهامات زیادی وجود دارد که میبایست با پژوهشهای گسترده، اصلاحات عمده صورت گیرد. از این رو برای یافتن پاسخ به پرسشهایی که در این رابطه مواجه میشود و بیان علل تفاوت رکوردهای ورزشی بین زنان و مردان، پژوهشگران لازم دیدند که در این رابطه پژوهشهایی انجام دهند. متاسفانه یافتههای پژوهشهای بدست آمده یکسان نبوده و گاهی متضاد بودند.(عبدالله پور،اعظم،1385،ص5) با توجه به تفاوت فرهنگی و زیستی که مابین زنان ایرانی و کشورهای دیگر جود دارد و همچنین با توجه به وجود نتایج متضاد در این زمینه، پژوهش حاضر ارائه شده و پژوهشگر در تلاش است سطح آمادگی جسمانی زنان غیر فعال را در مراحل مختلف دوره قاعدگی مورد مطالعه قرار دهد
حضور بانوان در فعالیتهای ورزشی امری انکار ناپذیر است.مسئله اساسی اینجاست که زنان در طی زندگی با شرایط ویژهای روبرو میشوند و دورههای گوناگون را در طول زندگی خود تجربه میکنند. اندامهای دستگاه تولید مثل زن شامل تخمدانها، لولههای رحمی، رحم، مهبل میباشد. تخمدانها که تعدادشان 2 عدد میباشد، سلول تخم یعنی تخمک و هورمونهای جنسی زنانه یعنی استروژن و پروژسترون تولید میکنند که مسئول ایجاد و حفظ صفات جنسی زنانه میباشند. تفاوتهای ساختاری و فیزیولوژیک یک زن و مرد باعث تنوع در پاسخهای آنها نسبت به فعالیت ورزشی و جسمانی میشود. هورمونهای جنسی مهمترین عامل تفاوت فیزیولوژیک میان ویژگیهای زن و مرد بشمار میروند. بدنبال مواجه زنان ورزشکار با هر مرحله از چرخه قاعدگی تغییرات هورمونی متفاوتی در بدن آنها رخ میدهد با یا بدون واسطه بر ظرفیت و کارایی بدن موثر باشد. تولید مثل طبیعی زن بوسیله تغییرات ژنتیک ماهانه در ترشح هورمونهای زنانه و تغییرات معادل در اندامهای جنسی مشخص میگردد که به آن دوره یا سیکل جنسی زن، Menstrual cycle یا Femal Sexul cycle میگویند. مدت سیکل بطور متوسط 28 روز است ولی میتواند به کوتاهی 20 روز یا به بلندی 45 روز باشد. سیکل ماهانه وابستگی کامل به هورمونهای گونادوتروپیک مترشحه از هیپوفیز قدامی دارد و در هر دوره ماهیانه فقط یک تخمک قابلیت باروری دارد. همچنین در هر سیکل ماهیانه افزایش و کاهش دورهای در ترشح FSH و LH دیده میشود دو هورمون مهم جنسی تخمدانها عبارتند از استروژن و پروژسترون. تغییرات پنهانی و فیزیولوژیکی در بدن زنان در طول چرخه قاعدگی و تاثیر آنها بر عملکردهای ورزشی، لزوم بررسی و توجه بیشتر به این مساله را برای متخصصان علوم ورزشی ضروری میگرداند. لذا در طی این مطالعه بدنبال تاثیر چرخه قاعدگی بر سطح آمادگی جسمانی دانشآموزان در طول دورههای مختلف قاعدگی هستیم.
با توجه به اهمیت حفظ آمادگی جسمانی در دانشآموزان بویژه دانشآموزان دختر، و اینکه دانش آموزان با مهمترین تحول بلوغ یعنی چرخه قاعدگی روبرو میشوند، دانشآموزان در مراحل مختلف قاعدگی از اجرای تستهای آمادگی جسمانی امتناع میورزند. با توجه به اینکه اجرای ورزش از ریتم روزانه پیروی میکند و این اجراها در زنان تحت تاثیر ریتمهای ماهانه نیز قرار میگیرد با توجه به این مساله اجرای ورزش و بهبود آن از اهمیت خاصی برخوردار است. بنابراین نیاز به مطالعات جدی در زمینه تاثیر چرخه قاعدگی بر عوامل آمادگی جسمانی برای دستیابی به بهترین عملکرد جسمانی در مراحل مختلف چرخه احساس می شود.
در تحقیقی که بر روی دختران 18-15 ساله انجام شد نشان داده شد که مراحل مختلف چرخه قاعدگی بر اجرای آزمون کشش بارفیکس اصلاح شده، درازنشست و انعطافپذیری در گروه ورزشکار و غیر ورزشکار تاثیر معناداری نداشت اما بر اجرای دوی رفت و برگشت 9×4 متر در دو گروه ورزشکار و غیر ورزشکار تاثیر معناداری داشت و همچنین در گروه غیر ورزشکار مراحل مختلف چرخه بر اجرای آزمون دوی 45 متر و 540 متر تاثیر معناداری نداشت اما در گروه ورزشکار اجرای دوی 45 متر و دوی 540 متر در مرحله اول دوره بهتر از سایر مراحل بود.(رمضانی، براتی، 1397، 23-22)
ویرت و لوهمن نشان دادند قدرت و استقامت در مراحل مختلف قاعدگی با یکدیگر متفاوت است. (wirth and loh man 1986)
در تحقیق دیگری که تاثیر چرخه قاعدگی بر عملکرد قایقرانی 2000 متر را بررسی کردهاند، بیان شده است که در مرحله میانی، لوتئال، میانگین ضربان قلب، 2 VO بیشتر از مرحله میانی (فولیکولار) بود همچنین vo2max در مرحله لوتئال از مرحله فولیکولار بالاتر بود .( Forsyth-j.jaclcy 2008)
در تحقیق دیگر که درمیان دانشآموزان دختر 17-15 سال انجام گرفته نتایج زیر بدست آمد که در مراحل مختلف چرخه، سرعت دوی20متر ، چابکی 9×4متر و انعطافپذیری در افراد غیر ورزشکار تفاوت معنیداری وجود نداشت. (آقاعلینژاد، صداقتی،1386،ص103)
جاکسون و همکاران در تحقیق ضعیفترین اجرا در شاخصهای قدرت و سرعت را در مرحله پروژسترون گزارش کردند.(Jacohson.b.h.and.w.lenz.1998.pp565-566)
همچنین ویرت و لوهمن نشان دادند که قدرت استقامت ایزومتریک در مراحل مختلف قاعدگی با یکدیگر متفاوت است .( Wirth.1998.pp16-20)
با توجه به وجود تناقضات و ابهامات موجود تمرکز به این نکته که اکثر مطالعات انجام شده در این حیطه روی آزمودنیها، ورزشکاران نخبه بودهاند مطالعه حاضر با هدف بررسی اثرات مختلف قاعدگی بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی در دختران غیر ورزشکار متوسطه اجرا شد.
چرخه قاعدگی
آمادگی جسمانی
بررسی اثر چرخه قاعدگی بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی
1-بررسی اثر چرخه قاعدگی بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی در مرحله فولیکولی
2-بررسی اثر چرخه قاعدگی بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی در مرحله لوتئال
3-بررسی اثر چرخه قاعدگی بر عوامل منتخب آمادگی جسمانی درمرحله خونروی
1-6. فرضیه های تحقیق
1-چرخه قاعدگی بر سطح آمادگی جسمانی دانشآموزان در دوره فولیکولا تاثیر معنی داری دارد.
2-چرخه قاعدگی بر سطح آمادگی جسمانی دانشآموزان در دوره لوتئال تاثیر معنی داری دارد.
7-1 تعاریف مفهومی و عملیاتی واژه های تحقیق :2
فصل دوم:ادبیات ، پیشینه و مبانی نظری2
11-2 برخی از قانونمندی های قدرت2
15-2 نگرشی بر طبقه بندی منابع قدرت2
17-2 رابطه منابع قدرت و ویژگی های شخصیتی2
8-3 نحوه توزیع و جمع آوری پرسشنامه ها2
چکیده فارسی
بررسی ارتباط بین ابعاد شخصیت و منابع قدرت در مدیران ادارات ورزش و جوانان استان آذربایجان شرقی
هدف از این تحقیق بررسی ارتباط بین ابعاد شخصیت و منابع قدرت در مدیران ادارات ورزش و جوانان استان آذربایجان شرقی است.
58 مدیر از ادارات ورزش و جوانان استان آذربایجان شرقی 2 ابزار این تحقیق را تکمیل کردند. 1- پرسشنامه مدل 5عاملی شخصیت (BFI, John et al., 1991) با 44 سوال ابعاد مختلف شخصیت شامل: برون گرایی، توافق پذیری،وظیفه شناسی،روان رنجوری و گشودگی به تجارب را ارزیابی می کند. 2- پرسشنامه تعیین منابع قدرت مدیریت و رهبری(برداشت از خود) این پرسشنامه توسط دکتر پاول هرسی و نیت میردر مرکز مطالعات رهبری اسکاندید و کالیفرنیا طراحی شد. ثبات درونی پرسشنامهها با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ به ترتیب برای MBI (R=0.80 و برای منابع قدرت (R=0.75) بود.اطلاعات با استفاده از آزمون های آماری کالموگروف – اسمیرنوف تک نمونه ای و ضریب همبستگی پیرسون در سطح معناداری P≤0.05 تحلیل شدند.
نتایج نشان داد که مدیران بیشتر از قدرت تخصص استفاده می کنند و بیشتر دارای شخصیت توافق پذیر هستند. همچنین نتایج نشان داد که بین منبع قدرت قانونی و شخصیت توافق پذیری ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد. بین منبع قدرت تخصص و شخصیت گشوده به تجارب ارتباط مثبت و معناداری وجود دارد اما بین منبع قدرت تخصص و توافق پذیری ارتبای منفی و معناداری وجود دارد. همچنین نتایج نشان داد که یک ارتباط منفی و معناداری بین بین منبع قدرت اجبار و شخصیت توافق پذیر و گشوده وجود دارد. نتایج نشان داد که ارتباط مثبت و معناداری بین منبع قدرت ارتباط با وظیفه شناسی، برونگرایی، توافق پذیری، و گشوده به تجارب وجود دارد. همچنین ارتباط مثبت ومعناداری بین منبع قدرت اطلاعات و برونگرایی وجود داشت.
کلید واژه: شخصیت، منابع قدرت، مدیران ادارات ورزش و جوانان
1-1 مقدمه:
هرساله تحقیقات متعدد و بیشماری در کشورهای مختلف دنیا و در حوزه های مختلف رشته تربیت بدنی و علوم ورزشی، بخصوص مدیریت و برنامه ریزی تربیت بدنی انجام می شود. این تحقیقات گسترده دریچه های تازه ای از علوم رابر روی مرزهای ناشناخته این رشته گشوده است. کمیاب ترین منبع در دنیای امروزی استعداد رهبری است که قابلیت هدایت مستمر سازمانها به سمت برنده شدن در دنیای فردا را داشته باشد، افراد و سازمانهایی که موتور رهبری را می سازند و در توسعه رهبران سرمایه گذاری می کنند یک مزیت رقابتی پایدار دارند. سازمانها به این دلیل برنده هستند که رهبران توانمندی نه فقط در راس سازمان، بلکه در تمام سطوح دارند(طبائیان، 1383).
بدون تردید مدیریت موتور توسعه است، اما توسعه در کار گروهی و سازمانی است و به سامان رسیدن فعالیتهای گروهی و سازمانی مستلزم مدیریت اثربخش است. بدون شک همکاری با دیگران و نفوذ داشتن روی دیگران برای ادای مسئولیت و انجام وظایفی که به عهده مدیر است، امری لازم و ضروری است و این موضوعی است که به اثربخشی رهبری می انجامد(Huczynski,Andrzej,2000). واضح است که مدیران برای موثر بودن و اثربخشی به ابزارهای متفاوتی نیاز دارند و قدرت یکی از ابزارهای موثربودن مدیران است. در رهبری آنچه مهم است فرایند نفوذ و اعمال قدرت بر دیگران است. نفوذ بر دیگران از طریق ایجاد تصور قدرت صورت می گیرد و ایجاد تصور قدرت مستلزم دسترسی به منابع قدرت است(گریفین، 1374).
قدرت ویژگی اساسی نقش مدیر بوده است و زمینه اثربخشی او را در سازمان فراهم می کند و پدیده اجتناب ناپذیر در سازمان است که بعضی از مدیران به آن به عنوان پدیده ای منفی می نگرند(30). واقعیت این است که منفی و مثبت بودن قدرت به قضاوت و نوع کاربرد آن بستگی دارد، به گونه ای که اگر هدف از قدرت ، اهداف سازمانی باشد می تواند پدیده ای مثبت و کارکردی به شمار آید و اگر هدف دستیابی به اهداف شخصی باشد، مطمئنا پدیده ای منفی و زشت خواهد بود. علیرغم درک اهمیت نقش قدرت در تئوری و عمل مدیریت، هنوز هم دانش ما نسبت به آن محدود و گاهی مبهم است. این امر به علت عدم شناخت کافی نسبت به ماهیت موضوع قدرت و عوامل مرتبط با آن در سازمان می باشد. باوجود این ، چون قدرت نقش عمده ای در مراوده ها و روابط موجود در جریان زندگی سازمانی بازی می کند نمی توان از تاثیر آن در کنش های سازمانی به سادگی گذشت. منظور از منابع قدرت ، ابزارها و امکاناتی است که در اختیار مدیران قرار داده می شود تا بواسطه آن به اعمال قدرت و مدیریت بپردازند(هیکس، هربرت، گولت، 1388)
طی سالیان گذشته متخصصان روانشناسی اجتماعی توجه قابل ملاحظه ای به طبقه بندی منابع قدرت منعطئف داشته اند. شناخته ترین طبقه بندی که بیشترین تحقیقات نیز درباره آن انجام شده، طبقه بندی «فرنچ و ریون[1]» می باشد. آنان قدرت را به پنج نوع تقسیم کرده اند که عبارتند از قدرت قانون، قدرت پاداش، قدرت اجباری، قدرت مرجعیت، و قدرت تخصص. بعد از مدتی ریون با همکاری کروگلانسکی[2] قدرت اطلاعات را به عنوان ششمین وجه قدرت به تقسیمات فوق اضافه کردند.
چالز هندی مطرح می کند که موارد استفاده از انواع قدرت در نظریه فرنچ و ریون،کجاست ؟ او پاسخ می دهد که بسته به نوع سازمان ، قدرت غالبی که باید به کار رود متفاوت می باشد .او مثال می زند که در یک محیط زورمدار، قدرت تخصص کارایی کمی خواهد داشت و در محیطی که بر اساس همکاری استوار است، قدرت تخصص و قدرت کاریزما کارایی بیشتری خواهد داشت .در حالی که قدرت قانونی تاثیر چندانی نخواهد داشت. هندی اشاره می کند که به هر حال همیشه کار کردن با استفاده از چند منبع قدرت ، قطعا موثرتر و مفیدتر از تکیه بر یک قدرت است(نوربخش، 1382).
موفقیت یک مدیر تا اندازه زیادی به روش اعمال قدرت بستگی دارد.بنابراین نوع قدرت مورد استفاده توسط مدیران سازمانها دارای اهمیت است و مدیران باتوجه به ماهیت سازمان و اعمال ورفتار زیردستان و کارکنانشان از منبع قدرت متناسب برای نفوذ و اجرایی کردن دستورات خود استفاده کنند .به گفته رابینز نوع قدرت بکاربرده شده توسط افراد رابطه مستقیمی با ابعاد شخصیتی به کاربرده شده توسط آنها دارد، به طوریکه بعد شخصیتی افراد نوع منبع قدرت مورد استفاده توسط آنها را تاحدودی مشخص می کند (رابینز، 1382).
کارکنان سازمان ها از جنبه های مختلف رفتار و شرایط جسمانی ،با یکدیگر تفاوت هایی دارند. آشکارترین تفاوت های موجود بین کارکنان هر سازمان در خصوصیات بدنی آنها قابل مشاهده می باشد، اما جنبه های دیگر شخصیت فرد که پنهان هستند،هنگامی آشکار می شوند که از روش های خاص روانشناسی آنان را ارزیابی کنیم (ساعتچی، 1389).
ارزیابی شخصیت ، زمینه ی عمده ی کاربرد روان شناسی در مورد مسائل دنیای عملی است(50).امروزه ارزش شخصیت به عنوان یکی از پیش بینی کننده های عملکرد شغلی پذیرفته شده است. شخصیت هر فرد نقش مهمی در عملکرد شغلی اش دارد زیرا شخصیت هر فرد انگیزش و نگرش فرد را نسبت به یک شغل و شیوه ای که فرد به اقتضائات شغلی پاسخ می دهد مشخص می کند. مطالعه شخصیت سنت طولانی در علوم سازمانی دارد. پروین[3] (2010) معتقد است شخصیت الگویی است از تفکر ، احساس و رفتار ناشی از ویژگی های فردی همراه با مکانیسم های روانی پنهان یا آشکار که در پس آن الگو ها قرار دارد(Perrewe, 2010). شاملو شخصیت را اینگونه تعریف می کند: مجموعه ای سازمان یافته و واحد متشکلی از خصوصیات نسبتا پایدار و مداوم که مجموعا یک شخص را از اشخاص دیگر متمایز می سازد(ساعتچی، 1389).
در بحث از شخصیت تاکید بر آن است که چگونه تفاوت های شخصیتی افراد در عملکرد و رفتار شغلی آنان اثر می گذارد(ساعتچی، 1389). در سال های گذشته تحقیقات شخصیت مانند یک چارچوب قابل قبول در جهت توصیف ساختار و ذات شخصیت بوده و در خصوص خصیصه های شخصی میان محققین اختلاف نظر وجود داشته است (قلی پور، 1388). با این وجود امروزه توافق حاصل شده که مدل 5عاملی شخصیت (Big five) که توسط گلدبرگ[4] معرفی شده،می تواند برای توصیف بیشتر جنبه های برجسته شخصیت افراد مورد استفاده قرار گیرد(شمسایی و همکاران، 1388).
از آنجا که شناخت شخصیت کارکنان علاوه بر اینکه می تواند میزان ناحیه عمومی شخصیت های کاری سازمانی را (بین مدیر -کارمند ، کارمندان با یکدیگر و کارمندان با ارباب رجوع) افزایش دهد ،این پژوهش می تواند به مدیران سازمان ها کمک کند که بر اساس ویژگی های شخصیتی افراد ،تصمیمات لازم در خصوص استخدام،انتقال و ارتقای کارکنان را بهبود بخشند و به این ترتیب می توانند باعث بهبود عملکرد و افزایش بازدهی سازمان شوند و همچنین با توجه به بعد شخصیتشان منبع قدرتی را انتخاب کنند که باعث افزایش بهره وری و بازدهی هرچه بیشتر سازمان شوند .
ارزیابی شخصیت، زمینهی عمدهی کاربرد روان شناسی در مورد مسائل دنیای عملی است. شخصیت الگویی است از تفکر ، احساس و رفتار ناشی از ویژگی های فردی همراه با مکانیسم های روانی پنهان یا آشکار که در پس آن الگو ها قرار دارد (Pervin, 2010).در سال های گذشته تحقیقات شخصیت مانند یک چارچوب قابل قبول در جهت توصیف ساختار و ذات شخصیت بوده و در خصوص خصیصه های شخصی میان محققین اختلاف نظر وجود داشته است. با این وجود امروزه توافق حاصل شده که مدل 5عاملی شخصیت (Big five) که توسط گلدبرگ معرفی شده، می تواند برای توصیف بیشتر جنبه های برجسته شخصیت افراد مورد استفاده قرار گیرد (نیک بخشو همکاران، 1386). ابعاد 5عاملی شخصیت شامل برون گرایی، توافق پذیری، وظیفه شناسی،روان رنجوری و گشودگی به تجارب است.برون گرایی شامل کمیت و شدت تعامل با افراد دیگر و میزان اجتماعی بودن یک شخص است.توافق پذیری، میزان توافق در اندیشه، احساسات و عمل نسبت به دیگران را نشان می دهد.
[1]-french and raven
[2]- Arie W. Kruglanski
[3]Pervin
[4]Goldberg