مقایسه ابعاد سلامت عمومی دانش آموزان پسر سال سوم هنرستان تربیت بدنی با گروه همسال در یک رشته منتخب نظری شهر شیراز

 چکیده

 مقایسه­ ابعاد سلامت عمومی دانش­آموزان پسر سال سوم هنرستان تربیت بدنی با گروه همسال در یک رشته منتخب نظری شهر شیراز

 در این پژوهش ابعاد سلامت عمومی دانش آموزان پسر سال سوم هنرستان تربیت بدنی با گروه همسال در یک رشته منتخب نظری در شهر شیراز مورد مقایسه قرار گرفتند. آزمودنی­های این تحقیق را 137 نفر از دانش­آموزان سال سوم رشته تجربی و 56 نفر از هنرجویان سال سوم هنرستان تربیت بدنی تشکیل دادند. از پرسشنامه سلامت عمومی (GHQ28) گُلدبرگ (1972) شامل ابعاد: "نشانه­های جسمانی، اضطراب و بی خوابی، افسردگی و اختلال در عملکرد اجتماعی" به منظور ابزار در پژوهش حاضر استفاده شد. تحلیل آماری تی مستقل اجرا شده در تمامی ابعاد ذکر شده در دو گروه تفاوت­های معناداری را نشان داد. به نحوی که نتایج دال بر آن بود که دانش­آموزان هنرستان تربیت­بدنی از سلامت عمومی کلی بهتری نسبت به سایر دانش­آموزان مورد مطالعه در پژوهش برخوردار بودند. نتایج پژوهش حاضر تأکیدی مجدد بر اهمیت نقش فعالیت­بدنی به ویژه در قالب فعالیت­های رسمی و سازمان­دار بر سلامت عمومی نوجوانان و جوانان می­باشد.

 کلیدواژه ها: سلامت عمومی، هنرستان تربیت بدنی، نشانه­های جسمانی، اضطراب، افسردگی، اختلال در عملکرد اجتماعی، دانش­آموزان

 فهرست مطالب

 عنوان صفحه

 فصل اول: مقدمه

1-1- کلیات... 2

1-2 بیان مسأله.. 6

1-3 ضرورت و اهمیت پژوهش.. 9

1-4 اهداف پژوهش.. 11

1-4-1- هدف کلی.. 11

1-4-2 اهداف جزئی.. 11

1-5 پرسش­های پژوهش.. 12

1-6 تعریف مفهومی متغیرها.. 12

1-6-1 سلامت عمومی.. 12

1-6-2 تربیت بدنی.. 13

1-6-3 خرده مقیاس­های سلامت روان.. 13

 فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه پژوهش

2-1 مقدمه.. 16

2-2 مبانی نظری.. 16

2-2-1 تعاریف سلامت عمومی.. 16

عنوان صفحه

 2-2-2 تاریخچه مختصری بر سلامت عمومی.. 17

2-2-3 شاخص های سلامت عمومی.. 18

2-2-4 دیدگاه مکاتب مختلف روانشناسی درباره ی سلامت عمومی 19

2-2-5 رابطه ورزش با سلامت عمومی.. 28

2-2-6 اهدف ایجاد سلامت عمومی.. 28

2-2-7 سلامت عمومی در ورزشکاران.. 29

2-2-8 تأثیر ورزش در شخصیت.. 30

2-2-9 تأثیر ورزش در اخلاق و رعایت حقوق دیگران.. 31

2-2-10 تأثیر ورزش بر فرهنگ.. 32

2-3 پژوهش­های پیشین.. 33

2-4 جمع­بندی و نتیجه­گیری.. 36

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

3-1 مقدمه.. 39

3-2 طرح پژوهش.. 39

3-3 متغیرهای تحقیق.. 40

3-3-1 متغیر مستقل.. 40

3-3-2 متغیر وابسته.. 40

3-3-3 متغیرهای کنترل.. 40

3-3-4 متغیرهای غیر قابل کنترل.. 40

3-4 جامعه آماری، مشارکت کنندگان و روش انتخاب آنها 40

3-5 ابزار پژوهش.. 41

3-6 روش اجرا...... 45

عنوان صفحه

3-7 تعریف عملیاتی متغیرها.. 45

3-8 روش تجزیه و تحلیل اطلاعات (به تفکیک پرسش­های پژوهش) 46

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

4-1 مقدمه.. 48

4-2 یافته­های توصیفی.. 48

4-3 یافته­های مرتبط با سوالات پژوهش.. 50

4-3-1 سوال پژوهشی اول.. 50

4-3-2 سوال پژوهشی دوم.. 51

4-3-3 سوال پژوهشی سوم.. 52

4-3-4 سوال پژوهشی چهارم.. 53

4-3-5 سوال پژوهشی پنجم.. 54

فصل پنجم: بحث و نتیجه­گیری

5-1 مقدمه.. 56

5-2 خلاصه پژوهش.. 56

5-3 بحث و نتیجه­گیری.. 57

5-3-1 سوال پژوهشی اول.. 57

5-3-2 سوال پژوهشی دوم.. 58

5-3-3 سوال پژوهشی سوم.. 60

5-3-4 سوال پژوهشی چهارم.. 61

5-3-5 سوال پژوهشی پنجم.. 62

5-4 نتیجه­گیری.. 63

5-5 محدودیت های پژوهش.. 64

عنوان صفحه

 5-6 پیشنهادها.. 64

5-6-1 پیشنهادهای پژوهشی.. 64

5-6-2 پیشنهادهای کاربردی.. 65

 فهرست منابع

منابع فارسی.................................. 66

منابع انگلیسی................................ 69

 پیوست ها

پیوست الف: پرسش­نامه اطلاعات شخصی.............. 72

پیوست ب: پرسش­نامه سلامت عمومی (GHQ28).......... 73

 فهرست جداول

 عنوان صفحه

 جدول 4-1: میانگین و انحراف معیار مولفه­های پرسشنامه سلامت عمومی49

جدول 4-2: نتایج آزمون تی مستقل در نمره سلامت عمومی. 50

جدول 4-3: نتایج آزمون تی مستقل در نمره مولفه نشانه­های جسمانی51

جدول 4-4: نتایج آزمون تی مستقل در نمره مولفه اضطراب و بی­خوابی52

جدول 4-5: نتایج آزمون تی مستقل در نمره مولفه اختلال در عملکرد اجتماعی........................................ 53

جدول 4-6: نتایج آزمون تی مستقل در نمره مولفه افسردگی54

 فهرست جداول

 عنوان صفحه

 نمودار4-1: مقایسه میانگین نمره سلامت عمومی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری................ 49

نمودار4-2: مقایسه میانگین نمره سلامت عمومی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری................ 50

نمودار4-2: مقایسه میانگین نمره نشانه جسمانی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری................ 51

نمودار4-3: مقایسه میانگین نمره اضطراب و بی­خوابی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری...... 52

نمودار4-4: مقایسه میانگین نمره عملکرد اجتماعی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری................ 53

نمودار4-5: مقایسه میانگین نمره افسردگی در پسران دانش­آموز هنرستان تربیت بدنی و رشته نظری................ 54

 فصل اول

 مقدمه

 1-1- کلیات

 پیشرفت­های شگفت­­آور تکنولوژی در قرن حاضر با ماشینی شدن زندگی توأم شده است. این امر تحرکات و فعالیت­های بدنی را با کاهش چشمگیری همراه ساخته و باعث شده است تا فقر حرکتی، تحلیل شدید قوای جسمانی را به همراه داشته باشد. ضعف جسمانی و روانی ناشی از این بی تحرکی­ها، زندگی انسان­ها را بیش از پیش با تهدید جدی مواجه ساخته است. از این رو، پژوهشگران و محققان برای مقابله با این خطرات، توجه به تربیت بدنی و علوم ورزشی را امری الزامی می­دانند؛ زیرا تأثیر مثبت فعالیت­های بدنی که عمیقاً با طبیعت انسان مناسب است، می­تواند موجبات آرامش اعصاب خسته از زندگی ماشینی را فراهم آورد و از تبدیل اجتماعات امروزی به جوامع رنجور و فرتوت جلوگیری نماید (توسلی، 1388).

"تربیتبدنیوورزش[1]"،مقوله­ایاستکهدرهراجتماعیجایگاهویژه­ایداردونقشآندرشکوفاییاستعدادهایمختلفافرادومتعاقبآنتقویتوافزایشظرفیت­هایاخلاقی،تربیتی،جسمانی،ذهنی،عقلی،مهارتی،عاطفیواجتماعیافرادانکارناپذیراست.تربیتبدنی،بخشتکمیلیتعلیموتربیتاستکهازطریقفعالیت­هایجسمانی[2]وبدنیبهشکوفاییاستعدادهاکمکمی­کندشکوفاییعلمیوآموزشیدانش­آموزانهنگامیمیسراستکهدرزمینه­هایمساعدیازسلامتجسمیوروحی[3]،رشد،نشاطوتحرکفرهنگیوتربیتیاستوارباشد. انجاماینرسالتدرمکانمقدسمدرسهباتنظیمبرنامه­هایآموزشیمتناسبدرحیطه­هایمختلفتربیتیومتناسببانیازهایدانش­آموزانامکانپذیراست (عباس نیا، 1373).

تغییروتحولاتجهانیمقوله­هایزندگیمعاصر،تربیتبدنیو ورزشراازضروریاتیساخته کهدوریازآناجتناب­ناپذیربهنظرمی­رسدتربیتبدنیبعنوانفرآیندیآموزشیتربیتی شاملکسبوپردازشمهارت­هایحرکتیتوسعهونگهداریآمادگیجسمانیبرایتندرستیو سلامت،کسبدانشعلمیدربارهفعالیت­هایجسمانیوتمرینوتوسعهتصوروذهنیتمثبتاز فعالیت هایجسمانیبهعنوانوسیله­ایبرایبهبوداجراوعملکردانساناستکهنقشمؤثردررشد وتعالیافرادداردبرایاینعلماهدافیبیانگردیدهکهدربرگیرندهنشانه­ها،نیاتونتایجمطلوبی استکهازشرکتدربرنامه­هایتربیتبدنیوورزشحاصلمی­شود.ایناهدافبانیازها، تجاربوعلایقافراددر ارتباطندوتعیینکنندهمقاصدوجهتبرنامه­هاهستند،باتوجهبهاهمیت وتوسعهحیطهعلمتربیت­بدنیوورزشاهدافآنمحدودبهرده­هایجمعیتیخاصینیست بلکهبهتمامرده­هایجمعیتیگسترشیافتهاست (فتحی، 1382).

"دوراننوجوانی[4]"بهعنوانیکیازمراحلبسیارمهموبحرانی فرایندرشدوتحولانسانمحسوبمی­شودوازایندوران بهعنواندورانبحران،طوفان،استرس،دورهزایشدوباره، هویتطلبیوجزآنیادکردهاند(حسینی و همکاران[5]،2003). این دوره همراه با تغییرات برجسته می باشد که شامل عبور شخص از مرحله طفولیت به بزرگسالی است که طیف سنی 20- 11 سال را در بر می­گیرد. با توجه به اینکه سال­های نوجوانی، دوره شکل­گیری ساختار شخصیت فردی و اجتماعی انسان است، بروز نابسامانی­ها و از جمله آسیب­پذیری به اختلالات روانی می­تواند قابلیت­ها و در نهایت آینده و سرنوشت فرد را تحت تأثیر جدی قرار دهد. از این ­رو توجه به نیازهای مادی و معنوی نوجوانان از اهمیت خاصی برخوردار است. دراین راه، شاید نخستین گام، بررسی میزان شیوع اختلالات آسیب­شناسی روانی و شناخت آن­ها در نوجوانان باشد( رابرت و همکاران[6]، 1998).

 بنابراین سلامتافرادواقعدرسنینمدرسهمی­تواندنقشاصلیرادرموفقیتوتوسعهیککشورایفانماید،زیرافرددرمدرسهبهدلیلتعاملبادانش­آموزاندیگرومعلمرفتارهایبهداشتیرافراگرفتهوسبکزندگیخودراشکلمیدهد(لانگ و همکاران[7]، 2000).

سازمانجهانیبهداشت[8](2010) درآخرینتعریفخود،سلامترادارابودنعملکردمناسبدرچهارحیطه"جسمانی[9]"،"روانی[10]"،"اجتماعی[11]"و" معنوی[12]"عنوانمی­کند. پاکیزه[13](2008)اظهارکردکهمفهومسلامتدربرگیرندهمفاهیمیهمچون:احساسخوببودنواطمینانازخودکارآمدی،اتکایبهخود،ظرفیترقابت،تعلقبیننسلیوخودشکوفاییتوانایی هایبالقوهفکری،هیجانیوغیرهاستوفقدانبیماریوعلایمرانیزشاملمی­شود. "سلامتعمومی" بهعنوانیکیازارکانسلامتی،لازمهیکزندگیمفید،موثرورضایت­بخشفردیاستومسئولیتسنجش،ارزیابی،کنترل، درمانوبهبودبخشیدنآنقبلازهرکسبرعهدهمتخصصانعلومرفتاریواجتماعیمی­باشد. مطالعهمسعودزادهوهمکاران[14](2005)نشاندادکه1/39 درصد دانش­آموزانمشکوکبهاختلالروانیمی­باشند. نتایج یک مطالعه نشان داد که اختلالات بهداشت روانی نظیر افسردگی و اضطراب بر روی میلیون­ها نفر از مردم دنیا اثر گذاشته و میزان بیماری و هزینه­های بهداشتی را افزایش داده است. اگر چه چندین روش درمانی نظیر دارو­درمانی و روان­درمانی ظاهراً در معالجه این اختلالات تأثیر داشته ، ولی شواهد اظهار می­دارد که این روش­های درمانی کاربرد چندانی ندارد و فعالیت­های بدنی تأثیر مثبتی روی سلامت و نشاط روحی و روانی دارد. (کوین[15]، 2000) یافته­هایمحققینبیانگرایناستکهورزشبابهبود،شرایطروانیازجمله:حالت­هایاحساسیوخودشناسیارتباطنزدیکیداردوتمریناتبدنیوسیله­ایمناسببرایدستیابیبهشرایطمناسبذهنیو روانیاست (دژآهنگ، 1385).

1-Physical Education and Sport

2-Physical activity

3-Physical and mental health

[4] -Adolescence

2- Hosseini, Moosavi & Reza zadeh

3- Rabert,Cifford, Adram

1- Long

[8]-World Health Organization

3- Physical

4- Mental

5- Social

6- Spiritual

7- Pakizeh

[14] - Masod zadeh& etal

[15]- Kevin

اثر هشت هفته تمرین والیبال با و بدون پیش پرش بر اجراء، کوفتگی عضلانی تأخیری و تقلا90

 چکیده

زمینه: در تمریناتپلایومتریک حرکات شبیه سازی شده با مهارت­های اصلی ورزش مورد نظر با هدف افزایش توان بازیکن بکار برده می­شوند. هدف این مطالعه، اثر سنجی 8 هفته تمرین پلایومتریک با و بدون مانع کوتاه بر ارتفاع پرش و کیفیت مهارت­های اسپک و سرویس والیبالیست­های دختر ماهر بود.

روششناسی: به روش تصادفی جفت شده، 20 والیبالیست زن ماهر 14 تا 27 ساله در دو گروه تمرینی با و بدون مانع قرار گرفتند. برنامه تمرینی دو گروه مشابه و شامل سه جلسه تمرین 5/1 ساعته در هفته برای 8 هفته بود. در هر جلسه تمرینی، 30 دقیقه از وقت به تمرینات پلایومتریک اختصاص می­یافت. گروه با مانع این تمرینات را با استفاده از یک مانع (3 در 3 در 60 سانتیمتری) مقوایی توپر انجام می­دادند. وجود مانع موجب می­شدکه انجام پیش پرش اجباری شده و پرش در محل دقیق­تری صورت پذیرد. میزان کوفتگی عضلانی تأخیری و تقلای آزمودنی­ها توسط مقیاس­های تخصصی هفته­ای یک بار اندازه­گیری شد تا اطمینان حاصل شود که فشار تمرینات دو گروه مطالعه همسان است. میزان پرش توسط آزمون پرش سارجنت اصلاح شده و کیفیت مهارت اسپک و سرویس با آزمون­های تخصصی در دو مرحله پیش و پس از دوره­ی تمرین اندازه­گیری شد. تحلیل آماری از طریق تحلیل واریانس برای داده­های مکرر انجام شد.

یافتهها: در سه آزمون­ پرش عمودی، مهارت اسپک، و مهارت سرویس تفاوت بین گروهی و تعاملی گروه­ها غیر معنادار بود (05/0 ≤ P). این به معنای همسانی دو گروه تجربی و شاهد از ابتدا تا انتهای تحقیق است. به هرحال، تفاوت­های درون گروهی هر سه آزمون مهارتی معنادار و به معنای پیشرفت معنادار دو گروه بود. در پرش عمودی، گروه با مانع 9/2 و گروه بدون مانع 9/1 سانتیمتر پیشرفت نمود (006/0=P و 66/9=(18و1)F). در انواع اسپک، گروه با مانع حدود 40% و گروه بدون مانع حدود 22% پیشرفت نمود (032/0≥P و 41/5≤(18و1)F). در مهارت سرویس، گروه با مانع 47% و گروه بدون مانع 31% پیشرفت نمود (000/0=P و 96/27=(18و1)F). در طول 8 هفته تمرین، هر دو گروه از حیث تقلا مشابه بودند و تقلایی در حدنسبتاً سخت انجام داده بودند. هیچ یک از مقایسه­های بین گروهی، درون گروهی، و تعاملی برای عامل تقلا معنادار نبود (05/0 ≤ P). از حیث کوفتگی، دو گروه در طول 8 هفته تمرین حداقل کوفتگی ممکن را داشتند. برای این عامل، فقط مقایسه درون گروهی معنادار بود (006/0=P و 66/9=(18و1)F) و نشان می­داد که در طول تمرینات کوفتگی هر دو گروه کاهش معناداری داشته است.

بحث و نتیجه­گیری:غیر معنادار بودن تفاوت­های بین گروهی و تعاملی دو گروه نشان از موفقیت محقق در معادل سازی دو گروه شاهد و تجربی در ابتدای تحقیق دارد. بالا بودن سطح تقلا و پایین بودن سطح کوفتگی نیز دلالت بر موفقیت محقق در تنظیم بار جلسات تمرینی دارد. نتایج نشان داد که، در هر سه عامل مهارتی، هر دو گروه پیشرفت معنادار داشتند. بنابراین، هر دو سبک تمرینی برای مربیان قابل توصیه است. در هر سه عامل مهارتی اندازه­گیری شده، گروه تمرین با مانع پیشرفت بیشتری داشت، ولی این تعامل در سطح 50/0 معنادار نبود. بنابراین، هنوز نمی­توان با قاطعیت گفت که استفاده از مانع کم ارتفاع مطلوب­تر است. افزایش حجم نمونه و یا حجم و دوره تمرینی در مطالعات بعدی ممکن است صحت و سقم این مدعا را بهتر نشان دهد.

واژه های کلیدی:والیبال، پیش­پرش، عملکرد ورزشی، کوفتگی عضلانی تأخیری، تقلای درک شده.

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: طرحپژوهش

مقدمه...... 1

1-1 شرح و بیان مسئله­ی پژوهش .... 2

1-2 ضرورت و اهمیت پژوهش........ 4

1-3 اهداف پژوهش.... 5

1-3-1 هدف کلی پژوهش........ 5

1-3-2 اهداف جزئی پژوهش.............................................................................................................................. 5

1-4 فرضیه­های پژوهش...................................................................................................................................... 5

1-5 پیش فرض­های پژوهش.............................................................................................................................. 6

1-6 محدودیت­های پژوهش................................................................................................................................ 6

1-6-1 محدودیت­های محقق خواسته............................................................................................................... 6

1-6-2 محدودیت­های غیر قابل کنترل ............................................................................................................ 6

1-7 تعریف واژه­ها و اصطلاحات کلیدی............................................................................................................. 7

1-7-1 تعاریف نظری.......................................................................................................................................... 7

1-7-1-1پیش پرش........................................................................................................................................... 7

1-7-1-2 پرش عمودی...................................................................................................................................... 7

1-7-1-3 کوفتگی عضلانی تأخیری ................................................................................................................ 7

1-7-1-3-1تقلا................................................................................................................................................. 7

1-7-2تعاریف عملیاتی....................................................................................................................................... 7

1-7-2-1 پیش پرش.......................................................................................................................................... 7

1-7-2-2 پرش عمودی...................................................................................................................................... 7

1-7-2-3 کوفتگی عضلانی تأخیری.................................................................................................................. 7

1-7-1-3-1 تقلا................................................................................................................................................ 7

1-8 قلمرو تحقیق................................................................................................................................................ 8

 عنوانصفحه

 فصل دوم: مبانی نظری و ادبیات پیشینه

مقدمه................................................................................................................................................................... .9

2-1 مبانی نظری پژوهش .................................................................................................................................. 10

2-1-1 دستگاه­های انرژی .................................................................................................................................. 10

2-1-2 انواع انقباض عضلانی در فعالیت­های ورزشی ...................................................................................... 11

2-1-2-1 انقباض هم­ طول ............................................................................................................................... 11

2-1-2-2 انقباض هم تنش .............................................................................................................................. 11

2-1-3 توان ........................................................................................................................................................ 12

2-1-4 پرش عمودی ......................................................................................................................................... 12

2-1-5 عوامل مؤثر بر پرش عمودی .................................................................................................................. 13

2-1-6 روش­های بهبود توان عضلانی................................................................................................................ 13

2-1-7 عوامل مؤثر بر بهبود پرش عمودی ....................................................................................................... 14

2-1-8 تمرینات پلایومتریک ............................................................................................................................ 15

2-1-9 ویژگی فیزیولوژیکی تمرینات پلایومتریک ........................................................................................... 16

2-1-10 ویژگی مکانیکی تمرینات پلایومتریک............................................................................................... 21

2-1-11 طراحی تمرینات پلایومتریک............................................................................................................. 22

2-1-11-1 نوع تمرین .................................................................................................................................... 22

2-1-11-2 حجم تمرین .................................................................................................................................. 22

2-1-11-3 شدت تمرین ................................................................................................................................. 23

2-1-11-4 تعداد جلسات در هفته .................................................................................................................. 23

2-1-12 کوفتگی عضلانی تأخیری .................................................................................................................. 23

2-1-13 انواع کوفتگی عضلانی ........................................................................................................................ 23

2-1- 14 علل بروز کوفتگی عضلانی تأخیری ................................................................................................. 25

2-1-14-1 نظریه اسیدلاکتیک......................................................................................................................... 25

2-1-14-2 نظریه اسپاسم یا تشنج موضعی ................................................................................................... 25

2-1-14-3 نظریه آسیب بافت همبند ............................................................................................................ .26

ب

2-1-14-4 نظریه ترشح آنزیم­ها...................................................................................................................... 26

عنوان صفحه

2-1-14-5 نظریه التهاب ................................................................................................................................. .26

2-1-14-6 نظریه آسیب عضلانی ..............................................................................................................................27

2-1-15 مطالعات و تحقیقات انجام شده در داخل کشور................................................................................ 28

2-1-15-1 مطالعات و تحقیقات انجام شده در داخل کشور در زمینه تمرینات پلایومتریک....................... 28

2-1-15-2 مطالعات و تحقیقات انجام شده در داخل کشور در زمینهکوفتگی عضلانی تأخیری................ 29

2-1- 16مطالعات و تحقیقات انجام شده در خارج کشور.............................................................................. 30

2-1-16-1 مطالعات و تحقیقات انجام شده در خارج کشور در زمینه تمرینات پلایومتریک....................... 30

2-1-16-2 مطالعات و تحقیقات انجام شده در داخل کشور در زمینهکوفتگی عضلانی تأخیری................ 34

2-1-17 نتیجه­گیری از تحقیقات گذشته ........................................................................................................ 35

فصل سوم: روش­شناسی پژوهش

مقدمه..................................................................................................................................................................... 37

3-1 روش پژوهش............................................................................................................................................... 38

3-2 جامعه­ی آماری پژوهش ............................................................................................................................. 38

3-3 حجم نمونه و روش نمونه­گیری ................................................................................................................. 38

3-4 طرح پژوهش................................................................................................................................................ 38

3-5 متغیرهای پژوهش....................................................................................................................................... 39

3-5-1 متغیر مستقل.......................................................................................................................................... 39

3-5-2 متغیر وابسته............................................................................................................................................ 39

3-6 ابزار اندازه­گیری متغییرهای پژوهش........................................................................................................... 39

3-6-1 ابزار مورد استفاده جهت اندازه­گیری ویژگی­های آنتروپومتریکی ......................................................... 39

3-6-2 ابزار مورد استفاده جهت اندازه­گیری پرش عمودی............................................................................... 39

3-6-3 ابزار مورد استفاده جهت اندازه­گیری کوفتگی عضلانی تأخیری........................................................... 39

3-6-4 ابزار مورد استفاده جهت اندازه­گیری تقلا.............................................................................................. 39

3-6-5 دیگر ابزار مورد استفاده........................................................................................................................... 39

3-7 مواد یا موارد اندازه­گیری شده...................................................................................................................... 40

3-7-1 قد............................................................................................................................................................. 40

ج

3-7-2 وزن.......................................................................................................................................................... 40

عنوان صفحه

3-7-3 شاخص توده­ی بدنی.............................................................................................................................. 40

3-7-4 اندازه­گیری میزان پرش عمودی............................................................................................................. 40

3-7-5 اندازه­گیری کیفیت مهارت ایپک و سرویس(آزمون محقق ساخته)..................................................... 41

3-7-6 اندازه­گیری کوفتگی عضلانی تأخیری.................................................................................................... 42

3-7-7 اندازه گیری تقلا......................................................................................................................................................42

3-8 روش اجرای پژوهش.................................................................................................................................... 43

3-9 روش های جمع­آوری داده­ها ...................................................................................................................... 44

3-10 روش­های آماری ....................................................................................................................................... 45

فصل چهارم: یافته­های پژوهش

مقدمه..................................................................................................................................................................... 46

4-1 مقایسه شاخص­های جمعیت­شناسی دو گروه پژوهش ............................................................................ 47

4-2 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث پرش عمودی ........................................................................... 48

4-3 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث کیفیت مهارت اسپک منطقه چهار ........................................ 51

4-4 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث کیفیت مهارت اسپک منطقه دو.............................................. 52

4-5 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث مهارت سرویس ....................................................................... 54

4-6 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث کوفتگی عضلانی تأخیری ....................................................... 55

4-7 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث میزان تقلا................................................................................. 56

4-8 خلاصه فصل ............................................................................................................................................... 57

فصل پنجم: بحث و نتیجه گیری

مقدمه..................................................................................................................................................................... 59

5-1 خلاصه­ای از بیان مسئله و روش اجرای پژوهش........................................................................................ 60

5-2 یافته ها بطور کلی و به تفکیک اهداف پژوهش......................................................................................... 61

5-3 بحث و نتیجه­گیری و مقایسه­ی یافته­های همخوان و ناهمخوان.............................................................. 62

5-3-1 مقایسه شاخص­های جمعیت­شناسی دو گروه پژوهش ....................................................................... 62

5-3-2 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث پرش عمودی....................................................................... 62

5-3-3 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث کیفیت مهارت اسپک منطقه چهار و دو............................ 63

د

5-3-4 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث مهارت سرویس................................................................... 64

عنوان صفحه

 5-3-5 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث کوفتگی عضلانی تأخیری................................................... 65

5-3-6 تحلیل تفاوت گروه­های پژوهش از حیث میزان تقلا............................................................................ 66

5-4 پیشنهادهای عملی حاصل از پژوهش........................................................................................................ 66

5-5 پیشنهادهای کاربردی ................................................................................................................................ 66

5-6 پیشنهادهای مطالعاتی................................................................................................................................ 67

پیوست 1.............................................................................................................................................................. 68

پیوست 2.............................................................................................................................................................. 69

پیوست 3.............................................................................................................................................................. 70

پیوست 4.............................................................................................................................................................. 71

منابع و مآخذ ..................................................................................................................................................... 72

 ه

 فهرست جدول‌ها

عنوان صفحه

جدول 3-1. طرح پژوهش................................................................................................................................... 38

جدول 3-2. مقیاس بورگ................................................................................................................................... 43

جدول4-1. اطلاعات کلی آماری مربوط به خصوصیات جمعیت­شناسی آزمودنی­ها....................................... 47

جدول 4-2. آزمون همسانی ماتریس­های کواریانس باکس برای متغیر پرش عمودی.................................... 48

جدول 4-3. آزمون تحلیل تأثیرات درون گروهی با برقراری شرط کرویت در متغیر پرش عمودی................ 49

جدول 4-4. آزمون فرض تأثیر تغییرات بین گروهی در متغیر پرش عمودی.................................................. 50

جدول 4-5. خلاصه آماره­های مهم تحلیل­های استنباطی پژوهش ................................................................ 58

  فهرست شکل­ها

عنوان صفحه

شکل 3-1. امتیازبندی زمین والیبال................................................................................................................... 41

شکل 4-1. نمودار خطی تغییرات پرش عمودی در 2 نوبت آزمون بر حسب سانتیمتر................................. 50

شکل4-2. نمودار خطی تغییرات مهارت اسپک منطقه 4 در 2 نوبت آزمون.................................................. 52

شکل 4-3. نمودار خطی تغییرات مهارت اسپک منطقه 2 در 2 نوبت آزمون................................................. 53

شکل 4-4 نمودار خطی تغییرات مهارتسرویس در 2 نوبت آزمون............................................................... 54

شکل 4-5 نمودار خطی تغییرات کوفتگی عضلانیتأخیری در 8 هفته آزمون............................................... 56

شکل 4-6. نمودار خطی تغییرات میزان تقلا در 8 هفته آزمون....................................................................... 57

 ز

 فصل اول

طرح پژوهش

 مقدمه

نیرو و توانایی پا­ها در دویدن، جهیدن و یا پریدن در بیشتر رشته­های ورزشی مهم است، ولی این نکته در برخی از آن­ها اهمیت مضاعف می­یابد. برای مثال در والیبال که توانایی پریدن جفت پا سهم بسیار زیادی در کسب پیروزی دارد. پلایومتریکتمرینیاستکهبر افزایشتواناییفرددرآمیختنسرعتوقدرتتکیهدارد. پلایومتریکمکانیزمیرابهوجودمی­آوردکهبوسیلهآنورزشکارمی­تواندشروعسریع­تر،تغییرجهتیتندتر وشتابیبیشتر داشتهباشدکه این امر سبب بهبودسرعتحرکتمی­شود.

ازآنجاکهتمریناتپلایومتریک،جدیدومؤثرمی­باشند،جایگاهخودرادربرنامهتمرینیبسیاریاز رشته­هایورزشیکهبهنحویباسرعتوپرش­هاارتباطدارند،پیدانمودهاست. در این پژوهش در صورت مشخص شدن نقش پیش پرش در ارتفاع پرش عمودی، می­توان بر اساس یافته­ها نسبت به معرفی تکنیک برتر پریدن اقدام نمود. در این صورت، دانشی مهیا می­شود تا مربیان بتوانند به نحو مطلوب­تری برایآمادهساختن هرچهبهتر ورزشکارانحرفه­ایخود اقدام کنند.

 1-1. شرح و بیان مسئله­ی پژوهشی

پریدنبالاتر همیشه یکی از آرزوهای بشر بوده است. در بسیاری از ورزش­ها ، پرش در جهات مختلف از اهمیت زیادی برخوردار است. در اکثر بازی­های توپی(والیبال، فوتبال، هندبال، بسکتبال) و برخی بازی­های غیر توپی (ورزش­های رزمی، ژیمناستیک، و شیرجه) که در برگیرنده­ی انقباض­های برون­گرا[1] و درون­گرا[2] هستند و بعد از هر انقباض برون­گرا، یک انقباضدرون­گرا در عضلات درگیر حرکت به وجود می­آید، توانایی پرش جفت پا نقش تعیین کننده­ای دارد(1). پریدن در اجرای بسیاری از مهارت­های ورزشی از جمله پرش ارتفاع، ریباند و سد کردن در بسکتبال و اسپک زدن و دفاع در والیبال حیاتی است. هماهنگی حرکت و سرعتانتقال نیرو توسط مفاصل و عضلات مچ پا، زانو و ران مهمترین مشخصه­های اجرای پرش عمودی هستند (46).

امروزه والیبال به یکی از مهمترین و گسترده­ترین ورزش­ها در جهان تبدیل شده است و حضور در این ورزش به مهارت­های جسمانی و اجرا نیاز دارد که اغلببه توانایی­های فردی در پرش و فرود بستگی دارد. برای مثال، طبق تحلیل انجام شده از بازی والیبالیست­های زن، هر بازیکن در هر گیم از بازی به طور میانگین 22 پرش انجام می­دهد. این پرش­ها به انواع پرش­های تک پا با پای راست و یا چپ و پرش به صورت جفت پا تقسیم می­شوند. در پژوهش فوق، گزارش شده است که 84 درصد پرش­های حمله­ای به صورت جفت پا و 16 درصد بقیه به صورت تک پا انجام شده است. همچنین حدود 44 درصد پرش­های دفاعی به صورت جفت پا و بقیه به صورت تک پا انجام شد (87).در والیبال، پریدن یک حرکت انفجاری است که در آن دو عامل قدرت و سرعت عضلات درگیر؛ و تکنیک پرش مناسب ایفای نقش می­کنند. در این میان تکنیک پرش نسبت به قدرت و سرعت از اهمیت بیشتری برخوردار است. تکنیک صحیح پریدن دارای دو بخش اساسی است: 1) حرکت­های پیش از پرش و 2) حرکات حین پرش. تحقیقاتنشان داده است که پرش به همراه پیش پرش بهتر از پرش درجاست (66).

پرش عمودی یکی از مهارت­های ضروری برای موفقیت اجرای ورزشکار در انجام پاس پرشی، سرویس پرشی، دفاع و اسپک والیبالیست­ها می­باشد که موفقیت ورزشکار فقط در زیاد پریدن نیست بلکه رسیدن به حداکثر ارتفاع پرش در کوتاه­ترین زمان ملاک است. یک مسابقه­ی والیبال تا 5 ست بازی می­شودیعنی یک مسابقه حدود 90 دقیقه طول می­کشد که در این زمان یک بازیکن حدود 250 تا 300 حرکت انفجاری را توسط عضلات پا اجرا می­کند (43). بنابراین برای افزایش میزان پرش عمودی تلاش­های بسیاری انجام شده و در این راستا روش­های تمرینی زیادی ابداع شده است که یکی از آنها تمرینات پلایومتریک[3] است. تمرینات پلایومتریک بهعنوان روشی برای بهبود توان انفجاری شناخته شده است (10). پلایومتریکنوعیتمرینجسمانیاستکهباهدفویژهورزشیبرایافزایشتوانیاقدرتانفجاریانجاممی­شودوورزشکارراقادرمی­سازد حداکثرقدرترادرحداقلزمانبکارگیرد. برخلافگذشتگان،ازایننوعتمریننباید انتظاراتغیرمعقولداشت.پلایومتریکبهورزشکارنیرویخارقالعاده نمی­دهدولیقدرتانفجاریعضلاتراتقویتمی­کند (32).تمرینات پلایومتریک آن دسته از فعالیت­هایی هستندکه به عضله اجازه می­دهند تا در کوتاه­ترین زمان ممکن به حداکثر نیروی انفجاری دست یابد. از نظر اجرایی حرکت پلایومتریک شامل یک حرکت سریع و قدرتمند با استفاده از پیش پرش یا کشش قبل از حرکت است که با استفاده از نیروی رفلکسی-کششی اجرا می­شود. هدف تمرینات پلایومتریک افزایش توان حرکات اجرا شده با استفاده از اجزای الاستیک طبیعی عضله (تاندون­ها) و رفلکس کششی است (75). بسیاری از فعالیت­های ورزشی و بدنسازی (مانند تمرینات پلایومتریک) نیازمند فرود از پرش­ها است که منجر به بازگشت نیرو بهبدن می­شود و می­تواند احتمال آسیب پذیری را افزایش دهد (28).

هر چند نشان داده شده است که تمرینات پلایومتریک متغیرهای اجرا را بهبود می­بخشند، اما پتانسیل ایجادآسیب را هم دارند. بخصوص وقتی که ورزشکاران تحت تمرینات جدید یا فشار تمرین قرار می­گیرند. قرار گرفتن در معرض تمرینات جدید بخصوص در تمرینات برون­گرا، تولید نیرو در سیستم اسکلتی- عضلانی را افزایش می­دهد و می­تواند منجر به کوفتگی عضلانی تأخیری[4] شود.با وجود این­که استفاده از تمرینات پلایومتریک منجر به افزایش ارتفاع پرش عمودی می­شود اما امکان ایجادکوفتگی عضلانی و آسیب متعاقباین گونه تمرینات نشان داده شده است (90).

طبق تحقیق هرمن و همکاران پیش پرش موجب افزایش ارتفاع پرش می­شود (52). در این پژوهش تمرکز بر روی حرکات قبل از پرش است و محقق سعی خواهد نمودکه به سؤالات زیر پاسخ دهد: 1) آیا پیش پرش باعث افزایش پرش عمودی می­شود یا خیر؟ 2) آیا پیش پرش باعث بهبود مهارت­های والیبال (اسپک و سرویس) می­شود؟ 3) آیا تمرین با پیش پرش باعث افزایش کوفتگی عضلانی تأخیری می­شود؟

 1-2. ضرورت و اهمیت پژوهش

امروزه ورزش در سطح جهان چنان پیشرفت کرده است که رقابت بین نخبگان تنها بر سر صدم­های ثانیه، میلی­مترها و امتیازات جزیی است. ورزشکاران حرفه­ای برای پیشی گرفتن از سایرین برنامه­های تمرینی خود را با دقت فراوان تنظیم کرده و از هیچ نکته­ی ریز و جزیی در طراحی آن چشم­پوشی نمی­کنند. این امر سبب شده است ورزشکاران بتوانند با تمرینات کم مشقت­تر و صرف زمان کم­تر به رکوردهای بهتری دست یابند (8). میزان پرش عمودی در ورزش والیبال که بسیاری از مهارت­های آن با پریدن و جهیدن به سمت بالا همراه است، نقش تعیین کننده­ای دارد. پرش عمودی به عنوان یک عامل پیش بینی کننده موفقیت در ورزش­های قدرتی، سرعتی بکار گرفته می­شود. در والیبال که ضربه زدن به توپ در ارتفاع بالا مهم است، توانایی پرش یک عامل اساسی به شمار می­رود. دریافت کننده یک پاس در فوتبال، اسپکر در والیبال و بازیکن ریباندر بسکتبال، همگی در صورتی که ارتفاع پرش خود را افزایش دهند، مؤثرتر بازی خواهند کرد (18). تا قبل از دهه شصت میلادی معمولاً بدنسازی محدود به کار با وزنه برای افزایش قدرت یا سرعت بود. اما از آن به بعد تمرینات با وزنه تنها پیش در آمدی برای تمرینات اصلی توانی محسوب می­شدند. در این زمان برای پر کردن فاصله بین تمرینات قدرتی، سرعتی، گسترش توان انفجاری، تمریناتی به نام پلایومتریک مطرح شد. پلایومتریک واژه­ای مرکب از دو بخش "پلایو" به معنی بیشتر و "متریک" به معنی اندازه­گیری، ارزیابی ساخته شده است. بنابراین پلایومتریک میزان بیشتر یا در واقع بهبود و توسعه بیشتر معنی می­دهد (1). آنچه درباره این تمرینات نباید نادیده گرفته شود، اثرات جانبی آن شامل کوفتگی عضلانی تأخیری و امکان بروز آسیب­دیدگی است. کوفتگی عضلانی تأخیری و آسیب دیدگی دلایلی برای بکار نگرفتن این تمرینات محسوب می­شوند (7). تمرینات پلایومتریک با ترس از آسیب­دیدگی و کوفتگی عضلانی که به دلیل نوع انقباض تمرینات و نیروی عکس العمل زمین به وجود می­آید، همراه شده است. بیشتر آسیب­های ناحیه­ی کمر و مینیسک زانو، التهاب تاندون کشکک، کشیدگی تاندون آشیل، کشیدگی فاشیای کف پایی، شکستگی فشاری مهره­ها و التهاب مفاصل که به دلیل حرکات بالستیک پشت سر هم تمرینات پلایومتریک است، مشاهده شده­اند.تمرینات پلایومتریک با عکس العمل زیاد زمین ( 4 تا 7 برابر وزن بدن) همراه هستند که کاهش این اثرات و پیشگیری از آن­­ها ضروری به نظر می­رسد (92). ازآنجا که پرش عمودی در بسیاری از ورزش­ها بخصوص والیبال بسیار اهمیت دارد، در صورتمشخص شدن نقشپیش پرش در بهبود ارتفاع پرش و کیفیت مهارت اسپک، می­توان بر اساس یافته­های تحقیق نسبتبه معرفی تکنیک برتر اقدام نمود و به شیوه­ی مؤثرتری برای آموزش اسپک در والیبال اقدام نمود.

[1].Eccentric

[2] .Concentric

[3] .Plyometric

[4] .DOMS= Delayed Onset Muscle Soreness

بررسی تأثیر عناصر آمیخته بازاریابی ((4P بر افزایش فروش و سهم بازار خارجی در شرکت لبنیاتی پگاه گلپایگان

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده ........................................................................................................................ 1

فصل اول : کلیات تحقیق............................................................................................. 2

مقدمه ......................................................................................................................... 3

1-1- بیان مساله.......................................................................................................... 4

1-2-اهمیت و ضرورت تحقیق..................................................................................... 6

1-3-اهداف تحقیق...................................................................................................... 7

1-4- اهداف تحقیق ................................................................................................... 7

1-5- فرضیه اصلی پژوهش ........................................................................................ 8

فصل دوم : مبانی نظریتحقیق........................................................................................ 9

مقدمه ........................................................................................................................ 10

2-1- بازاریابی چیست ؟ ........................................................................................... 10

2-2-بازاریابی بین المللی............................................................................................ 11

2-3-تعریف محصول................................................................................................. 12

2-4-عوامل موثر در تطبیق کالاها با بازارهای گوناگون................................................... 13

2-5-برنامه ریزی....................................................................................................... 16

2-6-کاربردها............................................................................................................ 17

2-7- بسته بندی ....................................................................................................... 17

2-8-سیاستهای ضمانت و خدمت................................................................................ 20

2-9-ضمانت کالا....................................................................................................... 20

2-10- خدمات کالا .................................................................................................. 21

2-11-منحنی عمر کالا............................................................................................... 22

2-12-استرانژیهای طراحی و ساخت........................................................................... 24

2-13-طراحی و ساخت............................................................................................. 25

2-14-قیمت............................................................................................................. 27

2-15-استراتژیهای قیمت گذاری................................................................................. 33

2-16-تعیین قیمت.................................................................................................... 34

2-17- مفهوم تبلیغات ............................................................................................... 35

2-18-استراتژیهای تبلیغات بین المللی........................................................................ 39

2-19-فروش شخصی................................................................................................ 41

2-20-توزیع............................................................................................................. 42

2-21-واسطه های بین المللی..................................................................................... 45

2-22-توزیع فیزیکی.................................................................................................. 46

2-23-انبار کردن....................................................................................................... 47

2-24- کنترل موجودی .............................................................................................. 47

2-25-نظام اطلاعاتی.................................................................................................. 48

2-26- تحقیقایت بازاریابی ........................................................................................ 48

2-27-سهم بازار........................................................................................................ 49

2-28-فروش در بازارهای خارجی.............................................................................. 51

2-29-برنامه بازاریابی................................................................................................ 52

2-30- سازمان دهی بازاریابی بین المللی .................................................................... 52

2-31-بخش دوم : شرکت پگاه گلپایگان...................................................................... 53

2-32-پیشینه تحقیق................................................................................................... 57

فصل سوم : روش شناسی پژوهش.............................................................................. 62

مقدمه ........................................................................................................................ 63

3-1- روش تحقیق ................................................................................................... 63

3-2- جامعه آماری ................................................................................................... 63

3-3-نمونه آماری....................................................................................................... 64

3-4-ابزار گردآوری اطلاعات...................................................................................... 65

3-5-تکنیک های تجزیه.............................................................................................. 68

فصل چهارم: تجزیه و تحلیل دادهها............................................................................ 70

مقدمه ........................................................................................................................ 71

4-1- اطلاعات ویژگی های عمومی پاسخ دهندگان ...................................................... 71

4-2-معنی داری رابطه میانگین سوالات فرعی تحقیق ................................................... 76

4-3-رتبه بندی متغیرها............................................................................................... 80

4-4-آزمون تی برای دو نمونه مستقل ......................................................................... 81

4-5- آزمون تحلیل واریانس تک عاملی و توکی .......................................................... 81

فصل پنجم : نتیجه گیری وپیشنهادها............................................................................ 82

مقدمه ........................................................................................................................ 83

5-1-نتایج ویژگی های عمومی.................................................................................... 83

5-2- نتایج آزمون فریدمن ......................................................................................... 83

5-3-آزمون تی ......................................................................................................... 84

5-4-نتایج آزمون تی برای دو نمونه مستقل ................................................................. 84

5-5- پیشنهادات برآمده از نتایج آماری ....................................................................... 84

5-6- محدودیت های تحقیق ..................................................................................... 85

5-7- پیشنهادات در ارتباط با تحقیقات آینده ............................................................... 86

پیوستها...................................................................................................................... 87

فهرست منابع و مراجع................................................................................................ 97

چکیده انگلیسی..........................................................................................................................101

 فهرست جداول

جدول 2-1- عوامل قابل کنترل و غیرقابل کنترل در فرایند بازاریابی ............................... 11

جدول 2-2- ابزار تبلیغات و ارتباطات بازاریابی .......................................................... 36

جدول 4-1- فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب جنسیت ................................................ 72

جدول 4-2- فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب سن ...................................................... 73

جدول 4-3- فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب مدرک ................................................... 74

جدول 4-4- فراوانی پاسخ دهندگان بر حسب رشته تحصیلی ....................................... 75

جدول 4-5- آزمون تی تک نمونه ای افزایش فروش خارجی ....................................... 76

جدول 4-6- آزمون تی تک نمونه ای افزایش سهم بازار ............................................... 76

جدول 4-7- آزمون تی تک نمونه ای افزایش فروش خارجی ....................................... 77

جدول 4-8- آزمون تی تک نمونه ای افزایش سهم بازار خارجی ................................... 77

جدول 4-9- آزمون تی تک نمونه ای افزایش فروش ................................................... 78

جدول 4-10- آزمون تی تک نمونه ای افزایش سهم بازار خارجی ................................ 78

جدول 4-11- آزمون تی تک نمونه ای افزایش فروش فروش خارجی .......................... 79

جدول 4-12- آزمون تی تک نمونه ای افزایش سهم بازار خارجی ................................ 79

جدول 4-13- رتبه بندی متغیرهای افزایش فروش خارجی .......................................... 80

جدول 4-14- رتبه بندی متغیرهای افزایش سهم بازار .................................................. 80

فهرست اشکال

شکل 2-1- سه سطح مختلف محصول ........................................................................ 12

شکل 2-2- فروش و سود در منحنی عمر کالا از تولد تا مرگ ...................................... 22

شکل 2-3- مراحل عمده در ایجاد محصول ................................................................. 27

شکل 2-4- سیستم ارتباطات بازاریابی ........................................................................ 35

شکل 2-5- اجزاء فرایند ارتباط .................................................................................. 37

شکل 2-6- استراتژی رانش ....................................................................................... 40

شکل 2-7- استراتژی کشش ...................................................................................... 40

شکل 2-8- خط مشی های ورود به بازار خارجی ........................................................ 52

چکیده

در جهان امروز شرکت ها برای رسیدن به فروش و سود بالاتر با یکدیگر به رقابت می پردازند. لزوم توجه به آمیخته بازاریابی در شرکت ها برای افزایش فروش به خصوص در شرکت پگاه گلپایگان امری حیاتی می باشد. در یک ساختار رقابتی، بازار بیش از هر چیز آگاهی و شناخت مدیریت از نظرات و خواست مشتری و ارزیابی نحوه بهره گیری از آمیخته بازاریابی در بازار به منظور دستیابی به مقدار مشخصی از فروش و اندازه سهم بازار موردنظر است.

در این پژوهش محقق بدنبال بررسی تأثیر بکارگیری عناصر آمیخته بازاریابی بر افزایش فروش از دیدگاه اساتید و مدیران نمایندگی های فروش است و اولویت تأثیرگذاری هر یک از عناصر آمیخته بازاریابی بر افزایش فروش می باشد.

روش این تحقیق از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش تحقیقی توصیفی- پیمایشی می باشد. این پژوهش از روش میدانی (توصیفی-پیمایشی) برای جمع آوری اطلاعات استفاده کرده است.

نتیجه این تحقیق حاکی از آن است که، آمیخته بازاریابی نقش به سزائی در افزایش فروش و سهم بازار شرکت لبنیاتی پگاه در بازار خارجی دارد و مهم ترین آمیخته بازاریابی، آمیخته محصول می باشد که می توان با پرداختن به مشخصه های محصول اعم از کیفیت، بسته بندی وغیره باعث افزایش فروش و سهم بازار شرکت لبنیاتی پگاه گلپایگان در بازار خارجی گردید.

واژه های کلیدی: آمیخته بازاریابی، فروش، سهم بازار، شرکت لبنیاتی پگاه گلپایگان؛

فصل اول:

کلیات پژوهش

مقدمه

تعاریف گوناگونی برای بازاریابی بیان شده است ، مانند گروهی از فعالیت های تجاری وابسته، پدیده ای بازرگانی، فرایندی اقتصادی، فرایند مبادله یا انتقال مالکیت محصولات، فرایند تعدیل عرضه و تقاضا و بسیاری معانی دیگر. هر کدام از این تعاریف بیان کننده گوشه ای از فعالیت های بازاریابی است، ولی تعریف کامل آن و منطق بر گرایش بازاریابی جدید نیست. امروزه صاحبنظران، بازاریابی را فرایند ارضای نیازها و خواسته های بشر تعریف می کنند. به نظر فیلیپ کاتلر، برجسته ترین صاحب نظر در این رشته، بازاریابی عبارت است از: فعالیتی انسانی در جهت ارضای نیازها و خواسته ها از طریق فرایند مبادله (روستا و همکاران، 1378، ص: 7).

امروزه شاهد آن هستیم که سازمان ها و شرکت های تجاری با رقابت روافزون اعم از رقابت های داخلی و خارجی در زمینه افزایش فروش و دستیابی به سهم بیشتری از بازار مواجه هستند. کارخانه ارج تا مرز تعطیلی به پیش رفته است، کفش ملی اقدام به کوچک سازی گسترده نموده است، صنعت نساجی و کفش کشور در رقابت با رقبای چینی قافیه را باخته اند. در همین وضعیت می بینیم که برخی شرکت ها از این مبارزه سرفراز بیرون آمده اند. گروه صنعتی انتخاب کار خود را از یک کارگاه کوچک تولید ماشین لباسشویی (دوقلوی حایر) کار خود را شروع کرده و اکنون تبدیل به یک گروه صنعتی بزرگ با نام های تجاری اسنوا، حایر، دوو و تکنوگاز شده است. آنچه در این بین حائز اهمیت است بازاریابی و برنامه ریزی استراتژیک بازاریابی از طریق به کارگیری عوامل آمیخته بازاریابی می باشد. به عبارتی عواملی نظیر محصول، قیمت، کانال، توزیع و ترویج نقش اساسی در افزایش فروش و اندازه سهم بازار محصولات شرکت ها در بین رقبا دارند که متأسفانه در شرکت ها و موسسات تجاری ایران کمتر به این مسأله توجه شده است. علت این امر نیز تا حدی روشن است. این مؤسسات برخلاف شرکت های مطرح و یا فعال در بازارهای مطرح دنیا دیدگاه علمی و دقیق و صحیحی نسبت به مدیریت بازاریابی ندارند. لذا در مجموع، کشور ما سهم کوچکی از بازار را در بین رقبا به خود اختصاص می دهد. در زمینه بازار داخلی نیز همین وضعیت مشاهده می شود. برخی از شرکت ها و مؤسسات به دلیل سابقه تولید محصول خاص و انحصاری و تقاضای بیش از حد بازار به محصول آن ها نیازی به شیوه های علمی و نوین مدیریت بازاریابی را احساس نکرده اند و لذا با تغییر شرایط بازار دچار مشکل شده اند. برخی از این شرکت ها، هنوز هم به روش های سنتی و غیرعلمی فروش ادامه داده و بر همان اساس به تولید و توزیع و قیمت گذاری اقدام می نمایند .

1-1- بیان مسأله

در جهان امروز شرکت ها برای رسیدن به فروش بیشتر و کسب سود بالاتر با یکدیگر به رقابت می پردازند. لزوم توجه به آمیخته بازاریابی در شرکت ها برای افزایش فروش به خصوص در شرکت پگاه گلپایگان و نیز ادامه فعالیت شرکت امری حیاتی می باشد. در یک ساختار رقابتی بازار بیش از هر چیز مستلزم آگاهی و شناخت مدیریت از نظرات و خواست مشتری و ارزیابی نحوه بهره گیری از آمیخته بازاریابی در بازار به منظور دستیابی به مقدار مشخصی از فروش و اندازه سهم بازار موردنظر است و رمز موفقیت در این زمینه نیازمند استفاده هوشمندانه از نتایج تحقیقات بازاریابی است(علی میرزایی،1383 ص: 4)

سهم بازار غالباً با سودآوری است و نسبت عملکرد شرکت نسبت به سایر رقبا را می توان با استفاده از میزان فروش و سهمی که شرکت از یک کالا یا محصول در بازار به خود اختصاص می دهد محاسبه نمود. به همین جهت شرکتها بدنبال افزایش فروش خود در مقایسه با رقبا هستند ولی با این وجود در شرکت پگاه گلپایگان به تأثیر بکارگیری عناصر آمیخته بازاریابی و رعایت اصول کلی در آن توجه کمتری شده است.

با توجه به تحقیقات بعمل آمده، بازاریابی از اهمیت خاصی در مشخص کردن وضعیت شرکت در بازار هدف و همچنین جلب مشتریان برخوردار است در واقع یکی از عوامل مهم و تعیین کننده در حفظ و یا افزایش فروش شرکت آمیخته بازاریابی است .

به عبارت بکارگیری آمیخته بازاریابی باعث اجازه دادن به سازمانها و شرکت ها برای ایجاد و بکارگیری مزیت رقابتی در محیط بازار می شود (کولیر، 1991) .

آمیخته بازاریابی در برنامه استراتژیک بازار مورد استفاده قرار می گیرد، چرا که تصور می شود که این مدل به اندازه کافی انعطاف پذیر بوده و می تواند در شرکت ها و موسسات تجاری مختلف بکار گرفته شود تا اهداف بازاریابی شرکت محقق گردد. به عبارت دیگر کمک می کند تا شناخت کامل از بازار به دست آید و در نتیجه آن امتیازات در بالا بردن فروش و اندازه سهم بازار کسب شود. فروش شرکت می تواند با تغییر متغیرهایی که به عنوان عناصر بازاریابی مشهور هستند تغییر پذیرند. مثلاً با تغییر ویژگی های محصول نظیر بهبود کیفیت محصول، بسته بندی و یا طراحی می توان ارزش بیشتری برای مشتریان ایجاد نمود و یا اگر قیمت ها با توجه به میزان تقاضا انعطاف پذیری داشته باشد با کاهش قیمت فروش بالا خواهد رفت و به همان نسبت میزان درآمد حاصل از فروش محصولات افزایش می یابد .

با افزایش توزیع کنندگان و کانال های توزیع و با بهینه کردن وضعیت و سرعت توزیع ، بر فروش و اندازه سهم بازار شرکت افزوده می شود .

در این پژوهش نیز محقق معتقد است که شرکت پگاه گلپایگان از قاعده شرکتهای تجاری مستثنی نبوده و به عبارتی تمامی موارد در تولید و بازاریابی محصولات آن شرکت نیز مصداق خواهد داشت. حال با توجه به افزایش شرایط رقابتی بازار و احتمال مواجه شدن با تبعات پیوستن به سازمان تجارت جهانی با تعریف این پروژه محقق بدنبال آن است که به بررسی تأثیر بکارگیری عناصر آمیخته بازاریابی بر افزایش فروش از دیدگاه اساتید، مدیران و نمایندگی های فروش بپردازد و اولویت تأثیرگذاری هر یک از عناصر آمیخته بازاریابی را بر افزایش فروش مورد مطالعه قرار دهد.

1-2- اهمیت و ضرورت تحقیق

با تغییر ساختار صنعت و حضور شرکت های رقیب قدرتمند نیاز به اتخاذ مفاهیم نوین کاملاً ضروری می نماید. دیگر فروش محصولات به سادگی گذشته نمی باشد . فضای بازار انحصاری شکسته شده و رقابت جایگزین آن شده است. در این فضا رقبا برای دست یابی به افزایش سهم بیشتری از بازار با هم دست و پنجه نرم می کنند. در چنین شرایطی شرکتی موفق تر عمل می نماید و می تواند فروش بیشتری داشته باشد که بتواند پارامترهای موثر بر خواست و نیاز مشتریان را تشخیص داده و آن را برآورد نماید. لذا دیگر شرکت ها نمی توانند بدون تغییر در نگرش مدیریتی و بدون استفاده بهینه از عناصر آمیخته بازاریابی به صورت موفق عمل نمایند .

در خصوص تأثیر عوامل آمیخته بازاریابی بر فروش تحقیقات متعددی صورت گرفته است. این تحقیقات هم به صورت کلی به عناصر آمیخته بازاریابی مانند قیمت، محصول، ترویج و کانال توزیع مرتبطه است و هم به محرک های زیر مجموعه این عناصر می پردازند .

بر این اصل و به دلیل اهمیت این موضوع، محقق بر آن شد تا تحقیق خود را در این زمینه بر روی شرکت پگاه گلپایگان انجام داده و نتایج بدست آمده را در اختیار محققان آینده برای تحقیقات بیشتری و اکمل تر قرار دهد .

1-3- تعاریف نظری و عملیاتی تحقیق

بازاریابی: بازاریابی فرآیند برنامه­ریزی و تحقق یک ایده قیمت گذاری، تبلیغات و توزیع کالا، خدمت و یا عقاید و اندیشه ها است.

بازاریابی بین المللی: در ساده ترین وجه عبارت است از اجرای یک و یا چند مورد از فعالیتهای بازاریابی از این سو به آن سوی مرزهای ملی یک کشور.

محصول: عبارت است از هرچه که بتوان به بازار جهت جلب توجه، خرید، استفاده یا مصرف ارائه نمود و ممکن است خواسته و یا نیازی را بتواند برآورده کند.

قیمت: از نظرلغوی یعنی سنجش، ارزیابی، اندازه و معیار. قیمت در بازار عبارت است از ارزش مبادله‌ای کالا و خدمت که به صورت واحد پول بیان می‌شود

ترفیع (تبلیغات): به طور کلی ایجاد ارتباط با مشتری جهت مطلع کردن و تأثیرگذاری بر روی نگرش و رفتار وی را تبلیغات گویند.

توزیع: یا لجستیک کالا انتقال کالاها چه از

عوامل اجتماعی مرتبط با عدم تشخیص به موقع بیماری فنیل کتونوری93(PKU) و پیامدهای اجتماعی آن بر خانواده بیماران در شهر تهران

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده:1

مقدمه:2

فصل اول- 5

کلیات- 5

1-1 مقدمه6

1ـ2ـ بیان مسأله6

1-3- ضرورت تحقیق- 7

1-4- اهمیت تحقیق- 8

1-5- اهداف تحقیق:10

هدف اصلی:10

اهداف فرعی:10

1-6- فرآیند تاریخی پدیده مورد بررسی:10

فصل دوم12

پیشینه، مبانی و چارچوب نظری تحقیق- 12

2-1- مقدمه13

2-2- پیشینه­ی تحقیق- 13

2-3- مبانی نظری (عوامل اجتماعی و سلامت)13

2-3-1- نهاد (ساخت و روابط خانوادگی)13

2-3-2-طبقه­ی اجتماعی- 15

2-3-3- حمایت اجتماعی 17

2-3-4- استرس و اضطراب ناشی از بیماری- 19

2-3-5- بیماری مزمن و مشکلات اجتماعی- 20

فرضیه­های تحقیق:22

مدل تحلیلی- 23

2-3-7- مفهوم پیشگیری از بیماری و انواع آن24

2-4- مبانی نظری- 27

2-4-1- امیل دورکیم- 28

2-4-2- تالکوت پارسونز29

2-4-3- ماکس وبر31

فصل سوم34

روش تحقیق- 34

3-1- مقدمه35

3-2- تعریف مفهومی و عملیاتی- 35

3-2-1-افسردگی و غمگینی- 35

3-2-2-فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 36

3-2-3-احساس ناتوانی نسبت به همسالان37

3-2-4-احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار37

3-2-5-اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 38

3-2-6-مشکلات ناشی از درمان38

3-3-ابزار جمع آوری داده ها:39

3-4- اعتبار یا قابلیت اعتماد ابزار اندازه گیری:41

3-5- پایایی ابزار اندازه­گیری:41

3-6- جامعه آماری:43

3-7- حجم نمونه:43

3-8- شیوه­ی نمونه گیری:43

3-9- تکنیک‌های مورد استفاده در تجزیه و تحلیل داده‌ها:44

3-9-1-ضریب همبستگی پیرسون:44

3-9-2-رگرسیون چندگانه:45

3-10-محدودیت و مشکلات تحقیق- 45

3-11- خلاصه فصل- 45

فصل چهارم46

یافته های تحقیق- 46

4-1- مقدمه47

4-2- یافته­های جمعیت شناختی- 47

4-2-1- جنس بیمار47

4-2-2- سن بیمار48

4-2-3- تحصیلات بیمار50

4-2-4- وضع شغلی بیمار51

4-2-5- درآمد بیمار52

4-2-6- سن پدر54

4-2-7- تحصیلات پدر56

4-2-8- وضع شغل پدر57

4-2-9- درآمد پدر59

4-2-10- سن مادر61

4-2-11- میزان تحصیلات مادر62

4-2-12- وضع شغل مادر63

4-2-13- درآمد مادر64

4-2-14- وضعیت در حال حاضر والدین- 65

4-2-15- نسبت خویشاوندی والدین- 66

4-3- یافته­های توصیفی- 68

4-3-1- گویه­های میزان افسردگی و غمگینی- 68

4-3-2- گویه­های میزان فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 69

4-3-3- گویه­های میزان احساس ناتوانی نسبت به همسالان70

4-3-4- گویه­های میزان احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار71

4-3-5- گویه­های میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 72

4-3-6- گویه­های میزان مشکلات ناشی از درمان73

4-3-7- گویه­های میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 74

4-4- یافته‌های تبیینی(آزمون فرضیه‌ها)76

آزمون فرضیه‌ها81

جنس و افسردگی و غمگینی- 81

جنس و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 82

جنس و احساس ناتوانی نسبت به همسالان82

جنس و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار83

جنس و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 83

جنس و مشکلات ناشی از درمان84

سن و افسردگی و غمگینی- 85

سن و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 85

سن واحساس ناتوانی نسبت به همسالان86

سن و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار86

سن و مشکلات ناشی از درمان87

سن و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 88

قشر اجتماعی و افسردگی و غمگینی- 88

قشر اجتماعی و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 89

قشر اجتماعی و احساس ناتوانی نسبت به همسالان90

قشر اجتماعی و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار90

قشر اجتماعی و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 91

قشر اجتماعی و مشکلات ناشی از درمان91

قشر اجتماعی و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 92

نسبت خویشاوندی والدین و افسردگی و غمگینی- 93

نسبت خویشاوندی والدین و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 93

نسبت خویشاوندی والدین واحساس ناتوانی نسبت به همسالان94

نسبت خویشاوندی والدین و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار94

نسبت خویشاوندی والدین و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 95

نسبت خویشاوندی والدین و مشکلات ناشی از درمان95

نسبت خویشاوندی والدین و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 96

تعداد فرزندان مبتلا و افسردگی و غمگینی- 97

تعداد فرزندان مبتلا و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 97

تعداد فرزندان مبتلا واحساس ناتوانی نسبت به همسالان98

تعداد فرزندان مبتلا و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار98

تعداد فرزندان مبتلا و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 99

تعداد فرزندان مبتلا و مشکلات ناشی از درمان99

تعداد فرزندان مبتلا و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 100

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و افسردگی و غمگینی- 101

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 101

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی واحساس ناتوانی نسبت به همسالان102

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار102

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 103

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و مشکلات ناشی از درمان103

میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 104

فصل پنجم- 109

نتیجه­گیری و پیشنهادات- 109

5-1- مقدمه110

5-2- نتیجه­گیری بر اساس یافته­های توصیفی- 110

5- 3- بحث و نتیجه گیری- 113

5-4- پیشنهادات:120

فهرست منابع:121

پیوستها - پرسشنامه124

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 1-1- مقایسه بیماران در کشورهای مختلف (دلیلی، 1393: 9)9

جدول 2-1- وضعیت برخی از شاخصهای بهداشتی و اقتصادی اجتماعی در جهان17

نمودار 2-1- مدل ارتقای سلامت و سطوح پیشگیری- 26

جدول2-3- چارچوب نظری- 33

جدول 3-1- 36

جدول 3-2- 36

جدول 3-3- 37

جدول 3-4- 37

جدول 3-5- 38

جدول 3-6- 39

جدول شماره3-7:میزان آلفا کرونباخ گویه ها42

جدول 4-1: توزیع فراوانی و نسبی براساس جنس بیمار47

جدول 4-2: توزیع فراوانی و نسبی براساس سن بیمار48

جدول 4-3 : توزیع فراوانی و نسبی براساس تحصیلات بیمار50

جدول 4-4: توزیع فراوانی و نسبی براساس وضع شغلی بیمار51

جدول 4-5 : توزیع فراوانی و نسبی براساس درآمد بیمار52

جدول 4-6 : توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان سن پدر54

جدول 4-7 : توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان تحصیلات پدر56

جدول 4-8 : توزیع فراوانی و نسبی براساس وضع شغل پدر57

جدول 4-9 : توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان درآمد پدر59

جدول 4-10: توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان سن مادر61

جدول 4-11: توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان تحصیلات مادر62

جدول 4-12: توزیع فراوانی و نسبی براساس وضع شغل مادر63

جدول 4-13: توزیع فراوانی و نسبی براساس میزان درآمد مادر64

جدول 4-14: توزیع فراوانی و نسبی براساس وضعیت در حال حاضر والدین- 65

جدول 4-15: توزیع فراوانی و نسبی براساس نسبت خویشاوندی والدین- 66

جدول 4-16: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان افسردگی و غمگینی- 68

جدول 4-17: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان افسردگی و غمگینی- 68

جدول 4-18: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان فعالیت های اجتماعی و تفریحی 69

جدول 4-19: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 69

جدول 4-20: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان احساس ناتوانی نسبت به همسالان 70

جدول 4-21: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان احساس ناتوانی نسبت به همسالان70

جدول 4-22: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار 71

جدول 4-23: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار71

جدول 4-24: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل 72

جدول 4-25: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 72

جدول 4-26: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان مشکلات ناشی از درمان73

جدول 4-27: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان مشکلات ناشی از درمان74

جدول 4-28: توزیع فراوانی و نسبی پاسخگویان براساس گویه های میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی 74

جدول 4-29: توزیع فراوانی و نسبی براساس متغیر میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 75

جدول 4-30: ماتریش همبستگی بین متغیرهای سن، میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و ابعاد بیماری و شدت بیماری- 76

جدول 4-31: بررسی رابطه بین جنس و افسردگی و غمگینی- 81

جدول 4-32: بررسی رابطه بین جنس و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 82

جدول 4-33: بررسی رابطه بین جنس و احساس ناتوانی نسبت به همسالان82

جدول 4-34: بررسی رابطه بین جنس و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار83

جدول 4-35: بررسی رابطه بین جنس و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 83

جدول 4-36: بررسی رابطه بین جنس و مشکلات ناشی از درمان84

جدول 4-37: بررسی رابطه بین جنس و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 84

جدول 4-38: بررسی رابطه بین سن و افسردگی و غمگینی- 85

جدول 4-39: بررسی رابطه بین سن و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 85

جدول 4-40: بررسی رابطه بین سن و احساس ناتوانی نسبت به همسالان86

جدول 4-41: بررسی رابطه بین سن و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار86

جدول 4-42: بررسی رابطه بین سن و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 87

جدول 4-43: بررسی رابطه بین سن و مشکلات ناشی از درمان87

جدول 4-44: بررسی رابطه بین سن و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 88

جدول 4-45: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و افسردگی و غمگینی- 88

جدول 4-46: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و فعالیتهای اجتماعی و تفریحی- 89

جدول 4-47: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و احساس ناتوانی نسبت به همسالان90

جدول 4-48: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار90

جدول 4-49: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 91

جدول 4-50: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و مشکلات ناشی از درمان91

جدول 4-51: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 92

جدول 4-52: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و افسردگی و غمگینی- 93

جدول 4-53: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 93

جدول 4-54: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و احساس ناتوانی نسبت به همسالان94

جدول 4-55: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار94

جدول 4-56: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 95

جدول 4-57: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و مشکلات ناشی از درمان95

جدول 4-58: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 96

جدول 4-59: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و افسردگی و غمگینی- 97

جدول 4-60: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و فعالیت های اجتماعی و تفریحی- 97

جدول 4-61: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و احساس ناتوانی نسبت به همسالان98

جدول 4-62: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار98

جدول 4-63: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل- 99

جدول 4-64: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و مشکلات ناشی از درمان99

جدول 4-65: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و شدت آثار و پیامدهای بیماری- 100

جدول 4-66: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و افسردگی و غمگینی- 101

جدول 4-67: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و فعالیتهای اجتماعی و تفریحی 101

جدول 4-68: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و احساس ناتوانی نسبت به همسالان 102

جدول 4-69: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و احساس نگرانی درباره آینده فرد بیمار 102

جدول 4-70: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و اختلال در رسیدگی به کارهای منزل 103

جدول 4-71: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و مشکلات ناشی از درمان103

جدول 4-72: بررسی رابطه بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و شدت آثار و پیامدهای بیماری 104

جدول 4-73: بررسی رابطه بین جنس بیمار و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 104

جدول 4-74: بررسی رابطه بین سن بیمار و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 105

جدول 4-75: بررسی رابطه بین قشر اجتماعی و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 105

جدول 4-76: بررسی رابطه بین نسبت خویشاوندی والدین و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 106

جدول 4-77: بررسی رابطه بین تعداد فرزندان مبتلا و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی- 106

جدول شماره 4-78 . آیا سازمانهای ذیربط به وظایف خود در قبال بیماری پیکییو عمل کرده­اند یا خیر در صورت منفی بودن نظر، بنویسید چه انتظاراتی از آنها دارید.107

جدول شماره 4-79. به نظر شما چه تفاوت مهمی بین بیماران پیکییو و سایر بیماران که بیماریهای مزمن دارند یا بیماران خاص، وجود دارد؟ به 3 مورد اشاره نمایند.107

جدول شماره 4-80. فکر میکنید مهمترین تأثیر بیماری بر خانواده چه بوده است.108

چکیده:

هدف: بیماری فنیل کتونوریا (PKU) یکی از مهمترین بیماری­های ژنتیکی و متابولیسم است ، که در صورت عدم تشخیص به موقع، بیمار دچار عقب ماندگی ذهنی می­شود. پژوهش حاضر برای بررسی عوامل اجتماعی مرتبط با عدم تشخیص به موقع بیماری و پیامدهای اجتماعی بر خانواده بیماران در شهر تهران اجرا شد.

روش: به همین منظور تعداد 300 نفر(48 دختر و 52 پسر) از اعضای انجمن حمایت از خانواده­ها و بیماران پی کی یو با روش تصادفی ساده انتخاب شدند. ابزارهای اندازه گیری مورد استفاده در این پژوهش عبارت بود از: 1) پرسشنامه جمعیت شناسی (محقق ساخته) درباره جنسیت، سن ، وضعیت اشتغال، میزان تحصیلات بیمار و والدین ، نسبت خویشاوندی والدین، وضعیت حال حاضر زندگی پدر و مادر، تعداد فرزندان و تعداد فرزندان PKU ، 2) پرسشنامه از متغیرهای اصلی چون افسردگی و غمگینی، فعالیتهای اجتماعی و تفریحی، احساس ناتوانی نسبت به همسالان، احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار، اختلال در رسیدگی به کارهای منزل و مشکلات ناشی از درمان. در پژوهش حاضر تحلیل رگرسیون چندگانه و آزمون همبستگی پیرسون و برای سنجش پایایی بر اساس آزمون آلفای کرونباخ و استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 21 صورت گرفته است.

یافته­ها: در این تحقیق ضرایب متغیرهای فعالیت­های اجتماعی و تفریحی، احساس ناتوانی نسبت به همسالان ، احساس نگرانی در مورد آینده فرد بیمار، اختلال در رسیدگی به کارهای منزل، مشکلات ناشی از درمان و میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی بالاتر از 7/0 می­باشد و ضریب متغیر میزان افسردگی و غمگینی کمتر از 7/0 می­باشد. میزان آلفای کرونباخ همه ابعاد متغیرها بسیار خوب بوده است که این مسأله انسجام درونی سؤالات پرسشنامه را تأیید می­کنند.

نتیجه­گیری: نتایج بدست آمده حاکی از روایی و پایایی و قابل قبول بودن پیامدهای اجتماعی بیماری بر خانواده بیماران است.

کلیدواژه­ها: فنیل کتونوریا، متابولیسم افسردگی و غمگینی، احساس ناتوانی، اختلال در کارها، احساس نگرانی در مورد آینده، پیامدهای اجتماعی.

مقدمه:

امروزه در تمام جامعه­ها، دغدغه­ی اصلی مسئولین و خانواده­ها، پرورش کودکان سالم و آماده کردن آن­ها برای ایفای نقش موثر در جامعه است.آرمان نظام سلامت در کشور ما، داشتن نسلی قوی، سالم و سرزنده برای حفظ ارزش­های فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی، همراه با قدرت تفکر و تعقل و برخوردار از توان­مندی انسانی سالم است. برای رسیدن به این مقصود، برنامه­ریزی و سرمایه­گذاری زیادی صورت گرفته است. اما با وجود این ­همه برنامه­ریزی و گسترش دانشگاه­های علوم پزشکی و خانه­های بهداشت و پایگاه­های سلامت در شهر و روستا، شاهد بیماری­های جدید و تازه شناخته شده و یا ناشناخته در سطح جامعه هستیم.

همه پدیده­ها از تولد تا مرگ در بستر جامعه مطرح است. در نگاه جامعه­شناختی، پزشکی یک نهاد اجتماعی است. مطالعات انجام شده نیز رابطه­ی بیمارها با عوامل اجتماعی را بررسی و نشان می­دهد. جامعه­شناسان، بهداشت و درمان را در ردیف نهادهای اجتماعی مانند سایر نهادها مورد مطالعه قرار می­دهند، اموری مانند شرایط اجتماعی ـ اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در بهداشت مطرح شده است. حتی در دانشگاه­های پزشکی دروس جامعه­شناسی و مردم­شناسی و سایر مباحث مرتبط با جوامع انسانی مطالعه و تدریس می­شود. (محسنی، 13:1388).

سخن از سلامت و سبک زندگی سالم و شیوه­ی زندگی پرخطر و ناسالم در جامعه قابل بررسی و مطالعه است. سیاست­های بهداشتی برگرفته از ارزش­های اجتماعی و جایگاه انسان به عنوان موجودی ارزشمند صورت می­گیرد.

تعریف بیماری و سلامت در چارچوب­های فرهنگی صورت می­پذیرد و شناخت و آگاهی نسبت به بیماری در میان جامعه­های انسانی و جغرافیای انسانی متفاوت تعریف شده است. توزیع بیماری بر اساس نوع و شرایط خانواده­ها، اعتقادات، باورها و ارزش­های جامعه متفاوت و گونه­گون است.

همچنین عوامل اجتماعی ـ فرهنگی در شناخت بیماری و فرآیند درمان آن نیز در ارتباط است.

براساس آمارهای موجود رشد جمعیت در ایران به 3/1 رسیده است و روند روبه کاهش را نشان می­دهد و در سال­های آینده با معضل جدیدی بنام سالمندی روبه­رو خواهیم شد. در صورت سیاست افزایش جمعیت باید به سیاست­های بهداشتی و درمانی و سلامت اجتماعی توجه خاص به عمل آید.( مرکز آمار ایران؛1391).

در سیاست­های کلی نظام سلامت نیز به این امر توجه داده شده است و سلامت و بهبود شرایط رشد و تولد کودکان به عنوان سرمایه اصلی کشور مورد توجه است.

یکی از دلایل عمده افزایش بیماری فنیل کتونوریا (پی کی یو) در ایران، ازدواج­های میان خویشاوندی است که این بیماری را در مقایسه با سایر نقاط جهان نشان می­دهد(دلیلی، 1393: 6).

نظر به اهمیت سلامت اجتماعی در این پژوهش محقق با این مسأله روبه­رو است که چه عواملی می­تواند در کاهش بیماری فنیل کتونوریا (پی کی یو) مؤثر باشد و چگونه می­توان به بهبود سلامت مبتلایان و کاهش آلام خانواده­­های درگیر کمک کرد.

باتوجه به اجرای طرح غربالگری در سه استان کشور ضرورت اجرای کامل طرح و موضوع تولد سالم کودکان در بیماریابی در هنگام تولد حایز اهمیت و توجه ویژه است.

پژوهش حاضر با هدف تبیین چگونگی افزایش این بیماری به لحاظ تأثیر ازدواج­های خویشاوندی، سطح تحصیلات والدین، تشخیص به موقع بیماری، طرخ غربالگری و تشخیص زودهنگام و تبعات ناشی از بیماری بر خانواده­ها به لحاظ هزینه­ها، بار بیماری، محرومیت اجتماعی و انزوای اجتماعی و محدودیت­های دیگر اجتماعی و امید به زندگی را نشان می­دهد.

این پژوهش ضمن بیان ویژگی­های متغیر­های اصلی تحقیق به ارتباط این متغیرها با شناخت و درمان به موقع بیماری پرداخته است. در این پژوهش سعی شده گامی هرچند کوچک در مسیر توجه و شناخت و معرفی به این امر باشد و در پنج فصل تدوین شده است.

فصل اول شامل کلیات تحقیق است. در این فصل بیان مسأله، ضرورت و اهمیت تحقیق، اهداف تحقیق و فرآیند تاریخی موضوع بررسی و بیان شده است.

فصل دوم به بیان پیشینه تحقیق و نظریات مرتبط با موضوع پژوهش در حوزه­های سلامت و بیماری و عوامل اجتماعی، مدل تحلیلی، فرضیه­های تحقیق پرداخته است.

فصل سوم اختصاص به روش تحقیق دارد. در این فصل به تعریف نظری و عملی متغیرها، ابزار جمع­آوری اطلاعات، اعتبار و پایایی، جامعه آماری، حجم نمونه، نحوه نمونه­گیری، روش تکنیک تحقیق، محدودیت و مشکلات تحقیق، پرداخته شده است.

فصل چهارم دربرگیرنده یافته­های تحقیق است. در این فصل ابتدا تصویری از نمونه آماری ترسیم شده است سپس توصیفی از متغیرهای مربوطه ارائه شده است و در پایان فصل نیز فرضیات تحقیق مورد آزمون قرار گرفته­اند.

فصل پنجم به نتیجه­گیری و ارائه پیشنهادها می­پردازد.

فصل اول

کلیات

1-1 مقدمه

در این فصل ابتداء به بیان مسأله ، اهمیت و ضرورت تحقیق و در ادامه به تشریح اهداف تحقیق پرداخته می­شود و در ادامه با مروری بر سیر تاریخی پدیده پایان می­پذیرد.

1ـ2ـ بیان مسأله

سلامتی بهترین نعمتی است که خداوند به بشر ارزانی داشته است. اما ما تا موقعی که بیمار نشویم و یا از یک بیمار مراقبت ویژه نداشته باشیم از این امر غافلیم. در سلامتی / بیماری انسان عوامل گونه­گون فردی، اجتماعی، فیزیولوژیکی، جسمانی، اقتصادی و تغذیه­ای دخالت دارند و سلامتی / بیماری صرفاً نتیجه یک بعد زیست شناختی نیست. تأثیر افکار، باورها، اعمال و غیره ... بر سلامتی بسیار بیشتر از تأثیر علم پزشکی است. و سلامت تحت نفوذ تمامی ابعاد اجتماعی است (مجید پزشکی ، 1385 : 9). در این میان ما به معرفی یکی از انواع بیماری­های ژنتیکی پرداخته و به دنبال دلایل اجتماعی شیوع آن در کشوریم.

بیماری پی­کی­یو یک بیماری متابولیک ارثی است که تظاهرات اصلی آن عقب­ماندگی ذهنی شدید، پرفعالیتی همراه با حرکات بی­هدف و تشنج است. اغلب بیماران به حدی دچار عقب­ماندگی ذهنی هستند که نیاز به مراقبت 24 ساعته یا نگهداری تمام وقت در آسایشگاه را دارند (دلیلی، 1393 : 4).

از نقطه نظر ژنتیکی تمام اختلالاتی که منجر به پی­کی­یو می­شوند از نوع اتوزومال مغلوب بوده و این الگوی ارثی تحت تأثیر ازدواج­های فامیلی قرارداشته و شانس بروز اختلال را 2 برابر افزایش می­دهد.

در ایران ازدواج­های فامیلی بخصوص دربرخی مناطق شایع هستند و بدین ترتیب بروز این بیماری، تحت تأثیر این فرآیند قرار می­گیرد(همان منبع).

سن متوسط تشخیص درشرایطی که غربالگری اعمال نمی­شود 2 سالگی است. در این سن صدمات مغزی کامل شده و درمان تنها از شدت حرکات بی هدف می­کاهد وصدمات مغزی غیر قابل برگشت خواهد بود. بنابراین برای این بیماری غربالگری در دوران نوزادی ارزشمند است (همان منبع).

با توجه به تعاریف فوق­الذکر این بیماری در صورت عدم تشخیص به موقع منجر به تغییرات مهمی در شیوه زندگی فرد می­گردد. کاهش بهره هوشی و عقب­ماندگی ذهنی شدید ناشی از بیماری توأم با کاهش سطح انرژی، بدلیل رژیم غذایی خاص و محدود ومشکلات ناشی از آن ، توانایی انجام کار و فعالیت­های عادی اجتماعی روزمره فرد را تحت تأثیر قرار می­دهد، به طوری که زندگی عادی بیمار و مراقبین وی را مختل می­سازد.

در این پژوهش به دلیل درگیری مستقیم پژوهشگر با بیماری پی­کی­یو و علاقه شخصی برای تشخیص به موقع آن، و کاهش بار بیماری در کشور و خانواده­های بیماران به معرفی نسبی آن پرداخته و سوال اساسی در این تحققیق عوامل اجتماعی مرتبط با عدم تشخیص به موقع بیماری و پیامدهای اجتماعی آن بر خانواده بیماران است.

1-3- ضرورت تحقیق

بیماری های ژنتیکی بر اثر نارسایی یا جهش در ژن­ها به وجود می­آید و موارد ابتلا به آن در کشورمان به علت شیوع ازدواج­های میان خویشاوندی رو به ازدیاد است.لازم به ذکر است که اغلب ناهنجاری های ژنتیکی و بیماری­های ارثی قابل پیشگیری و پیش­بینی است و در صورت مشاوره­های ژنتیکی و انجام آزمایش­های مناسب قبل و بعد از ازدواج­های خویشاوندی می­توان از تولد کودکان معلول و عقب­مانده ذهنی جلوگیری کرد(وزارت بهداشت و درمان، کنترل بیماری پی­کی­یو، 1384 : 15).

در این راستا اهمیت انجام مباحثی مانند آزمایشات ژنتیکی و اجبار در انجام آن در ازدواج­های فامیلی می­تواند در حوزه سلامت و پیشگیری از بیماری­های غیر واگیردار مورد توجه قرار گیرد. جلوگیری از این نوع پیوندهای زناشویی میان خویشاوندی یکی از راه­کارهای اساسی برای کاهش بیماری و هزینه­های بخش سلامت است که بار بیماری را در جامعه کاهش خواهد داد. البته باید یادآور شد که بین بیماری ژنتیکی و ارثی تفاوت کوچکی وجود دارد. در بیماری ارثی پدر و مادر هر دو مبتلا به بیماری انتقالی هستند ولی در بیماری ژنتیکی پدر و مادر ناقل ژن معیوب هستند در این­جاست که اهمیت آزمایش ژنتیک در ازدواج­های میان خویشاوندی خود را نشان می­دهد(قطبی ، 1387 : 139).

طبق سیاست­های ابلاغی سلامت از سوی رهبر معظم انقلاب در بند 2ـ1 ، اولویت پیشگیری بر درمان و در بند 1ـ2 آگاه­سازی مردم از حقوق و مسئولیت­های اجتماعی خود و استفاده از ظرفیت­های ارائه مراقبت های سلامت برای رشد معنویت و اخلاق اسلامی در جامعه و سایر بندهای این سیاست کلی نظام سلامت باز بر اهمیت پیشگیری بر درمان را نشان می­دهد(برنامه پنجم توسعه، 1393).

سازمان بهداشت جهانی شعار «سلامتی مردم در سال 2020» که دارای دو هدف برتر یعنی اول ـ ارتقای کیفیت و طول مدت زندگی با نشاط و دوم برطرف کردن عوامل مختل­کننده­ی سلامتی با 10 شاخص موثر بر سلامتی را در دستور کار خود قرار داده­اند(مهناز شوقی، 1392 : 19 -18). با توجه به نکات گفته شده فوق­الذکر ضرورت انجام این­گونه تحقیقات در جامعه امروز ایران لازم و ضروری به نظر می­رسد.چرا که داشتن یک فرزند مبتلا ، پیامدهای نا مطلوبی بر خانواده و بیماران و کاهش کارآمدی آنان ، از جمله یک سری مسایل نظیر افسردگی، انزوای اجتماعی، اختلال در رسیدگی به کارهای منزل و مشکلات مالی و اقتصادی از درمان را در پی دارد. با توجه به شعار بهداشت جهانی در سال 2020 در راستای برطرف کردن عوامل مختل کننده سلامتی در این نوشتار میزان تأثیر و پیامدهای بیماری بر خانواده بیماران را در ابعاد اقتصادی – اجتماعی سنجیده و نشان داده می­شود.

1-4- اهمیت تحقیق

فنیل کتونوریا بیماری ژنتیکی اتوزومال رسسیو (غیر وابسته به جنس) است، یعنی، پدر و مادر خود ناقل خاموش و حامل ژن بروز این بیماری هستند. ازدواج­های میان خویشاوندی مهمترین علت بیماری­های ارثی – تغذیه­ای مثل فنیل کتونوریا است (دلیلی، 1393: 6).

وجود ناقلان در یک جامعه به نسبت 1 نفر در 50 نفر است و احتمال اینکه دو نفر با یکدیگر ازدواج کنند 1 در 2500 است و اگر این پدر و مادر ناقل بچه­دار شوند، در هر بارداری به میزان 25% احتمال به دنیا آمدن نوزاد مبتلا به پی­کی­یو وجود خواهد داشت. تاکنون بیش از 500 جهش ژنتیکی متفاوت که بروز این بیماری را موجب می­شوند، شناخته شده است. تفاوت این جهش­های ژنتیکی این است که برخی جهش­ها باعث کاهش فعالیت آنزیم فنیل آلانین و برخی سبب نبود فعالیت آنزیم می­شوند. به این ترتیب، میزان کمبود یا کاهش فعالیت آنزیم در هر کودک متفاوت است. در این امر نیاز کودک به فنیل آلانین مورد نیاز روزانه را درمان رژیمی و تنظیم برنامه غذایی معین می­کند (دلیلی، 1393 : 8).

شیوع بالای بیماری در کشور و عوارض جبران­ناپذیر مغزی بیماری در صورت عدم تشخیص و درمان به موقع که جز باغربالگری بیماری قابل پیشگیری نمی­باشد، مسئوولین وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی را بر آن داشت تا برنامه غربالگری نوزادان را در سطح ملی برنامه ریزی نمایند. پیشرفت­های علم پزشکی و به ویژه علم ژنتیک در سال­های اخیر ، امکانات متعددی را در زمینه شناسایی علل و مداخله­های به موقع جهت پیشگیری از عوارض مختلف بیماری­های غیرواگیردار بویژه بیماری­های غدد و متابولیک در نوزادان بوجود آورده است (قطبی ، 1387 : 125).

اهمیت موضوع از آن جهت است که برآورد تخمین زده شده توسط دفتر غیرواگیردار مرکز مدیریت بیماری­­ها و گروه غربالگری نوزادان مرکز تحقیقات غدد درون ریز و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی برای نسبت سود به هزینه­ در اجرای طرح غربالگری نوزادان مشابه با مطالعات غربی و حدود 8/7به 1 بوده است. در حال حاضر غربالگری نوزادان برای بررسی فنیل کتونوری و کمبود آنزیم G6PD در استان­های تهران، مازندران و فارس صورت می­پذیرد (قطبی، 1387: 125) .

بروز این بیماری بر حسب تحقیقات به عمل آمده در ایران و مطالعه شیراز از سال 79 تا 82 بررسی 3937 نفر نوزاد پسر و 3505 نوزاد دختر که مورد آزمایش غربالگری قرار گرفته­اند، 7 مورد گزارش شده است.

و مطالعه­ی دیگری در اصفهان از بین 1611 بیمار عقب مانده­ی ذهنی آسایشگاه­ها 36 مورد (2%) ابتلاء گزارش شده است. (قطبی ، 1387 : 143).

جدول 1-1- مقایسه بیماران در کشورهای مختلف (دلیلی، 1393: 9)

ردیف	کشور	جمعیت متولد شده(نفر)	فراوانی	ردیف	کشور	جمعیت متولد شده(نفر)	فراوانی
1	ایرلند	4500	1 مورد	10	ایتالیا	11500	1 مورد
2	فنلاند	200000	1 مورد	11	ترکیه	4800	1 مورد
3	امریکای شمالی	15000	1 مورد	12	ژاپن	128000	1 مورد
4	یونان	19000	1 مورد	13	چین	212000	1 مورد
5	بلغارستان	18000	1 مورد	14	تایوان	19412	1 مورد
6	لهستان	7000	1 مورد	15	نروژ	41000	1 مورد
7	آلمان	7400	1 مورد	16	هند	13000	1 مورد
8	اسپانیا	14000	1 مورد	17	ایران	3627	1 مورد
9	انگلیس	8000	1 مورد

با عنایت به مطالب فوق­الذکر در صورت اجرای طرح ملی غربالگری در سراسر کشور علاوه بر کاهش بیماری و هزینه­های ناشی از آن، تبعات اجتماعی – اقتصادی – فرهنگی آن نیز کاهش می­یابد. در پژوهش حاضر محقق در پی معرفی اجمالی بیماری و پیامدهای ناخواسته آن و تأثیر مثبت اجرای طرح غربالگری و اهمیت آن برای کل جامعه است

1-5- اهداف تحقیق:

پژوهش حاضر بدنیال دستیابی به برخی هدف­هاست که به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم جریان تحقیق را رهبری می­کند،این اهداف در مقوله هدف اصلی و اهداف فرعی قابل دسته­بندی است

هدف اصلی:

تبیین عوامل اجتماعی مرتبط با عدم تشخیص به موقع بیماری پی­کی­یو و پیامدهای اجتماعی آن بر خانواده بیماران در شهر تهران.

اهداف فرعی:

1- به نظر می­رسد بین جنس بیمار و ابعاد بیماری و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

2- به نظر می­رسد بین سن بیمار و ابعاد بیماری و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

3- به نظر می­رسد بین قشر اجتماعی و ابعاد بیماری و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

4- به نظر می­رسد بین نسبت خویشاوندی والدین و ابعاد بیماری و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

5- به نظر می­رسد بین تعداد فرزندان مبتلا و ابعاد بیماری و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

6- به نظر می­رسد بین میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی و ابعاد و شدت بیماری رابطه وجود دارد.

7- رابطه بین جنس، سن، قشر اجتماعی، نسبت خویشاوندی والدین و تعداد فرزندان مبتلا با میزان دسترسی و کیفیت خدمات پزشکی.

تحلیل عرفانی مقام توبه و بازتاب آن در آثار ادبی تا پایان قرن ششم هجریword

چکیده:

توبه اولین منزل سالکان قرب الهیست که گذر از آن امکان پذیر نیست، راهی بی انتها ، در بی گشوده، خوانی گسترده، رحمتی فراگیرنده ا ست که خداوند آن را برای بندگان خود مهیا نموده.

توبه از مقولة لفظ نیست، انقلاب روحی در انسان است که لفظ استغفرالله بیان این حالت است. اَمل نیست، عمل به فرامین ربّانیست، سکون نیست،حرکت به سوی اهداف و ارزش های متعالیست.

قیام مقدس قوای فرشته صفت انسان علیه قوای بهیمی صفت و شیطانی است؛مخالفت انسان علیه خود دروغین اوست..شستشو درچشمه سارآب حیات وپاکی از لوث گناهست.

عروج روح به سوی،عزت ،عظمت ، فضائل وکرامت انسانی است

و نتیجه آن بار یافتن به آستان قدس الهی و بهشت ابدیست؛ بنا بر این جایگاه توبه در آثار منثور، منظوم و کلام معصومین(ع) بسیار رفیع و تبیین وتحلیل آن ضروری و از اهداف مهمّ تحقیق است.

روش تحقیق، اسنادی ،کتابخانه ای وبه صورت تحلیل محتواست.

درابتدا از منابع موجودفیش برداری وپس از بررسی ،بر اساس سیر تاریخی،به گونه ای که به انسجام مطالب،خدشه ای وارد نشود ،مطالب مدون شد.

کلید واژه ها: عرفان، سفر، نفس، مقام، توبه

فهرست مطالب

عنوان صفحه

 فصل اول : کلیات

1ـ 1ـ اهداف تحقیق1

1ـ 2ـ فرضیات و پرسش های تحقیق1

1ـ 3 پیشینه تحقیق2

1ـ 4 تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن3

1ـ 4 ـ1تعریف توبه4

1ـ 4ـ 2 توبه و مشتقات آن............................ 5

1ـ 4ـ 1 توبه و انابت................................ 6

1ـ 4ـ 3ـ1 مراتب و حقیقت انابت....................... 7

1ـ 4ـ 3ـ 2 آثار انابت............................... 7

1ـ 4ـ 4 توبه و اوبت................................. 7

1ـ 4ـ 5 توبه، حال و مقام............................ 8

1ـ 4ـ 6 توبه، جبر و اختیار......................... 9

1ـ 4-6-1 خداوند تعیین کننده سرنوشت.................. 11

1ـ 4ـ7 موضوع توبه ـ................................. 13

1ـ 4-8 ارکان توبه................................... 13

1ـ 4ـ 9 شروط توبه................................... 14

1ـ 4ـ 9-1شرایط کمال توبه............................ 14

1-4-10توبه و استغفار................................ 15

 فصل دوم: توبه از منظر قرآن کریم واحادیث معصو مین(ع)

درآمد............................................... 16

2ـ 1 توبه در قرآن و تفاسیر.......................... 16

2ـ 1ـ 1 اولین توبه کننده............................ 17

عنوان صفحه

2ـ 1ـ 2 توبه وعلم................................... 17

2ـ 1ـ 3 توبه وزمان.................................. 17

2ـ 1ـ 4توبه و اصلاح.................................. 18

2ـ 1ـ 5توبه از کفر،شرک ونفاق........................ 19

2ـ 2 ا نواع توبه از دیدگاه قرآن کریم وتفا سیر...... 20

2ـ 2ـ1 توبه از کتمان................................ 20

2ـ 2ـ 2 توبه از ظلم به نفس.......................... 21

2ـ 2ـ 3 توبه از محاربۀ با خدا ورسول................. 21

2ـ 2ـ 4 تو بۀ سا رق................................. 21

2ـ 2ـ5 توبه از ضایع کردن نماز وپیروی از شهوات....... 21

2ـ 2ـ6 توبه از قذف (نسبت زنا به زن مسلمان دادن)..... 22

2ـ 3 آثار توبه از دیدگاه قرآن کریم وتفاسیر.......... 22

2ـ 3ـ1 توبه و پاکی................................ 22

2ـ 3-2 توبه و آسایش................................. 22

2ـ 3-3 توبه و فراوانی نعمت ها ...................... 22

2ـ 3-4 توبه وبهشت................................... 23

2ـ 3-5 توبه و استقامت............................... 23

2ـ 4توبه در احادیث معصومین(ع)....................... 24

2ـ 4-1 توبه و پذیرش الهی............................ 24

2ـ 4-2 شرایط پذیرش توبه............................. 24

2ـ 4-3 توبه و ابلیس................................. 25

2ـ 4-3ـ1 تأخیر در توبه.............................. 25

2ـ 4-3-2 کوچک دانستن گناه .......................... 25

2ـ 4-3-3تو به وتوجیه گناهان......................... 25

2ـ 4-4 آسان تر بودن ترک گناه........................ 26

2ـ 4ـ 1 زمان توبه................................... 26

2ـ 5 مراتب توبه از منظر احادیث معصومین(ع).......... 27

عنوان صفحه

2ـ 5-1باز نگشتن به گناه............................. 27

2ـ 5 -2 توبه از خا طرات نامناسب..................... 27

2ـ 5-3توبۀ راستین................................... 27

2ـ 6 آثار توبه از منظر احادیث معصومین(ع)............ 28

2ـ 6-1توبه ورحمت خدا................................ 28

2ـ 6-2توبه وامید.................................... 28

2ـ 6-3توبه وشفاعت................................... 28

2ـ 6-4توبه و بخشش................................... 28

2ـ 6ـ 5توبه ومحبّت خدا............................... 28

2ـ 6ـ 6 توبه و سعادت................................ 29

2ـ 6ـ 7 توبه وپاکی از گناه.......................... 29

2ـ 6ـ 8توبه و عطر آن................................ 29

2ـ 6ـ 9 توبه و شادی خداوند.......................... 29

2ـ 6ـ 10 توبۀ پیوسته................................ 30

2ـ 6ـ 11توبه وعفو خدا............................... 30

2ـ 6ـ 12 توبه و نعم الهی............................ 30

2ـ 6ـ 13توبه و سعۀ رحمت............................. 30

2ـ 6-14............................................. 31

2ـ 7 توبه ودرمان سر گذشت توبه کنندگان در قرآن کریم.. 31

2ـ 7ـ 1 توبۀ انبیاء (ع)............................. 31

2ـ 7-1-1 توبه آدم (ع)............................... 31

2ـ 7-1-2توبۀ یونس(ع)................................ 32

2ـ 7-2توبۀجوانان.................................... 32

2-7-2-1توبۀ بهلول................................... 33

2-7-3توبۀ متخلّفان .................................. 33

2-7-4سرگذشت توبه کنندگان دراحادیث معصومین(ع)........ 33

2-7-4-1توبۀ راهزن................................... 33

عنوان صفحه

2-7-4-2توبۀ مرد گنهکار.............................. 34

فصل سوم: تحلیل عرفانی توبه

درآمد............................................... 36

3ـ 1تعریف توبه...................................... 36

3ـ 1ـ 1 توبه در لغت................................. 36

3ـ 1ـ 2تعریف توبه از دیدگاه بزرگان.................. 37

3ـ 1ـ 2ـ 1 تعریف توبه از دیدگاه معصومین (ع)......... 37

3ـ 1ـ 2ـ 2تعریف توبه از دیدگاه عارفان............... 37

3-1-2- 2ـ 1 میبدی................................... 37

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 2 هجویری................................ 38

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 3 مستملی بخاری.......................... 38

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 4 کلابادی............................... 39

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 5 غزالی................................. 39

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 6 مکّی................................... 39

3ـ 1ـ 2ـ 2ـ 7 احمد جام............................. 39

3ـ 1-2-2-8 ابن عطا ............................. 40

3ـ 1ـ 2ـ 2- 9شیخ ابوالفتوح رازی ................. 40

3ـ 2 وجوب توبه...................................... 41

3ـ 2ـ 1 دلایل وجوب توبه از دیدگاه عرفا............... 41

3ـ 2ـ 1ـ 1 مکی...................................... 41

3ـ 2ـ 1ـ 2غزالی..................................... 41

3ـ 2ـ 1ـ 3میبدی..................................... 42

3ـ 2ـ 1ـ 4طبرسی..................................... 43

3ـ 2-1-5مستملّی بخاری................................ 43

3ـ 2-1- 6 احمد جام................................ 43

3ـ 3 موضوع توبه.................................. 44

3ـ 3ـ 1 منشأ گناهان................................. 44

عنوان صفحه

3ـ 3ـ 2 گناهان صغیره و گناهان کبیره................ 44

3ـ 3-3 ا صرار بر گناه............................ 45

3ـ3-4 کوچک شمردن گناه............................... 45

3ـ 4 مراتب توبه..................................... 46

3ـ 4ـ1 توبۀ با بصیرت................................ 46

3ـ 4ـ 2 توبۀ عوام................................... 47

3ـ 4ـ 3تأخیر در توبه................................ 47

3ـ 4ـ 4 توبه از امیدهای دروغین...................... 47

3ـ 4ـ 5 کوچک شمردن گناه............................. 47

3ـ 4ـ 6 توبه کاذب................................... 47

3ـ 4ـ 7 توبه از لذت یاد آوری گناه................... 48

3ـ 4ـ 8 توبۀ مداوم.................................. 48

3ـ 4ـ 9 توبه از اسباب گناه.......................... 49

3ـ 4ـ 10 توبه از اخلاص نداشتن........................ 49

3ـ 4ـ 11 توبه ازخود پسندی........................... 50

3ـ 4ـ 12 توبۀ ناقص.................................. 51

3ـ 4ـ 13 توبه از کوتاهی در عمل به وظیفه............. 51

3ـ 4ـ 14 مراتب توبه از دیدگاه ابوطالب مکی........... 51

3ـ 4ـ 14-1 گروه های چهارگانه مردم................... 51

3ـ 4-15توبه از هر عملی بدون بدون توجه به خدا........ 52

3ـ 5 حقیقت توبه..................................... 53

3ـ 5ـ1فراموشی گناه.................................. 53

3ـ 5ـ 2توبه وبازگشت................................. 54

3ـ 5ـ 3پشیمانی وحسرت................................ 54

3ـ 6 اسرار توبه..................................... 54

3ـ 7 لطائف اسرار توبه............................... 54

3ـ 8 انواع توبه..................................... 55

عنوان صفحه

3ـ 8- 1عوام و صوفیه................................. 55

3ـ 8ـ 2توبه گروه های مختلف مردم..................... 56

3ـ 8ـ 3توبۀ از غفلت................................. 57

3ـ 8ـ 4توبۀ مقرّبین.................................. 57

3ـ 8ـ 5توبۀ خالص.................................... 57

3ـ 8ـ 6 توبۀ انابت واستجابت......................... 57

3ـ 8ـ 7توبۀ عام ،خاص وخاص الخاص..................... 58

3ـ 9 دیدگاه های عرفا دربارة انواع توبه.............. 59

3ـ 9-1امام صادق (ع)................................. 59

3ـ 9-2غزالی......................................... 59

3ـ 9ـ3هجویری........................................ 59

3ـ 9ـ 3ـ 1ـ توبه مؤمنان، اولیاء و انبیا............. 59

3ـ 9ـ 4سراج طوسی.................................... 60

3ـ 9ـ 5 خواجه عبدالله.................................. 60

3ـ 9ـ 6 میبدی....................................... 60

3ـ 9ـ 7 قشیری....................................... 61

3ـ 10شرایط توبه..................................... 61

3ـ 10-1توبه وندامت.................................. 62

3ـ 10-2توبه ،سکوت واندوه............................ 62

3ـ 10-3توبه،مخالفت با هوای نفس...................... 62

3ـ 10-4توبه ومحاسبۀ نفس............................. 62

3ـ 10-5توبه ودوری از گناه وگناهکاران............... 62

3ـ 10ـ6توبه،استفادۀ از حلال.......................... 63

3ـ 10ـ 7توبه،عمل به وظایف بندگی..................... 63

3ـ 10ـ 8توبه،محو سنت های باطل....................... 64

3ـ 10ـ 9توبه وترک شهوات............................. 65

3ـ 10ـ 10توبه ودوری از خاطره های گناه............... 65

عنوان صفحه

3ـ 10ـ 11توبه واصلاح اعمال........................... 65

3ـ 10ـ12توبه وحسن ظنّ به خدا......................... 66

3ـ 11شروط توبه از منظر کمّل اولیاء................... 66

3ـ 11-1هجویری....................................... 66

3ـ 11-1-1پذیرش توبه در ایّام گذشته................... 67

3ـ 11-2سراج طوسی.................................... 67

3ـ 11-3مستملّی بخاری................................. 67

3ـ 11ـ 4قشیری....................................... 68

3ـ 11ـ 5 غزالی...................................... 68

3ـ 11ـ 6 میبدی...................................... 68

3ـ 11ـ7 طبرسی....................................... 69

3ـ 11-7-1 کیفیت توبه................................ 69

3ـ 11ـ7-2زمان توبه.................................. 70

3ـ 11ـ8 احمد جام................................... 70

3-11-8-1توبه وامید.................................. 70

3-11-9سلمی.......................................... 70

3ـ 11-10مکّی......................................... 71

3ـ 11ـ 11 شیخ ابوالفتوح رازی........................ 71

3ـ 12اسباب توبه .................................... 72

3ـ 12-1اسباب توبه کردن.............................. 72

3ـ 12-2اسباب عدم توبه............................... 72

3ـ 12-2-1علاج توبه نکردن............................. 73

3ـ 12-2-1-1ایمان به آخرت و نا پایداری عمر............ 73

3ـ 12-2-1- 2 امید معقول............................ 73

3ـ 13آثار توبه...................................... 73

3ـ 13-1ظهور ایمان................................... 73

3ـ 13-2نورانیِّت قلب.................................. 74

عنوان صفحه

3ـ 13-3ستّاریّت خداوند................................ 74

3ـ 13-4 آگاهی از غیب................................ 74

3ـ 13-5 طهارت روح................................... 75

3ـ 13-6 ا فزایش قدرت وعزّت.......................... 75

3ـ 13- 7 لطف الهی.................................. 76

3ـ 13-8شادی خداوند.................................. 76

3ـ 13-9 محبوب آسمان وزمین شدن...................... 76

3ـ 13ـ 10 ورود به بهشت.............................. 77

3ـ 14آثار توبه نکردن................................ 77

3ـ 14-1 از دست دادن نعمت ها......................... 77

3ـ 14-2همّ وغم....................................... 77

3ـ 14-3شادی از دنیا واز دست دادن آخرت............... 78

3ـ 14-4استدراج...................................... 78

3ـ 14-5 جلب نقمت.................................... 78

3ـ 14-6 هلاکت........................................ 78

3ـ 14ـ 7 توبه و سعة رحمت الهی....................... 79

3ـ 14-8 تیره گی روح................................. 79

3ـ 15 سرگذشت ها وحکایت ها ی توبه کننده گان......... 79

3ـ 15-1 نکاتی در بارۀ داستان وحکایت................ 79

3ـ 15-1-1 توبۀ حسن بصری............................ 80

3ـ 15-1-2توبۀ دوست خدا.............................. 82

3ـ 15-1-3 توبۀعتبه بن الغلام........................ 82

3ـ 15-1-4 توبۀ خرما فروش............................ 82

3ـ 15-1-5 توبۀ مست................................. 83

3ـ 15-1-6 توبۀ بشر حافی............................ 83

3ـ 15-1-7 توبۀ ابرا هیم ادهم........................ 83

3ـ 15-1-8 توبۀ فضیل بن عیاض......................... 83

عنوان صفحه

3ـ 15-1-9 توبۀ اهل دیه.............................. 84

3ـ15-1-10 توبۀ جوان گنهکار........................... 84

 فصل چهارم:توبه درآثار منظوم

درآمد............................................... 85

4-1 فردوسی.......................................... 86

4-1-1سفارش به توبه.................................. 86

4-2اشعار منتسب به ابو سعید ابی الخیر................ 86

4-2-1 توبه، توفیق الهی.............................. 86

4-2-2رحمت بی کران الهی.............................. 87

4-2-3 توبه،زدایندۀ شرک.............................. 87

4-2-4توبه و رحمت.................................... 87

4-2-5تو به ،فضل خدا................................. 88

4-2-6 امید به بخشش الهی............................ 89

4-2-7توبه از ما سوی الله............................... 90

4-2-8توبه از امید های نادرست........................ 90

4-2-9 توبه ازمعشوقه های دروغین...................... 91

4ـ 2ـ 10 توبه از حجب................................ 91

4ـ 2ـ 11 توبه از هر لذتی به جز انس با خدا........... 91

4-3 ناصر خسرو قبادیانی.............................. 92

4ـ 3-1 توبۀ گناهکاران............................... 92

4ـ3-2 توبه ،پیش از مرگ.............................. 92

4ـ 3-3شادابی ارمغان توبه............................ 93

4ـ 3-4 توبۀ حقیقی................................... 93

4ـ 3-5 توبه،نیکو کنندۀ بدی ها....................... 93

4ـ 3-6 توبه، بار گران............................... 94

4ـ 3-7 توبه، داروی گناه............................. 94

عنوان صفحه

4ـ 3-8 شتاب درتوبه.................................. 94

4ـ 4 مسعود سعد سلمان................................ 95

4ـ 4-1آشنائی با توبه................................ 95

4ـ 4-2توبه، راه نجات ............................... 95

4ـ 5 مجدودبن آدم سنایی.............................. 96

4ـ 5-1 توبه، فرشتة الهی............................. 96

4ـ 5-2 توبه، طریق وصال.............................. 96

4ـ 5-3 سلاح توبه .................................... 96

4-5-4 توبه، عصای موسی............................... 97

4ـ 5-5 گداختن تن.................................... 97

4ـ 5-6توبۀ شرمسار................................... 97

4ـ 5-7توبه راهی به سوی دوست......................... 97

4-5-8 توبه درهم کوبندۀ شیاطین....................... 98

4ـ 5-9 توبۀ دلبران.................................. 98

4ـ 5ـ10توبه نکردن سالک.............................. 98

4ـ 5ـ 11 خداوند پناه سالک........................... 98

4ـ 5ـ 12 توبه و حلم خدا............................. 99

4ـ 5ـ 13 توبه پیش از قیامت.......................... 99

4ـ 5ـ 14 توبه صادق.................................. 99

4ـ 5ـ 15 توبه از عبادات نادرست...................... 100

4ـ 5ـ 16توبه و تسویف................................ 100

4ـ 5ـ 17توبه از زهد ریائی........................... 100

4ـ 6 محمدبن علی سوزنی سمرقندی....................... 100

4ـ 6-1 بهار توبه شکن................................ 100

4ـ 6- 2 توبه ،عامل نجات............................ 101

4ـ 6-3 توبة موفق.................................... 101

4ـ 6-4 توبۀ شاعر.................................... 101

عنوان صفحه

4ـ 6-5 سایه طوبی، رهاورد توبه....................... 102

4ـ7 افضل الدین خاقانی............................... 102

4ـ 7-1 شاعر و شکستن توبه............................ 102

4ـ 7-2 توبه وتشبیه.................................. 102

4ـ 7-3 کیفیت توبۀ شاعر.............................. 103

4ـ 7-4 توبه و تاب نیاوردن در برابر زیبا رویان....... 104

4ـ 7-5 شادابی در پرتو توبه.......................... 105

4ـ 7-6 توبه از شراب خوردن........................... 105

4ـ 8 الیاس بن یوسف نظامی............................ 105

4ـ 8-1 داروی توبه................................... 105

4ـ 8-2 توبه راه رسیدن به خلافت الهی.................. 106

4ـ 8-3 توبه یاور سالک............................... 106

4ـ 8-4 توبه مانع شرمندگی............................ 106

4ـ 8-5 توبه و قضا................................... 107

4ـ 8-6 توبه نکردن از عشق............................ 107

4ـ 9 فریدالدین عطار................................. 107

4ـ 9-1 توبه ، سبب لطف الهی.......................... 107

4ـ 9-2 توبه از عمر از ضایع شده...................... 108

4ـ9-3 توبۀ عارف..................................... 108

4ـ 9-4 توبه، سبب سیادت.............................. 109

4ـ 9-5 توبه نکردن شاعر از محبت به معشوق............. 109

4ـ 9-6 توبه از توبه................................. 111

4ـ 9-7 توبه و شفاعت پیامبر اکرم (ص)................. 111

4ـ 9- 8توبه، سبب فتوح............................... 112

4ـ 9-9 توبه و قرب به پیامبر (ص)..................... 112

4ـ 9-10 توبه، برترین منزل........................... 112

4ـ 9ـ 11 توبه، نجات از آتش.......................... 113

عنوان صفحه

4ـ 9ـ 12 توبه، سبب قرب خدا.......................... 113

4ـ 9ـ 13 توبه، سبب آگاهی از اسرار الهی.............. 114

4ـ 9ـ 14 توبه، سبب رستگاری.......................... 114

4ـ 9ـ 15 خواری توبه نکردن........................... 115

4ـ 9ـ16 توبه و فراوانی نعمت ها...................... 115

4ـ 9ـ 17 توبه نکردن، عامل شقاوت..................... 115

4ـ 9ـ 18 توبه ، ملازمت با مقرّبین..................... 117

نتیجه گیری کلی...................................... 118

منابع و مآخذ........................................ 121

پیشگفتار

طلوع خورشید رسالت محمدی، عرفان لرزان وپژمرده بشریت غرق در ضلالت را، در فضای ظلمانی شرک آلود، جانی تازه بخشید، عرفان معنای حقیقی خود را باز یافت و بارقه ای از آن جان ها را نورانی کرد که جلوه های آن در هر عصر و مصری پدیدار شد ، از نیمة اول قرن دوم هجری عرفان اسلامی فصلی جدیدی را آغاز کرد که بازتاب آن سراسر تاریخ ادبی منثور و منظوم را فرا گرفت از آن جمله موضوع توبه جایگاه ویژه ای را در بین مباحث به خود اختصاص داده است، در قرآن مجید که الهام بخش سالکان بوده،آیات فراوانی دربارة توبه آمده است؛ زیرا توبه اولین مرحله برای شروع سلوک است عرفا نیز توجه خاصی به آن داشته اند. روش این تحقیق به صورت اسنادی و کتابخانه ای و از نظر هدف بنیادی است. در ابتدا کتاب های مرتبط با توبه مانند تفسیر روح الجنان و روح الجنان، کشف الاسرار وعدة الابرار و .... تهیه، فیش برداری و مدون شد. بعضی از کتب مانند عرائس البیان روزبهان بقلی در دسترس نبود که جای بسی تأسف است. کتابهای منثور و منظوم فارسی و عربی مطالعه و از کتاب های دیگر نیز برای درک بهتر استفاده شد این تحقیق در چهار فصل به شرح ذیل تقدیم می شود.

مباحث فصول

فصل اول کلیات توبه است. معنی توبه در لغت نامه ها، اهمیت توبه، تعریف توبه، توبه و مشتقات آن، جایگاه توبه نسبت به مقامات عرفانی دیگر، توبه و انابت، توبه و اَوبت، توبه و مقام، توبه و حال، جبر، اختیار و توبه و بررسی آن در آثار عرفانی مانند مثنوی مولانا. گلشن راز، موضوع توبه، ارکان توبه، رابطه توبه با استغفار مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوم توبه از منظر قرآن کریم با توجه به کتابهای تفسیر مانند کشف الاسرار میبدی، تفسیرالمیزان، کتب عرفانی دیگر مانند قوت القلوب، و کتاب های روایی مهم مانند بحارالانوار مجلسی، اصول کافی و مستدرک مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. فصل سوم تحلیل عرفانی توبه است این فصل نسبت به فصل های دیگر بسیار گسترده تر است و تقریباً تمام مباحث مربوط به توبه در این فصل قرار گرفته است، تعریف توبه، وجوب توبه دلایل وجوب توبه در آثار عرفانی مانند شرح تعرف و کتاب الاربعین غزالی است.

موضوع توبه، مراتب توبه حقیقت توبه، اسرار توبه لطائف توبه، انواع توبه، شرایط توبه، اسباب توبه، علاج عدم توبه، آثار توبه در آثار مهم عرفانی همچون قوت القلوب و کیمیای سعادت، مورد بحث و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. و در آخر سرگذشت مهمترین توبه کنندگان مانند بشر حافی، فضیل بن عیاض با استفاده از کتاب های تذکره الاولیای عطار، اسرارالتوحید، طبقات الصوفیه و کشف الاسرار آورده شده است.

فصل چهارم آثار منظوم و شعر شاعران راجع به توبه است اشعار بزرگانی همچون فردوسی، ابوسعید ابوالخیر، مسعود سعد سلطان، سنایی غزنوی، خاقانی، نظامی، عطار و سوزنی سمرقندی تبیین شده است.

فصل اول

کلیات

 1ـ 1 اهداف تحقیق:

1ـ تعریف و تبیین اصطلاح عرفانی توبه در قرآن و روایات 2ـ بیان دیدگاه های عرفا دربارة توبه

3ـ تبیین و تأثیر مقام توبه در آثار ادبی

4ـ جایگاه توبه نسبت به مقامات عرفانی دیگر

 1ـ 2 فرضیات و پرسشهای تحقیق

1ـ مقام توبه چیست

2ـ از دیدگاه عارفان مبادی توبه، اقسام و مراتب آن کدام است؟

3ـ میزان طرح و انعکاس مقام توبه در ادبیات عرفانی چه اندازه است؟

4ـ جایگاه توبه نسبت به مقامات عرفانی چیست؟

 1ـ 3 پیشینۀ تحقیق:

توبه ارتباط ناگسستنی با حیات انسانی دارد توبه از ماجرای حضرت آدم علیه السلام تا قیامت است.

«از هزاره اول پیش از میلاد مسیح که هندی ها در شمال و بخش مرکزی هند و پاکستان ساکن شدند و طایفه ی ایرانی به نجد ایران مهاجرت کرد خوشبختانه متون قابل توجهی به دست ما رسیده است. قدیم ترین اثر مکتوب این دو طایفه از طرفی سروده های «ودا» و از سوی دیگر نوشته های کتاب مقدس «اوستا» است»

«با اندکی تفحص در این سروده های چهارگانه و متن کتاب اوستا می توان چنین نتیجه گفت که امر توبه و حتی نحوه جبران گناهی که انسان مرتکب شده است، سابقه ای بس طولانی تر از این متون مکتوب دارد و به طور مسلم در آداب و رسوم انسان های پیش از این تاریخ نیز از جایگاه ویژه ای برخوردار است»(فکری ارشاد،1383،ص3).

پیشینۀتوبه خاص زمانی دون ز مان دیگر نیست. سرشته با خلقت آدمی است. «در ودا»ها که کهن ترین
نوشته های مذهب هندویی یا برهمنی به شمار می روند، بارها در سرودهای متعدد به توبه و بازگشت از گناه اشاره شده است.

و در «ریگ ودا» که بیش از هزار سرود مذهبی را در بر دارد به توبه و بازگشت از گناه اشاره شده است (همان).

از شرایط توبه اقدام عام المنفعه و یا خیرات و مبراتی است که باید برای توبه کردن انجام دهند. با گذشت زمان و نزدیک شدن به قرون وسطای میلادی مسأله توبه وکفاره آن دستخوش تغییرات عمده ای شد؛ مانند اعتراف به گناه ، رسم فروش بخشایش، بحث گیتی خرید تا آن دنیا را بخرند و رستگار گردند و بدنبال این دگرگونی ها توبه نامه هایی به منظور رسمیت بخشیدن به اعترافات گناهکاران تهیه گردید؛ بدین ترتیب توبه و مراسم آن به صورت یک امر شرعی لازم الاجرا درآمد.

نیزازلا به لای متونی که پیشینة آنها به هزاره اول پیش از میلاد مسیح بر می گردد می توان دریافت که به امر توبه و جبران گناه توجه بسیار شده است و با پشت سرگذاشتن چندین قرن در باره گناه نوعی دگرگونی حاصل و تا حدودی به اظهار ندامت و پشیمانی منحصر گردید.

کسی نمی توانست به نیابت از کس دیگری اقدام به توبه یا تأدیه کفاره نماید؛ با گذشت قرن ها تحت تأثیر تبلیغات مسیحیان قرون وسطی شرایط توبه دستخوش دگرگونی گردید و در برخی امور شرعی از جمله توبه مسأله نیابت جایز شد.

قابل توجه آن که بعدها رسم دیگری نیز به وجود آمد بدین صورت که این توبه نامه ها یا «نماز پتت» در مراسم گوناگونی که به عنوان دعای آغاز سال نو و شروع زندگی زناشویی و غیره هم مورد استفاده قرار گرفت؛ تا موجبات پالایش و تسکین روح را فراهم آورد و بر گناهان احتمالی شخص قلم عفو بکشد (همان، ص11و12).

«برادران ایرانی این طایفه نیز که قبل از جدایی دارای دین مشترکی بودند در متون مذهبی خود اشارات متعددی به توبه و اثرات آن دارند» در بویس و در یوداود و در بخشی از کتاب اوستا که به «ویدیودات» شهرت دارد به شرائط توبه اشاره کرده است (همان، ص4).

و حتی ابوریحان نیز سالهای دراز پس از ظهور اسلام در با رۀ توبه نزد زرتشتیان اشاره نموده است ، در داعی الاسلام ، زرتشت بهرام پژدو، کتاب «صد در بند هشن» و کتاب آذر گشسب به توبه اشاره شده است.

و مهمترین کتاب، قرآن است؛ و بعد از نازل شدن قرآن در قرون متمادی، بزرگان، فلاسفه، اندیشمندان مسلمان و غیر مسلمان از شرق عالم تا غرب عالم از فلاسفه یونان گرفته تا فلاسفه بزرگ دیگر به نحوی به موضوع توبه پرداخته اند.

در کتاب های عرفانی مانند اللمع، قوت القلوب، مصباح الهدایه، کشف المحجوب، التعرف، رساله قشیریه، کتب تفسیری عرفانی مانند کشف الاسرار و عُدّه الابرار، عرایس البیان روزبهان بقلی، کتب تفسیر غیر عرفانی بسیار قدیمی مانند مجمع البیان طبرسی، تبیان شیخ طوسی، تفسیر کبیر امام فخر رازی، کشاف زمخشری و تفسیر شیخ ابوالفتوح رازی و صدها تفسیر دیگر، خصوصاً تفسیر بی نظیر معاصر، المیزان اثر علامه طباطبایی و
کتاب های فراوان دیگر که بخش هایی ازآن ها دربارة توبه است.

 1ـ 4 تبیین مسأله پژوهشی و اهمیت آن

توبه یکی از مقامات عرفانی است که سالک برای رسیدن به کمال و حقیقت با تلاش و ریاضت باید آن را کسب کند عرفا در تبیین آن تعاریف گوناگونی آورده اند.

قشیری در رسالۀ خود، توبه را اول منزل از منازل جویندگان راه حقیقت و بازگشتن از بدی ها و رفتن به سوی خوبی ها می داند و در مصباح الهدایه اساس جمله مقامات و مفتاح جمیع خیرات و اصل همة منازلات و معاملات قلبی و قالبی را توبه و معنی شرعی آن را رجوع از معصیت خداوند به اطاعت او بیان می کند.

در قرآن و روایات اهل بیت علیهم السلام و آثار بزرگان عرفان توجه بسیاری به توبه شده است در قرآن بیش از هشتاد بار توبه و مشتقات توبه آمده و سوره ای در قرآن به این نام است.

توبه، همواره از آغاز آفرینش مورد توجه بوده و علت آن نیز نیروی اختیار است که خداوند در نهاد انسان سرشته است. فرشتگان معصوم هستند؛ چرا که قدرت اختیار ندارند، اما انسان بین طاعت و معصیت مخیر است تا کدام را انتخاب کند؛ در صورت انجام گناه اگرمانندآدم علیه السلام توبه کند ، به شاهراه سعادت نائل شود واگر با داشتن عقل و قوه تشخیص حق از باطل، از شیطان، شهوات و هوای نفس متابعت کرد هلاکت و بدبختی گریبان او را خواهد گرفت.

توبه صحنه مبارزه و رویارویی نفس اماره با نفس لوامه است و پشیمانی فرزند آن؛که مصمم باشد بعد از آن به سوی گناه نرود

توبه رجوعی آگاهانه از زشتی ها به زیبائی ها، انقلابی درونی بر علیه کژی ها، هجرت به سرزمین شادی ها، بازگشت به فطرت اولیه ای است که خداوند خمیرمایه آدمی را بدان آمیخته. «فاقم وجهک للدین حنیفا فطره الله التی فطرالناس علیها» (روم، 20)؛

«لیس من الاشیاء اوجب علی هذا الخلق من التوبه و لا عقوبه اشد علیهم من فقد علم التوبه» (مکی، 1995، ص 362)؛ چیزی برای بندگان واجب تر از توبه و هیچ عقوبتی برای ایشان بالاتر از جهل دربارة توبه نیست «پس مومن اگر چه مطیع باشد و مخلص وی را از توبت چاره نیست؛ از اینجا گفت رب العالمین: «توبوا الی الله جمیعاً» (میبدی، ج 1، ص 6).

آلودگان به معاصی را جز آب مطهر توبه پاک نمی کند آلودگان الواث ذُنوب را جز ذَنوب مطهر او پاک نگرداند (کاشانی، 1381: ص366).

 1ـ4ـ1 تعریف توبه:

توبه درمورد بندگان خداوند به معنای باز گشت از گناه به طاعت خداست و توبه دربارۀ خداوند به معنی بخشش وپذیرش توبه بندگان است.

«بازگشت از خطا به طاعت؛ «انّه من عمل منکم سوء بجهاله ثم تاب من بعده» (انعام، 54) و همه آیاتی که به صیغة ماضی و مضارع و امر و همراه حرف الی بکار رفته است یعنی بازگشت از خطا به طاعت است » ؛ به معنی بخشش و پذیرش توبه هرگاه با حرف علی همراه شود (خرم شاهی،1377 ،ص814).

توبه اولین منزل از منازل سایران کوی حق است. البته در اولین مرحله بودن توبه، جای تأمل است. «توبه از فضائل اخلاقی و نعمت ویژه ایست که خداوند آن را فراسوی سالکان نصب کرده است». (جوادی آملی، 1385، ج4: ص464).

یکی از مشخصات انسان توبه است، توبه مانند بسیاری از نعمت های دیگر انسان، خاص اوست و در دیگر موجودات، توبه نیست. همه خصائص عالی ودانی دروجوداوجمع شده و توبه قیام مقامات عالی انسانی علیه مقامات دانی اوست.

«توبه عبارت است از عکس العمل نشان دادن مقامات عالی و مقدس روح انسان علیه مقامات پست و حیوانی انسان.توبه عبارت است از قیام و انقلاب مقدس قوای فرشته صفت انسان علیه قوای بهیمی صفت و شیطان صفت انسان» (مطهری، 1364، ص 116).

«اصل توبه به معنای رجوع به سوی خداوند همان سیر صعودی بنده به سمت اوست و نشان گناه تائب نیست» (جوادی آملی، 1385، ج4، ص 464) «اساس جمله مقامات و مفتاح جمیع خیرات و اصل همه منازلات و معاملات قلبی و قالبی توبست» (سجادی، 1378، ص 264).

«معنی توبت شرعاًرجوعست از معصّیت الله تعالی به اطاعت او.ابویعقوب سوسی گفته است:« التوبه من کل شیءٍ ما ذمه العلم الی مامدحه العلم»(اکاشانی،1381،ص366 )

1ـ4ـ 2 توبه و مشتقات آن

در حدود هشتاد و پنج بار این کلمه و مشتقات آن مانند تواب، توابین در قرآن آمده است و نیز در روایات، کتب تفسیری و عرفانی نیز کلمات تائب، تائیین، تائبات و مشتقات دیگر آن آمده است.

«تائب در لغت به معنی بازدارنده از گناه» (دهخدا، ج14، ص251)؛ «التائب من الذنب کم لا ذنب له» (کشف الاسرار، ج10، ص164)؛«التائب الذی یتوب من غفلته»(مکی،1995،ص362)؛ «تواب در لغت به معنای توبه پذیرنده، توبه پذیر» (دهخدا، 1343، ج15، ص1064).

تواب دو معنی دارد «بسیار توبه کننده (ان الله یحب التوابین) و بسیار توبه پذیر و بخشنده؛ «انه هو التواب الرحیم» (بقره 37) (خرمشاهی، 1377، ص814).

«ان الله یحب العبد المفتن التواب» (کلینی، 1370، ج5، ص514).

«تواب اوست که اسباب توبة بندگان را میسر گرداند و بنده را به توبه دارد آنکه به فضل و رحمت خود آن توبه وی قبول کند؛ تواب اوست که باز پذیرد باز آیندگانراو نیکو نیو شد عذر خواهانرا و بنوازد صلح جویان را» (میبدی، 1371، ص 156).

«تواب که صیغه مبالغه در پذیرش توبه است یا از جهت تکرار گناه و توبه و یا از نظر عظمت و بزرگی گناه آمده است که او پذیرندة توبه های پیایی و پذیرنده از گناهان بزرگ است» (طبرسی، 1351، ج1، ص 179)؛ «کلمه تواب از صفاتی است که هم به خداوند در قرآن کریم نسبت داده است هم به بندگان در مورد خداوند معنای آن توبه پذیر و در مورد بندگان معنای آن رجوع کننده به سوی خداست» (همان، ، ص 31).

«فعال بنای مبالغه است کسی را گویند که شأن و کار او همه آن باشد از این کار صناع و محترفه را بنابراین گویند» (رازی، 1356، ج1، ص195).

1ـ 4ـ 3 توبه و انابت:

انابت مرتبه ای از مراتب بازگشت به سوی خداست.

«انابت در لغت به معنی به خدای تعالی بازگشتن» (دهخدا، 1343، ص 255).

«و انابه به خدا، برگشتن به سوی خداست با توبه و اخلاص عمل»؛«نوب از باب افعال در قرآن مجید بکار رفته است گویی استعمال آن در قرآن مجید برای نشان دادن رجوع بعد از رجوع به خداوند است یعنی درهای توبه پیوسته باز می باشد»؛ «زنبور عسل را نوب گویند که بکندویش پی در پی باز می گردد» (قرشی،1378،ج5،ص118).

در لغت هم معنی با توبه است اما در تعابیر و اصطلاحات عرفانی معانی آن متفاوت است «انابت نزد صوفیان سالک عبارت از رجوع از غفلت به ذکر است نیز گویند توبه در افعال ظاهری است و انابه در امور باطن» (سجادی، 1378، ص137).

صاحب مصباح درباره انابت چنین آورده است:«انابت درجه ای از درجات توبت است فوق درجه اول»؛«وقتی بنده ای توبه ای درست داشته باشد به انابت رسیده است» ؛ «کسی که از هر آنچه او را از خداوند باز می دارد بسوی خدا بر گردد منیب است» ؛«کسی که به خدا برگردد، در حالی که خودش را نبیند و فانی در حق شود به مقام انابت بار یافته است» (کاشانی،1381، ص 371).

 1ـ 4ـ 3ـ 1 مراتب و حقیقت انابت

«انابه رجوع به خدا از همه چیز غیر از خدا و اقبال به او با سرّ و قول و فعل است تا اینکه شخص دائماً در فکر خدا و ذکر و اطاعتش باشد ؛بنابراین انابه غایت درجات توبه و برترین مراتب آن است زیرا توبه بازگشت از گناه است ولی انابه افزون به آن بازگشت از مباهات نیز هست و آن از مقامات والاست» ؛ «انابه دو گونه است انابه برای ربوبیت خدا که مومن و کافر در آن مشترک اند و انابه اولیای خدا برای الوهیت که انابه عبودیت و محبت است» (مرکز فرهنگ ومعارف قرآن،1386،ج4،ص424).

توبه تنها بازگشت از گناه نیست بلکه یکی از مراتب توبه باز گشتن از گناه است.

«حقیقت انابه رجوع از فطرت و روحانیت است به سوی خدا و سفر کردن و مهاجرت نمودن از بت نفس به سوی سرمنزل مقصود (امام خمینی، 1373، ص272).

«انابت سه است، یکی رجوع به حق از جهت اصلاح و دیگر رجوع به او از جهت وفا و دیگر رجوع به او در مقام حال» (سجادی، 1378، ص 1370).

انابه مرتبه ای خاص از توبه است.

«توبت سه رتبت است، اول توبت پس انابت پس اوبت»؛ «هر که امید ثواب را توبه کند او را منیب گویند» (میبدی،1371،ج1،ص 600)؛ «هر که توبه کند طمع ثواب صاحب انابت بود» (قشیری، 1361، ص140).

 1-4-3-2 آثار انابت

انابت مانندهرعبادت دیگری آثاری برآن مترتب است که قسمتی از آن به شرح ذیل است:

ورود به بهشت ثمره انابه است؛ «من خشی الرحمن بالغیب و جاء بقلب منیب» (ق، 33).